Έκθεση Γ΄ Λυκείου: Οδική συμπεριφορά και τροχαία ατυχήματα

Έκθεση Γ΄ Λυκείου: Οδική συμπεριφορά και τροχαία ατυχήματα

Η οδική συμπεριφορά των Ελλήνων χαρακτηρίζεται συχνά από έλλειψη επίγνωσης του κινδύνου και ανωριμότητα. Διαρκείς παραβιάσεις των ορίων ταχύτητας και του ερυθρού σηματοδότη∙ παρακινδυνευμένες και δίχως έλεγχο προσπεράσεις, χρήση κινητού τηλεφώνου την ώρα της οδήγησης, καθώς και οδήγηση υπό την επήρεια μέθης, αποτελούν μερικά από τα πιο επικίνδυνα «καθημερινά» σφάλματα των Ελλήνων οδηγών.

Τα αποτελέσματα αυτής της συμπεριφοράς είναι οδυνηρά και χρήζουν ιδιαίτερης προσοχής. Το 2014 η χώρα θρήνησε 798 νεκρούς από τροχαία ατυχήματα, ενώ το 2015 ο αριθμός των νεκρών -ελάχιστα μειωμένος- έφτασε τους 789. Επιπλέον, το 2014 ο αριθμός των βαριά τραυματισμένων ήταν 1.068 και κινήθηκε ακριβώς στα ίδια επίπεδα και το 2015. Ενώ, τα τροχαία με ελαφρούς τραυματισμούς ξεπέρασαν τις δεκατρείς και τις δώδεκα χιλιάδες το 2014 και το 2015 αντίστοιχα.  

[Σύμφωνα με στοιχεία της Ελληνικής Αστυνομίας.]   

Το αρνητικό προφίλ του Έλληνα οδηγού

Ο Έλληνας οδηγός είναι κατά κανόνα βιαστικός και αδιαφορεί πλήρως για τα όρια ταχύτητας και τους λοιπούς κανόνες του κώδικα οδικής κυκλοφορίας. Αν βρεθεί σε κάποιον αυτοκινητόδρομο ή σε κάποια οδό ταχείας κυκλοφορίας, θα αυξήσει ταχύτητα, όχι με βάση τους ισχύοντες νόμους, αλλά με βάση τη δυνατότητα του οχήματός του, αδιαφορώντας για τους κινδύνους που συνοδεύουν την οδήγηση με υψηλές ταχύτητες. Θεωρεί, μάλιστα, δεδομένη την παραβίαση των ορίων ταχύτητας όταν πραγματοποιεί κάποιο ταξίδι, κι αν βρεθεί αντιμέτωπος με κάποιον έλεγχο της τροχαίας, αντί να εκτιμήσει την προσπάθεια των αρχών να προφυλάξουν την ασφάλεια των οδηγών, θα εκλάβει το γεγονός ως μεγάλη ατυχία. Έχει, άλλωστε, πάντοτε την εντύπωση πως όσο πιο μεγάλες ταχύτητες αναπτύξει, τόσο πιο γρήγορα θα φτάσει στον προορισμό του, παραγνωρίζοντας τελείως τον κίνδυνο στον οποίο εκθέτει τον εαυτό του και τους άλλους.

Ο Έλληνας οδηγός θα προτιμήσει να οδηγήσει το αυτοκίνητό του σε κάποια βραδινή έξοδο, ακόμη κι αν έχει καταναλώσει μεγάλη ποσότητα αλκοόλ, θεωρώντας εντελώς λανθασμένα πως το αλκοόλ δεν τον επηρεάζει και πως είναι σε θέση να οδηγήσει εξίσου αποτελεσματικά και στο ίδιο επίπεδο εγρήγορσης, όπως όταν είναι νηφάλιος. Εκλαμβάνοντας, μάλιστα, ως μεγάλη ατυχία κάποιον πιθανό έλεγχο για αλκοτέστ από την τροχαία, έστω κι αν είναι ακριβώς αυτός ο έλεγχος που τον προφυλάσσει από τη δική του απερισκεψία.

Ο Έλληνας οδηγός θα θελήσει να παρκάρει το όχημά του όσο πιο κοντά στον προορισμό του μπορεί, έστω κι αν αυτό σημαίνει πως θα χρειαστεί να παρκάρει παράνομα, φτάνοντας ακόμη και στο σημείο να παρεμποδίζει την κανονική κυκλοφορία των άλλων οχημάτων. Η σκέψη του είναι πως ό,τι προέχει είναι να εξυπηρετηθεί ο ίδιος, αδιαφορώντας για τα προβλήματα που τυχόν δημιουργεί στους άλλους οδηγούς. Αντιστοίχως, βέβαια, αν λάβει κλήση για το παράνομο αυτό παρκάρισμα ή αν του αφαιρεθούν οι πινακίδες, θα αποδώσει το γεγονός αυτό στη συνήθη «ατυχία» του, αρνούμενος να συνειδητοποιήσει πως οι σχετικοί κανόνες για το παρκάρισμα υπάρχουν για τη διασφάλιση της ομαλής κυκλοφορίας των οχημάτων.

Ο Έλληνας οδηγός εν γένει αρνείται να σεβαστεί τους κανόνες οδικής κυκλοφορίας, παραβιάζοντας με χαρακτηριστική ευκολία τα όρια ταχύτητας ή τους ερυθρούς σηματοδότες, κρίνοντας πως τέτοιου είδους περιορισμοί δεν αφορούν τον ίδιο και πολύ περισσότερο πως δεν μπορούν να σταθούν εμπόδιο στην προσπάθειά του να φτάσει εκεί που θέλει όσο πιο γρήγορα μπορεί.

Αίτια τροχαίων ατυχημάτων

Ριψοκίνδυνη οδήγηση. Πολλοί οδηγοί είτε διότι «βιάζονται» να φτάσουν εγκαίρως στον προορισμό τους είτε διότι είναι νεαρής ηλικίας και δεν έχουν πλήρη συναίσθηση του κινδύνου, επιχειρούν με κάθε ευκαιρία να αναπτύξουν ταχύτητα και να προσπεράσουν εκείνους τους οδηγούς που ακολουθούν τα υποδεικνυόμενα όρια ταχύτητας. Τόσο, όμως, η υπερβολική ταχύτητα, όσο και οι βεβιασμένες προσπεράσεις οχημάτων, οδηγούν συχνά σε τροχαία ατυχήματα, εφόσον, αφενός το όχημα που έχει αναπτύξει μεγάλη ταχύτητα δεν μπορεί να ελεγχθεί πλήρως από τον οδηγό του (α. εκμηδενίζονται τα περιθώρια αντίδρασης του οδηγού και β. καθίσταται απρόβλεπτη η αντίδραση του οχήματος σε περίπτωση ξαφνικού φρεναρίσματος), κι αφετέρου διότι κατά την προσπέραση ενδέχεται να μην έχουν ληφθεί υπόψη τα οχήματα που έρχονται από την αντίθετη κατεύθυνση.

- Ένας οδηγός νέας ηλικίας και άπειρος, παρά το γεγονός ότι επιθυμεί να επιδείξει τις υποτιθέμενες ικανότητές του ή να ευχαριστηθεί την αίσθηση της ταχύτητας, οφείλει να λαμβάνει πάντοτε υπόψη του πως δεν είναι σε θέση να ελέγξει το όχημά του αν αυτό κινείται με μεγάλη ταχύτητα.

[Το ανώτατο επιτρεπόμενο όριο ταχύτητας των αυτοκινήτων, μέσα στις κατοικημένες περιοχές, ορίζεται σε 50 χιλιόμετρα την ώρα.]

Απρόσεκτη οδήγηση. Ένας από τους συχνότερους παράγοντες πρόκλησης τροχαίων ατυχημάτων είναι η απόσπαση της προσοχής του οδηγού, που μπορεί να οφείλεται είτε στο γεγονός ότι συζητά με τον συνοδηγό είτε -συνηθέστερα- διότι μιλά στο κινητό τηλέφωνο ή επιχειρεί να στείλει κάποιο γραπτό μήνυμα.

Είναι, ωστόσο, προφανές πως αν ο οδηγός στρέψει έστω και για ελάχιστα δευτερόλεπτα αλλού την προσοχή του και δεν ελέγχει το δρόμο, αυτό αρκεί για την πρόκληση κάποιου σοβαρού ατυχήματος.

Οδήγηση υπό την επήρεια μέθης. Ο οδηγός που βρίσκεται υπό την επίδραση αλκοόλ, τοξικών ουσιών ή φαρμάκων που επηρεάζουν την ικανότητα του οδηγού, έχει περιορισμένη δυνατότητα έγκαιρης αντίδρασης και σαφώς μειωμένη ικανότητα συγκέντρωσης, γεγονός που τον καθιστά επικίνδυνο.

Πρόκειται για μια συνήθη αιτία πρόκλησης ατυχημάτων, έστω κι αν μπορεί εύκολα να αποφευχθεί με την ανάθεση της οδήγησης σε κάποιο νηφάλιο άτομο.

- Κάθε δευτερόλεπτο που καθυστερεί ο οδηγός να αντιδράσει, όταν οδηγεί με 50km/h, το όχημά του διανύει σχεδόν 14 επιπλέον μέτρα στην άσφαλτο.

Παραβίαση ερυθρού σηματοδότη ή σήματος για την υποχρεωτική διακοπή κυκλοφορίας (STOP). Σύνηθες φαινόμενο στους ελληνικούς δρόμους είναι η αντίδραση εκείνων των οδηγών που επιταχύνουν, όταν ο σηματοδότης είναι κίτρινος ή ακόμη και ερυθρός. Ενώ, τόσο ο κίτρινος όσο και ο ερυθρός σηματοδότης υποδηλώνουν υποχρεωτικό σταμάτημα του οχήματος, εκείνοι, προκειμένου να εξοικονομήσουν ελάχιστα λεπτά, σπεύδουν να παραβιάσουν το σηματοδότη θέτοντας σε κίνδυνο τόσο τη δική τους ζωή όσο και τη ζωή άλλων.

Παρόμοια είναι η συμπεριφορά πολλών οδηγών και απέναντι στις σχετικές πινακίδες απαγόρευσης, τις οποίες επιλέγουν να αγνοήσουν, ενώ γνωρίζουν πως οφείλουν να ακινητοποιήσουν το όχημά τους.

Νυχτερινή οδήγηση. Η οδήγηση κατά τη διάρκεια της νύχτας πολλαπλασιάζει τις πιθανότητες ατυχήματος, διότι ο οδηγός δεν έχει επαρκή ορατότητα και, άρα, δεν αντιλαμβάνεται εγκαίρως τα πιθανά εμπόδια, τις κινήσεις των άλλων οχημάτων και την κατάσταση του δρόμου μπροστά του.

Οδήγηση υπό επικίνδυνες ή αντίξοες καιρικές συνθήκες. Η βροχή, το χιόνι και ο παγετός καθιστούν ιδιαιτέρως επικίνδυνη την οδήγηση, διότι αυξάνεται η πιθανότητα να χαθεί ο έλεγχος του οχήματος. Η ολισθηρότητα των δρόμων είναι συχνά τέτοια, ώστε πολύ εύκολα το όχημα μπορεί να παρεκκλίνει σημαντικά από την πορεία του, χωρίς ο οδηγός να έχει την παραμικρή δυνατότητα να το σταματήσει ή να το επαναφέρει στην κανονική του πορεία.

Αντιστοίχως, η ύπαρξη ομίχλης περιορίζει δραστικά την ορατότητα του οδηγού και καθιστά πιθανό κάποιο ατύχημα, εφόσον δεν γίνεται έγκαιρα αντιληπτό το σταμάτημα του προπορευόμενου οχήματος ή ύπαρξη κάποιου εμποδίου στο δρόμο.

Κόπωση του οδηγού. Αν ο οδηγός βρίσκεται σε κατάσταση σημαντικής κόπωσης, δεν έχει τη δυνατότητα έγκαιρων αντιδράσεων και, εύλογα, δεν είναι επαρκώς συγκεντρωμένος κατά τη διάρκεια της οδήγησης.

Απρόβλεπτες αντιδράσεις των πεζών. Κατά τη διάρκεια της οδήγησης σε κατοικημένες περιοχές, υπάρχει πάντοτε το ενδεχόμενο κάποιος πεζός -ένα παιδί που κυνηγά την μπάλα του, ένας ηλικιωμένος που περπατά αφηρημένος κτλ.- να βρεθεί αίφνης μπροστά στο κινούμενο όχημα. Πρόκειται για καταστάσεις που δεν μπορούν να προβλεφθούν, γι’ αυτό και ο οδηγός οφείλει να βρίσκεται σε διαρκή εγρήγορση και να λαμβάνει υπόψη του τις κινήσεις των πεζών γύρω του.

Οργισμένες αντιδράσεις του οδηγού. Με δεδομένο το γεγονός ότι στους δρόμους συνυπάρχουν οδηγοί διαφορετικών ηλικιών και συμπεριφορών, είναι συχνό το φαινόμενο ένας οδηγός να εξοργίζεται διότι κάποιος μπροστά του οδηγεί πολύ αργά ή γιατί κάποιος έχει παρκάρει παράνομα εμποδίζοντας την κίνηση, είτε για οποιονδήποτε άλλο λόγο. Το αποτέλεσμα αυτού του εκνευρισμού, ωστόσο, μπορεί να αποβεί μοιραίο, διότι στην προσπάθειά του να προσπεράσει εκείνον που οδηγεί αργά ή προκειμένου να εξοικονομήσει το χρόνο που έχασε, καταφεύγει σε παρακινδυνευμένες και βεβιασμένες κινήσεις.

Κακή κατάσταση οδοστρώματος. Σε πολλούς δρόμους της Ελλάδας η ποιότητα του οδοστρώματος δεν είναι πάντοτε καλή, γεγονός που σημαίνει ότι μπορεί να υπάρχουν λακκούβες και κακοτεχνίες, που μπορούν να επηρεάσουν σημαντικά την αντίδραση του οχήματος ή να του προκαλέσουν ζημιές.

Αιφνίδια βλάβη στα ελαστικά του οχήματος. Κατά τη διάρκεια της οδήγησης, ιδίως όταν αυτή γίνεται με μεγάλη ταχύτητα, υπάρχει πάντοτε το ενδεχόμενο να προκληθεί κάποια βλάβη στα ελαστικά, όπως είναι το σκάσιμο, με πιθανό αποτέλεσμα την απώλεια ελέγχου του οχήματος.

Μη τήρηση των αποστάσεων ασφαλείας. Μια βασική αρχή της προσεκτικής οδήγησης είναι να διατηρείται πάντοτε μια επαρκής απόσταση από το προπορευόμενο όχημα, ώστε να υπάρχει η δυνατότητα έγκαιρης αντίδρασης σε περίπτωση που αυτό σταματήσει ξαφνικά ή κινηθεί ανεξέλεγκτα. Πολλοί οδηγοί, εντούτοις, έχουν την τάση να κινούνται πολύ κοντά στο προπορευόμενο όχημα, προκαλώντας αφενός εκνευρισμό στον άλλο οδηγό, εφόσον αισθάνεται πως δεν του παρέχεται το περιθώριο να αντιδράσει ως οφείλει σε περίπτωση ανάγκης, και αφετέρου διακινδυνεύοντας την πρόκληση ατυχήματος ακριβώς στην περίπτωση που ο άλλος οδηγός χρειαστεί να φρενάρει απότομα.

Απότομη αλλαγή λωρίδας κυκλοφορίας. Κατά τη διάρκεια της οδήγησης σε δρόμους μεγάλης ταχύτητας, όπως είναι η εθνική οδός, απαιτείται ιδιαίτερη προσοχή από τους οδηγούς όταν αλλάζουν λωρίδα, διότι αν δεν προειδοποιήσουν εγκαίρως τα οχήματα που ακολουθούν ή αν δεν προσέξει τα οχήματα που κινούνται ήδη στην άλλη λωρίδα, υπάρχει αυξημένος κίνδυνος ατυχήματος.

Παλαιότητα οχήματος ή ελλιπής συντήρησή του. Συχνά η απρόβλεπτη ή η κακή αντίδραση του οχήματος κατά τη διάρκεια της οδήγησης οφείλεται στην παλαιότητά του ή στο γεγονός ότι δεν έχει πραγματοποιηθεί η απαιτούμενη συντήρησή του. Αν, για παράδειγμα, τα ελαστικά δεν έχουν αλλαχθεί όταν πρέπει, δεν διασφαλίζουν την αναγκαία σταθερότητα του οχήματος ή ενδέχεται να παρουσιάσουν κάποια αιφνίδια βλάβη αν το όχημα κινηθεί με μεγάλη ταχύτητα.

Ανήλικοι οδηγοί: Ένα ανησυχητικό σύμπτωμα της νεοελληνικής κοινωνίας είναι η τάση των γονιών είτε να μην ελέγχουν επαρκώς τα ανήλικα παιδιά τους είτε να τα παροτρύνουν ακόμη και οι ίδιοι να οδηγήσουν, με αποτέλεσμα άτομα εφηβικής ηλικίας, χωρίς εμπειρία και χωρίς δίπλωμα οδήγησης, να βρίσκουν την ευκαιρία να οδηγήσουν το αυτοκίνητο των γονιών τους ή κάποιο μηχανάκι. Με τη συνήθη εφηβική απερισκεψία οι νέοι αυτοί παραβιάζουν τα όρια ταχύτητας ή επιχειρούν χάριν εντυπωσιασμού ριψοκίνδυνους ελιγμούς και καταλήγουν πολύ συχνά να προκαλούν τροχαία ατυχήματα, που θέτουν σε κίνδυνο την ίδια τους τη ζωή.

Κόντρες με αυτοκίνητα ή μηχανές: Η αγάπη των νέων για την ταχύτητα και τον εντυπωσιασμό τους οδηγεί συχνά σε επικίνδυνες αυτοσχέδιες αναμετρήσεις ταχύτητας, που διενεργούνται κυρίως κατά τις νυχτερινές ώρες, ώστε να μην υπάρχει αυξημένη κυκλοφορία στους δρόμους. Πρόκειται για μια άκρως επικίνδυνη και απερίσκεπτη συμπεριφορά που οδηγεί αναπόφευκτα σε σοβαρά ατυχήματα και τραυματισμούς.   

Προτάσεις για την αντιμετώπιση του φαινομένου

Μέριμνα για την κατάλληλη κυκλοφοριακή αγωγή των νέων. Είναι ζωτικής σημασίας να μαθαίνουν οι νέοι από νωρίς τους σημαντικούς κινδύνους που κρύβει η απρόσεκτη οδήγηση, ώστε να θελήσουν αφενός να εκπαιδευτούν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο προτού ξεκινήσουν να οδηγούν και αφετέρου ώστε να είναι στη συνέχεια προσεκτικοί οδηγοί οι ίδιοι, με σαφή επίγνωση πως η ταχύτητα και η παραγνώριση των κανόνων οδικής κυκλοφορίας μπορούν να επιφέρουν μοιραία αποτελέσματα.

Αυστηρότερο πλαίσιο για την απόκτηση διπλώματος οδήγησης. Το δίπλωμα οδήγησης θα πρέπει να παραχωρείται μόνο σε άτομα που έχουν αποδεδειγμένα αποκτήσει τη σχετική ικανότητα, με σαφή πρόβλεψη για την εκπαίδευση του νέου οδηγού ακόμη και σε συνθήκες κακών καιρικών συνθηκών, ώστε να διασφαλίζεται πως έχει κατανοήσει πλήρως τις πιθανές δυσκολίες της οδήγησης.

Διασφάλιση της τήρησης των κανόνων οδικής κυκλοφορίας. Ο μερικός και περιστασιακός έλεγχος για την τήρηση των κανόνων οδικής κυκλοφορίας, δημιουργεί στους οδηγούς την εντύπωση πως έχουν το ελεύθερο να παραβιάζουν τους σχετικούς κανόνες κατά βούληση.

Ποιοτικότερος έλεγχος των οχημάτων. Παρά το γεγονός ότι το κράτος έχει θεσπίσει νόμους για τον ανά διαστήματα έλεγχο των οχημάτων, αυτός δεν καλύπτει πλήρως όλες τις αναγκαίες παραμέτρους, με αποτέλεσμα να κυκλοφορούν οχήματα που δεν είναι απολύτως ασφαλή.

Αλλαγή οδικής κουλτούρας. Με τη συνδρομή της εκπαίδευσης, αλλά και των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης, θα πρέπει να επιδιωχθεί η δραστική αλλαγή στον τρόπο που οι νέοι άνθρωποι αντιμετωπίζουν την οδήγηση. Το αυτοκίνητο ή η μηχανή δεν θα πρέπει να εκλαμβάνονται ως μέσο επίδειξης ή εκτόνωσης. Κι αντιστοίχως οι κίνδυνοι από την απρόσεκτη οδήγηση δεν θα πρέπει να εκλαμβάνονται απλώς ως πιθανοί, αλλά ως απολύτως δεδομένοι.

Οδηγώ με Ασφάλεια σημαίνει:

• Μαθαίνω και εφαρμόζω τον Κ.Ο.Κ.
• Δεν οδηγώ όταν έχω καταναλώσει οινοπνευματώδη ποτά
• Σέβομαι τα όρια ταχύτητας
• Δεν κάνω αντικανονικά προσπεράσματα
• Δεν παραβιάζω τον κόκκινο σηματοδότη
• Σταματώ στο STOP και δίνω προτεραιότητα
• Δίνω προτεραιότητα στους πεζούς και στα άτομα με ειδικές ανάγκες
• Σέβομαι τα σήματα και τις υποδείξεις των τροχονόμων
• Φορώ πάντοτε ζώνη ασφαλείας
• Τοποθετώ τα παιδιά στο πίσω κάθισμα του αυτοκινήτου και τους φορώ ζώνη ασφαλείας
• Σε περίπτωση που οδηγώ ή είμαι συνεπιβάτης σε μοτοσυκλέτα, φορώ πάντα κράνος
• Πριν ξεκινήσω για ταξίδι, ελέγχω το όχημα που θα οδηγήσω

Έκθεση Β΄ Λυκείου: Η εργασία στην εποχή των ρομπότ

Έκθεση Β΄ Λυκείου: Η εργασία στην εποχή των ρομπότ

Πολλές από τις δραστηριότητες που σήμερα γίνονται από ανθρώπους, θα πραγματοποιούνται στο μέλλον από τα ρομπότ. Αρκεί να αναφερθεί πως μεγάλες εταιρείες κατασκευής λογισμικού έχουν ανακοινώσει ότι βρίσκεται σε εξέλιξη η κατασκευή προγραμμάτων τα οποία θα αντικαταστήσουν οδηγούς, γκαρσόνια, ακόμη και νοσοκόμους, και πιστεύουν πως σε είκοσι περίπου χρόνια από σήμερα η τεχνολογία θα περιορίσει τη ζήτηση για εργασία, ειδικά στις δουλειές με χαμηλή εξειδίκευση. Εύλογα, λοιπόν, δημιουργείται η απορία: τι θα γίνουν όλοι αυτοί οι άνθρωποι που θα μείνουν χωρίς δουλειά;

Πριν επιχειρήσω να απαντήσω στο ερώτημα αυτό, θεωρώ σκόπιμο να δούμε τις αλλαγές που έφεραν στη ζωή μας οι υπολογιστές. Πιστεύω ότι μια τέτοια αναφορά θα μας βοηθήσει στην κατανόηση του προβλήματος και στην αποφυγή απαισιόδοξων σκέψεων. Η συζήτηση για την επίδραση των υπολογιστών στην αγορά εργασίας ξεκίνησε στις αρχές της δεκαετίας του 1950 με την εμφάνιση των πρώτων υπολογιστών που είχαν τεράστιες για την εποχή δυνατότητες. Υπήρχε τότε ακριβώς ο ίδιος προβληματισμός. Ότι δηλαδή θα δημιουργούσαν το αργότερο ως το 2000 μια άνευ προηγουμένου ανεργία και ιδίως στους υπαλλήλους γραφείου. Η πραγματικότητα, όμως, αποδείχτηκε εντελώς διαφορετική.

Είναι, βέβαια, γεγονός ότι οι υπολογιστές επέφεραν αλλαγές σε πολλά επαγγέλματα. Για παράδειγμα, οι λογιστές, όπως τους ξέραμε τότε, εξαφανίστηκαν. Τους βλέπουμε σε παλιές ταινίες να φοράνε τα μαύρα πρόσθετα μανίκια για να μη λιώνουν τα σακάκια τους από το συνεχές τρίψιμο-γράψιμο στα κατάστιχα των επιχειρήσεων. Αυτή η δουλειά χάθηκε, αλλά οι λογιστές ουσιαστικά αναβαθμίστηκαν και σήμερα δουλεύουν όλοι με υπολογιστές, κάνοντας καλύτερα και αποδοτικότερα τη δουλειά τους. Κάτι ανάλογο συνέβη και με τους πολιτικούς μηχανικούς. Πριν τριάντα-σαράντα χρόνια ανάλωναν πολύ χρόνο κάνοντας αριθμητικές πράξεις, προκειμένου να αντιμετωπίσουν το κυριότερο πρόβλημα της εποχής, της εξασφάλισης της στατικής του «φέροντος οργανισμού» της οικοδομής. Σήμερα η ίδια δουλειά γίνεται με υπολογιστές και ο μηχανικός ασχολείται αποκλειστικά με τον σχεδιασμό πολύπλοκων κατασκευών που θα ήταν αδύνατο να διαμορφωθούν με το «χέρι».

Η βιομηχανία των υπολογιστών έχει δημιουργήσει εκατομμύρια νέες θέσεις εργασίας σε όλο τον κόσμο, ώστε είναι πολύ δύσκολο, αν όχι αδύνατο, να υπολογίσει κανείς το ισοζύγιο των θέσεων εργασίας που χάθηκαν από τους υπολογιστές και αυτών που δημιουργήθηκαν για τους υπολογιστές.

Ύστερα από την παρέκβαση αυτή, ας δούμε πώς μπορεί να επηρεάσουν τα ρομπότ τη ζωή μας, στην οποία έχουν μπει εδώ και πολλά χρόνια, έστω και αν ακόμα δεν τα βλέπουμε να εξαπλώνονται όπως οι υπολογιστές. Είναι αποκαλυπτικό ότι υπάρχουν περισσότερα από δέκα εκατομμύρια ρομπότ-σκούπες που σκουπίζουν πατώματα σε όλο τον κόσμο. Επίσης, είναι γνωστό ότι τα σημερινά αυτοκίνητα κατασκευάζονται με τη βοήθεια τεραστίων ρομπότ. Ρομπότ κατασκευάζουν και τα ολοκληρωμένα κυκλώματα, που είναι η βάση των υπολογιστών και των κινητών τηλεφώνων. Υπάρχουν, ακόμα, και άλλες, πολύ εξειδικευμένες δραστηριότητες που εκτελούνται από ρομπότ, όπως η εξερεύνηση του πλανήτη Άρη και η εξουδετέρωση εκρηκτικών μηχανισμών Χωρίς τα ρομπότ, ο ρυθμός παραγωγής αγαθών θα ήταν αργός, πολλές ανακαλύψεις θα ήταν αδύνατες, ενώ πολλά αγαθά καθημερινής χρήσης, όπως τα αυτοκίνητα, οι προσωπικοί υπολογιστές και τα κινητά τηλέφωνα, θα κόστιζαν μια περιουσία.

Ωστόσο, πολλοί στοχαστές γνωρίζοντας ότι σήμερα διαθέτουμε την τεχνολογία -ταχύτατους επεξεργαστές, ευαίσθητους αισθητήρες και μεγάλες ταχύτητες μετάδοσης δεδομένων -ώστε να αρχίσει η κατασκευή οικιακών ρομπότ σε προσιτές τιμές, θεωρούν πως δημιουργούνται οι προϋποθέσεις για αύξηση της ανεργίας. Δεν ενστερνίζομαι την άποψη αυτή. Θεωρώ, αντίθετα, ότι θα δούμε την ίδια εξέλιξη όπως και στους υπολογιστές. Δηλαδή ότι ορισμένα επαγγέλματα θα χαθούν και οι υπηρεσίες τους θα παρέχονται από μηχανές. Παράλληλα, όμως, θα δημιουργηθούν εντελώς νέες δραστηριότητες, οι οποίες θα αναπληρώσουν τις θέσεις εργασίας που θα χαθούν. Αυτό έχει συμβεί πολλές φορές στο παρελθόν. Οι εξελίξεις καταργούν θέσεις εργασίας, αλλά δημιουργούν άλλες.

Α. Δρυμιώτης, εφ. Η Καθημερινή, 20.7.2014 (διασκευή).

«φέροντος οργανισμού»: Γενικά, ο φέρων οργανισμός οποιασδήποτε κατασκευής αποτελείται από μεταλλικά υποστυλώματα –δοκούς, συνδέσμους, πλάκες από σκυρόδεμα (τσιμέντο) ή σύμμεικτες πλάκες με τραπεζοειδή λαμαρίνα και ελαφρώς οπλισμένο σκυρόδεμα.

ΘΕΜΑΤΑ

A. Να γράψετε την περίληψη του κειμένου σε 80-100 λέξεις.

Ο αρθρογράφος διερευνά τις αλλαγές που ενδέχεται να προκύψουν στο χώρο της εργασίας από τη διάδοση της χρήσης των ρομπότ. Αρχικά επισημαίνει πως αναπόφευκτα μέρος των εργασιών που τώρα πραγματοποιούνται από ανθρώπους, στο μέλλον θα γίνονται από τα ρομπότ. Σκέψη, ωστόσο, που δεν θα πρέπει να προκαλεί ανησυχία, διότι το ίδιο συνέβη και με την επέκταση των υπολογιστών. Κάποια επαγγέλματα χάθηκαν, άλλα βελτιώθηκαν σημαντικά, ενώ, παράλληλα, δημιουργήθηκαν και πολλές νέες θέσεις εργασίας. Τα ρομπότ, άλλωστε, έχουν ήδη ενταχθεί στη ζωή μας προσφέροντας σημαντική ωφέλεια, εφόσον πολλά αγαθά κατασκευάζονται με μικρότερο κόστος. Ολοκληρώνει, έτσι, το συλλογισμό του τονίζοντας πως παρά τις υπάρχουσες ανησυχίες, θα επέλθει μια εξισορροπητική αναπλήρωση των θέσεων εργασίας που θα χαθούν.

Β1. Ποια επιχειρήματα επιστρατεύει ο αρθρογράφος, για να αντικρούσει την άποψη πολλών στοχαστών ότι η κατασκευή ρομπότ οδηγεί αναπόφευκτα σε αύξηση της ανεργίας; (60-80 λέξεις)

Η σκέψη πολλών στοχαστών πως η κατασκευή οικιακών ρομπότ σε προσιτές τιμές θα οδηγήσει στην αύξηση της ανεργίας, αντικρούεται από τον αρθρογράφο με επιχειρήματα που αντλεί από την εμπειρία του παρελθόντος. Η δική του άποψη είναι πως θα συμβεί με τα ρομπότ ό,τι συνέβη και με την επέκταση της χρήσης των υπολογιστών∙ θα χαθούν, βέβαια, ορισμένα επαγγέλματα, εφόσον θα καλύψουν τις συγκεκριμένες υπηρεσίες τα ρομπότ, αλλά θα δημιουργηθούν εντελώς νέες επαγγελματικές δραστηριότητες. Με μια διαδικασία εξισορροπητικής αναπλήρωσης, οι θέσεις εργασίας που καταργούνται από την εξέλιξη της τεχνολογίας, υποκαθίστανται από τη δημιουργία άλλων θέσεων, διαφορετικού αντικειμένου.

Β1. Με ποια επιχειρήματα τεκμηριώνει ο αρθρογράφος την άποψη ότι με την κατασκευή ρομπότ κάποια επαγγέλματα θα χαθούν, αλλά παράλληλα θα δημιουργηθούν νέες δραστηριότητες; (50-70 λέξεις)

Ο αρθρογράφος τεκμηριώνει την άποψή του σχετικά με την αναπλήρωση των θέσεων εργασίας που θα χαθούν εξαιτίας των ρομπότ, ανατρέχοντας σε παρόμοιες εξελίξεις του παρελθόντος. Μια ανάλογη ανησυχία για την πιθανή ενίσχυση της ανεργίας, όπως τονίζει, είχε προκληθεί με τη δημιουργία και τη διάδοση των υπολογιστών, αλλά η πορεία είχε διαψεύσει αυτούς τους φόβους. Η βιομηχανία των υπολογιστών κατήργησε, βέβαια, αρκετές θέσεις εργασίας, δημιούργησε όμως πολλές άλλες ή κατέστησε πολύ πιο αποτελεσματικές τις ήδη υπάρχουσες. Επαγγέλματα, όπως αυτό των λογιστών ή των πολιτικών μηχανικών, όχι μόνο δε χάθηκαν, αλλά απέκτησαν τη δυνατότητα να πραγματοποιούν το έργο τους με μεγαλύτερη ευκολία και αποτελεσματικότητα χάρη στους υπολογιστές.  

Β2.α. Να επισημάνετε δύο λέξεις ή φράσεις που να δηλώνουν την ίδια σχέση συνοχής στην πέμπτη παράγραφο (Ύστερα… περιουσία) του κειμένου.

- Επίσης

- ακόμα

Β2. Ποιος τρόπος ανάπτυξης ακολουθείται στην τρίτη παράγραφο (Είναι… «χέρι») του κειμένου; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

Η παράγραφος αναπτύσσεται με τη μέθοδο των παραδειγμάτων, καθώς προκειμένου να επεξηγήσει τη διαπίστωση της θεματικής περιόδου πως «οι υπολογιστές επέφεραν αλλαγές σε πολλά επαγγέλματα», προχωρά στην παράθεση παραδειγμάτων (Για παράδειγμα, οι λογιστές...).

Γ1. Να συντάξετε μία παράγραφο 50-60 λέξεων, χρησιμοποιώντας τις λέξεις/φράσεις του κειμένου με έντονη γραφή: ρομπότ, δυνατότητες, δραστηριότητες, ανεργίας, θέσεις εργασίας. (Μπορείτε να διαφοροποιήσετε τους γραμματικούς τύπους ως προς την πτώση, τον αριθμό, το γένος, το πρόσωπο κ.λπ.).

Η διάδοση της χρήσης των ρομπότ και οι ολοένα αυξανόμενες δυνατότητές τους, που σταδιακά θα καλύπτουν αρκετές επαγγελματικές δραστηριότητες προμηνύουν την επέκταση της ανεργίας στο μέλλον. Πλήθος θέσεων εργασίας που προς το παρόν απευθύνονται σε ανθρώπους, σύντομα θα αφορούν αποκλειστικά το νέο αυτό είδος εργατικού προσωπικού∙ τα ρομπότ. Παραμένει, βέβαια, η αισιόδοξη σκέψη, πως όσο επεκτείνεται η χρήση των ρομπότ, τόσο θα δημιουργούνται νέες θέσεις εργασίας που θα σχετίζονται με το σχεδιασμό, την πώληση, αλλά και τη συντήρησή τους.   

Γ1. Να συντάξετε μία παράγραφο 50-60 λέξεων, χρησιμοποιώντας τις λέξεις του κειμένου με έντονη γραφή: τεχνολογία, εξειδίκευση, δουλειά, επιχειρήσεων, υπολογιστές. (Μπορείτε να διαφοροποιήσετε τους γραμματικούς τύπους ως προς την πτώση, τον αριθμό, το πρόσωπο κ.λπ.).

Η εξέλιξη της τεχνολογίας επιτρέπει τη διαρκή βελτίωση των συνθηκών εργασίας, αλλά και την αύξηση της απόδοσης των διαφόρων επιχειρήσεων. Κοπιώδεις δουλειές του παρελθόντος που απαιτούσαν τη δαπάνη πολλών ωρών για την ολοκλήρωσή τους, καθίστανται πλέον κατά πολύ ευκολότερες χάρη στους υπολογιστές. Εξέλιξη που οδηγεί σε περαιτέρω αλλαγές το εργασιακό τοπίο, εφόσον πλέον η επαγγελματική αποκατάσταση βασίζεται κυρίως στην εξειδίκευση και στη διάθεση του ατόμου για συνεχή επιμόρφωση.

Γ2.α. «Βρίσκεται σε εξέλιξη η κατασκευή προγραμμάτων τα οποία θα αντικαταστήσουν οδηγούς».

Στην παραπάνω περίοδο, αφού εντοπίσετε την ονοματική αναφορική πρόταση, να γράψετε αν είναι προσδιοριστική ή παραθετική / προσθετική.

- Η αναφορική πρόταση είναι η ακόλουθη: «τα οποία θα αντικαταστήσουν οδηγούς». Πρόκειται για μία προσδιοριστική αναφορική πρόταση.

Γ2.β. Να αιτιολογήσετε την  επιλογή σας.

Η αναφορική πρόταση χαρακτηρίζεται προσδιοριστική, διότι αποτελεί αναγκαίο συμπλήρωμα του προσδιοριζόμενου όρου (προγραμμάτων) -χωρίς την αναφορική πρόταση, δηλαδή, δεν προκύπτει ένα ολοκληρωμένο νόημα-, γι’ αυτό και δεν χωρίζεται με κόμμα από αυτόν.

Γ2α. Να επισημάνετε στο κείμενο δύο παραδείγματα μεταφορικής / συνυποδηλωτικής χρήσης της γλώσσας.

- για να μη λιώνουν τα σακάκια τους

- να διαμορφωθούν με το «χέρι»

Γ2β. Να αιτιολογήσετε τη χρήση τους.

Η μεταφορική χρήση της γλώσσας προσδίδει παραστατικότητα στο κείμενο και το εμπλουτίζει νοηματικά, εφόσον στη σκέψη του αναγνώστη εμφανίζονται συγχρόνως τόσο η κυριολεκτική σημασία των επιμέρους λέξεων, όσο και οι μεταφορικές προεκτάσεις που αυτές λαμβάνουν. Έτσι, στη φράση «για να μη λιώνουν τα σακάκια τους», το ρήμα λιώνω, που κυριολεκτικά σημαίνει πως μεταβάλλω ένα στερεό σε υγρό με τη βοήθεια της θερμότητας, εδώ αποδίδει την έννοια της φθοράς από τη συνεχή χρήση. Ενώ, στη φράση, να διαμορφωθούν με το «χέρι», υποδηλώνεται ο εργώδης τρόπος ολοκλήρωσης μια εργασίας με χειρωνακτικό ή πρακτικό τρόπο, έναντι του πιο αποτελεσματικού μηχανικού τρόπου. 

Έκθεση Γ΄ Λυκείου: Θετικά και αρνητικά πρότυπα για τους νέους

David Freske

Έκθεση Γ΄ Λυκείου: Θετικά και αρνητικά πρότυπα για τους νέους

Πρότυπο: πρόσωπο, κατάσταση ή θεσμός που είναι άξια μιμήσεως για τα θετικά τους χαρακτηριστικά.

Οι φορείς άμεσης και έμμεσης κοινωνικοποίησης των νέων -γονείς, σχολείο/εκπαιδευτικοί, μέσα μαζικής ενημέρωσης, εκκλησία-, οφείλουν να αποτελούν, πρωτίστως με το προσωπικό τους παράδειγμα, αλλά και με την καθοδήγηση που προσφέρουν, άξια πρότυπα μίμησης, καθώς είναι δεδομένη η μεγάλη επίδραση που ασκούν τόσο στη διαμόρφωση της προσωπικότητας των νέων, όσο -και κυρίως- στον τρόπο με τον οποίο οι νέοι αντιλαμβάνονται την κοινωνική τους πραγματικότητα, και στο πώς επιλέγουν τελικά να ενταχθούν και να προσαρμοστούν σε αυτή.

Αρνητικά πρότυπα για τους νέους

Υλισμός και καταναλωτικό πρότυπο: Η ιδιαίτερη έμφαση που έχει δοθεί στα υλικά αγαθά, και η σύνδεση τόσο της ευτυχίας του ατόμου όσο και της προσωπικής του αξίας με την αγοραστική του δυνατότητα, έχουν αλλοιώσει σημαντικά τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται τον εαυτό τους και διαμορφώνουν τις προτεραιότητές τους. Κυρίαρχο και διαρκές ζητούμενο για τους ανθρώπους αποτελεί το πώς θα διασφαλίσουν περισσότερα έσοδα, ώστε να μπορούν να αποκτούν ολοένα και πιο ακριβά υλικά αγαθά, αφού πιστεύουν πως μόνο έτσι διασφαλίζουν την εκτίμηση των άλλων και μπορούν να προσδιοριστούν ως «επιτυχημένοι».

Τη θέση της ηθικής ποιότητας του ατόμου, έχει λάβει πλέον η οικονομική του επιφάνεια και η δυνατότητά του να συντηρεί ένα δαπανηρό τρόπο ζωής. Υπό την επίδραση των διαφημίσεων και του τηλεοπτικού / κινηματογραφικού βίου χλιδής και πλούτου, οι άνθρωποι βιώνουν ένα πρωτόγνωρο άγχος και μια ολέθρια αίσθηση απογοήτευσης, αφού θεωρούν πως αδυνατούν να ζήσουν την ιδεατή ζωή που προσφέρει η αφθονία χρημάτων.

Απουσία εργατικότητας και αναξιοκρατία: Η διάθεση εργατικότητας που χαρακτήριζε τους πολίτες λίγες δεκαετίες πριν έχει αντικατασταθεί από μια πολλαπλώς επιζήμια φυγοπονία. Ζητούμενο δεν είναι πια η καταξίωση του ατόμου μέσα από τη συστηματική εργασία, αλλά η διασφάλιση προνομίων με πλάγια και πιθανώς άνομα μέσα. Ενδεικτικό αυτής της τάσης είναι το στρεβλό πρότυπο της εργασίας στον δημόσιο τομέα, όπου η έλλειψη επίβλεψης και τακτικής αξιολόγησης, όπως και η ανυπαρξία κυρώσεων για όσους δεν εκπληρώνουν κατά τρόπο άρτιο τις εργασιακές τους υποχρεώσεις, έχει οδηγήσει σε μια παράδοξη ανοχή απέναντι στην οκνηρία και την αναποτελεσματικότητα.

Ενισχυτικά αυτής της επιζήμιας κατάστασης είναι τα ποικίλα φαινόμενα αναξιοκρατίας, που υπονομεύουν κάθε πίστη στην αξία του προσωπικού μόχθου και της συστηματικής προσπάθειας. Ό,τι αντικρίζουν οι νέοι άνθρωποι είναι η προώθηση εκείνων που έχουν τη στήριξη πολιτικών προσώπων είτε λόγω κάποιας συγγενικής σχέσης είτε ως αντάλλαγμα για την αφοσίωσή τους στην κομματική παράταξη.

Φανατική κομματικοποίηση: Ένα φαινόμενο που υπονομεύει δραστικά το δημοκρατικό πολίτευμα είναι η τάση των ανθρώπων να αφοσιώνονται κατά τρόπο απόλυτο σ’ ένα πολιτικό κόμμα, χωρίς ποτέ να διερευνούν ουσιαστικά και να αξιολογούν τις πράξεις και τις μεθόδους του κόμματος αυτού. Η απροθυμία, ωστόσο, των πολιτών που λειτουργούν ως φανατικοί οπαδοί, να λάβουν υπόψη τους τις θέσεις και των άλλων κομμάτων, αναζητώντας την άποψη εκείνη που υπηρετεί πληρέστερα το συλλογικό συμφέρον, καθιστά ανενεργές τις δημοκρατικές διαδικασίες του διαλόγου και της γόνιμης αντιπαράθεσης.

Απουσία επιχειρημάτων και υπονόμευση ουσιαστικού διαλόγου: Σύμπτωμα της γενικότερης απουσίας δημοκρατικού ήθους είναι η πρόσφατη μετεξέλιξη του πολιτικού διαλόγου από μια ουσιαστική αντιπαράθεση που βασίζεται σε πραγματικά επιχειρήματα, σε μια αποκρουστική προσπάθεια υποτίμησης και γελοιοποίησης του αντιπάλου που βασίζεται, όχι πια σε λογικά επιχειρήματα, αλλά σε σκωπτικά σχόλια και χλευαστικές δηλώσεις. Οι πολιτικοί αυτοί, που θεμελιώνουν την ανάδειξή τους στο λαϊκισμό, μη έχοντας ένα ρεαλιστικό πλάνο για την αντιμετώπιση των βασικών κοινωνικών και οικονομικών προβλημάτων, επιχειρούν να παρασύρουν τους πολίτες σε συναισθηματικό επίπεδο.

Αποτέλεσμα αυτού του νέου πολιτικού «ήθους» είναι η ενίσχυση ανάλογων φαινομένων και στην καθημερινή επικοινωνία των ατόμων, όπου τη θέση της ουσιαστικής επιχειρηματολογίας έχουν λάβει η ειρωνεία, η μικροπρέπεια κι η κακεντρέχεια.  

Δημαγωγία & λαϊκισμός: Οι δημαγωγοί της σύγχρονης εποχής εκμεταλλευόμενοι τη δεινή οικονομική θέση των πολιτών, υπόσχονται εύκολες λύσεις στα χρόνια προβλήματα της χώρας και επιχειρούν να δημιουργήσουν την εντύπωση πως είναι σε θέση να «αποδεσμεύσουν» τη χώρα από τις δανειακές της υποχρεώσεις, χωρίς καμία ουσιαστική επίπτωση. Καταφεύγουν σε ολέθριες τακτικές λαϊκισμού προκειμένου να αποκομίσουν πολιτικά οφέλη, αδιαφορώντας για το γεγονός ότι αφενός ζημιώνουν μακροπρόθεσμα την οικονομική κατάσταση του κράτους και ότι αφετέρου καλλιεργούν στους πολίτες έναν ανεύθυνο και ασυνεπή τρόπο αντιμετώπισης των κάθε είδους προβλημάτων.

Λανθασμένα πρότυπα διασκέδασης: Το είδος διασκέδασης που έχει επικρατήσει τα τελευταία χρόνια συνίσταται σε μη υγιείς -σωματικώς και πνευματικώς- συνήθειες, που ωθούν τα άτομα σε καταχρήσεις και σε ανούσια σπατάλη του χρόνου τους. Μια κενή διασκέδαση -νυχτερινά κέντρα, κατανάλωση αλκοόλ ή χείριστης ποιότητας τηλεοπτικά προγράμματα- που αποσκοπεί μόνο σε μια υποτυπώδη ευχαρίστηση, έστω κι αν είναι σαφής ο αρνητικός της αντίκτυπος στην υγεία του ατόμου, όπως και στην πνευματική του καλλιέργεια.

Η αναζήτηση της ευκολίας που χαρακτηρίζει την εργασία και την αντιμετώπιση των πολιτικών προβλημάτων, φανερώνεται και στη διασκέδαση των ατόμων, εφόσον μοιάζει να τους απωθεί κάθε είδους απαιτητική μορφή ψυχαγωγίας.

Έλλειψη σεβασμού απέναντι στο θρησκευτικό αίσθημα των πολιτών: Σύμπτωμα των τελευταίων χρόνων είναι η τάση εκείνων που για προσωπικούς τους λόγους απορρίπτουν τις θρησκείες και ασπάζονται μια αθεϊστική άποψη να επιχειρούν την υποτίμηση της χριστιανικής θρησκείας. Με όχημα πραγματικές ή υποτιθέμενες αστοχίες και αρνητικές πράξεις του κλήρου στρέφονται κατά της χριστιανικής πίστης, προσβάλλουν τους πιστούς και αρνούνται να σεβαστούν το αναφαίρετο δικαίωμα κάθε πολίτη στο θρησκευτικό αίσθημα. Δεν αρκούνται στο γεγονός πως γίνεται σεβαστό το δικό τους δικαίωμα στην αθεΐα και καταφεύγουν σε μια συστηματική προπαγάνδα κατά του χριστιανισμού, παραγνωρίζοντας τη μακρά χριστιανική παράδοση του τόπου και τον ιδιαίτερο ρόλο που διαδραματίζει η χριστιανική θρησκεία στην εθνική και κοινωνική συνοχή.

Κατάπτωση ηθικών αξιών: Με το υλιστικό πρότυπο να παρασύρει τα άτομα στην αναζήτηση ενός πολυτελούς βιοτικού επιπέδου, έστω κι αν δεν διαθέτουν τις ανάλογες δυνατότητες, εμφανής είναι η έξαρση της ανομίας και της εγκληματικότητας. Οι άνθρωποι παύουν να αναγνωρίζουν την αξία της έντιμης εργασίας και αναζητούν τρόπους εύκολου -έστω και με παράνομα μέσα- πλουτισμού. Επιδιώκουν τη με κάθε τρόπο ανάδειξή τους και δε διστάζουν να εκμεταλλευτούν τους συνανθρώπους τους ή να υφαρπάξουν με πλάγια μέσα θέσεις εργασίας και προαγωγές στον εργασιακό χώρο. Δεν σέβονται την αξία του συνανθρώπου τους και καταφεύγουν με τρομακτική ευκολία στη συκοφάντηση, στην αμφισβήτηση του μόχθου των άλλων ανθρώπων και σε κακεντρεχή σχόλια.     

Θετικά πρότυπα για τους νέους

Παρά το γεγονός ότι η περίοδος της κρίσης, όπως και τα αμέσως προηγούμενα χρόνια, εξέθρεψαν πλήθος αρνητικών συμπεριφορών και προτύπων, στρεβλώνοντας σημαντικά την εικόνα που σχηματίζουν οι νέοι άνθρωποι για τη σύγχρονη ελληνική κοινωνία, υπάρχει πάντοτε η δυνατότητα, με τη συνδρομή εκείνων των πολιτών που διατηρούν ακέραιες τις ηθικές αξίες τους, να διαμορφωθεί ένα πιο θετικό πλαίσιο προτύπων για τις νεότερες γενιές.

Εργατικότητα και αξιοκρατία: Είναι απολύτως σημαντικό να διαφυλάσσεται η εμπιστοσύνη των νέων στην αξία της προσωπικής προσπάθειας, καθώς και η βεβαιότητα πως η μελλοντική τους επαγγελματική ανάδειξη θα γίνει κατά τρόπο αξιοκρατικό και σύμφωνα με αντικειμενικά κριτήρια αποτίμησης των σπουδών και των επιτευγμάτων τους. Είναι, άλλωστε, προφανές πως αν οι νέοι θεωρήσουν πως οι αρχές της αξιοκρατίας δεν γίνονται σεβαστές στη χώρα μας είτε θα αποθαρρυνθούν από κάθε προσπάθεια συστηματικών σπουδών είτε θα θελήσουν να εγκαταλείψουν την Ελλάδα.

Η επιβράβευση της εργατικότητας συνιστά αφενός ένα κίνητρο για την ενίσχυση της ήδη υπάρχουσας φιλεργίας των νέων, αλλά κι ένας ουσιαστικός τρόπος για να αποτραπεί η παρέκκλιση σε άνομες μεθόδους και τακτικές.

Αποδυνάμωση του υλιστικού προτύπου: Προκειμένου να μην εγκλωβιστούν οι νέοι στο ψυχοφθόρο κυνήγι του χρήματος και του υλικού πλούτου, είναι αναγκαίο να υπάρξει μια σημαντική αλλαγή στις προτεραιότητες των σύγχρονων πολιτών. Θα πρέπει στη θέση των υλικών αγαθών να τεθεί η ηθική ποιότητα και η πνευματική καλλιέργεια∙ κι η αναζήτηση της προσωπικής ευτυχίας θα πρέπει να στραφεί πλέον στις ειλικρινείς σχέσεις φιλίας και στην πολύτιμη στοργή του οικογενειακού περιβάλλοντος.

Τα υλικά αγαθά, αν και αναγκαία, δεν θα πρέπει, εντούτοις, να προβάλλονται κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να φαντάζουν πιο σημαντικά από τις ανθρώπινες σχέσεις και από την αξία της ίδιας της ανθρώπινης ζωής. Οι πολίτες θα πρέπει, άρα, να μάθουν να εκτιμούν και να αναγνωρίζουν στους συνανθρώπους τους, όχι την οικονομική τους κατάσταση, αλλά τις αρετές του χαρακτήρα τους, την ειλικρίνειά τους και τη γενικότερη ποιότητα της προσωπικότητάς τους.

Υγιής πολιτικοποίηση: Οι πολίτες οφείλουν να αντιμετωπίζουν με ενδιαφέρον τα κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα του τόπου, διερευνώντας τις απόψεις όλων των πολιτικών παρατάξεων, χωρίς κομματικές παρωπίδες. Είναι, άλλωστε, προφανές πως δεν είναι λογικό να θεωρεί κάποιος πως ένα κόμμα έχει πάντοτε δίκιο και πως απαρτίζεται από τα καλύτερα στελέχη, ενώ όλα τα υπόλοιπα κόμματα δεν εκφράζουν καμία σωστή άποψη και δεν έχουν ικανά στελέχη. Με ζητούμενη, οπότε, την εύρεση εκείνης της προσέγγισης που εξυπηρετεί με τον καλύτερο δυνατό τρόπο το συλλογικό συμφέρον, είναι προτιμότερη η εξέταση όλων των απόψεων και η αναζήτηση της ιδανικής λύσης απ’ όποιο πολιτικό χώρο κι αν προέρχεται.

Η με φανατισμό προσήλωση σ’ ένα κόμμα το μόνο που επιτυγχάνει είναι να αποθρασύνει τους πολιτικούς, οι οποίοι σχηματίζουν την εντύπωση πως ό,τι κι αν κάνουν θα έχουν πάντοτε τη στήριξη των «οπαδών» τους. Ενώ, συνάμα, υπονομεύει τις δημοκρατικές διαδικασίες, εφόσον κάθε προσπάθεια διαλόγου ακυρώνεται από την απροθυμία των πολιτών να ακούσουν την άλλη άποψη.

Ενίσχυση του ουσιαστικού πολιτικού διαλόγου: Οι πολιτικοί του τόπου οφείλουν να παρουσιάζουν ολοκληρωμένα προγράμματα για την αντιμετώπιση των κρίσιμων προβλημάτων της πολιτείας και να τα στηρίζουν με άρτια επιχειρηματολογία. Η συνθηματολογία, οι επιθέσεις στο ήθος του αντιπάλου και ο ειρωνικός λόγος, δεν έχουν θέση στην πολιτική αντιπαράθεση, αν ζητούμενο είναι η εξεύρεση πραγματικών λύσεων και όχι απλώς και μόνο η δημιουργία εντυπώσεων για κομματικό όφελος.

Ένα πραγματικός διάλογος με ουσιαστικές θέσεις, πέρα από το γεγονός ότι υπηρετεί πληρέστερα το συλλογικό συμφέρον, λειτουργεί και ως υγιές πρότυπο για τους νέους πολίτες, οι οποίοι μαθαίνουν πως τις όποιες διαφορές τους μπορούν να τις επιλύσουν μέσα από εποικοδομητικές συζητήσεις και όχι με εντάσεις και ανώφελες καταφυγές σε ύβρεις και βίαια ξεσπάσματα.

Απόρριψη του λαϊκισμού: Απέναντι στα δύσκολα προβλήματα του καιρού οι πολιτικοί οφείλουν να παρουσιάζουν ρεαλιστικές λύσεις, έστω κι αν η εφαρμογή τους δεν είναι πάντοτε εύκολη. Οι κρίσιμες περίοδοι στην οικονομία δεν θα πρέπει να λειτουργούν ως ευκαιρία προς εκμετάλλευση από ανερμάτιστους πολιτικούς που επιζητούν μόνο την προσωπική τους ανάδειξη και αδιαφορούν για το συλλογικά επωφελές.

Αντιστοίχως, οι πολίτες οφείλουν να έχουν ρεαλιστικές προσδοκίες για το πώς μπορούν να αντιμετωπιστούν τα χρόνια προβλήματα της ελληνικής κοινωνίας και να μην παρασύρονται από κενές υποσχέσεις για εύκολες και γρήγορες λύσεις. Επίσης, δεν θα πρέπει να παρασύρονται από τη συνθηματολογία και τη ρητορική μίσους, που αποσκοπεί στο να διχάσει τους πολίτες της χώρας και να τους οδηγήσει σε μεταξύ τους αντιπαραθέσεις, εφόσον κάτι τέτοιο έχει ως μόνο στόχο τον αποπροσανατολισμό της κοινής γνώμης από την ουσία των προβλημάτων. Οι πολιτικοί που έχουν ένα σαφές πρόγραμμα για την αντιμετώπιση των οικονομικών ζητημάτων δεν επιχειρούν να διχάσουν τους πολίτες.

Ουσιαστική ψυχαγωγία: Οι ενήλικες οφείλουν να διαμορφώσουν ένα πιο υγιές πρότυπο αξιοποίησης του ελεύθερου χρόνου, στο οποίο να δίνεται μεγαλύτερη έμφαση σε δραστηριότητες που ενισχύουν την πνευματική καλλιέργεια και την καλή φυσική κατάσταση. Η μελέτη βιβλίων, η συστηματική άθληση, οι ποιοτικές επιλογές τηλεοπτικών και κινηματογραφικών παραγωγών, ο εθελοντισμός και η ουσιαστική επικοινωνία με άτομα του οικογενειακού και φιλικού περιβάλλοντος, είναι μερικές από τις επιλογές που μπορούν να αποδώσουν σημαντικά οφέλη στα άτομα.

Ηθική ποιότητα και σεβασμός των νόμων: Βασικό ζητούμενο για την υπό διαμόρφωση νέα γενιά είναι η απόκτηση ενός αξιόλογου πλαισίου ηθικών αρχών, προκειμένου να εκλείψουν φαινόμενα ρατσισμού, εγωκεντρισμού και υπονόμευσης του ανθρωπισμού. Οι νέοι θα πρέπει να γνωρίσουν τα πολλαπλά οφέλη του αλληλοσεβασμού και του ειλικρινούς ενδιαφέροντος για τους άλλους ανθρώπους∙ θα πρέπει να κατανοήσουν πως η πραγματική ατομική ευδαιμονία προκύπτει μόνο μέσα από την προσφορά στους συνανθρώπους τους και από την οικοδόμηση μιας κοινωνίας που βασίζεται στην αλληλεγγύη και τον αλληλοσεβασμό.

Η αναξιοκρατία, η βία, η εχθρική αντιμετώπιση του άλλου ανθρώπου υποσκάπτουν τα θεμέλια της κοινωνικής συνύπαρξης και οδηγούν στην επικράτηση της αλλοτρίωσης και του ατομικισμού.

Σεβασμός απέναντι στο θρησκευτικό αίσθημα: Στο πλαίσιο μιας δημοκρατικής κοινωνίας κάθε πολίτης έχει το δικαίωμα να διαμορφώνει ελεύθερα τη θρησκευτική του συνείδηση, χωρίς να δέχεται γι’ αυτό το λόγο επικρίσεις ή προσβολές από εκείνους που επιλέγουν να μην ασπάζονται καμία θρησκεία. Όπως, άλλωστε, προβλέπεται και στο Σύνταγμα της χώρας (Άρθρο 13): «Η ελευθερία της θρησκευτικής συνείδησης είναι απαραβίαστη».

Συμπερασματικά, προκειμένου οι νέοι άνθρωποι να διαμορφώσουν εκείνα τα χαρακτηριστικά που θα τους επιτρέψουν να γίνουν δημιουργικοί άνθρωποι, με δημοκρατικό ήθος και διάθεση αλληλεγγύης, θα πρέπει να περιοριστεί η συνεχής προβολή του ατομισμού και της εγωκεντρικής θέασης του κόσμου. Ό,τι θα επιτρέψει στους νέους να αντεπεξέλθουν στις απαιτήσεις της σύγχρονης εποχής είναι η εμπιστοσύνη στα οφέλη της συστηματικής εργασίας και η ακλόνητη πεποίθηση πως έχουν τη δυνατότητα να επιφέρουν ουσιώδεις αλλαγές στη συγκαιρινή τους κοινωνία. Μέσα από την ακαταπόνητη αγωνιστικότητά τους μπορούν να ανατρέψουν το αρνητικό κλίμα των τελευταίων ετών και να προσφέρουν στη χώρα μια νέα δυναμική, που θα βασίζεται πλέον, όχι στις άνομες συναλλαγές, την αναξιοκρατία και τα ρουσφέτια, αλλά στη δική τους διάθεση να εργαστούν σκληρά προκειμένου να δημιουργήσουν μια νέα πιο υγιή κοινωνία.    

Τέλλος Άγρας «Αμάξι στη βροχή»

Tom Mc Nemar

Τέλλος Άγρας «Αμάξι στη βροχή»

Η ποίηση του Τέλλου Άγρα κινήθηκε συχνά ανάμεσα στα μικρά, φθαρτά πράγματα της καθημερινής ζωής, που παίρνουν, όπως και στο ποίημά μας, την προέκταση συμβόλων.

Ώρα, προσμένει μοναχή

η άμαξα, κάτω απ’ τη βροχή,

και δεν τη μέλει·

κι είναι σα να την τυραννά

πιότερο η ξένη γειτονιά

που δεν τη θέλει.

Τ’ αλογατάκια της, σιμά,

κάτω απ’ τον ίδιο μουσαμά

κάνουν καρτέρι·

στον τόπο αυτόν, το θλιβερό,

πράμα δε μένει από καιρό,

να το ‘χουν ταίρι.

Γρίλιες δεν είναι, μήτε αυλές

περικοκλάδες βαθουλές·

δεν έμειν’ ένα

απ’ τα φανάρια στη σειρά

με τα δυο μπρούτζινα φτερά,

τα σταυρωμένα.

Τ’ ανώφλια επέσαν κι οι αγκωνές

κι οι ανεμοπέραστες, στενές,

οι γαλαρίες·

κι έφυγαν έντρομες, πολλές,

κι οι θύμησες, σαν τις καλές,

σεμνές κυρίες.

Άδεια βιτόρια και φτωχή,

πάρε μου εμένα την ψυχή,

πάρε με εμένα

για ταξιδιώτη σου: κι ευθύς

πάμε, όθε κίνησες να ‘ρθείς:

στα Περασμένα.

αγκωνή: αγκωνάρι, γωνία.

γαλαρία: (λέξη ιταλική) α) μακριά στοά σπιτιού, κυρίως μεγάρου β) στεγασμένος εξώστης που είχε συνήθως ολόγυρα τζάμια και χρησίμευε ως διάδρομος.

βιτόρια: τύπος ιππήλατης άμαξας.

Ώρα, προσμένει μοναχή

η άμαξα, κάτω απ’ τη βροχή,

και δεν τη μέλει·

κι είναι σα να την τυραννά

πιότερο η ξένη γειτονιά

που δεν τη θέλει.

Η εικόνα που λειτουργεί ως το αρχικό ερέθισμα για τη σύνθεση του ποιήματος είναι αυτή μιας ιππήλατης άμαξας κάτω απ’ τη βροχή. Η προσωποποιημένη άμαξα παρουσιάζεται να περιμένει για ώρα μόνη της μες στη βροχή τον ερχομό κάποιου επιβάτη, χωρίς εντούτοις να είναι αυτή η πολύωρη αναμονή που την απασχολεί. Εκείνο που κυρίως βασανίζει την μοναχική άμαξα είναι η ξένη -η εκσυγχρονισμένη- γειτονιά που μοιάζει να μη θέλει την διατήρηση στοιχείων του παρελθόντος, όπως ακριβώς είναι οι ιππήλατες άμαξες.

Μέσα από τη μελαγχολική εικόνα της μοναχικής άμαξας που υπομένει τη βροχή, ο ποιητής αποδίδει, βέβαια, περισσότερο δικά του συναισθήματα και προσωπικούς του προβληματισμούς. Αναγνωρίζει, δηλαδή, στην άμαξα, που συμβολίζει μια περασμένη εποχή, τον ίδιο του τον εαυτό και τη δική του δυσκολία να προσαρμοστεί στα νέα δεδομένα του καιρού του και στις ποικίλες αλλαγές που έχουν επέλθει. Η αγωνιώδης αίσθηση της άμαξας πως βρίσκεται σε μια «ξένη» γειτονιά που δεν επιθυμεί πια την παρουσία της, αντανακλά επί της ουσίας την αγωνία του ποιητή πως βρίσκεται σ’ έναν σημαντικά αλλαγμένο κόσμο, στον οποίο ο ίδιος δεν έχει θέση.

Η παρομοίωση (4^ος – 5^ος στίχος) «κι είναι σα να την τυραννά / πιότερο η ξένη γειτονιά», μας αποκαλύπτει, επομένως, το πώς ο αισθάνεται ο ποιητής και τι είναι αυτό που κυρίως τον απασχολεί. Η μελαγχολική του διάθεση, που ενισχύεται από το βροχερό σκηνικό, πηγάζει από την αίσθησή του πως βρίσκεται σ’ έναν κόσμο ξένο για εκείνον.

Τ’ αλογατάκια της, σιμά,

κάτω απ’ τον ίδιο μουσαμά

κάνουν καρτέρι·

στον τόπο αυτόν, το θλιβερό,

πράμα δε μένει από καιρό,

να το ‘χουν ταίρι.

Πλάι στην άμαξα, κάτω απ’ τον ίδιο προστατευτικό μουσαμά, στέκουν και περιμένουν τα αλογάκια της άμαξας, που, όπως κι αυτή, δεν έχουν καμία ουσιαστική απασχόληση μέχρι να φανεί κάποιος πελάτης που θα θελήσει να χρησιμοποιήσει τις υπηρεσίες τους. Στέκουν και περιμένουν, χωρίς τα ίδια να έχουν συναίσθηση πόσο αταίριαστα είναι με τα υπόλοιπα στοιχεία του περιβάλλοντος χώρου. Σ’ αυτόν το θλιβερό, όπως τον χαρακτηρίζει ο ποιητής, τόπο, δεν έχει απομείνει εδώ και καιρό τίποτε που να ταιριάζει σε αυτά∙ τίποτε που να ανήκει στην ίδια εποχή με αυτά.

Τα αλογάκια της άμαξας είναι απομεινάρια ενός αλλοτινού καιρού και δεν έχουν πια ουσιαστική χρησιμότητα, όπως είχαν κάποτε. Από τη στιγμή που οι πολίτες χρησιμοποιούσαν για τις μεταφορές τους τα αυτοκίνητα, το τραμ ή το τρένο, δεν υπήρχε πια η ανάγκη να καταφεύγουν στις ιππήλατες άμαξες, με αποτέλεσμα τα αλογάκια αυτά να θυμίζουν μια παλιά εποχή και να χρησιμοποιούνται ελάχιστα. Μόνο νοσταλγοί του παλιού καιρού ή όσοι ήθελαν να δουν την πόλη ως τουρίστες, πηγαίνοντας βόλτα μ’ ένα μεταφορικό μέσο του παρελθόντος επέλεγαν πια την άμαξα.

Ο ποιητής αναγνωρίζει στα αλογατάκια της άμαξας τον εαυτό του, αφού κι εκείνος αισθάνεται παράταιρος και αποξενωμένος απ’ τον τελείως αλλαγμένο κόσμο της εποχής του, που διόλου δεν θυμίζει πια το ωραίο και φιλόξενο περιβάλλον των χρόνων του παρελθόντος∙ των χρόνων της νεανικής του ηλικίας.   

Γρίλιες δεν είναι, μήτε αυλές

περικοκλάδες βαθουλές·

δεν έμειν’ ένα

απ’ τα φανάρια στη σειρά

με τα δυο μπρούτζινα φτερά,

τα σταυρωμένα.

Ο ποιητής έχοντας χαρακτηρίσει τον τόπο που αντικρίζει γύρω του θλιβερό κι έχοντας επισημάνει πως δεν έχει απομείνει τίποτε πια από την εποχή που τα αλογάκια της άμαξας αποτελούσαν αρμονικό κομμάτι του αστικού χώρου, έρχεται σε αυτή τη στροφή να υποδείξει κάποιες από τις σχετικές αλλαγές. Πλέον στα παράθυρα των σπιτιών δεν υπάρχουν οι γραφικές και όμορφες ξύλινες γρίλιες, ενώ μαζί τους έχουν χαθεί κι οι παραδοσιακές αυλές των σπιτιών με τις πυκνές περικοκλάδες, που δημιουργούσαν μια φιλόξενη και αισθητικώς φροντισμένη εικόνα. Στην πολυάνθρωπη πόλη τα παραδοσιακά σπίτια έχουν αντικατασταθεί από πολυώροφα κτήρια, στα οποία δεν υπάρχει χώρος για εσωτερικές αυλές και όμορφους κήπους.

Κάθε μέριμνα για την καλαισθησία του αστικού τοπίου έχει χαθεί στον διαρκώς εκσυγχρονιζόμενο αυτό τόπο, όπου κύριο ζητούμενο είναι το πρακτικό και το αξιοποιήσιμο. Έτσι, μαζί με τις αυλές και τις περικοκλάδες, χάθηκαν και τα παλιά εκείνα φανάρια που φώτιζαν τους δρόμους και τα οποία ήταν διακοσμημένα με δυο σταυρωμένα μπρούτζινα φτερά. Τώρα οι λάμπες του δρόμου δεν έχουν καμία διακοσμητική αξία, μόνο μια πρακτική χρησιμότητα.  

Τ’ ανώφλια επέσαν κι οι αγκωνές

κι οι ανεμοπέραστες, στενές,

οι γαλαρίες·

κι έφυγαν έντρομες, πολλές,

κι οι θύμησες, σαν τις καλές,

σεμνές κυρίες.

Οι αλλαγές του σύγχρονου τοπίου δεν σταματούν όμως εκεί, καθώς πέρα από τις γρίλιες και τις αυλές, δεν υπάρχουν πια μήτε τα διακοσμητικά ξύλινα ή μαρμάρινα επιστεγάσματα στις πόρτες των σπιτιών -ανώφλια-, όπως και οι κομψές αγκωνές∙ οι με άρτιο τρόπο κοσμημένες γωνίες στο πάνω μέρος των κτηρίων και των σπιτιών. Ενώ, έχουν χαθεί κι οι στενές εκείνες στοές -γαλαρίες- απ’ τις οποίες περνούσε ο άνεμος κι οι οποίες προσέδιδαν μια ιδιαίτερη ομορφιά στα παλιά σπίτια. Μαζί με όλα αυτά τα κοσμητικά στοιχεία έχουν φύγει έντρομες πολλές -προσωποποιημένες εδώ- αναμνήσεις από τη γοητεία του παρελθόντος, που με πολλή επιμέλεια φρόντιζε για την αισθητική εικόνα του αστικού τοπίου. Έχουν φύγει έντρομες οι μνήμες του παρελθόντος, όπως ακριβώς έχουν φύγει κι οι σεμνές και καλές κυρίες του παρελθόντος, που με τη φροντισμένη τους εμφάνιση συμπλήρωναν αρμονικά το χώρο και δημιουργούσαν μια εξαίρετη εικόνα χάριτος και κομψότητας.

Ο ποιητής με θλίψη διαπιστώνει την αλλοίωση του αστικού περιβάλλοντος απ’ το οποίο απουσιάζουν πια όλα εκείνα τα στοιχεία που διασφάλιζαν την ομορφιά και τη γοητεία του. Ό,τι κάποτε ήταν γεμάτο κομψότητα και θελκτική αρμονία, μοιάζει τώρα ξένο, ψυχρό και αφιλόξενο. Η αισθητικώς άρτια πόλη που γνώρισε και αγάπησε ο ποιητής δεν υπάρχει πια.

Άδεια βιτόρια και φτωχή,

πάρε μου εμένα την ψυχή,

πάρε με εμένα

για ταξιδιώτη σου: κι ευθύς

πάμε, όθε κίνησες να ‘ρθείς:

στα Περασμένα.

Απογοητευμένος, λοιπόν, ο ποιητής από το τόσο γρήγορα αλλαγμένο περιβάλλον που αντικρίζει γύρω του και παρακινημένος από την αίσθηση πως πια δεν ανήκει σ’ αυτή την ψυχρή εποχή, στρέφεται προς την άδεια άμαξα και της ζητά να πάρει μαζί της την ψυχή του∙ της ζητά να πάρει ως ταξιδιώτη της εκείνον και να τον μεταφέρει εκεί απ’ όπου η ίδια ξεκίνησε, από το εξιδανικευμένο παρελθόν. Η επίκληση του ποιητή προς την άμαξα -σχήμα αποστροφής- φανερώνει πως η συναισθηματική του κατάσταση δεν διακρίνεται από μια παροδική μελαγχολική διάθεση, αλλά από μια γνήσια αίσθηση αποξένωσης από το περιβάλλον και την εποχή του. Ο ποιητής πραγματικά δεν μπορεί να προσαρμοστεί στα δεδομένα του καιρού του και επιθυμεί να επιστρέψει στα Περασμένα, σε μια εποχή όπου ένιωθε πιο ευτυχής και πιο σίγουρος για τη θέση του στον κόσμο.

Αν κρίνουμε, άλλωστε, από τα επίθετα που αποδίδει στην άμαξα, μπορούμε να κατανοήσουμε καλύτερα το πώς αισθάνεται. Ο χαρακτηρισμός «άδεια» που απευθύνεται ως προσφώνηση στην βιτόρια -στην άμαξα-, αποκαλύπτει περισσότερο το συναισθηματικό κενό του ίδιου του ποιητή, που βιώνει μια αίσθηση απουσίας σκοπού και προσανατολισμού στη ζωή του. Αντιστοίχως και το επίθετο «φτωχή» που επισημαίνει το πόσο έρημη και αποκομμένη από το περιβάλλον της είναι η άμαξα, αποδίδει κυρίως το αίσθημα του ποιητή για τον εαυτό του και τη ζωή του. Αταίριαστος με τον σύγχρονο κόσμο και χωρίς ικανά συναισθηματικά ερείσματα, ο ποιητής νιώθει μόνος, αποξενωμένος, δίχως κάποιο συγκεκριμένο στόχο που να προσδίδει νόημα στη ζωή του.

Η άμαξα που με την παρουσία της έφερε στη μνήμη του ποιητή εικόνες από το παρελθόν, από τα ειδυλλιακά εκείνα «Περασμένα», τρέπεται αίφνης στο μέσο διαφυγής του ποιητή. Στο μέσο εκείνο που θα του προσφέρει την επιδιωκόμενη λύτρωση και θα τον επιστρέψει στη μόνη εποχή που ο ίδιος ένιωθε ευτυχισμένος και πίστευε πως μπορούσε να υπάρξει αρμονικά δεμένος με το γύρω χώρο και τους άλλους ανθρώπους.

Η τάση φυγής του ποιητή κι η νοσταλγική -έστω κι αν είναι ανέφικτη- επιθυμία επιστροφής στην ξεχωριστή και πιο θερμή περίοδο του εξιδανικευμένου παρελθόντος, φανερώνει τον ψυχικό του κάματο και την αδυναμία προσαρμογής στην πραγματικότητα της συγκαιρινής του ζωής. Πρόκειται, δηλαδή, για στοιχεία που χαρακτηρίζουν γενικότερα τους ποιητές της πρώτης δεκαετίας του μεσοπολέμου, τους λεγόμενους νεοσυμβολιστές, που γίνονται εκφραστές τραυματικών συναισθημάτων και ψυχικών καταστάσεων.

Ερωτήσεις

1. Να ερμηνεύσετε το ποίημα, αφού επισημάνετε:

α) το χώρο μέσα στον οποίο τοποθετείται η άμαξα (στροφ. 1-2).

Η άμαξα τοποθετείται στο πολλαπλώς αλλαγμένο αστικό τοπίο, το οποίο έχει σε τέτοιο βαθμό εκσυγχρονιστεί, ώστε εκείνη μοιάζει εντελώς περιττή και παρωχημένη. Με την αναφορά, άλλωστε, πως είναι μοναχή της και πως περιμένει κάτω απ’ τη βροχή, μέσα σε μια «ξένη» γειτονιά, που δεν τη θέλει, γίνεται φανερό πως η άμαξα δεν έχει πλέον θέση στον σύγχρονο αυτό χώρο.

β) Τις αλλαγές που έχουν γίνει σ’ αυτό το χώρο (στροφ. 3-4).

Πλέον στα παράθυρα των σπιτιών δεν υπάρχουν οι γραφικές και όμορφες ξύλινες γρίλιες, ενώ μαζί τους έχουν χαθεί κι οι παραδοσιακές αυλές των σπιτιών με τις πυκνές περικοκλάδες, που δημιουργούσαν μια φιλόξενη και αισθητικώς φροντισμένη εικόνα. Στην πολυάνθρωπη πόλη τα παραδοσιακά σπίτια έχουν αντικατασταθεί από πολυώροφα κτήρια, στα οποία δεν υπάρχει χώρος για εσωτερικές αυλές και όμορφους κήπους.

Κάθε μέριμνα για την καλαισθησία του αστικού τοπίου έχει χαθεί στον διαρκώς εκσυγχρονιζόμενο αυτό τόπο, όπου κύριο ζητούμενο είναι το πρακτικό και το αξιοποιήσιμο. Έτσι, μαζί με τις αυλές και τις περικοκλάδες, χάθηκαν και τα παλιά εκείνα φανάρια που φώτιζαν τους δρόμους και τα οποία ήταν διακοσμημένα με δυο σταυρωμένα μπρούτζινα φτερά. Τώρα οι λάμπες του δρόμου δεν έχουν καμία διακοσμητική αξία, μόνο μια πρακτική χρησιμότητα. 

Δεν υπάρχουν πια μήτε τα διακοσμητικά ξύλινα ή μαρμάρινα επιστεγάσματα στις πόρτες των σπιτιών -ανώφλια-, όπως και οι κομψές αγκωνές∙ οι με άρτιο τρόπο κοσμημένες γωνίες στο πάνω μέρος των κτηρίων και των σπιτιών. Ενώ, έχουν χαθεί κι οι στενές εκείνες στοές -γαλαρίες- απ’ τις οποίες περνούσε ο άνεμος κι οι οποίες προσέδιδαν μια ιδιαίτερη ομορφιά στα παλιά σπίτια. Μαζί με όλα αυτά τα κοσμητικά στοιχεία έχουν φύγει έντρομες πολλές -προσωποποιημένες εδώ- αναμνήσεις από τη γοητεία του παρελθόντος, που με πολλή επιμέλεια φρόντιζε για την αισθητική εικόνα του αστικού τοπίου. Έχουν φύγει έντρομες οι μνήμες του παρελθόντος, όπως ακριβώς έχουν φύγει κι οι σεμνές και καλές κυρίες του παρελθόντος, που με τη φροντισμένη τους εμφάνιση συμπλήρωναν αρμονικά το χώρο και δημιουργούσαν μια εξαίρετη εικόνα χάριτος και κομψότητας.

γ) Το νόημα της επίκλησης του ποιητή (στροφ. 5).

Η επίκληση του ποιητή προς την άμαξα -σχήμα αποστροφής- φανερώνει πως η συναισθηματική του κατάσταση δεν διακρίνεται από μια παροδική μελαγχολική διάθεση, αλλά από μια γνήσια αίσθηση αποξένωσης από το περιβάλλον και την εποχή του. Ο ποιητής πραγματικά δεν μπορεί να προσαρμοστεί στα δεδομένα του καιρού του και επιθυμεί να επιστρέψει στα Περασμένα, σε μια εποχή όπου ένιωθε πιο ευτυχής και πιο σίγουρος για τη θέση του στον κόσμο.

2. Με βάση την παραπάνω ερμηνεία, να επιβεβαιώσετε την άποψη που διατυπώνεται στο εισαγωγικό σημείωμα.

Η ποιητική τέχνη είναι σε θέση και τα πιο απλά πράγματα να τα μετατρέψει και να τα κάνει να λειτουργήσουν ως σύμβολα. Μια παλιά λ.χ. άμαξα με άλογα μπορεί να γίνει σύμβολο που να εκφράζει το χρώμα, την ατμόσφαιρα, την ιδιαιτερότητα και το διαφορετικό τρόπο ζωής αλλοτινών και περασμένων εποχών. Ο ποιητής, μέσα από αυτό το απλοϊκό σύμβολο, μπορεί να εκφράσει τη νοσταλγία του για το ξεχωριστό χρώμα άλλων εποχών, την αποστροφή του για τη δική του εποχή ή ακόμη και ένα είδος ρομαντικής-λυρικής ουτοπίας που δηλώνεται ως τάση φυγής και, τελικά, ανέφικτης επιστροφής στο παρελθόν.

3. Το ποίημα ακολουθεί τις βασικές αρχές του συμβολισμού;

Ο συμβολισμός. Εμφανίζεται στα τέλη του 19ου αιώνα στη Γαλλία ως αντίδραση στη ρομαντική ποίηση και στη νατουραλιστική πεζογραφία. Οι αρχές του μπορούν να συνοψιστούν στα εξής:

1) Το εννοιολογικό περιεχόμενο του ποιήματος πρέπει να περιοριστεί στο ελάχιστο.

Ό,τι ενδιαφέρει τον ποιητή στο συγκεκριμένο ποίημα είναι να μεταδώσει κυρίως την αίσθησή του πως ο κόσμος γύρω του έχει αλλάξει δραστικά, χάνοντας τη γοητεία των περασμένων χρόνων, και την επιθυμία του να επιστρέψει στο εξιδανικευμένο παρελθόν. Το περιεχόμενο, άρα, είναι εξαιρετικά περιορισμένο, αφού έμφαση δίνεται στην απόδοση της νοσταλγικής του διάθεσης και στη δήλωση εκείνων των στοιχείων του παρελθόντος που δεν συναντά πια κανείς στο σύγχρονο αστικό περιβάλλον.

2) Βασικά στοιχεία του ποιήματος είναι η μουσικότητα και η υποβλητικότητα. Αυτό σημαίνει πως ο ποιητής προσπαθεί να υποβάλει τις ψυχικές του διαθέσεις δίνοντας στο ποίημά του έναν τόνο μουσικό, που εξαρτάται από την ακουστική ποιότητα των λέξεων και την κατάλληλη τοποθέτησή τους.

Η υποβλητικότητα του ποιήματος υπηρετείται από τις μελαγχολικές εικόνες που καταγράφονται σε αυτό, όπως είναι αυτή της άμαξας που προσμένει μοναχή κάτω απ’ τη βροχή. Ενώ, ενισχύεται από τη συχνή χρήση λέξεων που αποδίδουν ένα αίσθημα μοναξιάς και αποξένωσης: μοναχή, ξένη, επέσαν, έφυγαν, άδεια, φτωχή κ.ά., καθώς κι από τη δραματική επίκληση του ποιητή στο κλείσιμο του ποιήματος που ζητά με αγωνία από την άδεια άμαξα να πάρει μαζί της την ψυχή του.

Η μουσικότητα του ποιήματος επιτυγχάνεται με τη χρήση του μέτρου -ιαμβικό-, της ομοιοκαταληξίας -ζευγαροπλεχτή-, αλλά και της αρμονικής εναλλαγής σύντομων στίχων -οχτασύλλαβων και πεντασύλλαβων. 

3) Υπάρχει συσχέτιση αντικειμένων και ψυχικών καταστάσεων· τα αντικείμενα δηλαδή εκφράζουν τις ψυχικές καταστάσεις, γίνονται σύμβολά τους.

Η μοναχή άμαξα με τα άλογά της γίνεται σύμβολο της περασμένης ειδυλλιακής εποχής που τόσο νοσταλγεί ο ποιητής και, υπό μία έννοια, φανερώνει το πώς αντιλαμβάνεται ο ποιητής τον ίδιο του τον εαυτό∙ ως παράταιρο απομεινάρι μιας χαμένης εποχής.

Η βροχή προσδίδει στο ποίημα τη μελαγχολική εκείνη διάθεση του ποιητή και συμβολίζει έτσι τη βαρυθυμία του και τη διάθεση φυγής που τον χαρακτηρίζει.

Τα διάφορα κοσμητικά στοιχεία που έχουν «πέσει» κι έχουν χαθεί, συμβολίζουν το αίσθημα παρακμής που διακρίνει τον σύγχρονο κόσμο.

Οι συμβολιστές, επίσης, εισάγουν το χαμηλόφωνο και ιδιαίτερα μουσικό τόνο στην ποίησή τους και γίνονται εκφραστές κυρίως τραυματικών συναισθημάτων και ψυχικών καταστάσεων. Παρατηρούμε, άλλωστε, στο ποίημα του Άγρα την αναφορά σε απλά καθημερινά πράγματα και σε μια προσωπική του συναισθηματική διάθεση, χωρίς την πρόθεση διατύπωσης υψηλών νοημάτων ή την καταγραφή ηρωικών καταστάσεων. Πρόκειται για ένα ποίημα χαμηλών τόνων που αποδίδει με λιτότητα τη νοσταλγική διάθεση του δημιουργού του.

4. Εκφράζει το ποίημα μια διάθεση μελαγχολίας και παρακμής; Να υποστηρίξετε την άποψή σας.

Στο ποίημα είναι διάχυτη η διάθεση μελαγχολίας του ποιητή, όπως προκύπτει από την εικόνα της μοναχής άμαξας μέσα στη βροχή, αλλά και από τα επίθετα που χρησιμοποιεί ο ποιητής προκειμένου να χαρακτηρίσει τον περιβάλλοντα χώρο, καθώς και την άμαξα: θλιβερός, άδεια, φτωχή. Ενώ, η επίκλησή του στην τελευταία στροφή, όπου ζητά επιτακτικά από την άμαξα να τον πάρει και να τον πάει στα Περασμένα, καθιστά εμφανή την απροθυμία του να παραμείνει σ’ αυτόν τον «θλιβερό» τόπο που δεν έχει να του προσφέρει καμία δυνατότητα ευτυχίας.

Αντιστοίχως, οι στροφές που αναφέρονται στις ποικίλες αλλαγές που έχουν επέλθει στο αστικό τοπίο, κι ο τρόπος με τον οποίο ο ποιητής αποδίδει την απώλεια των καλαίσθητων στοιχείων του παρελθόντος -δεν έμειν’ ένα, επέσαν, έφυγαν έντρομες- υποδηλώνει την αίσθησή του πως ο χώρος γύρω του βρίσκεται σε μια πορεία παρακμής. Ακριβώς στις αλλαγές που άλλοι θα έβλεπαν πρόοδο, ο ποιητής αναγνωρίζει σημεία παρακμής, καθώς διαπιστώνει πως θυσιάζεται η αισθητική μέριμνα για την όψη της πόλης του και μια γενικότερη αδιαφορία για όλα εκείνα τα στοιχεία που κάποτε της προσέδιδαν γοητεία και την καθιστούσαν ξεχωριστή.   

Στίχος & Ομοιοκαταληξία

Το ποίημα συντίθεται σε εξάστιχες στροφές με σταθερή εναλλαγή οκτασύλλαβων και πεντασύλλαβων στίχων, ιαμβικού μέτρου. Ενώ η ομοιοκαταληξία είναι ζευγαροπλεχτή.  

[8] Άδεια βιτόρια και φτωχή, [α]

[8] πάρε μου εμένα την ψυχή, [α]

[5] πάρε με εμένα                [β]

[8] για ταξιδιώτη σου: κι ευθύς [γ]

[8] πάμε, όθε κίνησες να ‘ρθείς: [γ]

[5] στα Περασμένα.                [β]

Ο ίαμβος βασίζεται σε σχήματα δύο συλλαβών, όπου υπάρχει εναλλαγή μιας άτονης συλλαβής με μια τονισμένη, χωρίς ο μετρικός τονισμός να συμπίπτει κατ’ ανάγκη με τον γραμματικό.

Ά / δεια / βι / τό / ρια / και / φτω / χή

Τέλλος Άγρας (1899-1944)

Φιλολογικό ψευδώνυμο του Ευάγγελου Ιωάννου. Γεννήθηκε στην Καλαμπάκα και ύστερα από μεταθέσεις του πατέρα του, που ήταν εκπαιδευτικός, κατέληξε στην Αθήνα, όπου τελείωσε το Γυμνάσιο. Σπούδασε Νομικά κι εργάστηκε από το 1927 στην Εθνική Βιβλιοθήκη. Εκτός από τις μεταφράσεις, που κατά καιρούς δημοσίευσε, καλλιέργησε με επιτυχία την ποίηση και την κριτική. Στην ποίησή του, που μπορεί να θεωρηθεί ως η πιο σημαντική μετά την ποίηση του Καρυωτάκη, ζωντανεύει η ζωή της Αθήνας του μεσοπολέμου, κοιταγμένη μέσα από τα ευαίσθητα μάτια ενός ποιητή. Εκτός από την ποίησή του, σημαντική θέση στα ελληνικά γράμματα κατέχει και το κριτικό του έργο, που είναι μεγάλο σε έκταση και ποικιλία και περιλαμβάνει κριτικά μελετήματα, δοκίμια, αισθητικές αναλύσεις κειμένων, άρθρα στη Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, βιβλιοκρισίες, προλόγους σε βιβλία, συνεντεύξεις κτλ. Το κριτικό του έργο ήταν διάσπαρτο σε διάφορα περιοδικά κι εφημερίδες και από το 1981 άρχισε να συγκεντρώνεται σε τόμους. Το έργο του: α) Ποίηση: Τα βουκολικά και τα εγκώμια (1934), Καθημερινές (1940), Τριαντάφυλλα μιανής ημέρας (1965). β) Κριτική: Κριτικά τόμ. Α΄, Β΄ και Γ' (1981).