Έκθεση Α΄ Λυκείου: Μόδα

Dustin McNeer

Έκθεση Α΄ Λυκείου: Μόδα

Μόδα είναι η επικρατούσα κατά περιόδους τάση στην ένδυση και γενικότερα στον τρόπο συμπεριφοράς και σκέψεως μεταξύ των μελών δεδομένου κοινωνικού συνόλου, με χαρακτήρα εφήμερο και διαρκώς μεταβαλλόμενο.

Η λέξη μόδα προέρχεται από τη λατινική λέξη modus που σημαίνει τρόπος.

Η έννοια της μόδας αφορά όχι μόνο την ενδυμασία και τα γενικότερα στοιχεία της εξωτερικής εμφάνισης, αλλά και τις προτιμήσεις εν γένει σε διάφορους τομείς που συνδέονται με την καθημερινότητα των πολιτών. Υπάρχει, έτσι, η μόδα που αφορά τις εκφραστικές επιλογές -ιδίως των νέων-, τις μουσικές προτιμήσεις, τους τρόπους συμπεριφοράς και διασκέδασης, τις καταναλωτικές επιλογές, τις τρέχουσες απόψεις σε ποικίλα ζητήματα κ.λπ.

Πώς διαμορφώνεται η μόδα

Η μόδα συνδέεται αφενός με τα οικονομικά συμφέροντα των εταιρειών παραγωγής και προώθησης προϊόντων που σχετίζονται με την ενδυμασία, τη μουσική, τον κινηματογράφο κ.ά., κι αφετέρου με την ανάγκη προσωπικής έκφρασης και διαφοροποίησης των ατόμων. Ο συνδυασμός, μάλιστα, της επιδίωξης των εταιρειών να ανανεώνονται ανά τακτά διαστήματα οι σχετικές τάσεις και της εσωτερικής προσδοκίας των ατόμων για αλλαγές στη ζωή τους -έστω κι αν αυτές περιορίζονται σε θέματα εμφάνισης και άλλων καθημερινών συνηθειών-, έχει ως αποτέλεσμα τις συνεχείς μεταβολές στην επικρατούσα μόδα. Η διαμόρφωση της μόδας, ωστόσο, επηρεάζεται από ποικίλους παράγοντες. Ειδικότερα:

- Σε ό,τι αφορά τον τομέα της ενδυμασίας κυρίαρχο ρόλο στη διαμόρφωση των τάσεων διαδραματίζουν οι εταιρείες παραγωγής με τη συνδρομή των σχεδιαστών αλλά και των υπεύθυνων προώθησης. Οι εταιρείες επιλέγουν και προτείνουν μέσα από επιδείξεις ρούχων, δημοσιευμάτων στον τύπο και τηλεοπτικών εκπομπών τις ενδυματολογικές προτάσεις τους για κάθε επόμενη εποχή (καλοκαίρι, φθινόπωρο, χειμώνας, άνοιξη), αξιοποιώντας κάθε πιθανό τρόπο διαφήμισης προκειμένου να βρουν την επιζητούμενη ανταπόκριση από το κοινό. Εύλογο είναι πως χάρη στην έντονη επίδραση που ασκούν τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης στους πολίτες, και ιδίως πλέον το διαδίκτυο, είναι σχετικά δεδομένη η ευρεία διάδοση και υιοθέτηση των σχετικών προτάσεων.

Στο πλαίσιο της προώθησης των ενδυματολογικών προτάσεων επιστρατεύονται συχνά και πρόσωπα από το χώρο της τέχνης -ηθοποιοί, τραγουδιστές- και του αθλητισμού που ασκούν μεγάλη επιρροή στο νεανικό κοινό. Φωτογραφίσεις των διάσημων αυτών προσώπων με τις ανάλογες επιλογές που θέλουν να προωθήσουν οι οίκοι μόδας και οι σχεδιαστές έχουν συνήθως σημαντικό αντίκτυπο στη διαμόρφωση των νέων κάθε φορά τάσεων.

- Οι γενικότερες ενδυματολογικές επιλογές -ρούχα, κοσμήματα, κόμμωση- των ηθοποιών σε κινηματογραφικές ταινίες που γνωρίζουν μεγάλη εισπρακτική επιτυχία, όπως και οι αντίστοιχες επιλογές τραγουδιστών στα βίντεο κλιπ τραγουδιών που τα παρακολουθούν εκατομμύρια πολίτες, μπορούν να αποτελέσουν χωριστό παράγοντα διαμόρφωσης μιας νέας μόδας. Ο χώρος του θεάματος διαδραματίζει, άλλωστε, διαχρονικά σημαντικό ρόλο στην προώθηση και εδραίωση νέων τάσεων.

- Λόγω της μεγάλης σημασίας που έχει η ενδυμασία ως μέσο έκφρασης της διάθεσης και της ιδεολογικής τοποθέτησης των ατόμων, η μόδα έρχεται συχνά να λειτουργήσει ως βασικός εκφραστής του πνεύματος μιας ολόκληρης γενιάς και να υποδηλώσει τις διεκδικήσεις και τις προσδοκίες τους. Η ευρύτατη διάδοση, για παράδειγμα, που γνώρισαν τα μίνι φορέματα και τα μπικίνι μαγιό οφειλόταν στο γεγονός ότι μέσω αυτών οι γυναίκες θέλησαν να εκφράσουν τη διάθεσή τους για χειραφέτηση από τον αυστηρό κοινωνικό έλεγχο που τις κρατούσε συνεχώς δέσμιες ενός καταπιεστικού συντηρητισμού.

Η διαμόρφωση, επομένως, της μόδας εξαρτάται πολλές φορές από το γενικότερο πνεύμα που χαρακτηρίζει μια γενιά και από τις ειδικότερες αλλαγές που επιδιώκουν οι νέοι άνθρωποι να επιφέρουν στην κοινωνική πραγματικότητα της εποχής τους. Έτσι, η έμφυτη τάση των νέων να αντιδρούν στα εκάστοτε κακώς κείμενα βρίσκει την ιδανική της έκφραση μέσα από τις ενδυματολογικές, εκφραστικές, μουσικές κ.ά. επιλογές τους, που προσδίδουν έναν ιδιαίτερο κάθε φορά χαρακτήρα σε ολόκληρες κάποτε δεκαετίες (π.χ. οι χίπηδες στη δεκαετία του ’60-’70).

- Η μόδα -ιδίως η ενδυματολογική- επηρεάζεται σε σημαντικό βαθμό από την οικονομική κατάσταση των ατόμων. Οι ευκατάστατες κοινωνικές ομάδες επιχειρούν μέσω αυτής να διαφοροποιηθούν από τα χαμηλότερα κοινωνικά στρώματα κι επιλέγουν άρα εκείνα τα ρούχα που αντανακλούν την υψηλή οικονομική τους επιφάνεια. Ενώ, οι πολίτες που έχουν χαμηλότερα οικονομικά εισοδήματα καταφεύγουν σε επιλογές περισσότερο προσιτές στον περιορισμένο προϋπολογισμό τους.

Τι εξυπηρετεί η μόδα

Η μόδα σε κάθε της έκφανση αποτελεί τρόπο έκφρασης κι έρχεται να δηλώσει τις πεποιθήσεις, τις ιδεολογικές τάσεις και τις επιδιώξεις των ατόμων που την υιοθετούν. Ειδικότερα:

- Το άτομο μέσω της μόδας, και κυρίως των ενδυματολογικών επιλογών, επιχειρεί να παρουσιάσει στους άλλους σημαντικές πτυχές της προσωπικότητάς του. Η ενδυμασία κάθε ανθρώπου, άλλωστε, δεν είναι ένας τυχαίος συνδυασμός, αλλά πολύ περισσότερο μια συνειδητή προσπάθεια διαμόρφωσης μιας συγκεκριμένης εικόνας.

Παρόμοια λειτουργία έκφρασης της προσωπικότητας του ατόμου υπηρετούν, βέβαια, κι οι εκφραστικές επιλογές, η μουσική που προτιμά, αλλά κι οι πεποιθήσεις του για τρέχοντα ζητήματα∙ στοιχεία που συχνά αντλούνται από τις κυρίαρχες τάσεις της εποχής, δηλαδή τη μόδα.

- Η ανάγκη των ανθρώπων να γίνονται αποδεκτοί από τον περίγυρό τους και να αισθάνονται πως συμβαδίζουν με το κλίμα της εποχής τους, τούς ωθεί συχνά στην υιοθέτηση όσων επιτάσσει η μόδα. Τέτοια ανάγκη αποδοχής χαρακτηρίζει ιδίως τους νέους, οι οποίοι είναι κατά κύριο λόγο εκείνοι που ενδιαφέρονται περισσότερο για τις τάσεις της μόδας.

- Σε παρόμοιο επίπεδο κινείται και η επιθυμία των ανθρώπων να λαμβάνουν διαρκή επιβεβαίωση από τους άλλους σχετικά με την ελκυστικότητα της εμφάνισής τους. Έτσι, προκειμένου να επιτυγχάνουν την προσέλκυση της προσοχής των άλλων, οι άνθρωποι τείνουν να καταφεύγουν στις επιλογές εκείνες που συμβαδίζουν με τη μόδα της εποχής.

- Μια βασική ανάγκη των ανθρώπων που εξυπηρετείται από τη μόδα είναι αυτή της διαρκούς ανανέωσης. Η επιθυμία αποφυγής της ρουτίνας και της μονοτονίας, εφόσον δεν μπορεί να υλοποιηθεί μέσω ριζικότερων αλλαγών στη ζωή των ατόμων, επιδιώκεται συχνά μέσω των αλλαγών στην εμφάνιση και στις ενδυματολογικές επιλογές. Αυτή ακριβώς την ανάγκη ανανέωσης αξιοποιεί η μόδα και σ’ αυτή την ανάγκη απαντά με το να μεταβάλλεται ανά τακτές χρονικές περιόδους.

- Η μόδα εξυπηρετεί συχνά και την ανάγκη των επιμέρους κοινωνικών ομάδων να διαφοροποιούνται, δηλώνοντας είτε την οικονομική τους επιφάνεια είτε την επαγγελματική τους ταυτότητα.

- Η μόδα με τις συνεχείς μεταβολές της διατηρεί σε υψηλά επίπεδα ζήτησης μια σειρά επαγγελμάτων και αποδίδει τεράστια οικονομικά οφέλη στις εταιρείες παραγωγής ενδυμάτων και άλλων προϊόντων που σχετίζονται με την εμφάνιση των ατόμων. Πρόκειται για μια ανθηρή βιομηχανία, εφόσον ανά τακτά διαστήματα οι άνθρωποι καλούνται να προβούν σε νέες αγορές ρούχων, υποδημάτων κ.ά.

Σχεδιαστές μόδας, εργάτες παραγωγής, διαφημιστές, μοντέλα, δημοσιογράφοι του χώρου της μόδας και πλήθος άλλων επαγγελματιών, κατορθώνουν χάρη στο ευμετάβλητο της μόδας να βρίσκουν σταθερή απασχόληση, εφόσον το καταναλωτικό κοινό επιζητά διαρκώς κάτι νέο και κάτι διαφορετικό.

Θα πρέπει, ωστόσο, να ληφθεί υπόψη πως πολλές πολυεθνικές εταιρείες αναθέτουν την παραγωγή των ενδυμάτων σε χώρες της Ανατολής (Ινδία, Κίνα), όπου κατά τρόπο απάνθρωπο εκμεταλλεύονται την ανάγκη των ανθρώπων για εργασία πληρώνοντας μηδαμινά ημερομίσθια, χωρίς καν να διασφαλίζουν τις στοιχειώδεις προϋποθέσεις ασφαλείας ή υγιεινής για τους εργάτες. Πρόκειται για μια επονείδιστη εκμετάλλευση που αποφέρει τεράστια χρηματικά κέρδη στις εταιρείες που σχετίζονται με το χώρο της μόδας.

Τα αρνητικά στοιχεία της μόδας

- Η μόδα ενισχύει τις ήδη ισχυρές καταναλωτικές τάσεις των ατόμων, δημιουργώντας επιζήμιες συσχετίσεις μεταξύ της προσωπικής αξίας του ανθρώπου και των υλικών αγαθών που αυτός κατέχει. Οι άνθρωποι παρασύρονται συχνά στο να ταυτίζουν τις ενδυματολογικές επιλογές -και ιδίως τη χρηματική αξία αυτών- με την προσωπική αξία των συνανθρώπων τους, προχωρώντας σε υποτιμητικές κρίσεις για εκείνους που δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα -ή και την επιθυμία- να ακολουθούν τις επιταγές της μόδας.

Πρόκειται, σαφώς, για μια τελείως επιφανειακή θέαση του κόσμου, υπό την έννοια πως ακόμη κι αν τα ρούχα ενός ανθρώπου μπορούν να αποκαλύψουν την οικονομική του κατάσταση, δεν μπορούν εντούτοις να φανερώσουν την ηθική και πνευματική του ποιότητα, που έχει επί της ουσίας -ή θα έπρεπε να έχει- τη μεγαλύτερη σημασία.

- Η μόδα ωθεί, άρα, τους ανθρώπους να δίνουν περισσότερη προσοχή στην εξωτερική εμφάνιση παρά στην επιδίωξη μιας ουσιαστικής πνευματικής καλλιέργειας. Τάση που ενέχει σημαντικούς κινδύνους για τις προτεραιότητες που θέτουν -κυρίως- οι νέοι άνθρωποι στη ζωή τους. Αν, μάλιστα, ληφθεί υπόψη πως οι νέοι ούτως ή άλλως συγκινούνται περισσότερο από την εικόνα των άλλων ανθρώπων κι όχι από την πνευματική τους συγκρότηση, τότε καθίσταται σαφές πως η μόδα ενδέχεται να τους παρασύρει σε μια γενικότερη αδιαφορία για τα ουσιώδη οφέλη της εσωτερικής καλλιέργειάς τους.

- Η μόδα ενισχύει τον μιμητισμό -στον οποίο βασίζει άλλωστε και την επιτυχία της-, προωθώντας έτσι μια γενικότερη τάση τυποποίησης στους ανθρώπους. Κοινές ενδυματολογικές επιλογές, κοινές μουσικές και κινηματογραφικές επιλογές, κοινός τρόπος αντίληψης κ.λπ.∙ τα πρότυπα των οποίων αντλούνται, ωστόσο, κυρίως από τις δυτικές κοινωνίες, οι οποίες και επωφελούνται από αυτή την παγκόσμια ομοιομορφία των τάσεων της νεολαίας.

Το τίμημα αυτής της ομοιομορφίας είναι υψηλό σε ό,τι αφορά την απάλειψη των ιδιαιτεροτήτων και της μοναδικότητας που διέκρινε παλαιότερα τους πληθυσμούς των επιμέρους εθνοτήτων. Οι δυτικές αγορές εξαλείφοντας τις διαφοροποιήσεις δημιουργούν μια παγκόσμια αγορά με κοινές προτιμήσεις, ενισχύοντας έτσι σε τεράστιο βαθμό τα κέρδη τους.

- Σε δεύτερο επίπεδο ανάγνωσης της παγκόσμιας ομοιομορφίας που προωθείται μέσω της μόδας, και δοθέντος ότι η μόδα δεν αφορά μόνο τις ενδυματολογικές επιλογές, διακρίνεται μια προσπάθεια εκρίζωσης όλων εκείνων των στοιχείων εθνολογικής και ιδεολογικής ταυτότητας που θα μπορούσαν να σταθούν εμπόδιο στη χειραγώγηση των πολιτών από τα κυρίαρχα οικονομικά κέντρα του δυτικού κόσμου.

Οι πολίτες, επομένως, με το να υιοθετούν τα δυτικά πρότυπα ενδυμασίας, διασκέδασης και σκέψης, επιτρέπουν τον ευκολότερο έλεγχό τους από τις πολυεθνικές εταιρείες της δύσης, που αποκτούν έτσι ένα πειθήνιο παγκόσμιο καταναλωτικό κοινό.

Τα θετικά στοιχεία της μόδας

- Η μόδα προσφέρει στους ανθρώπους τη δυνατότητα να εκφράσουν στοιχεία της προσωπικότητάς τους, αλλά και της διάθεσής τους. Μέρος της ταυτότητας του ατόμου γίνεται εμφανές στους άλλους ανθρώπους, χωρίς να χρειάζεται καν η λεκτική επικοινωνία. Οι ενδυματολογικές του επιλογές και μόνο επαρκούν για να μπορεί το άτομο να δώσει προς τα έξω την εικόνα που το ίδιο έχει για τον εαυτό του.

- Με δεδομένη τη δυνατότητα της μόδας να επηρεάζει τον τρόπο με τον οποίο γίνεται αντιληπτό και αποδεκτό το άτομο από τους άλλους ανθρώπους, καθίσταται εφικτή η ενίσχυση της αυτοπεποίθησής του, εφόσον αισθάνεται πως κεντρίζει κατά τρόπο θετικό την προσοχή τους και πως αναγνωρίζεται η θελκτική εικόνα της εμφάνισής του.

- Η μόδα προσφέρει στους ανθρώπους τη δυνατότητα ανανέωσης και, άρα, αποφυγής της μονοτονίας. Ανανέωση που επενεργεί θετικά στην εσωτερική διάθεση του ατόμου, εφόσον του δημιουργεί την αίσθηση μιας νέας αρχής και του προσφέρει, έτσι, ένα κίνητρο ή μια ώθηση για νέους τρόπους πρόσληψης της εξωτερικής πραγματικότητας.

- Η μόδα έχει ως κύριο αίτημά της την ανάδειξη του ωραίου και του καλαίσθητου, γεγονός που επενεργεί θετικά στην ψυχολογία και την αισθητική καλλιέργεια του ατόμου. Επιτρέπει, άλλωστε, στα άτομα αφενός να αποκρύπτουν τυχόν ατέλειες του σώματός τους κι αφετέρου να αναδεικνύουν τα θετικά του στοιχεία, διασφαλίζοντας έτσι την αναγκαία αυτοπεποίθηση και την αναγκαία αίσθηση ικανοποίησης με την εξωτερική τους εικόνα.

- Με την ποικιλία των ενδυματολογικών επιλογών παρέχεται στο άτομο η δυνατότητα να αξιοποιήσει τη δική του δημιουργική αντίληψη για τη διαμόρφωση της εικόνας του. Ενώ, μέσα από τα χρώματα των ρούχων που επιλέγει μπορεί να εξωτερικεύσει την εσωτερική του διάθεση.

Εύλογο είναι πως παρά τις θετικές επιδράσεις της μόδας, το άτομο δεν είναι υποχρεωμένο να την ακολουθεί κατά γράμμα, τουναντίον μάλιστα, ο κάθε άνθρωπος είναι ελεύθερος να διαμορφώνει το προσωπικό του στυλ, υιοθετώντας στοιχεία της τρέχουσας μόδας μόνο όταν ταιριάζουν με την προσωπικότητά του και με τις δικές του προτιμήσεις. Η προσπάθεια, άλλωστε, να συμμορφώνεται συνεχώς με τις επιταγές της μόδας είναι αφενός πολυέξοδη κι αφετέρου υποδηλώνει την απουσία προσωπικού αισθητικού κριτηρίου. 

Τι φανερώνει η ενδυμασία ενός ανθρώπου

Η ενδυμασία και γενικότερα η φροντίδα για την εξωτερική εμφάνιση του ατόμου έχει ιδιαίτερη σημασία, εφόσον δεν αποτελεί ούτε μια τυχαία επιλογή, αλλά ούτε και κάτι που δεν λαμβάνεται υπόψη από τους άλλους. Έτσι, αν εξαιρέσουμε τις επαγγελματικές στολές που επιβάλλονται για λόγους εμφανούς δήλωσης της επαγγελματικής ιδιότητας, η ελεύθερα επιλεγμένη ενδυμασία επιτρέπει την άντληση βασικών στοιχείων για το κάθε άτομο. Ειδικότερα:

- Οι ενδυματολογικές επιλογές συνιστούν προφανείς δείκτες για την οικονομική και κοινωνική κατάσταση ενός ατόμου, εφόσον το οικονομικό επίπεδο είναι καθοριστικό ως προς τις σχετικές επιλογές του ατόμου.

- Τα ρούχα και η γενικότερη εξωτερική εμφάνιση ενός ατόμου καθιστά εμφανή την ιδεολογική του τοποθέτηση σε σχέση με τους εκάστοτε κοινωνικούς κανόνες και τις τρέχουσες αντιλήψεις περί του κοινωνικώς αποδεκτού. Έτσι, ένα άτομο μπορεί να ακολουθεί συντηρητικές επιλογές, θέλοντας να εκφράσει τη διάθεση προσαρμογής στους άγραφους αυτούς κοινωνικούς κανόνες ή, αντιθέτως, να καταφεύγει σε προκλητικότερες επιλογές, θέλοντας να δηλώσει την εναντίωσή του απέναντι στον κοινωνικό έλεγχο.

- Η εξωτερική εμφάνιση είναι συχνά δηλωτική της ψυχολογικής κατάστασης ενός ατόμου, υπό την έννοια πως μια επιμελημένη εμφάνιση υποδηλώνει μια σταθερή ή καλή ψυχολογία, ενώ η πλήρης αδιαφορία για την εξωτερική εμφάνιση αποτελεί συχνά σύμπτωμα κατάθλιψης.

- Οι ενδυματολογικές επιλογές ενός ατόμου φανερώνουν το ιδιαίτερο γούστο του∙ τι, δηλαδή, θεωρεί ο ίδιος καλαίσθητο και τι αποφεύγει∙ τι θεωρεί ότι τον κολακεύει και τι όχι. Συχνά, βέβαια, αποκαλύπτεται και η αδυναμία ενός ατόμου να εκτιμήσει ορθά αυτές τις ποιότητες, εφόσον επιλέγει ρούχα είτε ακαλαίσθητα είτε αταίριαστα με το σώμα, την ηλικία και τη γενικότερη εμφάνισή του.

- Ο τρόπος που επιλέγει ένα άτομο να επιμεληθεί την εξωτερική του εμφάνιση, συχνά συνδέεται με τις επιδιώξεις του σε επαγγελματικό ή προσωπικό επίπεδο. Ένα άτομο, για παράδειγμα, που θέλει να το αντιμετωπίσουν με σεβασμό στο νέο του επαγγελματικό χώρο φροντίζει να διαμορφώσει ένα προσεγμένο και σοβαρό στυλ που τονίζει τον επαγγελματισμό του και την προσοχή που δίνει ακόμη και στη λεπτομέρεια.

Με την ίδια λογική η ενδυμασία διαφοροποιείται ανάλογα με τις ειδικές συνθήκες της δραστηριότητας ή της περίστασης για την οποία την επιλέγει το άτομο. Διαφορετικές, επομένως, είναι οι επιλογές για μια συνάντηση με φιλικά πρόσωπα, διαφορετικές για ένα επίσημο δείπνο ή μια επίσημη συνάντηση και ούτω καθεξής.