Έκθεση Γ΄ Λυκείου: Θετικά και αρνητικά πρότυπα για τους νέους

David Freske

Έκθεση Γ΄ Λυκείου: Θετικά και αρνητικά πρότυπα για τους νέους

Πρότυπο: πρόσωπο, κατάσταση ή θεσμός που είναι άξια μιμήσεως για τα θετικά τους χαρακτηριστικά.

Οι φορείς άμεσης και έμμεσης κοινωνικοποίησης των νέων -γονείς, σχολείο/εκπαιδευτικοί, μέσα μαζικής ενημέρωσης, εκκλησία-, οφείλουν να αποτελούν, πρωτίστως με το προσωπικό τους παράδειγμα, αλλά και με την καθοδήγηση που προσφέρουν, άξια πρότυπα μίμησης, καθώς είναι δεδομένη η μεγάλη επίδραση που ασκούν τόσο στη διαμόρφωση της προσωπικότητας των νέων, όσο -και κυρίως- στον τρόπο με τον οποίο οι νέοι αντιλαμβάνονται την κοινωνική τους πραγματικότητα, και στο πώς επιλέγουν τελικά να ενταχθούν και να προσαρμοστούν σε αυτή.

Αρνητικά πρότυπα για τους νέους

Υλισμός και καταναλωτικό πρότυπο: Η ιδιαίτερη έμφαση που έχει δοθεί στα υλικά αγαθά, και η σύνδεση τόσο της ευτυχίας του ατόμου όσο και της προσωπικής του αξίας με την αγοραστική του δυνατότητα, έχουν αλλοιώσει σημαντικά τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται τον εαυτό τους και διαμορφώνουν τις προτεραιότητές τους. Κυρίαρχο και διαρκές ζητούμενο για τους ανθρώπους αποτελεί το πώς θα διασφαλίσουν περισσότερα έσοδα, ώστε να μπορούν να αποκτούν ολοένα και πιο ακριβά υλικά αγαθά, αφού πιστεύουν πως μόνο έτσι διασφαλίζουν την εκτίμηση των άλλων και μπορούν να προσδιοριστούν ως «επιτυχημένοι».

Τη θέση της ηθικής ποιότητας του ατόμου, έχει λάβει πλέον η οικονομική του επιφάνεια και η δυνατότητά του να συντηρεί ένα δαπανηρό τρόπο ζωής. Υπό την επίδραση των διαφημίσεων και του τηλεοπτικού / κινηματογραφικού βίου χλιδής και πλούτου, οι άνθρωποι βιώνουν ένα πρωτόγνωρο άγχος και μια ολέθρια αίσθηση απογοήτευσης, αφού θεωρούν πως αδυνατούν να ζήσουν την ιδεατή ζωή που προσφέρει η αφθονία χρημάτων.

Απουσία εργατικότητας και αναξιοκρατία: Η διάθεση εργατικότητας που χαρακτήριζε τους πολίτες λίγες δεκαετίες πριν έχει αντικατασταθεί από μια πολλαπλώς επιζήμια φυγοπονία. Ζητούμενο δεν είναι πια η καταξίωση του ατόμου μέσα από τη συστηματική εργασία, αλλά η διασφάλιση προνομίων με πλάγια και πιθανώς άνομα μέσα. Ενδεικτικό αυτής της τάσης είναι το στρεβλό πρότυπο της εργασίας στον δημόσιο τομέα, όπου η έλλειψη επίβλεψης και τακτικής αξιολόγησης, όπως και η ανυπαρξία κυρώσεων για όσους δεν εκπληρώνουν κατά τρόπο άρτιο τις εργασιακές τους υποχρεώσεις, έχει οδηγήσει σε μια παράδοξη ανοχή απέναντι στην οκνηρία και την αναποτελεσματικότητα.

Ενισχυτικά αυτής της επιζήμιας κατάστασης είναι τα ποικίλα φαινόμενα αναξιοκρατίας, που υπονομεύουν κάθε πίστη στην αξία του προσωπικού μόχθου και της συστηματικής προσπάθειας. Ό,τι αντικρίζουν οι νέοι άνθρωποι είναι η προώθηση εκείνων που έχουν τη στήριξη πολιτικών προσώπων είτε λόγω κάποιας συγγενικής σχέσης είτε ως αντάλλαγμα για την αφοσίωσή τους στην κομματική παράταξη.

Φανατική κομματικοποίηση: Ένα φαινόμενο που υπονομεύει δραστικά το δημοκρατικό πολίτευμα είναι η τάση των ανθρώπων να αφοσιώνονται κατά τρόπο απόλυτο σ’ ένα πολιτικό κόμμα, χωρίς ποτέ να διερευνούν ουσιαστικά και να αξιολογούν τις πράξεις και τις μεθόδους του κόμματος αυτού. Η απροθυμία, ωστόσο, των πολιτών που λειτουργούν ως φανατικοί οπαδοί, να λάβουν υπόψη τους τις θέσεις και των άλλων κομμάτων, αναζητώντας την άποψη εκείνη που υπηρετεί πληρέστερα το συλλογικό συμφέρον, καθιστά ανενεργές τις δημοκρατικές διαδικασίες του διαλόγου και της γόνιμης αντιπαράθεσης.

Απουσία επιχειρημάτων και υπονόμευση ουσιαστικού διαλόγου: Σύμπτωμα της γενικότερης απουσίας δημοκρατικού ήθους είναι η πρόσφατη μετεξέλιξη του πολιτικού διαλόγου από μια ουσιαστική αντιπαράθεση που βασίζεται σε πραγματικά επιχειρήματα, σε μια αποκρουστική προσπάθεια υποτίμησης και γελοιοποίησης του αντιπάλου που βασίζεται, όχι πια σε λογικά επιχειρήματα, αλλά σε σκωπτικά σχόλια και χλευαστικές δηλώσεις. Οι πολιτικοί αυτοί, που θεμελιώνουν την ανάδειξή τους στο λαϊκισμό, μη έχοντας ένα ρεαλιστικό πλάνο για την αντιμετώπιση των βασικών κοινωνικών και οικονομικών προβλημάτων, επιχειρούν να παρασύρουν τους πολίτες σε συναισθηματικό επίπεδο.

Αποτέλεσμα αυτού του νέου πολιτικού «ήθους» είναι η ενίσχυση ανάλογων φαινομένων και στην καθημερινή επικοινωνία των ατόμων, όπου τη θέση της ουσιαστικής επιχειρηματολογίας έχουν λάβει η ειρωνεία, η μικροπρέπεια κι η κακεντρέχεια.  

Δημαγωγία & λαϊκισμός: Οι δημαγωγοί της σύγχρονης εποχής εκμεταλλευόμενοι τη δεινή οικονομική θέση των πολιτών, υπόσχονται εύκολες λύσεις στα χρόνια προβλήματα της χώρας και επιχειρούν να δημιουργήσουν την εντύπωση πως είναι σε θέση να «αποδεσμεύσουν» τη χώρα από τις δανειακές της υποχρεώσεις, χωρίς καμία ουσιαστική επίπτωση. Καταφεύγουν σε ολέθριες τακτικές λαϊκισμού προκειμένου να αποκομίσουν πολιτικά οφέλη, αδιαφορώντας για το γεγονός ότι αφενός ζημιώνουν μακροπρόθεσμα την οικονομική κατάσταση του κράτους και ότι αφετέρου καλλιεργούν στους πολίτες έναν ανεύθυνο και ασυνεπή τρόπο αντιμετώπισης των κάθε είδους προβλημάτων.

Λανθασμένα πρότυπα διασκέδασης: Το είδος διασκέδασης που έχει επικρατήσει τα τελευταία χρόνια συνίσταται σε μη υγιείς -σωματικώς και πνευματικώς- συνήθειες, που ωθούν τα άτομα σε καταχρήσεις και σε ανούσια σπατάλη του χρόνου τους. Μια κενή διασκέδαση -νυχτερινά κέντρα, κατανάλωση αλκοόλ ή χείριστης ποιότητας τηλεοπτικά προγράμματα- που αποσκοπεί μόνο σε μια υποτυπώδη ευχαρίστηση, έστω κι αν είναι σαφής ο αρνητικός της αντίκτυπος στην υγεία του ατόμου, όπως και στην πνευματική του καλλιέργεια.

Η αναζήτηση της ευκολίας που χαρακτηρίζει την εργασία και την αντιμετώπιση των πολιτικών προβλημάτων, φανερώνεται και στη διασκέδαση των ατόμων, εφόσον μοιάζει να τους απωθεί κάθε είδους απαιτητική μορφή ψυχαγωγίας.

Έλλειψη σεβασμού απέναντι στο θρησκευτικό αίσθημα των πολιτών: Σύμπτωμα των τελευταίων χρόνων είναι η τάση εκείνων που για προσωπικούς τους λόγους απορρίπτουν τις θρησκείες και ασπάζονται μια αθεϊστική άποψη να επιχειρούν την υποτίμηση της χριστιανικής θρησκείας. Με όχημα πραγματικές ή υποτιθέμενες αστοχίες και αρνητικές πράξεις του κλήρου στρέφονται κατά της χριστιανικής πίστης, προσβάλλουν τους πιστούς και αρνούνται να σεβαστούν το αναφαίρετο δικαίωμα κάθε πολίτη στο θρησκευτικό αίσθημα. Δεν αρκούνται στο γεγονός πως γίνεται σεβαστό το δικό τους δικαίωμα στην αθεΐα και καταφεύγουν σε μια συστηματική προπαγάνδα κατά του χριστιανισμού, παραγνωρίζοντας τη μακρά χριστιανική παράδοση του τόπου και τον ιδιαίτερο ρόλο που διαδραματίζει η χριστιανική θρησκεία στην εθνική και κοινωνική συνοχή.

Κατάπτωση ηθικών αξιών: Με το υλιστικό πρότυπο να παρασύρει τα άτομα στην αναζήτηση ενός πολυτελούς βιοτικού επιπέδου, έστω κι αν δεν διαθέτουν τις ανάλογες δυνατότητες, εμφανής είναι η έξαρση της ανομίας και της εγκληματικότητας. Οι άνθρωποι παύουν να αναγνωρίζουν την αξία της έντιμης εργασίας και αναζητούν τρόπους εύκολου -έστω και με παράνομα μέσα- πλουτισμού. Επιδιώκουν τη με κάθε τρόπο ανάδειξή τους και δε διστάζουν να εκμεταλλευτούν τους συνανθρώπους τους ή να υφαρπάξουν με πλάγια μέσα θέσεις εργασίας και προαγωγές στον εργασιακό χώρο. Δεν σέβονται την αξία του συνανθρώπου τους και καταφεύγουν με τρομακτική ευκολία στη συκοφάντηση, στην αμφισβήτηση του μόχθου των άλλων ανθρώπων και σε κακεντρεχή σχόλια.     

Θετικά πρότυπα για τους νέους

Παρά το γεγονός ότι η περίοδος της κρίσης, όπως και τα αμέσως προηγούμενα χρόνια, εξέθρεψαν πλήθος αρνητικών συμπεριφορών και προτύπων, στρεβλώνοντας σημαντικά την εικόνα που σχηματίζουν οι νέοι άνθρωποι για τη σύγχρονη ελληνική κοινωνία, υπάρχει πάντοτε η δυνατότητα, με τη συνδρομή εκείνων των πολιτών που διατηρούν ακέραιες τις ηθικές αξίες τους, να διαμορφωθεί ένα πιο θετικό πλαίσιο προτύπων για τις νεότερες γενιές.

Εργατικότητα και αξιοκρατία: Είναι απολύτως σημαντικό να διαφυλάσσεται η εμπιστοσύνη των νέων στην αξία της προσωπικής προσπάθειας, καθώς και η βεβαιότητα πως η μελλοντική τους επαγγελματική ανάδειξη θα γίνει κατά τρόπο αξιοκρατικό και σύμφωνα με αντικειμενικά κριτήρια αποτίμησης των σπουδών και των επιτευγμάτων τους. Είναι, άλλωστε, προφανές πως αν οι νέοι θεωρήσουν πως οι αρχές της αξιοκρατίας δεν γίνονται σεβαστές στη χώρα μας είτε θα αποθαρρυνθούν από κάθε προσπάθεια συστηματικών σπουδών είτε θα θελήσουν να εγκαταλείψουν την Ελλάδα.

Η επιβράβευση της εργατικότητας συνιστά αφενός ένα κίνητρο για την ενίσχυση της ήδη υπάρχουσας φιλεργίας των νέων, αλλά κι ένας ουσιαστικός τρόπος για να αποτραπεί η παρέκκλιση σε άνομες μεθόδους και τακτικές.

Αποδυνάμωση του υλιστικού προτύπου: Προκειμένου να μην εγκλωβιστούν οι νέοι στο ψυχοφθόρο κυνήγι του χρήματος και του υλικού πλούτου, είναι αναγκαίο να υπάρξει μια σημαντική αλλαγή στις προτεραιότητες των σύγχρονων πολιτών. Θα πρέπει στη θέση των υλικών αγαθών να τεθεί η ηθική ποιότητα και η πνευματική καλλιέργεια∙ κι η αναζήτηση της προσωπικής ευτυχίας θα πρέπει να στραφεί πλέον στις ειλικρινείς σχέσεις φιλίας και στην πολύτιμη στοργή του οικογενειακού περιβάλλοντος.

Τα υλικά αγαθά, αν και αναγκαία, δεν θα πρέπει, εντούτοις, να προβάλλονται κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να φαντάζουν πιο σημαντικά από τις ανθρώπινες σχέσεις και από την αξία της ίδιας της ανθρώπινης ζωής. Οι πολίτες θα πρέπει, άρα, να μάθουν να εκτιμούν και να αναγνωρίζουν στους συνανθρώπους τους, όχι την οικονομική τους κατάσταση, αλλά τις αρετές του χαρακτήρα τους, την ειλικρίνειά τους και τη γενικότερη ποιότητα της προσωπικότητάς τους.

Υγιής πολιτικοποίηση: Οι πολίτες οφείλουν να αντιμετωπίζουν με ενδιαφέρον τα κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα του τόπου, διερευνώντας τις απόψεις όλων των πολιτικών παρατάξεων, χωρίς κομματικές παρωπίδες. Είναι, άλλωστε, προφανές πως δεν είναι λογικό να θεωρεί κάποιος πως ένα κόμμα έχει πάντοτε δίκιο και πως απαρτίζεται από τα καλύτερα στελέχη, ενώ όλα τα υπόλοιπα κόμματα δεν εκφράζουν καμία σωστή άποψη και δεν έχουν ικανά στελέχη. Με ζητούμενη, οπότε, την εύρεση εκείνης της προσέγγισης που εξυπηρετεί με τον καλύτερο δυνατό τρόπο το συλλογικό συμφέρον, είναι προτιμότερη η εξέταση όλων των απόψεων και η αναζήτηση της ιδανικής λύσης απ’ όποιο πολιτικό χώρο κι αν προέρχεται.

Η με φανατισμό προσήλωση σ’ ένα κόμμα το μόνο που επιτυγχάνει είναι να αποθρασύνει τους πολιτικούς, οι οποίοι σχηματίζουν την εντύπωση πως ό,τι κι αν κάνουν θα έχουν πάντοτε τη στήριξη των «οπαδών» τους. Ενώ, συνάμα, υπονομεύει τις δημοκρατικές διαδικασίες, εφόσον κάθε προσπάθεια διαλόγου ακυρώνεται από την απροθυμία των πολιτών να ακούσουν την άλλη άποψη.

Ενίσχυση του ουσιαστικού πολιτικού διαλόγου: Οι πολιτικοί του τόπου οφείλουν να παρουσιάζουν ολοκληρωμένα προγράμματα για την αντιμετώπιση των κρίσιμων προβλημάτων της πολιτείας και να τα στηρίζουν με άρτια επιχειρηματολογία. Η συνθηματολογία, οι επιθέσεις στο ήθος του αντιπάλου και ο ειρωνικός λόγος, δεν έχουν θέση στην πολιτική αντιπαράθεση, αν ζητούμενο είναι η εξεύρεση πραγματικών λύσεων και όχι απλώς και μόνο η δημιουργία εντυπώσεων για κομματικό όφελος.

Ένα πραγματικός διάλογος με ουσιαστικές θέσεις, πέρα από το γεγονός ότι υπηρετεί πληρέστερα το συλλογικό συμφέρον, λειτουργεί και ως υγιές πρότυπο για τους νέους πολίτες, οι οποίοι μαθαίνουν πως τις όποιες διαφορές τους μπορούν να τις επιλύσουν μέσα από εποικοδομητικές συζητήσεις και όχι με εντάσεις και ανώφελες καταφυγές σε ύβρεις και βίαια ξεσπάσματα.

Απόρριψη του λαϊκισμού: Απέναντι στα δύσκολα προβλήματα του καιρού οι πολιτικοί οφείλουν να παρουσιάζουν ρεαλιστικές λύσεις, έστω κι αν η εφαρμογή τους δεν είναι πάντοτε εύκολη. Οι κρίσιμες περίοδοι στην οικονομία δεν θα πρέπει να λειτουργούν ως ευκαιρία προς εκμετάλλευση από ανερμάτιστους πολιτικούς που επιζητούν μόνο την προσωπική τους ανάδειξη και αδιαφορούν για το συλλογικά επωφελές.

Αντιστοίχως, οι πολίτες οφείλουν να έχουν ρεαλιστικές προσδοκίες για το πώς μπορούν να αντιμετωπιστούν τα χρόνια προβλήματα της ελληνικής κοινωνίας και να μην παρασύρονται από κενές υποσχέσεις για εύκολες και γρήγορες λύσεις. Επίσης, δεν θα πρέπει να παρασύρονται από τη συνθηματολογία και τη ρητορική μίσους, που αποσκοπεί στο να διχάσει τους πολίτες της χώρας και να τους οδηγήσει σε μεταξύ τους αντιπαραθέσεις, εφόσον κάτι τέτοιο έχει ως μόνο στόχο τον αποπροσανατολισμό της κοινής γνώμης από την ουσία των προβλημάτων. Οι πολιτικοί που έχουν ένα σαφές πρόγραμμα για την αντιμετώπιση των οικονομικών ζητημάτων δεν επιχειρούν να διχάσουν τους πολίτες.

Ουσιαστική ψυχαγωγία: Οι ενήλικες οφείλουν να διαμορφώσουν ένα πιο υγιές πρότυπο αξιοποίησης του ελεύθερου χρόνου, στο οποίο να δίνεται μεγαλύτερη έμφαση σε δραστηριότητες που ενισχύουν την πνευματική καλλιέργεια και την καλή φυσική κατάσταση. Η μελέτη βιβλίων, η συστηματική άθληση, οι ποιοτικές επιλογές τηλεοπτικών και κινηματογραφικών παραγωγών, ο εθελοντισμός και η ουσιαστική επικοινωνία με άτομα του οικογενειακού και φιλικού περιβάλλοντος, είναι μερικές από τις επιλογές που μπορούν να αποδώσουν σημαντικά οφέλη στα άτομα.

Ηθική ποιότητα και σεβασμός των νόμων: Βασικό ζητούμενο για την υπό διαμόρφωση νέα γενιά είναι η απόκτηση ενός αξιόλογου πλαισίου ηθικών αρχών, προκειμένου να εκλείψουν φαινόμενα ρατσισμού, εγωκεντρισμού και υπονόμευσης του ανθρωπισμού. Οι νέοι θα πρέπει να γνωρίσουν τα πολλαπλά οφέλη του αλληλοσεβασμού και του ειλικρινούς ενδιαφέροντος για τους άλλους ανθρώπους∙ θα πρέπει να κατανοήσουν πως η πραγματική ατομική ευδαιμονία προκύπτει μόνο μέσα από την προσφορά στους συνανθρώπους τους και από την οικοδόμηση μιας κοινωνίας που βασίζεται στην αλληλεγγύη και τον αλληλοσεβασμό.

Η αναξιοκρατία, η βία, η εχθρική αντιμετώπιση του άλλου ανθρώπου υποσκάπτουν τα θεμέλια της κοινωνικής συνύπαρξης και οδηγούν στην επικράτηση της αλλοτρίωσης και του ατομικισμού.

Σεβασμός απέναντι στο θρησκευτικό αίσθημα: Στο πλαίσιο μιας δημοκρατικής κοινωνίας κάθε πολίτης έχει το δικαίωμα να διαμορφώνει ελεύθερα τη θρησκευτική του συνείδηση, χωρίς να δέχεται γι’ αυτό το λόγο επικρίσεις ή προσβολές από εκείνους που επιλέγουν να μην ασπάζονται καμία θρησκεία. Όπως, άλλωστε, προβλέπεται και στο Σύνταγμα της χώρας (Άρθρο 13): «Η ελευθερία της θρησκευτικής συνείδησης είναι απαραβίαστη».

Συμπερασματικά, προκειμένου οι νέοι άνθρωποι να διαμορφώσουν εκείνα τα χαρακτηριστικά που θα τους επιτρέψουν να γίνουν δημιουργικοί άνθρωποι, με δημοκρατικό ήθος και διάθεση αλληλεγγύης, θα πρέπει να περιοριστεί η συνεχής προβολή του ατομισμού και της εγωκεντρικής θέασης του κόσμου. Ό,τι θα επιτρέψει στους νέους να αντεπεξέλθουν στις απαιτήσεις της σύγχρονης εποχής είναι η εμπιστοσύνη στα οφέλη της συστηματικής εργασίας και η ακλόνητη πεποίθηση πως έχουν τη δυνατότητα να επιφέρουν ουσιώδεις αλλαγές στη συγκαιρινή τους κοινωνία. Μέσα από την ακαταπόνητη αγωνιστικότητά τους μπορούν να ανατρέψουν το αρνητικό κλίμα των τελευταίων ετών και να προσφέρουν στη χώρα μια νέα δυναμική, που θα βασίζεται πλέον, όχι στις άνομες συναλλαγές, την αναξιοκρατία και τα ρουσφέτια, αλλά στη δική τους διάθεση να εργαστούν σκληρά προκειμένου να δημιουργήσουν μια νέα πιο υγιή κοινωνία.