Νεοελληνική Γλώσσα & Λογοτεχνία Γ΄ Λυκείου: Ο διάλογος και το χιούμορ στη διδασκαλία

Studio Grafiikka 

 
Νεοελληνική Γλώσσα & Λογοτεχνία Γ΄ Λυκείου: Ο διάλογος και το χιούμορ στη διδασκαλία
 
Κείμενο 1
     Ο διάλογος –είτε προέρχεται από ένα πρόσωπο είτε από περισσότερα– ασκεί στην ψυχή του ακροατή έντονη παιδευτική επίδραση, όπως άλλωστε όλα τα συνταρακτικά συμβάντα. Αυτός –σε αντίθεση με το μονόλογο, που είναι πολλές φορές ανιαρός, πληκτικός και μονότονος– διακρίνεται για την ευλυγισία, την πολλαπλότητα, τη ζωντάνια και τις αντιθέσεις, ώστε να δίνει μια πιο αληθινή εικόνα του κόσμου, με ζωηρότερα χρώματα. Έτσι διατηρεί αδιάπτωτο το ενδιαφέρον των ακροατών. Η κατανόηση της αλήθειας αυτής συνετέλεσε, ώστε να δίνεται κατά τη διδασκαλία μεγαλύτερη βαρύτητα στο διάλογο παρά στο μονόλογο. Ιδιαίτερα κατά τα τελευταία χρόνια, σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης, καθίσταται όλο και περισσότερο αισθητή η αναγκαιότητά του προς αποδοτικότερη και ουσιαστικότερη μάθηση.
     Παιδεία, κατά τον Πλάτωνα, είναι η «ολκή» (=έλξη, τράβηγμα) και η αγωγή των παιδιών προς τον «ορθό λόγο». Αυτό επιτυγχάνεται καλύτερα και ευκολότερα με τη συμμετοχή και τη συνεργασία του μαθητευόμενου στο παιδευτικό έργο, επειδή το ενδιαφέρον διατηρείται σε υψηλά επίπεδα, οι δε νοητικές και ψυχικές δυνάμεις των μετεχόντων σ’ αυτόν βρίσκονται σε συνεχή εγρήγορση. Ο μαθητής, συνεπώς, δεν παραμένει παθητικός δέκτης μιας ψυχρής μετάδοσης έτοιμων γνώσεων, αλλά και ο ίδιος ζητάει να βρει την αλήθεια, με το να ερευνά, να εξετάζει, να ερωτά και να ελέγχει. Βρίσκεται γενικά σε διαλεκτική μάχη συχνών εναλλαγών επίθεσης και άμυνας, με αποτέλεσμα να σημειώνεται πνευματική ανύψωση και ψυχική καλλιέργεια. Με τον τρόπο αυτό, ο διάλογος αποκτά ένα δραματικό στοιχείο, αφού τα δρώντα πρόσωπα δοκιμάζουν μια διαλεκτική περιπέτεια, ανάλογη με εκείνη των ηρώων της τραγωδίας, η οποία συνίσταται, κατά τον Αριστοτέλη, σε μεταβολή στο αντίθετο των «πραττομένων». Η περιπέτεια των προσώπων του διαλόγου έγκειται στην αμηχανία, στην οποία αυτά περιπίπτουν με τον ειρωνικό Σωκρατικό έλεγχο. Έτσι η παιδεία καθίσταται μια τάση, που διαπερνά όλο τον ανθρώπινο βίο.
     Ενώ αντικείμενο της τραγωδίας είναι τα σοβαρά και τα σπουδαία, της κωμωδίας είναι τα γελοία. Οι μορφές αυτές του δράματος βρίσκονται σε αντίθεση μεταξύ τους. Δεν είναι όμως δυνατόν να αποκτήσει κανείς πλήρη γνώση του ενός, χωρίς να γνωρίζει το άλλο. Στις αντιθετικές έννοιες, στις οποίες συγκαταλέγονται η τραγωδία και η κωμωδία, απαιτείται παράλληλη γνώση και των δύο. Από τη διαπίστωση αυτή ο Πλάτωνας συνάγει την αναγκαιότητα εκμάθησης εκείνων των «παιγνίων», που προκαλούν τον γέλωτα. (Το τρίτο είδος είναι το λεγόμενο σατυρικό δράμα). Τόσο η τραγωδία όσο και η κωμωδία έχουν διδακτικό σκοπό, αφού επιδιώκεται να δοθούν ορισμένα μηνύματα. Το ένα είναι αναγκαίο συμπλήρωμα του άλλου. Συστατικά στοιχεία του δράματος είναι ο διάλογος και η μίμηση. Αυτά ενυπάρχουν στο φιλοσοφικό έργο του Πλάτωνα, αφού ο ίδιος αποκαλεί την «πολιτεία» του, όπως είδαμε, μίμηση του άριστου βίου. Με την τραγωδία, την κωμωδία και το σατυρικό δράμα ολοκληρώνεται το δράμα της ζωής. Τα τρία αυτά ποιητικά είδη, τα οποία σε τελευταία ανάλυση γίνονται δύο, πραγματεύονται τα σπουδαία και τα γελοία, τα σοβαρά και τα αστεία. Αυτά, μεταφερόμενα στην εκπαίδευση, αποκαλούνται από τον Πλάτωνα «παιδιά» και «παιδεία», δηλαδή παιχνίδι και σπουδή. Ο Σωκράτης διαλεγόταν παίζοντας και σπουδάζοντας.
     Η αναγκαιότητα και η χρησιμότητα του γέλιου, κατά τη μάθηση, τεκμηριώνονται από τον Πλάτωνα και κατ’ άλλο τρόπο. Υποστηρίζει συγκεκριμένα ότι, επειδή οι παιδικές ψυχές δεν μπορούν να υποφέρουν για πολύ τη σοβαρότητα και την επιμέλεια, είναι ανάγκη να διανθίζεται το μάθημα με τραγούδια και αστεία. Αυτά δεν είναι αυτοσκοπός αλλά απλώς μέσον, προκειμένου να συντελεστεί η μάθηση ευκολότερα. Κάνει μάλιστα μια παρομοίωση του μαθητή με τον ασθενή. Όπως, δηλαδή, προσπαθούν να δώσουν στον άρρωστο το κατάλληλο φάρμακο με νόστιμα και γλυκά εδέσματα, ενώ ό,τι δεν επιτρέπεται να πάρει (πλην όμως τα επιθυμεί) του προσφέρεται με άνοστα φαγητά, έτσι και κατά τη διδασκαλία είναι απαραίτητο το γέλιο. Με τον τρόπο αυτό, τα παιδιά συνηθίζουν με ορθό τρόπο να ασπάζονται και να υιοθετούν τα καλά και να αποφεύγουν τα κακά. Αναπόσπαστο λοιπόν στοιχείο της παιδευτικής αξίας του διαλόγου, και συνεπώς συστατικό της διδασκαλίας, είναι και το λεγόμενο χιούμορ του δασκάλου, το οποίο θεωρείται ακόμα και σήμερα αναγκαίο για επιτυχή μάθηση, ώστε αποκαλείται παιδαγωγική αρετή. Κι αυτό, γιατί η χαρά και η λύπη είναι πρωταρχική αίσθηση και βασικό κριτήριο ενεργειών των παιδιών. Με βάση αυτές, δημιουργούνται η «αρετή» και η «κακία» στην παιδική ψυχή. Η κατάκτηση δε της αρετής ονομάζεται αληθινή παιδεία.
 
Κουμάκης Γεώργιος, «Διάλογος», Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΣΗΜΕΡΑ. Ελληνική Φιλοσοφική Εταιρεία. Εκδόσεις Καρδαμίτσα, 1994 (Διασκευή).
 
Κείμενο 2: Τέλος του καλοκαιριού V
 
Θα ‘θελα να μιλήσω μια φορά
λευτερωμένος από σκοπιμότητες κι αυτοδεσμεύσεις
να σου ‘λεγα –
μα από τα λόγια μου κρατάς μονάχα τη φωνή μου
απ’ τη φωνή μου μόνο τα χείλια μου
δεν βλέπεις τον δρόμο που ξεκινάει πριν από μας
που συνεχίζεται πέρα από μας…
Μάταιο να σου υποβάλλω ιδέες
όταν ακόμα τα κορμιά μας
έχουνε τη δική τους λογική.
 
Τίτος Πατρίκιος, Λυσιμελής πόθος, Εκδόσεις Κίχλη
 
ΘΕΜΑ Α
Να αποδώσετε σε 70-80 λέξεις το περιεχόμενο της δεύτερης παραγράφου του κειμένου.
Μονάδες 15
 
Ο γράφων παρουσιάζει τις απόψεις του Πλάτωνα για την παιδεία, την οποία όριζε ως καθοδήγηση των παιδιών στον ορθό λόγο. Ζητούμενο που υπηρετείται πληρέστερα με την ενεργητική συμμετοχή του εκπαιδευόμενου, εφόσον ενισχύεται το ενδιαφέρον του για το μάθημα και βρίσκεται σε νοητική εγρήγορση. Η συμμετοχή, μάλιστα, τον ωθεί να διερευνά, να ελέγχει και να θέτει ερωτήματα, λαμβάνοντας μέρος σε μια «διαλεκτική μάχη» που ενισχύει την καλλιέργειά του. Έτσι, ο διάλογος στην εκπαιδευτική διαδικασία οδηγεί τους μετέχοντες στην περιπέτεια, όταν περιέρχονται σε αμηχανία απέναντι στον έλεγχο μέσω ερωτήσεων.
 
ΘΕΜΑ Β
Β1. «… συστατικό της διδασκαλίας είναι και το λεγόμενο χιούμορ του δασκάλου, το οποίο θεωρείται ακόμα και σήμερα αναγκαίο για επιτυχή μάθηση, ώστε αποκαλείται παιδαγωγική αρετή»: Με θεματική περίοδο το παραπάνω απόσπασμα, να αναπτύξετε την άποψη που εκφράζεται σε αυτό, σε μία παράγραφο 100-120 λέξεων συνολικά.
Μονάδες 15
 
Συστατικό της διδασκαλίας είναι και το λεγόμενο χιούμορ του δασκάλου, το οποίο θεωρείται ακόμα και σήμερα αναγκαίο για επιτυχή μάθηση, ώστε αποκαλείται παιδαγωγική αρετή. Η διδασκαλία, άλλωστε, δεν αποτελεί μια μονοδιάστατη διαδικασία με μόνο στόχο τη μετάδοση γνώσεων, αλλά μια πιο απαιτητική εμπειρία, στο πλαίσιο της οποίας η αλληλεπίδραση με τους μαθητές οφείλει να αποκτά χαρακτήρα οικειότητας και εμπιστοσύνης. Υπ’ αυτό το πρίσμα, με το χιούμορ ο δάσκαλος επιτυγχάνει ποικίλες λειτουργίες, καθώς κεντρίζει το ενδιαφέρον των μαθητών, θέτει σε εγρήγορση τη σκέψη τους, αποφορτίζει την ένταση της συνεχούς προσοχής στο διδασκόμενο αντικείμενο, καθιστά το μάθημα πιο ευχάριστο και καλλιεργεί κλίμα οικειότητας με τους μαθητές τους. Ας μη λησμονούμε, μάλιστα, πως το χιούμορ λειτουργεί συχνά ως μέσο ενίσχυσης της αντίληψης των ανθρώπων, εφόσον τους ωθεί σε μια εναλλακτική ή και απρόσμενη θέαση της πραγματικότητας.
 
Β2.α. Να γράψετε δύο διαφορετικούς τρόπους με τους οποίους αναπτύσσεται η τέταρτη παράγραφος του κειμένου («Η αναγκαιότητα και η χρησιμότητα του γέλιου … ονομάζεται αληθινή παιδεία») και να εξηγήσετε πώς ο κάθε τρόπος υπηρετεί νοηματικά την πρόθεση του γράφοντος. (μονάδες 8)
 
Στο πλαίσιο της τέταρτης παραγράφου αξιοποιούνται, μεταξύ άλλων, η αιτιολόγηση και η αναλογία. Ο γράφων αξιοποιεί την αιτιολόγηση («Κι αυτό, γιατί η χαρά και η λύπη είναι πρωταρχική αίσθηση…») προκειμένου να τεκμηριωθεί/αιτιολογηθεί η άποψη του Πλάτωνα -την οποία συμμερίζεται ο γράφων- πως το χιούμορ του δασκάλου αποτελεί αναγκαία συστατικό της διδασκαλίας. Με την επισήμανση της ιδιαίτερης σημασίας που έχει η χαρά στον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνονται τα παιδιά τις ενέργειες και τη δράση του, καθίσταται σαφέστερη η αξία του χιούμορ στην εκπαιδευτική διαδικασία. Ο γράφων αξιοποιεί, επίσης, την αναλογία («Όπως, δηλαδή, προσπαθούν να δώσουν στον άρρωστο το κατάλληλο φάρμακο…») για να γίνει πληρέστερα κατανοητό το πώς το χιούμορ συνδέεται με τη διδασκαλία και πώς την καθιστά πιο αποτελεσματική. Όπως, δηλαδή, δίνεται στον άρρωστο το κατάλληλο φάρμακο συνοδευμένο με κάποιο νόστιμο τρόφιμο, έτσι και η κατάλληλη γνώση μεταδίδεται στα παιδιά πιο αποτελεσματικά, όταν το μάθημα διανθίζεται με χιούμορ και ευχάριστες για το παιδί εμπειρίες.
 
β. Να εντοπίσετε στη δεύτερη παράγραφο του κειμένου («Παιδεία, κατά τον Πλάτωνα, είναι … όλο τον ανθρώπινο βίο») δύο τρόπους με τους οποίους ο γράφων επιχειρεί να ενισχύσει την πειστικότητα του λόγου του. Ποιος τρόπος σας φαίνεται πιο αποτελεσματικός και γιατί; (μονάδες 7)
Μονάδες 15
 
Ο συγγραφέας επιχειρεί να ενισχύσει την πειστικότητα του λόγου του αξιοποιώντας, μεταξύ άλλων, επίκληση στην αυθεντία και χρήση μεταφορικού λόγου (επίκληση στο συναίσθημα). Ειδικότερα, στην αρχή της παραγράφου παραθέτει τον ορισμό της παιδείας, σύμφωνα με τον Πλάτωνα. Ενώ, στη συνέχεια προκειμένου να τονίσει την αξία της ενεργούς συμμετοχής του μαθητή και τον ιδιαίτερο αντίκτυπο του διαλόγου καταφεύγει στη χρήση μεταφορικού λόγου («Βρίσκεται γενικά σε διαλεκτική μάχη συχνών εναλλαγών επίθεσης και άμυνας…»).
Τόσο η αναφορά στον Πλάτωνα, όσο και η παραστατική παρουσίαση της διαλεκτικής διαδικασίας ενισχύουν την πειστικότητα του λόγου. Προσωπικά, ωστόσο, θεωρώ πιο αποτελεσματική την εμφατική παρουσίαση του διαλόγου με τη χρήση μεταφορικού λόγου, διότι αποδίδει με ιδιαίτερα γλαφυρό τρόπο τις συχνές εναλλαγές στο πλαίσιο μιας γόνιμης αντιπαράθεσης ανάμεσα στον μαθητή και το δάσκαλο, καθιστώντας εμφανή τη συνεισφορά της διαδικασίας αυτής στην πνευματική και ψυχική καλλιέργεια του μαθητή.
 
Β3. Στο πλαίσιο του προλόγου να εντοπίσετε τέσσερις γλωσσικές επιλογές/εκφραστικά μέσα που φανερώνουν αφενός τη βεβαιότητα του γράφοντος για την αξία του διαλόγου και αφετέρου τη διάθεσή του να τονίσει την αξία αυτή.
Μονάδες 10
 
Η βεβαιότητα του γράφοντος γίνεται αντιληπτή με τη χρήση της οριστικής έγκλισης («Ο διάλογος ασκεί στην ψυχή του ακροατή έντονη παιδευτική επίδραση», «Ιδιαίτερα κατά τα τελευταία χρόνια καθίσταται όλο και περισσότερο αισθητή η αναγκαιότητά του), μέσω της οποίας δηλώνεται κάτι το βέβαιο και πραγματικό. Παραλλήλως, με τη χρήση μιας εμφατικής αναλογίας («όπως άλλωστε όλα τα συνταρακτικά φαινόμενα») ο γράφων φανερώνει πως θεωρεί αναμφισβήτητα σημαντική την παιδευτική επίδραση του διαλόγου. Προκειμένου, μάλιστα, να τονίσει την αξία του διαλόγου χρησιμοποιεί ασύνδετο σχήμα («διακρίνεται για την ευλυγισία, την πολλαπλότητα, τη ζωντάνια») για να παρουσιάσει τις αρετές του διαλόγου, καθώς και σχήμα αντίθεσης («σε αντίθεση με το μονόλογο, που είναι πολλές φορές ανιαρός, πληκτικός και μονότονος»), ώστε μέσω της σύγκρισης με τα χαρακτηριστικά του μονολόγου να διαφανεί με σαφέστερο τρόπο η υπεροχή του διαλόγου.
 
ΘΕΜΑ Γ
Να εξηγήσετε γιατί δεν κατορθώνει το ποιητικό υποκείμενο να μιλήσει όπως θα το ήθελε στην αγαπημένη του. Η ερμηνευτική σας πρόταση να τεκμηριωθεί με την αξιοποίηση τριών κειμενικών δεικτών. (150-200 λέξεις)
Μονάδες 15
 
Το ποιητικό υποκείμενο δηλώνει πως θα ήθελε να μιλήσει στην αγαπημένη του, έστω για μια φορά, ελεύθερος από σκοπιμότητες ή αυτοπεριορισμούς. Η θέλησή του αυτή, ωστόσο, δεν πραγματώνεται, διότι εκείνη αναζητά μόνο τον έρωτά του και δεν έχει τη δυνατότητα να δει πέρα από την επιθυμία της για εκείνον. Όπως τονίζεται, άλλωστε, από το ποιητικό υποκείμενο με τη χρήση του αντιθετικού συνδέσμου («μα») και επιρρημάτων που δηλώνουν περιορισμό («μονάχα», «μόνο») εκείνη, όταν της μιλά, από τα λόγια του κρατά μονάχα τη φωνή του κι από τη φωνή του μόνο τα χείλη του, γεγονός που φανερώνει την ένταση του πόθου της. Η αγαπημένη του, άλλωστε, δεν είναι δεκτική σε ιδέες ή συλλογισμούς που δεν αφορούν άμεσα τους δυο τους κι αδυνατεί, έτσι, να δώσει σημασία στον «δρόμο» που προχωρά πέρα από εκείνους και κατ’ επέκταση σε αφηρημένους στοχασμούς, όπως αυτό δηλώνεται με  τη χρήση των αποσιωπητικών. Το ποιητικό υποκείμενο αντιλαμβάνεται, επομένως, πως όσο κι αν το θέλει, είναι μάταιο να προσπαθήσει να ξεκινήσει ιδεολογικές συζητήσεις με την αγαπημένη του, καθώς τον έλεγχο τον έχουν τα κορμιά τους και η σαρκική επιθυμία, όπως αυτό διαφαίνεται μέσω της σχετικής προσωποποίησης («όταν ακόμα τα κορμιά μας / έχουνε τη δική τους λογική»).
Η δύναμη του ερωτικού συναισθήματος, όπως και της σωματικής έλξης, λειτουργούν συχνά κατά τρόπο ανασταλτικό απέναντι στη λογική και στη διάθεση για προβληματισμό, εφόσον εκείνο που μοιάζει να υπερέχει είναι η εκπλήρωση της ερωτικής ανάγκης.
 
ΘΕΜΑ Δ
Αφού μελετήσετε προσεκτικά το κείμενο αναφοράς κι έχοντας κατά νου και τις προσωπικές σας εμπειρίες από την πορεία σας ως μαθητές, καλείστε ως τελειόφοιτοι πλέον να παρουσιάσετε σε ένα άρθρο τα ουσιώδη, κατά τη γνώμη σας, συστατικά μιας επιτυχημένης διδασκαλίας και να προτείνετε μία τουλάχιστον αλλαγή στην τρέχουσα εκπαιδευτική διαδικασία που εσείς κρίνετε αναγκαία. (350-400 λέξεις)
Μονάδες 30
 
Τα συστατικά μιας επιτυχημένης διδασκαλίας
 
     Με τη μαθητική μου πορεία να ολοκληρώνεται φέτος κι έχοντας διδαχτεί ανά τα χρόνια από πολλούς δασκάλους και καθηγητές, θεώρησα πως θα ήταν ωφέλιμο να καταγράψω τα δικά μου συμπεράσματα σχετικά με το τι καθιστά τελικά μια διδασκαλία επιτυχημένη. Δεν αναφέρομαι, βέβαια, σε αυτονόητα στοιχεία, όπως είναι η επαγγελματική συνέπεια του διδάσκοντα, η υψηλή κατάρτιση και η άριστη γνώση του αντικειμένου. Η δική μου σκέψη στρέφεται περισσότερο σε εκείνα τα στοιχεία που έκαναν ορισμένους εκπαιδευτικούς να ξεχωρίζουν.
     Ως πρώτο στοιχείο νομίζω πως αξίζει να τοποθετήσω το χιούμορ και την άνεση του εκπαιδευτικού να δημιουργεί ένα φιλικό και ευχάριστο κλίμα στην τάξη. Η επίγνωση και μόνο πως κατά τη διάρκεια του μαθήματος θα επικρατεί μια ευχάριστη διάθεση και πως η ώρα δεν θα είναι αποκλειστικά αφιερωμένη στη διδακτέα ύλη αρκούσε πάντοτε για να με προδιαθέτει θετικά απέναντι σε συγκεκριμένους εκπαιδευτικούς. Με τη δυνατότητά τους να διανθίζουν τα όσα παρουσίαζαν με χιουμοριστικά σχόλια και να μας εκπλήσσουν με την ετοιμότητα του πνεύματός τους, καθιστούσαν το μάθημα όχι μόνο πιο ευχάριστο, αλλά και ξεκάθαρα πιο αποδοτικό.  
     Η κατανόηση των νέων πληροφοριών και γνώσεων ερχόταν με τρόπο φυσικό και αβίαστο σ’ ένα τέτοιο πλαίσιο. Εκείνο, μάλιστα, που λειτουργούσε εξίσου αποτελεσματικά ήταν η πρόθεση των εκπαιδευτικών να παρουσιάσουν το υλικό της ημέρας μέσα από μια διαδικασία ανοιχτού διαλόγου, όπου κάθε πιθανή απορία, άποψη και σκέψη γινόταν ενθαρρυντικά δεκτή. Υπήρχε τότε μια αξιοσημείωτη κινητοποίηση του τμήματος -ακόμη και μαθητών που συνήθως παρακολουθούσαν αδρανείς-, εφόσον γινόταν σαφές πως είχαμε το ελεύθερο να εκφράσουμε τις δικές μας ιδέες και τους δικούς μας προβληματισμούς. Η αίσθηση πως ο καθηγητής που στεκόταν απέναντί μας ήθελε πραγματικά να μας ακούσει να εκφράζουμε τον συλλογισμό μας˙ η αίσθηση πως μας σεβόταν και πως δεν δίσταζε να εντυπωσιαστεί ή να φανεί αμήχανος απέναντι σε μια εντελώς πρωτότυπη σκέψη προσέδιδαν στην όλη διαδικασία ουσιαστικό νόημα και την καθιστούσαν γόνιμη.
     Θεωρώ, βέβαια, πως πέρα από τα στοιχεία αυτά που έχουν ουσιώδη σημασία, χρειάζεται πλέον -καθώς οι συνθήκες αλλάζουν γοργά- μια μετεξέλιξη των μαθημάτων, κατά τέτοιο τρόπο, ώστε αφενός να ενσωματώνουν αρμονικά τη χρήση των νέων τεχνολογιών και αφετέρου να συνδέονται περισσότερο με ζητήματα επαγγελματικού προσανατολισμού και κοινωνικής επικαιρότητας. Η διδασκαλία, κατά τη γνώμη μου, θα είναι καλό να αποτελεί, ανεξάρτητα από το εκάστοτε αντικείμενο, μια αφορμή για μεγαλύτερη εξοικείωση με την τεχνολογία, η οποία αποτελεί πια μέρος της καθημερινότητάς μας. Ενώ, παράλληλα, θα ήταν θεμιτό να μη μοιάζει ασύνδετη ή αποκομμένη από την τρέχουσα πραγματικότητα. Κάθε διδακτικό αντικείμενο θα ήταν καλό να βρίσκει την επαφή του με τα όσα εκτυλίσσονται γύρω μας ή να μας δίνει ερεθίσματα και γνώσεις σχετικά με την επαγγελματική πραγματικότητα.
     Κλείνοντας θα ήθελα να τονίσω πως κάθε διδακτική ώρα έχει τη δυναμική να μας επηρεάσει βαθιά, αν και εφόσον ο εκπαιδευτικός είναι διατεθειμένος να αφουγκραστεί τις πραγματικές μας ανάγκες και να δώσει στο μάθημά του χαρακτήρα αλληλεπίδρασης. Έστω κι αν ξεφύγει από τον αρχικό του προγραμματισμό, εμείς εκτιμάμε εν τέλει περισσότερο το ειλικρινές ενδιαφέρον του για εμάς, παρά την έγκαιρη ολοκλήρωση της ύλης.
 

Αρχαία ελληνικά: Αναλυτική κλίση ρήματος «βαίνω / βαίνομαι»

Anthony Mwangi

 
Αρχαία ελληνικά: Αναλυτική κλίση ρήματος «βαίνω / βαίνομαι»
 
Ενεργητική Φωνή
 
Ενεστώτας
Οριστική
βαίνω, βαίνεις, βαίνει, βαίνομεν, βαίνετε, βαίνουσι(ν)
Υποτακτική
βαίνω, βαίνῃς, βαίνῃ, βαίνωμεν, βαίνητε, βαίνωσι(ν)
Ευκτική
βαίνοιμι, βαίνοις, βαίνοι, βαίνοιμεν, βαίνοιτε, βαίνοιεν
Προστακτική
---, βαῖνε, βαινέτω, ---, βαίνετε, βαινόντων (ή βαινέτωσαν)
Απαρέμφατο
βαίνειν
Μετοχή
βαίνων, βαίνουσα, βαῖνον
 
Παρατατικός
Οριστική
ἔβαινον, ἔβαινες, ἔβαινε, ἐβαίνομεν, ἐβαίνετε, ἔβαινον
 
Μέλλοντας
Οριστική
βήσομαι, βήσῃ/βήσει, βήσεται, βησόμεθα, βήσεσθε, βήσονται
Ευκτική
βησοίμην, βήσοιο, βήσοιτο, βησοίμεθα, βήσοισθε, βήσοιντο
Απαρέμφατο
βήσεσθαι
Μετοχή
βησόμενος
βησομένη
βησόμενον
 
Αόριστος Β΄
Οριστική
ἔβην, ἔβης, ἔβη, ἔβημεν, ἔβητε, ἔβησαν
Υποτακτική
βῶ, βῇς, βῇ, βῶμεν, βῆτε, βῶσι(ν)
Ευκτική
βαίην, βαίης, βαίη, βαίημεν ή βαῖμεν, βαίητε ή βαῖτε, βαίησαν ή βαῖεν
Προστακτική
---, βῆθι, βήτω, ---, βῆτε, βάντων (ή βήτωσαν)
Απαρέμφατο
βῆναι
Μετοχή
βάς, βᾶσα, βάν
 
Παρακείμενος
Οριστική
βέβηκα, βέβηκας, βέβηκε, βεβήκαμεν, βεβήκατε, βεβήκασι(ν)
 
Υποτακτική
βεβηκώς- βεβηκυῖα- βεβηκός ὦ
βεβηκώς- βεβηκυῖα- βεβηκός ᾖς
βεβηκώς- βεβηκυῖα- βεβηκός ᾖ
βεβηκότες- βεβηκυῖαι- βεβηκότα ὦμεν
βεβηκότες- βεβηκυῖαι- βεβηκότα ἦτε
βεβηκότες- βεβηκυῖαι- βεβηκότα ὦσι
 
Ευκτική
βεβηκώς- βεβηκυῖα- βεβηκός εἴην
βεβηκώς- βεβηκυῖα- βεβηκός εἴης
βεβηκώς- βεβηκυῖα- βεβηκός εἴη
βεβηκότες- βεβηκυῖαι- βεβηκότα εἴημεν (εἶμεν)
βεβηκότες- βεβηκυῖαι- βεβηκότα εἴητε (εἶτε)
βεβηκότες- βεβηκυῖαι- βεβηκότα εἴησαν (εἶεν)
 
Προστακτική
---
βεβηκώς- βεβηκυῖα- βεβηκός ἴσθι
βεβηκώς- βεβηκυῖα- βεβηκός ἔστω
---
βεβηκότες- βεβηκυῖαι- βεβηκότα ἔστε
βεβηκότες- βεβηκυῖαι- βεβηκότα ἔστων
 
Απαρέμφατο
βεβηκέναι
Μετοχή
βεβηκώς- βεβηκυῖα- βεβηκός
 
Υπερσυντέλικος
ἐβεβήκειν, ἐβεβήκεις, ἐβεβήκει, ἐβεβήκεμεν, ἐβεβήκετε, ἐβεβήκεσαν
 
Μέση Φωνή
 
Ενεστώτας
Οριστική
βαίνομαι, βαίνῃ/βαίνει, βαίνεται, βαινόμεθα, βαίνεσθε, βαίνονται
Υποτακτική
βαίνωμαι, βαίνῃ, βαίνηται, βαινώμεθα, βαίνησθε, βαίνωνται
Ευκτική
βαινοίμην, βαίνοιο, βαίνοιτο, βαινοίμεθα, βαίνοισθε, βαίνοιντο
Προστακτική
---, βαίνου, βαινέσθω, ---, βαίνεσθε, βαινέσθων ή βαινέσθωσαν
Απαρέμφατο
βαίνεσθαι
Μετοχή
βαινόμενος
βαινομένη
βαινόμενον
 
Παρατατικός
Οριστική
ἐβαινόμην, ἐβαίνου, ἐβαίνετο, ἐβαινόμεθα, ἐβαίνεσθε, ἐβαίνοντο
 
Παθητικός Μέλλοντας
Οριστική
βαθήσομαι, βαθήσῃ/βαθήσει, βαθήσεται, βαθησόμεθα, βαθήσεσθε, βαθήσονται
Ευκτική
βαθησοίμην, βαθήσοιο, βαθήσοιτο, βαθησοίμεθα, βαθήσοισθε, βαθήσοιντο
Απαρέμφατο
βαθήσεσθαι
Μετοχή
βαθησόμενος
βαθησομένη
βαθησόμενον
 
Παθητικός Αόριστος
Οριστική
ἐβάθην, ἐβάθης, ἐβάθη, ἐβάθημεν, ἐβάθητε, ἐβάθησαν
Υποτακτική
βαθῶ, βαθῇς, βαθῇ, βαθῶμεν, βαθῆτε, βαθῶσι(ν)
Ευκτική
βαθείην, βαθείης, βαθείη, βαθείημεν ή βαθεῖμεν, βαθείητε ή βαθεῖτε, βαθείησαν ή βαθεῖεν
Προστακτική
---, βάθητι, βαθήτω, ---, βάθητε, βαθέντων ή βαθήτωσαν
Απαρέμφατο
βαθῆναι
Μετοχή
βαθείς
βαθεῖσα
βαθέν
 
Παρακείμενος
Οριστική
βέβαμαι, βέβασαι, βέβαται, βεβάμεθα, βέβασθε, βέβανται
 
Υποτακτική
βεβαμένος- βεβαμένη- βεβαμένον ὦ
βεβαμένος- βεβαμένη- βεβαμένον ᾖς
βεβαμένος- βεβαμένη- βεβαμένον ᾖ
βεβαμένοι- βεβαμέναι- βεβαμένα ὦμεν
βεβαμένοι- βεβαμέναι- βεβαμένα ἦτε
βεβαμένοι- βεβαμέναι- βεβαμένα ὦσι
 
Ευκτική
βεβαμένος- βεβαμένη- βεβαμένον εἴην
βεβαμένος- βεβαμένη- βεβαμένον εἴης
βεβαμένος- βεβαμένη- βεβαμένον εἴη
βεβαμένοι- βεβαμέναι- βεβαμένα εἴημεν (εἶμεν)
βεβαμένοι- βεβαμέναι- βεβαμένα εἴητε (εἶτε)
βεβαμένοι- βεβαμέναι- βεβαμένα εἴησαν (εἶεν)
 
Προστακτική
---, βέβασο, βεβάσθω, --- βέβασθε, βεβάσθων ή βεβάσθωσαν
 
Απαρέμφατο
βεβάσθαι
Μετοχή
βεβαμένος,
βεβαμένη,
βεβαμένον
 
Υπερσυντέλικος
ἐβεβάμην, ἐβέβασο, ἐβέβατο, ἐβεβάμεθα, ἐβέβασθε, ἐβέβαντο

Νεοελληνική Γλώσσα & Λογοτεχνία Γ΄ Λυκείου: Το παρελθόν και ο σύγχρονος άνθρωπος

Joana Kruse [Οία, Σαντορίνη] 

 
Νεοελληνική Γλώσσα & Λογοτεχνία Γ΄ Λυκείου: Το παρελθόν και ο σύγχρονος άνθρωπος
 
Κείμενο 1: Το παρελθόν και ο σύγχρονος άνθρωπος
     Ένα σημαντικό πρόβλημα που αντιμετωπίζει ο σημερινός κόσμος είναι το πρόβλημα του παρελθόντος. Τι θα γίνει; Θα συνεχίσει τον καθιερωμένο διάλογο του εκάστοτε παρόντος με το παρελθόν, θα αναγνωρίσει πως αυτό το παρελθόν περικλείει και εκφράζει εύγλωττα μιαν αξία απολύτως έγκυρη και αναγκαία για τη σημερινή πραγματικότητα ή θα το απορρίψει;
     Φαίνεται πως η εποχή μας προτιμά να απορρίψει το παρελθόν. Κάθε μέρα που περνάει, η φωνή του παρελθόντος εξασθενεί, απομακρύνεται για τους περισσότερους από εμάς που επιδιώκουμε να ζήσουμε την εποχή μας και σπάνια σκεφτόμαστε να πάμε αντίθετα στο ρεύμα... Κάθε μέρα που περνάει, το παρελθόν ως Ιστορία, ως Τέχνη, ως στοχασμός, ως αποκάλυψη του μυστηρίου μέσα μας και γύρω μας δεν μας λέει τίποτε. Επισκεπτόμαστε ένα μουσείο και φεύγουμε από εκεί ασυγκίνητοι. Τριγυρνούμε σε μια πολιτεία που το παρελθόν την έχει ανυψώσει σε μνημείο κάλλους και Ιστορίας, και δε μένει ξύπνια μέσα μας παρά μια κοντόφθαλμη και δυσκίνητη περιέργεια ή, το χειρότερο, μια καταγέλαστη ματαιοδοξία πως βρισκόμαστε, πως γνωρίζουμε, πως σκεφτήκαμε τη φημισμένη αυτή πολιτεία. Αλλά βαθύτερα, αυτή η πολιτεία για μας δεν έχει φωνή, δεν έχει φυσιογνωμία, δεν μας φέρνει κανένα μήνυμα. Το παρελθόν της απομένει για τον εσωτερικό μας κόσμο βουβό.
     Αποφασίζουμε να διαβάσουμε ένα παλιό βιβλίο και το εγκαταλείπουμε μετά από ανάγνωση κάμποσων σελίδων. Δεν μας λέει τίποτε. Με λίγα λόγια, ο κόσμος που ζούμε έχει χάσει και τη γεύση του παρελθόντος και την προθυμία ή την υπομονή που χρειάζεται για να το κατακτήσει. Απορρίπτεται, λοιπόν, το παρελθόν ως πείρα, ως απαραίτητη για την ολοκλήρωση της τρέχουσας ζωής μαθητεία σ’ αυτή την πείρα, απορρίπτεται ως αξία σταθερή, πολυδύναμη και ανεπανάληπτη για την κρίση της μοίρας του σημερινού ανθρώπου; Φαίνεται πως ουσιαστικά απορρίπτεται.
     Η γενιά που ανεβαίνει τώρα στο προσκήνιο είναι μια γενιά αγέρωχη, άκαμπτη, μια γενιά κυριολεκτικά ριζοσπαστική. Η στάση που παίρνει αντίκρυ στην Ιστορία, στην Τέχνη και γενικότερα αντίκρυ στο παρελθόν είναι αρνητική. Μια τέτοια στάση, όμως, οδηγεί σε οπισθοδρόμηση.
     Θεσμοί που δοκιμάστηκαν στο παρελθόν επί αιώνες, που καθιερώθηκαν με αίμα πολύ, έχουν πια διαβρωθεί. Η οικογένεια, που ήταν η ζεστή φωλιά όπου πλάθονταν κι οπλίζονταν ο άνθρωπος, κάθε μέρα γίνεται και πιο σκιώδης. Ο τρόπος ζωής που είχε το παρελθόν κληροδοτήσει από γενιά σε γενιά – τιμιότητα, ντροπή, αξιοπρέπεια και κοινωνική συνεργασία – κινδυνεύει και αναιρείται καθημερινά από την πρακτική της εποχής μας. Το παρελθόν, ως αυθεντία, ως πηγή κανόνων βίου, υποφέρει από δεινή αμφισβήτηση.
     Τι συμβαίνει λοιπόν; Οι αποκρίσεις που ερμηνεύουν το τρομερό αυτό φαινόμενο είναι ποικίλες. Άλλοι μάς λένε πως αρνούμενοι το παρελθόν μας πραγματοποιούμε την αξία της ελευθερίας. Και λησμονούν πως η ελευθερία έχει κανόνες που σήμερα έχουν καταργηθεί. Μας λένε ακόμη πως το παρελθόν αυτό ήταν κίβδηλο και πως πρέπει κάποτε, σε μιαν εποχή επαναστατική όπως η δική μας εποχή, να ανανεωθεί η ζωή αναβαπτιζόμενη σε αυτό που είναι αλήθεια. Πώς συμβαίνει, όμως, να θεωρείται σήμερα ως αληθινό ό,τι είναι βλάσφημο για τον άνθρωπο, αγενές, απρεπές, ανήθικο και βάρβαρο; Η καλοσύνη, λοιπόν, και η εντιμότητα δεν δικαιούνται να συμπαρακαθήσουν στην τράπεζα της αλήθειας, και μάλιστα επικεφαλής;
     Υπάρχει και μια άλλη ερμηνεία: Πάμε προς τη δημιουργία ενός νέου τύπου ζωής. Η απόκριση έχει μιαν εγωιστική αφέλεια μοναδική. Η Ιστορία ως τώρα γνώρισε πολλούς τρόπους ζωής – αλλιώς ζούσε ο αρχαίος Έλληνας λ.χ., αλλιώς ο Βυζαντινός, αλλιώς ο Ευρωπαίος του Μεσαίωνα, αλλιώς ο προπολεμικός άνθρωπος. Αλλά όλοι αυτοί οι νέοι τρόποι – εκδοχές της ζωής, δεν αρνούνταν το παρελθόν. Απλούστατα, ασκούσαν το πρωταρχικό ανθρώπινο χρέος να κρίνουν αυτό το παρελθόν και να τοποθετούνται υπεύθυνα και δημιουργικά αντίκρυ του.
     Σήμερα, αντίθετα, ζούμε σ’ εποχή άκριτης απόρριψης των πάντων. Με τι προζύμι θα πλαστεί η νέα αυτή, η πολυθρύλητη ζωή;
     Τα πράγματα γίνονται κυριολεκτικά δραματικά για έθνη που διαθέτουν παρελθόν χιλιετηρίδων, όπως είναι το δικό μας έθνος. Εδώ και η ευθύνη, εθνική και προσωπική, και η δοκιμασία και το χρέος είναι πιο βαριά, πιο επίμονα. Τι θα κάνει, πώς θα σταθεί υπεύθυνα το δικό μας έθνος αντίκρυ στο παρελθόν του; Ιδού ένα ερώτημα που πρέπει σοβαρά κι επίμονα να μας βασανίσει. Τι θα κάνει μ’ αυτό το απροσμέτρητο βάρος της Ιστορίας του; Πώς θ’ αντέξει στην πίεση της εποχής και πώς θα ζήσει με ευθύνη και συνέχεια το παρόν του;
 
Κώστας Τσιρόπουλος, «Αυτοψία μιας εποχής» Εκδόσεις των Φίλων, (Διασκευή)
 
Κείμενο 2: Ελεγείο πάνω στον τάφο ενός μικρού αγωνιστή
 
Πάνω στο χώμα το δικό σου λέμε τ’ όνομά μας.
Πάνω στο χώμα το δικό σου σχεδιάζουμε τους κήπους και τις πολιτείες μας.
Πάνω στο χώμα σου Είμαστε. Έχουμε πατρίδα.
 
Νικηφόρος Βρεττάκος, Παραμυθένια Πολιτεία (1947), Τα ποιήματα, τ. Α ́, Τρία Φύλλα, Αθήνα, 1992
 
ΘΕΜΑ Α
Σε 60-70 λέξεις να παρουσιάσετε συνοπτικά τις ερμηνείες (6^η & 7^η παράγραφος) που παρουσιάζει ο γράφων σχετικά με την απόρριψη του παρελθόντος.
Μονάδες 15
 
Οι ερμηνείες που δίνονται για την απορριπτική στάση της σύγχρονης εποχής απέναντι στο παρελθόν ποικίλουν. Κατά μία άποψη η άρνηση του παρελθόντος συνιστά βήμα ελευθερίας. Ενώ, κατά τη γνώμη άλλων, η απόρριψή του είναι αναγκαία εφόσον ήταν αναληθές και παραποιημένο, οπότε χρειάζεται μια ανανέωση μέσω της επαφής με την αλήθεια. Άλλοι, τέλος, θεωρούν πως απομακρυνόμενοι από το παρελθόν προχωρούμε στη δημιουργία ενός νέου τρόπου ζωής. 
 
ΘΕΜΑ Β
Β1. Να αναπτύξετε σε 80-100 λέξεις το περιεχόμενο του παρακάτω αποσπάσματος του κειμένου: «Άλλοι μας λένε πως αρνούμενοι το παρελθόν μας πραγματοποιούμε την αξία της ελευθερίας. Και λησμονούν πως η ελευθερία έχει κανόνες που σήμερα έχουν καταργηθεί».
Μονάδες 10
 
Η άποψη πως η απόρριψη του παρελθόντος συνιστά κίνηση ελευθερίας και αποδέσμευση από ό,τι πιθανώς εκλαμβάνεται ως παρωχημένο πλαίσιο αρχών δεν ευσταθεί, εφόσον βασίζεται σε μια λανθασμένη αντίληψη της ελευθερίας. Ελευθερία δε σημαίνει απομάκρυνση από κάθε αξία και από κάθε αρχή. Η ελευθερία έχει κανόνες και περιορισμούς, τους οποίους όσοι αντιλαμβάνονται το παρελθόν ως πηγή δέσμευσης μήτε τους σέβονται μήτε τους κατανοούν. Μια πλήρης απόρριψη του παρελθόντος, χωρίς αίσθηση ευθύνης απέναντι σε όσα συνιστούν το θεμιτό πλαίσιο λειτουργίας μιας κοινωνίας θα οδηγούσε όχι στην ελευθερία, αλλά σε μια επιζήμια κατάσταση ασυδοσίας. Το παρελθόν, άλλωστε, αποτελεί καίρια πηγή αυτογνωσίας και σημείο αναφοράς, χωρίς το οποίο οι άνθρωποι χάνουν την ταυτότητα και τον προορισμό τους.
 
Β2.α. Να παρουσιάσετε πώς τεκμηριώνει ο γράφων τον ακόλουθο ισχυρισμό του: 
«Θεσμοί που δοκιμάστηκαν στο παρελθόν επί αιώνες, που καθιερώθηκαν με αίμα πολύ, έχουν πια διαβρωθεί.» (μονάδες 6)
 
Ο γράφων προκειμένου να τεκμηριώσει τον ισχυρισμό του δίνει παραδείγματα επιμέρους θεσμών που έχουν διαβρωθεί στη σύγχρονη εποχή. Ως πρώτο θεσμό αναφέρει την οικογένεια, την αλλοτινή προσφορά της οποίας παρουσιάζει με συγκινησιακή χρήση του λόγου («ήταν η ζεστή φωλιά…»). Ακολούθως αναφέρεται στον τρόπο ζωής του παρελθόντος, τα χαρακτηριστικά του οποίου διευκρινίζει με τη χρήση ασύνδετου σχήματος («τιμιότητα, ντροπή, αξιοπρέπεια»).
 
β. Τι επιδιώκει ο συγγραφέας με τη χρήση των ερωτήσεων στην τελευταία παράγραφο του κειμένου και τι στον πρόλογο του κειμένου; (μονάδες 9)
Μονάδες 15
 
Τα ερωτήματα στο πλαίσιο του επιλόγου μένουν ανοιχτά, χωρίς ουσιαστική απάντηση, προκειμένου να ενισχυθεί ο προβληματισμός του αναγνώστη. Το πώς θα διαχειριστεί, άλλωστε, το ελληνικό έθνος το παρελθόν του και το πώς θα αντεπεξέλθει στις πιέσεις της σύγχρονης εποχής συνιστούν καίρια ερωτήματα, η απάντηση των οποίων διαμορφώνεται στην πράξη χρόνο με τον χρόνο. Αξίζει, επίσης, να προσεχτεί πως τα ερωτήματα του επιλόγου -σε αντίθεση με αυτά του προλόγου- αφορούν συγκεκριμένα τη δική μας χώρα και όχι το σύνολο των εθνών. Εξειδικεύεται, έτσι, ο προβληματισμός και εστιάζει στη δική μας στάση απέναντι στην πολύτιμη και μακραίωνη πολιτισμική κληρονομιά μας.
Τα ερωτήματα του προλόγου αξιοποιούνται προκειμένου να εισάγουν τον αναγνώστη στο υπό διερεύνηση ζήτημα του κειμένου, κεντρίζοντας το ενδιαφέρον του και δίνοντας μια πιο οικεία διάσταση στο ύφος του κειμένου. Πρόκειται, μάλιστα, για ερωτήματα που αφορούν το σύνολο του σύγχρονου κόσμου -όλων, δηλαδή, των κρατών- εφόσον η αξία του παρελθόντος δεν είναι κάτι που απασχολεί -ή οφείλει να απασχολεί- μόνο το δικό μας έθνος.
 
Β3. Να καταγράψετε τρεις γλωσσικές επιλογές/εκφραστικά μέσα που αξιοποιεί ο συγγραφέας στη 2^η παράγραφο του κειμένου προκειμένου να ευαισθητοποιήσει τον αναγνώστη σχετικά με το ζήτημα της απόρριψης του παρελθόντος και να εξηγήσετε την ειδικότερη λειτουργία κάθε επιλογής/μέσου που εντοπίσατε.
Μονάδες 15
 
Στο πλαίσιο της δεύτερης παραγράφου ο συγγραφέας αξιοποιεί πλήθος εκφραστικών μέσων και γλωσσικών επιλογών προκειμένου να ευαισθητοποιήσει τον αναγνώστη. Μεταξύ αυτών, μπορούμε να διακρίνουμε: α) τη χρήση προσωποποίησης «η φωνή του παρελθόντος εξασθενεί», μέσω της οποίας αφενός δηλώνεται το γεγονός πως οι σύγχρονοι άνθρωποι επιλέγουν να αγνοούν τα πολύτιμα μηνύματα του παρελθόντος, κι αφετέρου μεταδίδεται η αίσθηση πως το παρελθόν δεν είναι κάτι το παρωχημένο, αλλά μια ζωντανή πραγματικότητα, β) τη χρήση μεταφοράς «ως αποκάλυψη του μυστηρίου μέσα μας και γύρω μας», μέσω της οποίας επισημαίνεται πως οι πληροφορίες και τα στοιχεία που μπορεί κανείς να αντλήσει από το παρελθόν είναι σε θέση να του επιτρέψουν να κατανοήσει τόσο πτυχές του ίδιου τους του εαυτού όσο και ουσιώδεις αλήθειες για τον κόσμο γύρω τους, και γ) τη χρήση ασύνδετου σχήματος «δεν έχει φωνή, δεν έχει φυσιογνωμία, δεν μας φέρνει κανένα μήνυμα», μέσω του οποίου φανερώνεται η αδυναμία του σύγχρονου ανθρώπου να συνομιλήσει, να εκτιμήσει, αλλά και να αντιληφθεί την ιδιαίτερη αξία μνημείων και ιστορικών περιοχών, παρά το κάλλος και παρά το βάρος της ιστορικής τους πορείας.
 
ΘΕΜΑ Γ
Γιατί η θυσία του «μικρού αγωνιστή» έχει σημαντική αξία για τους ομοεθνείς του; Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας αξιοποιώντας τρεις κειμενικούς δείκτες του ποιήματος. (150-200 λέξεις)
Μονάδες 15
 
Η θυσία του μικρού αγωνιστή, όπως και κάθε άλλου στρατιώτη, έχει σημαντική αξία, εφόσον διασφαλίζει την ύπαρξη και την ελευθερία της πατρίδας. Όπως προκύπτει από το σχήμα επαναφοράς των τριών στίχων του ποιήματος («Πάνω στο χώμα το δικό σου / Πάνω στο χώμα σου»), κάθε μικρό ή μεγάλο επίτευγμα των ομοεθνών του μικρού αγωνιστή κατέστη εφικτό ακριβώς χάρη στη δική του θυσία. Ο ηρωισμός του ενός ωφελεί το σύνολο των πολιτών, γι’ αυτό και του οφείλουν βαθιά ευγνωμοσύνη. Οι πολίτες της χώρας μπορούν να «λένε τ’ όνομά τους», μπορούν να υπάρχουν και να αναγνωρίζουν την κοινή εθνική τους ταυτότητα χάρη σ’ εκείνον. Μπορούν να σχεδιάζουν το μέλλον, τα σπίτια τους, όπως αυτό δηλώνεται με σχήμα συνεκδοχής («σχεδιάζουμε τους κήπους»), καθώς και τις πόλεις τους. Πολύ περισσότερο, στη θυσία εκείνου οι πολίτες οφείλουν την ίδια τους τη ζωή, όπως τονίζεται εμφατικά με τη χρήση κεφαλαίου γράμματος στο ρήμα «Είμαστε». Η θυσία εκείνου διασφάλισε την ύπαρξη της κοινής πατρίδας, γι’ αυτό και εύλογα θρηνούν τον χαμό του, όπως αυτό δηλώνεται από τον τίτλο του ποιήματος «Ελεγείο πάνω στον τάφο ενός μικρού αγωνιστή».
Είναι, κατά τη γνώμη μου, ιδιαίτερα σημαντικό να αναγνωρίζουμε τις θυσίες και την προφορά των προηγούμενων γενεών, καθώς χωρίς τη δική τους αυτοθυσία και χωρίς το δικό τους σθένος η πατρίδα μας δεν θα είχε κατακτήσει την ελευθερία της. Αποτελεί, μάλιστα, το παράδειγμά τους ένα σαφές μήνυμα για τη στάση που οφείλουμε να κρατήσουμε κι εμείς, αν προκύψει μελλοντικά κάποιος άμεσος κίνδυνος για την πατρίδα μας.
 
ΘΕΜΑ Δ
Με αφορμή την άποψη του δοκιμιογράφου ότι ο σημερινός άνθρωπος δεν επικοινωνεί πλέον με τις παραδοσιακές αξίες του παρελθόντος, να συντάξετε ένα κείμενο στο οποίο να επισημαίνετε τους κινδύνους που εγκυμονεί η έλλειψη αυτής της επικοινωνίας. Στη συνέχεια, να προτείνετε τρόπους με τους οποίους θα μπορέσει ο άνθρωπος και ιδιαίτερα ο σημερινός νέος να συμφιλιωθεί με το παρελθόν και τις ρίζες του. (350-400 λέξεις)
Μονάδες 30
 
Συνομιλώντας με το παρελθόν…
 
     Υπό την επίδραση των σύγχρονων ψηφιακών μέσων, της εντυπωσιακής τηλεοπτικής εικόνας και των γοργών ρυθμών εξέλιξης της τεχνολογίας, κάθε στοιχείο του παρελθόντος μοιάζει αδιάφορο, παρωχημένο και ουδόλως ελκυστικό. Οι νεότερες γενιές τείνουν, έτσι, να στρέφουν το βλέμμα τους μόνο μπροστά, χωρίς να ενδιαφέρονται για τα όσα προηγήθηκαν. Θεωρούν, ίσως, πως το μέλλον μπορεί να σταθεί αυτόνομα, χωρίς θεμέλια, χωρίς επαφή με το παρελθόν. Αγνοούν, ωστόσο, πως αυτή είναι μια επικίνδυνη πλάνη.
     Η απώλεια επαφής με το παρελθόν και η άκριτη σύμπλευση με τις σύγχρονες τάσεις που συνήθως αποτελούν δάνεια από άλλες χώρες και πολιτισμούς ενέχει τον κίνδυνο της απώλειας της δικής μας εθνικής και πολιτισμικής ταυτότητας. Όσο γοητευτικά ή ενθουσιώδη κι αν μοιάζουν τα τεχνολογικά και πολιτισμικά προϊόντα των άλλων κρατών και της νέας εποχής, δεν μπορούμε να αρκούμαστε σε αυτά και να αγνοούμε τη δική μας ιστορική πορεία και τα όσα συνιστούν τη δική μας ξεχωριστή ταυτότητα. Η επαφή μας με τις σύγχρονες τάσεις οφείλει να γίνεται πάντοτε παράλληλα με την προσπάθεια γνωριμίας με τον δικό μας πολιτισμικό πλούτο, ώστε να διασφαλίζονται οι αναγκαίες εκείνες αντιστάσεις απέναντι σε μια γενικευμένη αποξένωση από τα όσα συνθέτουν τον πολιτισμό και την παράδοσή μας.
     Μέρος, άλλωστε, της παράδοσής μας είναι ένα ιδιαιτέρως ωφέλιμο πλαίσιο αξιών και αρχών, το οποίο έχει διαπλαστεί και δοκιμαστεί σε βάθος χρόνου οδηγώντας στη διαμόρφωση μιας σταθερής κουλτούρας σεβασμού, αλληλεγγύης, ανθρωπιάς και αλληλοκατανόησης. Πρόκειται για αξίες που συνόδευσαν πολλές από τις προγενέστερες γενιές και τις βοήθησαν να αντεπεξέλθουν στις ποικίλες δυσκολίες που έχει βιώσει η πατρίδα μας. Αποτελούν, άρα, μια πολύτιμη παρακαταθήκη, η οποία όμως έρχεται σε αντίθεση με το ωφελιμιστικό, εγωκεντρικό και συχνά ανάλγητο πνεύμα της σύγχρονης εποχής. Κάθε παραχώρηση στο νέο «τρόπο ζωής» και στις νέες αντιλήψεις συνιστά επιζήμια οπισθοδρόμηση, εφόσον μας απομακρύνει από τις αγαθές ποιότητες που μας έχουν κληροδοτηθεί.
     Αυτό, βέβαια, δεν σημαίνει πως ερχόμαστε αντιμέτωποι με το δίλημμα είτε να παραμείνουμε προσηλωμένοι στο παρελθόν είτε να υιοθετήσουμε τις νέες τάσεις. Η ενδεδειγμένη στάση είναι να ξεκινήσουμε ένα γόνιμο διάλογο τόσο με το παρελθόν όσο και με το παρόν, ώστε να αντλήσουμε τα πλέον επωφελή στοιχεία κι από τις δύο αυτές πηγές γνώσης. Η τεχνολογία, μάλιστα, μπορεί να αποτελέσει τον κατάλληλο αρωγό προκειμένου οι νεότερες γενιές να έρθουν σε επαφή με το παρελθόν και τις αξίες του τόπου μας, εφόσον παρέχει τη δυνατότητα μιας πιο θελκτικής παρουσίασής τους. Σκοπός μας, άλλωστε, οφείλει να είναι η αναθέρμανση του ενδιαφέροντος των νέων για το παρελθόν και υπάρχουν στη διάθεσή μας ποικίλα μέσα για να το πετύχουμε αυτό.  
     Αν τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, το σχολείο, καθώς και η επίσημη πολιτεία αξιοποιήσουν το εύρος των τεχνολογικών δυνατοτήτων μπορούν να διαμορφώσουν άφθονο ψηφιακό υλικό που θα επιτρέψει στους νέους να γνωρίσουν καλύτερα το παρελθόν του τόπου μας. Μια γνώση πολύτιμη και αναγκαία, εφόσον μόνο μέσω αυτής μπορούμε όλοι μας να βρούμε το δρόμο προς την αυτογνωσία και, κατ’ επέκταση, την αυτοεκτίμηση.