Κωνσταντίνος Θεοτόκης «Η τιμή και το χρήμα» (ερωτήσεις)

Κωνσταντίνος Μάντης | Best Blogger Tips

Susi Galloway

Κωνσταντίνος Θεοτόκης «Η τιμή και το χρήμα» (ερωτήσεις)

Ποια γενικότερη εικόνα για την εποχή, στην οποία αναφέρεται το διήγημα, σχηματίζουμε από τη μελέτη των δύο πρώτων αποσπασμάτων;

Το διήγημα του Θεοτόκη μας παρουσιάζει με ρεαλιστικό τρόπο τις συνθήκες διαβίωσης των κατοίκων της χώρας, λίγα χρόνια πριν από τους Βαλκανικούς πολέμους, όταν πρωθυπουργός της χώρας ήταν ο Γεώργιος Θεοτόκης. Παρά τις αναγνωρισμένες αρετές του πρωθυπουργού Θεοτόκη και παρά το γενικότερο έργο του για την ανοικοδόμηση του ελληνικού κράτους, οι δυσκολίες για τους απλούς πολίτες και τα εγγενή προβλήματα διαφθοράς της ελληνικής κοινωνίας, δεσπόζουν, δημιουργώντας ιδιαιτέρως πιεστικές καταστάσεις για τους Έλληνες της εποχής.
Ήδη από το εισαγωγικό απόσπασμα του διηγήματος ο συγγραφέας μας παρουσιάζει μία από τις κεντρικές ηρωίδες του έργου, τη σιόρα Επιστήμη, η οποία προκειμένου να διασφαλίσει την προίκα για τα κορίτσια της, εργάζεται σκληρά και καταφεύγει ακόμη και σε αθέμιτες ενέργειες -κρύβει τα προϊόντα των λαθρεμπόρων στο σπίτι της-, ενώ έχει να αντιμετωπίσει και τον αλκοολικό σύζυγό της, ο οποίος έχει καταφύγει στο ποτό μη έχοντας τη δύναμη να αντιμετωπίσει τις σκληρές απαιτήσεις της φτωχικής ζωής του. Παράλληλα, ο συγγραφέας εισάγει στο αρχικό τμήμα του διηγήματος και τον Αντρέα, γόνο ξεπεσμένης πλέον αρχοντικής οικογένειας, που αναγκάζεται να καταφύγει στο λαθρεμπόριο ζάχαρης για να σώσει το σπίτι του από την αναπόφευκτη κατάσχεσή του λόγω οικονομικών οφειλών. Τόσο η σιόρα Επιστήμη όσο και ο Αντρέας αποτελούν πρόσωπα ενδεικτικά μιας κοινωνίας που μαστίζεται από την οικονομική εξαθλίωση.
Όπως, άλλωστε, γίνεται σαφές κι από το δεύτερο απόσπασμα του κειμένου, η παθογένεια της τότε ελληνικής κοινωνίας είχε προχωρήσει σε τέτοιο βαθμό ώστε οι πολίτες της Κέρκυρας να υπολογίζουν την ψήφο τους στις εκλογές όχι με βάση το έργο της κυβέρνησης, αλλά με βάση το κατά πόσο ικανοποιήθηκαν οι προσωπικές τους επιδιώξεις, τα «ρουσφέτια» τους. Η διαφθορά αυτή των πολιτικών πραγμάτων της χώρας, υποδηλώνει την αδυναμία της κοινωνίας να συμπράξει για χάρη του γενικότερου οφέλους και πηγάζει βέβαια από την οικονομική ανέχεια που χαρακτήριζε τη ζωή των περισσότερων πολιτών. Η Ελλάδα αδυνατούσε να διασφαλίσει συνολικά για τους πολίτες της την απαιτούμενη ευημερία κι αυτό τους ωθούσε σε μια ατομικιστική προσπάθεια για να διασώσει ο καθένας την οικογένειά του, έστω κι αν αυτό γινόταν με αθέμιτα μέσα, έστω κι αν με αυτό τον τρόπο έβλαπταν τα συμφέροντα του συνόλου.
Ακόμη και σε προσωπικό επίπεδο οι άνθρωποι αναγκάζονταν να προχωρήσουν σε επώδυνους συμβιβασμούς, όπως ο Αντρέας που, παρά τα συναισθήματά του για την Ειρήνη, σκέφτεται μήπως θα έπρεπε να παντρευτεί μια πλούσια κοπέλα που δεν αγαπά, μόνο και μόνο για να πάρει τα χρήματα της προίκας και να διασώσει έτσι την περιουσία και το όνομα της οικογένειάς του. Διαπιστώνουμε, επομένως, πως η άσχημη οικονομική κατάσταση της χώρας, αναγκάζει τους πολίτες να θυσιάζουν τόσο τις ηθικές τους αρχές (παράνομες εμπορικές δραστηριότητες, ρουσφέτια) όσο και τα συναισθήματά τους (γάμοι συμφέροντος).

Ο τίτλος του διηγήματος είναι Η Τιμή και το Χρήμα. Οι δυο αυτές αξίες (τιμή-χρήμα) επηρεάζουν τη σιόρα Επιστήμη και τον Αντρέα στις πράξεις τους; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.

Η τιμή και το χρήμα αποτελούν ουσιαστικά τις αξίες που καθοδηγούν τις πράξεις των ηρώων του διηγήματος, σε τέτοιο βαθμό μάλιστα ώστε να θέτουν την αγάπη και τον έρωτα σε δεύτερη μοίρα. Η σιόρα Επιστήμη ανήκοντας σε μια φτωχή οικογένεια γνωρίζει πως η τιμή των κοριτσιών της είναι ό,τι πολυτιμότερο έχουν, καθώς οποιοδήποτε ολίσθημα, οποιαδήποτε πράξη που θα έθετε σε κίνδυνο το καλό τους όνομα μπορούσε να σημάνει την κοινωνική τους καταστροφή και τον πλήρη αποκλεισμό τους από έναν αξιόλογο γάμο. Η σιόρα Επιστήμη γνωρίζει πολύ καλά πως η κοινωνική θέση της οικογένειάς της δεν αφήνει κανένα περιθώριο λάθους στα κορίτσια της, μιας και μόνο μια απλή υπόνοια ανηθικότητας αρκούσε για να στιγματίσει το όνομά τους. Γι’ αυτό και όταν η Ειρήνη επιτρέπει στον Αντρέα να μπει στο σπίτι τους, όταν δεν ήταν κανένας από τους γονείς της εκεί, προκαλεί τόση αναστάτωση στη σιόρα Επιστήμη και επί της ουσίας σφραγίζει τη μοίρα της Ειρήνης. Η κλειστή κοινωνία στο Μαντούκι δε χρειάζεται τίποτε περισσότερο για να καταδικάσει την Ειρήνη που τόσο απερίσκεπτα επέτρεψε στον Αντρέα να καταστρέψει την τιμή της. Η σιόρα Επιστήμη γνωρίζει πως η μόνη θεραπεία για το σφάλμα της κόρης της είναι να την παντρέψει με τον Αντρέα, μα δεν είναι διατεθειμένη όμως να δώσει στην κόρη της μεγαλύτερη προίκα από αυτή που της αναλογεί.
Το χρήμα για τη σιόρα Επιστήμη είναι σημαντικό υπό την έννοια πως μόνο αν φανεί πολύ συνετή στα οικονομικά της θα μπορέσει να διασφαλίσει όχι μόνο το μέλλον της Ειρήνης αλλά και των άλλων τριών παιδιών της. Η σιόρα Επιστήμη δεν είναι προσκολλημένη στο χρήμα γιατί το θεωρεί σημαντικό αυτό καθαυτό, αλλά γιατί γνωρίζει πως σε μια φτωχή οικογένεια όπως η δική της που ο πατέρας είναι ένας μέθυσος, κάποιος πρέπει να μεριμνήσει για την οικονομική διασφάλιση των παιδιών. Φροντίζει, επομένως, με σκληρή δουλειά και με παράνομες κάποτε δραστηριότητες να αυξήσει τα χρήματά της, προκειμένου να είναι σε θέση να προικίσει τα κορίτσια της. Όταν, πάντως, βρίσκεται αντιμέτωπη με τις υπερβολικές απαιτήσεις του Αντρέα παραμένει αμετακίνητη στην απόφασή της να φροντίσει εξίσου για όλα της τα παιδιά. Η σιόρα Επιστήμη δε θέλει να δώσει στον Αντρέα τα χίλια τάλαρα που της ζητάει για να παντρευτεί την Ειρήνη, καθώς τότε θα πρέπει να αδικήσει τα άλλα της παιδιά κι αυτό αντιβαίνει τη μητρική αίσθηση δικαιοσύνης. Η επιμονή της, βέβαια, στο να δώσει για προίκα στην Ειρήνη μόνο τα 300 τάλαρα που της αναλογούν, θα παίξει σημαντικό ρόλο στη δυσμενή εξέλιξη των γεγονότων και θα αποτελέσει καταδικαστικό παράγοντα για το μέλλον της νεαρής κοπέλας.
Σε ό,τι αφορά τον Ανδρέα η τιμή αποτελεί μια αξία καθοριστική για τη ζωή του, καθώς προερχόμενος από μια αρχοντική οικογένεια που βρίσκεται πλέον σε δεινή οικονομική θέση, κάνει ό,τι μπορεί -παραβλέπει ακόμη και την αγάπη της Ειρήνης που είναι έτοιμη να θυσιαστεί γι’ αυτόν- προκειμένου να επανορθώσει το όνομα της οικογένειάς του. Η έννοια της τιμής, βέβαια, για τον Ανδρέα ταυτίζεται με την απόκτηση χρημάτων, μιας και μόνο μέσω αυτών θα μπορέσει να σώσει το σπίτι του και θα επαναφέρει το οικογενειακό όνομα στην πρότερη θέση του. Η επιδίωξη, όμως, των χρημάτων γίνεται από τον Ανδρέα με το λαθρεμπόριο, αλλά και με το επίμονο παζάρεμα για την προίκα της γυναίκας που αγαπά, γεγονός που θέτει σε αμφισβήτηση το πώς αντιλαμβάνεται ο νεαρός αυτός την τιμή. Θέλει, δηλαδή, με κάθε τρόπο να ανακτήσει το καλό όνομα της οικογένειάς του και για να το πετύχει αυτό είναι διατεθειμένος να παρανομήσει, να παζαρέψει για τη γυναίκα που αγαπά ή ακόμη και να πάρει μια άλλη γυναίκα με μεγαλύτερη προίκα, καταλύοντας ουσιαστικά στην πορεία κάθε έννοια πραγματικής τιμής.

Αφού μελετήσετε προσεκτικά τα αποσπάσματα, την εισαγωγή και τις απόψεις του Αγγ. Τερζάκη να απαντήσετε στις ακόλουθες ερωτήσεις:
α) Γιατί νιώθουμε συμπόνια για όλους ανεξαίρετα τους ήρωες;
β) Που μπορούμε να αποδώσουμε τη συμπεριφορά ορισμένων προσώπων του διηγήματος, η οποία έρχεται σε αντίθεση με τα πραγματικά τους αισθήματα;

α) Ο Κωνσταντίνος Θεοτόκης, μέσω του παντογνώστη αφηγητή του διηγήματος, φροντίζει να παρουσιάσει τις ειδικές συνθήκες που επικρατούν στη ζωή κάθε ήρωα, αιτιολογώντας τόσο τις πράξεις όσο και τις λανθασμένες επιλογές τους, και παράλληλα αποφεύγοντας οποιαδήποτε αξιολογική κρίση απέναντί τους. Οι ήρωες του διηγήματος εμφανίζονται έρμαια των άσχημων οικονομικών συνθηκών αλλά και δέσμιοι της κοινωνικής τους θέσης. Ο Αντρέας δεν μπορεί παρά να αγωνιστεί για να σώσει το σπίτι του και το όνομα της οικογένειάς του, όπως και η σιόρα Επιστήμη οφείλει αφενός να υπερασπιστεί την τιμή της κόρης της κι αφετέρου να μεριμνήσει εξίσου για όλα τα παιδιά της. Η Ειρήνη από την άλλη βρίσκεται αντιμέτωπη όχι μόνο με το γεγονός ότι ανήκει σε μια φτωχή οικογένεια, αλλά και με τις ιδιαίτερες απαιτήσεις που είχε η τότε κοινωνία από τις ανύπαντρες κοπέλες.  Ο γάμος της εξαρτάται από την έκβαση των διαπραγματεύσεων για την προίκα της και η διατήρηση του καλού της ονόματος από την αποφυγή οποιασδήποτε δημόσιας έκφρασης των συναισθημάτων της.
Οι ήρωες παγιδεύονται σε μια δυσμενή κατάσταση όπου οι προσωπικές τους επιθυμίες αναμετρώνται τόσο με τις υποχρεώσεις τους απέναντι στην κοινωνία όσο και με τις αντίξοες οικονομικές συνθήκες που έρχονται να διαψεύσουν κάθε προσδοκία τους. Ο Αντρέας αδυνατεί να συγκεντρώσει εγκαίρως τα αναγκαία χρήματα παρά τις προσπάθειές του κι αυτό τον ωθεί ενάντια στον ίδια του την ευτυχία, ενάντια στην αγάπη του για την Ειρήνη, η σιόρα Επιστήμη συνειδητοποιεί πως η επιθυμία της να μην αδικήσει κανένα από τα παιδιά της λειτουργεί ως κατάφωρη αδικία εις βάρος της Ειρήνης και η νεαρή κοπέλα βρίσκεται εν τέλει αντιμέτωπη με την επώδυνη επίγνωση πως τα συναισθήματά της, έρχονται σε δεύτερη μοίρα, μιας και ο αγαπημένος της ενδιαφέρεται πρωτίστως για την οικονομική του διασφάλιση. Όλες αυτές οι συγκρούσεις ανάμεσα στις επιθυμίες των ηρώων και στις υποχρεώσεις τους, θα είχαν φυσικά πολύ διαφορετική έκβαση αν οι οικονομικές συνθήκες ήταν καλύτερες κι αυτό λειτουργεί ως απαλλακτική παράμετρος για κάθε έναν από αυτούς. Ο αναγνώστης αδυνατεί να καταδικάσει τους ήρωες, καθώς αντιλαμβάνεται πως όλοι τους θα είχαν κάνει σωστότερες επιλογές, αν η οικονομική τους κατάσταση το επέτρεπε.

β) Η διάσταση που παρουσιάζεται ανάμεσα στις επιθυμίες των ηρώων και στις πράξεις τους, οφείλεται στο γεγονός ότι οι προτεραιότητές τους ιεραρχούνται όχι με βάση τις προσωπικές τους επιθυμίες αλλά με βάση τις δυσμενείς οικονομικές συνθήκες και τις απαιτήσεις που προκύπτουν από την κοινωνική τους θέση. Ο Αντρέας, για παράδειγμα, ενώ αγαπά την Ειρήνη, αναγκάζεται να παραμερίσει τα συναισθήματά του και να παλέψει πρωτίστως για την οικονομική του διασφάλιση, καθώς κινδυνεύει να χάσει το σπίτι του και ταυτόχρονα να δει το όνομα της οικογένειάς του να ξεπέφτει ακόμη περισσότερο. Για τον Αντρέα είναι σημαντικό να διασώσει πρώτα το σπίτι του και ύστερα να ασχοληθεί με το γάμο του, γιατί διαφορετικά γνωρίζει ότι δεν θα έχει ούτε σπίτι για να εγκαταστήσει τη γυναίκα του αλλά ούτε και αρκετά χρήματα ώστε να τη συντηρεί. Η ταπείνωση που θα προκύψει από την αδυναμία του να εξασφαλίσει στέγη για την αγαπημένη του κι από το ενδεχόμενο να χρειαστεί κι εκείνη να εργαστεί -γεγονός ανήκουστο για ανθρώπους της δικής του κοινωνικής θέσης-, τρομάζει τον Αντρέα και τον ωθεί να πληγώσει τη γυναίκα που αγαπά θέτοντάς τη σε δεύτερη μοίρα και πασχίζοντας για ό,τι εκείνος θεωρεί σημαντικότερο εκείνη τη στιγμή, για την τιμή του και για την οικονομική του διασφάλιση.
Αντιστοίχως, η σιόρα Επιστήμη παρά το γεγονός ότι γνωρίζει πως ο γάμος και η ευτυχία της Ειρήνης εξαρτώνται από την προίκα που θα της δώσει, αναγκάζεται να τηρήσει μια άτεγκτη στάση, καθώς έχει να μεριμνήσει και για τα άλλα παιδιά της. Η στάση της σιόρας Επιστήμης δεν οφείλεται στην αγάπη της για το χρήμα ή στην αδιαφορία της για το μέλλον της κόρης της, αλλά στην επίγνωση ότι τα χρήματα που της ζητά ο Αντρέας τα μάζεψε με σκληρή δουλειά και πως δεν θα της είναι εύκολο να συγκεντρώσει ξανά χρήματα για τις άλλες της κόρες. Μια υπέρμετρα μεγάλη προίκα για την Ειρήνη σημαίνει αυτόματα μικρότερη προίκα για τις αδερφές της κι αυτό στα μάτια μιας μητέρας αποτελεί αδικία, την οποία προτιμά να αποφύγει. Όταν, βέβαια, διαπιστώνει ότι ο Αντρέας έχει αφήσει την έγκυο κόρη της μόνη της και αρνείται να την παντρευτεί, θα καταφύγει σε ακραίες συμπεριφορές, μαχαιρώνοντας αρχικά τον νεαρό και ύστερα παραχωρώντας του όλες της τις οικονομίες, μα τότε θα είναι αργά.

Η Ρήνη δεν είχε ποτέ διακυμάνσεις στην αγάπη της. Στο τέλος όμως τη θυσιάζει. Γιατί;

Η Ειρήνη από την πρώτη συνειδητοποίηση των συναισθημάτων της για τον Αντρέα παραμένει σταθερά αφοσιωμένη στον αγαπημένο της και δεν θεωρεί πως υπάρχει τίποτε που να τους εμποδίζει να ζήσουν μαζί. Η Ειρήνη το διατυπώνει ξανά και ξανά «Δουλευτάδες και οι δυο, ποιον έχουμε ανάγκη;», είναι έτοιμη να δουλέψει και δεν συμμερίζεται τις ανησυχίες του Αντρέα σχετικά με την κοινωνική του θέση και τα σχόλια των άλλων σε περίπτωση που χρειαστεί να βγει κι εκείνη στο μεροκάματο. Σε αντίθεση με τον Αντρέα που θέλει πρώτα να σώσει το σπίτι του από την κατάσχεση και να εξασφαλίσει αρκετά χρήματα, ώστε να μπορεί να φροντίσει την Ειρήνη όπως της πρέπει και όπως αρμόζει σε μια οικογένεια με το όνομά του, η Ειρήνη δεν υπολογίζει τίποτε από αυτά. Είναι βέβαιη πως με τη δουλειά τους μπορούν να στήσουν το σπίτι τους από την αρχή, χωρίς να χρειάζεται να παρακαλούν τη μητέρα της ή οποιονδήποτε άλλον.
Η αγάπη της παραμένει αγνή και σταθερή καθόλη τη διάρκεια της περιπετειώδους διαπραγμάτευσης για την προίκα, αλλά όταν βλέπει την επιμονή με την οποία ο Αντρέας πιέζει τη μητέρα της για τα χρήματα και ιδίως όταν εκείνος την εγκαταλείπει μόνη της στο σπίτι για να φύγει με το ψαράδικο, αδιαφορώντας για την εγκυμοσύνη της και λέγοντάς της πως αν θέλει να παντρευτούν θα πρέπει να πείσει τη μητέρα της να του δώσει τα χρήματα «Κάμε, α θέλεις, τη μάνα σου να τα δώκει.», η κοπέλα νιώθει πως δεν θέλει να την αγαπούν υπό προϋποθέσεις –και μάλιστα οικονομικές. Η Ειρήνη είναι η μόνη που δεν υπολογίζει ούτε κοινωνικές δεσμεύσεις ούτε οικονομικές, είναι η μόνη που αγαπά χωρίς να ζητά κάποιο αντάλλαγμα, γι’ αυτό κι όταν αντιλαμβάνεται ότι ο Αντρέας είναι διατεθειμένος να την παντρευτεί μόνο αν λάβει την προίκα που ζητά, επιλέγει να τον εγκαταλείψει και να μεγαλώσει μόνη της το παιδί της. Η κοπέλα προτιμά να δουλέψει και να ορίσει η ίδια τη μοίρα της παρά να γίνει αντικείμενο οικονομικής συναλλαγής και μάλιστα από τον άνθρωπο για την αγάπη του οποίου θυσίασε την τιμή και το μέλλον της.

Το τρίτο απόσπασμα χαρακτηρίζεται από μια κυμαινόμενη δραματική ένταση. Να την παρακολουθήσετε α) στον τρόπο με τον οποίο αντιδρούν, απ’ την αρχή ως το τέλος, οι πρωταγωνιστές β) στο ρόλο που παίζει ο διάλογος.
α) Η σιόρα Επιστήμη αναστατωμένη από την είδηση ότι ο Αντρέας έχει μπει στο σπίτι της χωρίς αυτή ή ο άντρας της να βρίσκονται εκεί, σπεύδει να διαπιστώσει αν η πληροφορία ευσταθεί. Όταν πράγματι βρίσκει τον Αντρέα μόνο του με την Ειρήνη, αντιλαμβάνεται πως η τιμή της κόρης της έχει πια χαθεί. Η πρώτη της αντίδραση, επομένως, είναι να ζητήσει το λόγο από τον νεαρό που με τόση απερισκεψία σπίλωσε το όνομα του παιδιού της. Καθώς παρουσιάζει στον Αντρέα το τετελεσμένο της ντροπής που προκάλεσε στο σπίτι της λυγίζει και ξεσπά σε κλάματα, μιας και γνωρίζει πολύ καλά πως τώρα πια η κόρη της δεν έχει ελπίδα να φτιάξει τη ζωή της. Η διαβεβαίωση, βέβαια, του Αντρέα ότι σκοπεύει να παντρευτεί την κοπέλα, της παρέχει ανακούφιση, καθώς αυτός ο γάμος είναι ουσιαστικά η μόνη τίμια διαφυγή από μια τέτοια κατάσταση. Η ανακούφισή της όμως είναι παροδική, μιας και σύντομα αντιλαμβάνεται πως ο νεαρός δεν είναι διατεθειμένος να πράξει ως οφείλει και να πάρει την κόρη της αν δεν λάβει την προίκα που ζητά. Η σιόρα Επιστήμη αγανακτεί με τις απαιτήσεις του Αντρέα, αφού θεωρεί ότι η τίμια στάση από τη μεριά του είναι να αποκαταστήσει την κοπέλα που μόλις εξέθεσε στην τοπική κοινωνία, χωρίς να περιμένει κάποιο οικονομικό αντάλλαγμα. Η επιμονή, όμως, του Αντρέα στο θέμα της προίκας την εξοργίζει και την ωθεί να καταραστεί τον νεαρό που της προκάλεσε τέτοια στεναχώρια. Η σιόρα Επιστήμη βλέποντας την απροθυμία του Αντρέα να πράξει το σωστό, θα πέσει σε μια καρέκλα και θα αρχίσει να κλαίει πικρά, αναλογιζόμενη το μέγεθος της συμφοράς που τη βρήκε. Προτιμά, άλλωστε, να κλείσει την κόρη της σε μοναστήρι παρά να αδικήσει τα άλλα της παιδιά δίνοντας στον Αντρέα μια δυσανάλογα μεγάλη προίκα. Η σιωπή είναι η μόνη καταφυγή για την πληγωμένη μητέρα που βλέπει το μέλλον του παιδιού της να σφραγίζεται τόσο άδικα από την απερισκεψία ενός άντρα που προφανώς δεν είναι σε θέση να αναλάβει την ευθύνη των πράξεών του.
Από τη μεριά του Αντρέα η ντροπή που αισθάνεται αρχικά απέναντι στη σιόρα Επιστήμη και η δήλωσή του ότι είναι πρόθυμος να επανορθώσει το λάθος του και να παντρευτεί ακόμη κι εκείνη τη στιγμή την Ειρήνη, δεν τον αποτρέπουν από το να θέσει το θέμα της προίκας και μάλιστα να επιμείνει σε αυτό. Αν και αναγνωρίζει ότι με τις πράξεις του ατίμασε την κοπέλα, εντούτοις δεν σκοπεύει να προχωρήσει στο γάμο αν δεν πάρει τα χρήματα που ζητά. Η αρνητική στάση της σιόρας Επιστήμης του προκαλεί στεναχώρια και του φέρνει δάκρυα, αλλά παρά τον πόνο που αισθάνεται δηλώνει πως δεν είναι διατεθειμένος να παντρευτεί την Ειρήνη, αν είναι να την οδηγήσει στη φτώχεια και την καταφρόνια. Όταν, μάλιστα, διαπιστώνει πως η σιόρα Επιστήμη μένει ανυποχώρητη στην άρνησή της να του δώσει την προίκα που της ζητά, φεύγει βιαστικά αφού πρώτα δίνει στην Ειρήνη την υπόσχεση πως θα την παντρευτεί. Υπόσχεση, βέβαια, που σύντομα θα δοκιμαστεί και θα βρεθεί χωρίς αντίκρισμα.
Η Ειρήνη από την πρώτη στιγμή που βλέπει τη μητέρα της ξεσπά σε δάκρυα, καθώς γνωρίζει πως εξέθεσε τον εαυτό της και πως ο μόνος τρόπος να γλιτώσει από την ατιμία είναι να δεχτεί ο Αντρέας να την παντρευτεί. Η Ειρήνη κατά τη διάρκεια αυτής της έντονης σκηνής διχάζεται ανάμεσα στα δύο αγαπημένα της πρόσωπα. Από τη μία είναι έτοιμη να συμφωνήσει με την άποψη της μητέρας της ότι οι δύο νέοι με την εργατικότητά τους μπορούν να φτιάξουν τη ζωή τους, χωρίς να χρειάζονται τα χρήματα της προίκας κι από την άλλη κατανοεί την ανάγκη του Αντρέα να σώσει το σπίτι του. Η Ειρήνη είναι η μόνη που θέτει πάνω από όλα την αγάπη της και δεν ενδιαφέρεται για τίποτε άλλο, άλλωστε νιώθει πως είναι απολύτως ικανή να δουλέψει και να δημιουργήσει μια ευτυχισμένη οικογένεια με τον Αντρέα. Καθώς, βέβαια, έρχεται αντιμέτωπη με την ανυποχώρητη στάση τόσο της μητέρας της όσο και του Αντρέα, θα πάρει το μέρος του αγαπημένου της, παρακαλώντας αρχικά της μητέρα της να υποχωρήσει στις απαιτήσεις του Αντρέα και στη συνέχεια, βλέποντας πως η μητέρα της δεν κάμπτεται, θα οδηγηθεί σ’ ένα οργισμένο ξέσπασμα εναντίον της: «Εσύ, μάνα, κι όχι ο Αντρέας, εσύ με παίρνεις στο λαιμό σου για λίγα λεφτά!»
β) Η δραματική ένταση της σκηνής αυτής ενισχύεται μέσω του διαλόγου των προσώπων, καθώς γίνεται αμέσως σαφές ότι οι ήρωες της ιστορίας έχουν διαμετρικά αντίθετες επιθυμίες κι αυτό οδηγεί στη μεταξύ τους σύγκρουση. Το αδιέξοδο στο οποίο φτάνουν η σιόρα Επιστήμη και ο Αντρέας γίνεται από νωρίς αντιληπτό εφόσον κανένας από τους δύο δεν είναι διατεθειμένος να αποδεχτεί τη θέση του άλλου και να κάνει κάποια υποχώρηση. Οι απόψεις τους είναι ξεκάθαρες και απόλυτες, γεγονός που αποκτά ακόμη πιο δραματική διάσταση μέσα από τον αντίκτυπο που έχει η άτεγκτη στάση τους στην Ειρήνη. Η νεαρή κοπέλα που μόλις θυσίασε την τιμή της για χάρη του αγαπημένου της και που δεν έχει κανένα ενδιαφέρον για τα χρήματα της προίκας, βρίσκεται παγιδευμένη σ’ αυτή τη σύγκρουση που υπαγορεύεται από τη δεσπόζουσα θέση που έχει η τιμή και το χρήμα στη ζωή του Αντρέα αλλά και στη ζωή της μητέρας της. Ο διάλογος των δύο κεντρικών προσώπων -του Αντρέα και της σιόρας Επιστήμης- θα οδηγηθεί σε μια επώδυνη σιωπή που θα προκαλέσει πόνο και οργή στην Ειρήνη, το ξέσπασμα της οποίας θα αποτελέσει και το ουσιαστικό κλείσιμο αυτού του δραματικού διαλόγου.
Η συζήτηση που ξεκίνησε σχετικά με την απερισκεψία του Αντρέα εις βάρος της υπόληψης της Ειρήνης και που θα μπορούσε να καταλήξει γρήγορα σε ένα αίσιο τέλος για την κοπέλα, αν ο Αντρέας δεχόταν απλώς να την παντρευτεί, καταλήγει σε μια εμπορική διαπραγμάτευση σχετικά με το μέγεθος της προίκας που προτίθεται να δώσει η σιόρα Επιστήμη. Η συζήτηση αυτή είναι επίπονη για την Ειρήνη που βλέπει πως τόσο η μελλοντική ευτυχία της όσο και τα συναισθήματά της δεν μετρούν καθόλου στα δύο πολύ σημαντικά για εκείνη πρόσωπα.

Σύμφωνα με τις αρχές του νατουραλισμού, οι εξωτερικές δυνάμεις, φυσικές και κοινωνικές, περιορίζουν την ελευθερία των προσώπων κι επηρεάζουν την ηθική τους συμπεριφορά. Εφαρμόζει τις παραπάνω αρχές ο Θεοτόκης; Να υποστηρίξετε τις απόψεις σας.

Ο νατουραλισμός επιχειρεί να αναδείξει τη δυσάρεστη αλήθεια πως οι άνθρωποι, παρά την για το αντίθετο πεποίθησή τους, δεν είναι πάντοτε ελεύθεροι να καθορίσουν την πορεία της ζωής τους. Στην πραγματικότητα ποικίλες εξωτερικές δυνάμεις επηρεάζουν τις αποφάσεις τους, τους εγκλωβίζουν και κάποτε τους αναγκάζουν να προχωρήσουν σε επιλογές που έρχονται σε αντίθεση με τις επιθυμίες τους. Η επιδίωξη αυτή του νατουραλισμού βρίσκει τη δικαίωσή της στο διήγημα του Θεοτόκη, μιας και είναι πρόδηλο πως οι ήρωές του αδυνατούν να διαμορφώσουν τη ζωή τους με βάση τις πραγματικές τους επιθυμίες και επί της ουσίας είναι δέσμιοι των δυσμενών κοινωνικών και οικονομικών συνθηκών της εποχής τους. Ο Αντρέας ενώ θέλει να παντρευτεί την Ειρήνη, παρασύρεται από τις απαιτήσεις που προκύπτουν από το όνομα της οικογένειάς του, αλλά κι από τα δυσβάσταχτα χρέη που του έχει αφήσει ο πατέρας του και καταλήγει να πληγώνει την κοπέλα που αγαπά. Η ανάγκη του να διασφαλίσει μια καλή προίκα μέσα από το γάμο του με την Ειρήνη, θα προκαλέσει ανυπολόγιστο πόνο στην κοπέλα και θα την απομακρύνει από κοντά του. Με παρόμοιο τρόπο, η επιθυμία της σιόρας Επιστήμης να προικίσει εξίσου τα κορίτσια της και η συνακόλουθη άρνησή της να δώσει στον Αντρέα για προίκα τα χίλια τάλαρα που της ζητά, θα συμβάλουν καταλυτικά στην αποτροπή του γάμου που θα διασφάλιζε την ευτυχία της κόρης της. Είναι σαφές, βέβαια, ότι η σιόρα Επιστήμη δε θα ήθελε ποτέ να καταδικάσει την κόρη της σε μια δυστυχισμένη ζωή, αλλά το γεγονός ότι η οικογένειά της είναι φτωχή και η επίγνωση πως αν δεν έχει να δώσει ικανή προίκα και στα άλλα της κορίτσια δεν θα μπορέσει να τους εξασφαλίσει καλούς γάμους, την ωθούν να φανεί υπέρμετρα σκληρή απέναντι στην Ειρήνη.
Η Ειρήνη από την άλλη, η μόνη ηρωίδα που δεν δεσμεύεται εσωτερικά από τη δύναμη που ασκεί στα άλλα πρόσωπα το χρήμα και η ανάγκη να καλύψουν τις υποχρεώσεις που προκύπτουν από την αίσθηση της τιμής -όπως ο Αντρέας, που παγιδεύεται από τις αξιώσεις που εγείρει το όνομα της οικογένειάς του-, καταλήγει να πάρει μια απόφαση εντελώς αντίθετη με τις επιθυμίες της, έχοντας πληγωθεί από την αδιαφορία για τα συναισθήματά της αλλά και για την προσωπική της αξία.

Η Ρήνη χαρακτηρίζεται ως περίπτωση γυναίκας που απελευθερώνεται από τις προκαταλήψεις, που επικρατούσαν στην εποχή της. Να εκφράσετε τις απόψεις σας πάνω σ’ αυτή τη θέση.

Η Ειρήνη αποτελεί ξεχωριστό πρόσωπο μέσα στο διήγημα του Θεοτόκη, καθώς εμφανίζεται με συνέπεια ανεπηρέαστη από τους παράγοντες που καθορίζουν σε απόλυτο βαθμό τη δράση των άλλων προσώπων. Η Ειρήνη αγαπά τον Αντρέα και είναι έτοιμη να δημιουργήσει μια οικογένειά μαζί του, χωρίς να εξαρτά την επιθυμία της αυτή από προϋποθέσεις. Για τη νεαρή κοπέλα δεν τίθεται θέμα προίκας, καθώς από μικρή ηλικία εργάζεται σκληρά στο σπίτι της και γνωρίζει πως και τώρα είναι ικανή με την εργατικότητά της να ξεπεράσει οποιοδήποτε οικονομικό πρόβλημα. Ούτε, άλλωστε, συμμερίζεται τις ανησυχίες του Αντρέα σχετικά με την υποχρέωσή του να κρατήσει τη μέλλουσα γυναίκα του μακριά από τη δουλειά, όπως αρμόζει στα μέλη μιας αρχοντικής οικογένειας. Η Ειρήνη όχι μόνο είναι πρόθυμη να εργαστεί, αλλά όπως θα φανεί και στο κλείσιμο της ιστορίας είναι σε θέση να πάρει τη ζωή της στα χέρια της, αδιαφορώντας για το τι θα πουν οι άλλοι, για το τι θα πει ο «κόσμος». Για την Ειρήνη δεν υπάρχει τίποτε πιο τίμιο και πιο αξιοσέβαστο από την ανάγκη μιας γυναίκας να δημιουργήσει και να συντηρήσει την οικογένειά της.
Όταν, μάλιστα, ο Αντρέας θα την αφήσει μόνη της, παρά την εγκυμοσύνη της, για να δουλέψει στο ψαράδικο, εκείνη δε θα δεχτεί την αδιαφορία του αγαπημένου της, ούτε θα μείνει παραδομένη στην απελπισία και την αυτολύπηση. Θα σηκωθεί και αναζητήσει δουλειά, μην υπολογίζοντας ούτε για μια στιγμή τα ενδεχόμενα κακόβουλα σχόλια του κόσμου: «Και τό ‘καμε. Αρματώθηκε με υπομονή, με καρτερία, μ’ ελπίδα και το ίδιο το πρωί εζήτησε δουλειά στο εργοστάσιο που εγνώριζε, όπου δούλευε πάντα η μάνα της. Κι αυτό το τόλμημά της που εκαταφρονούσε τους πατροπαράδοτους και παράλογους θεσμούς, της εφάνηκε πολύ ευκολότερο απ’ ό,τι το φανταζότουν, κι ούτε ένα χείλι δε βρέθηκε να την κατακρίνει για τούτο. Ήταν φτωχιά κ’ έπρεπε να δουλέψει.»
Με την ίδια δύναμη που θα αναζητήσει δουλειά τις μέρες που ο Αντρέας θα φύγει μακριά, με την ίδια δύναμη θα αρνηθεί το γάμο μαζί του όταν εκείνος θα πάρει επιτέλους τα χρήματα της προίκας -αφού θα έχει οδηγήσει τη σιόρα Επιστήμη στο σημείο να τον μαχαιρώσει. Η Ειρήνη δεν είναι διατεθειμένη να μπει σ’ έναν γάμο που προέκυψε μέσα από μια εξαναγκαστική συναλλαγή, μια συναλλαγή που μοιάζει πολύ με αγοραπωλησία. Προτιμά να φύγει από τον τόπο της και να ζήσει τίμια με τη δουλειά της, έστω κι αν γνωρίζει πως ο κόσμος δεν έχει κανένα σεβασμό για τις γυναίκες που αποκτούν παιδιά χωρίς να έχουν παντρευτεί. Η απόφασή της αυτή, πάντως, φανερώνει πως η Ειρήνη είχε ξεπεράσει κάθε προκατάληψη κι ήταν έτοιμη να απελευθερωθεί από τα στενά όρια που είχε προκαθορίσει η κοινωνία για τις γυναίκες της εποχής. Η Ειρήνη έθεσε την προσωπική της αξία και τον αυτοσεβασμό της πάνω από κάθε αίσθηση κοινωνικού χρέους, επιλέγοντας να ζήσει ελεύθερη κι ανεξάρτητη παρά να παντρευτεί έναν άντρα που τη δέχτηκε μόνο αφού πρώτα εξασφάλισε μια γενναιόδωρη προίκα. 

37 σχόλια:

Σπύρος είπε...

Σας ευχαριστω πολυ...με βοηθησατε πολυ σε μια εργασια τετραμηνου που εχω στα κειμενα η οποια ειναι συμφωνα με το καινουργιο προγραμμα

Ανώνυμος είπε...

Αυτή η σελίδα είναι πραγματικά η πιο χρήσημη που βρήκα..έμπαινα εδώ συνέχεια και την συνέστησα και σε συμμαθητές μου..σας ευχαριστώ πολυ...

Ανώνυμος είπε...

Εξαιρετική δουλειά. Συγχαρητήρια

Κωνσταντίνος Μάντης είπε...

Σας ευχαριστώ πολύ για τα θετικά σας σχόλια.

Ανώνυμος είπε...

Θέλω να πω ένα μεγάλο ευχαριστώ, σε αυτόν που δημιούργησε αυτή την σελίδα. Με βοήθησε πραγματικά στο progect που είχα να κάνω στα Κείμενα, πάνω σε αυτό το βιβλίο..!

Ανώνυμος είπε...

Καλησπέρα σας και καλή χρονιά!Θα ήθελα να σας ρωτήσω κάτι...ξέρουμε ότι η Ρήνη θυσίασε της αγπαή της,ποις εσωτερικές συγκρούσεις νομίζετε ότι την ταλάνισαν;

Κωνσταντίνος Μάντης είπε...

Η Ρήνη αγαπούσε ειλικρινά τον Αντρέα, σε σημείο μάλιστα που έφυγε από τη μητέρα της και πήγε να ζήσει μαζί του. Ο Αντρέας, όμως, όσο έβλεπε ότι η σιόρα Επιστήμη δε σκόπευε να του δώσει τα χρήματα που της ζητούσε φερόταν άσχημα στη Ρήνη και δε δίστασε ακόμη και να την εγκαταλείψει.
Έτσι, όταν αργότερα η Ρήνη βλέπει τον Αντρέα να επιστρέφει κοντά της, μόνο αφού πρώτα διασφάλισε τα χρήματα της προίκας, έρχεται αντιμέτωπη μ' ένα βασικό δίλημμα: είτε να διατηρήσει την αξιοπρέπειά της και να μη δεχτεί να την αντιμετωπίζουν ως εμπόρευμα είτε να παντρευτεί τον άντρα που αγαπούσε, έχοντας όμως πάντοτε στη σκέψη της πως εκείνος έβαζε τα χρήματα και την τιμή του πάνω απ' την αγάπη τους.
Η Ρήνη λοιπόν θα προτιμήσει να διαφυλάξει τον αυτοσεβασμό της και δε θα δεχτεί να παντρευτεί κάποιον που δε θα την έπαιρνε αν δεν λάμβανε τα χρήματα που ήθελε. Όσο κι αν τα συναισθήματα της για τον Αντρέα είναι ισχυρά, στη σκέψη της κοπέλας πρυτανεύει η λογική. Δεν αφήνει τον έρωτα να της θολώσει την κρίση και βλέπει ξεκάθαρα το πραγματικό ποιόν του αγαπημένου της. Ενώ εκείνη ήταν έτοιμη να απαρνηθεί την οικογένειά της για χάρη του και να εργαστεί σκληρά μαζί του προκειμένου να χτίσουν τη ζωή τους, εκείνος αποζητούσε την εύκολη λύση της προίκας για να ξεπληρώσει τα χρέη του. Η Ρήνη, αν και μικρή σε ηλικία, αντιλαμβάνεται πως δεν αξίζει να αφιερώσει τη ζωή της σε κάποιον που δεν ήταν διατεθειμένος να κάνει ούτε την παραμικρή θυσία για εκείνη.

Ανώνυμος είπε...

Σας ευχαριστώ πάρα πολύ και για τη βοήθεια και για το χρόνο σας,με βοηθήσατε πολύ...!

Ανώνυμος είπε...

σας ευχαριστω πολυ με βοηθησατε με την εργασια των κειμενων μου για το τετραμηνο

Ανώνυμος είπε...

ευχαριστω παρα πολυ!!!!!ηταν οτι καλυτερο μπορουσα να βρω για την εργασια μου στο σχολειο!

Ανώνυμος είπε...

συνέχισε τη καλή δουλειά...

Ανώνυμος είπε...

πολύ καλή δουλειά..με βοηθήσατε πολύ στην τετράμηνη εργασία που έπρεπε να παραδώσω:)

Ανώνυμος είπε...

ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΑ ΕΠΟΙΚΟΔΟΜΗΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ ΣΑΣ , ΔΙΝΕΤΑΙ Η ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΑ ΣΤΟΥΣ ΜΑΘΗΤΕΣ ΝΑ ΟΞΥΝΟΥΝ ΤΗΝ ΚΡΙΤΙΚΗ ΤΟΥΣ ΣΚΕΨΗ ΚΑΙ ΝΑ ΕΞΟΙΚΕΙΩΘΟΥΝ ΜΕ ΤΗΝ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΔΙΑΦΟΡΩΝ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΩΝ ΚΕΙΜΕΝΩΝ.ΣΥΝΕΠΩΣ,ΣΑΣ ΑΞΙΖΕΙ ΤΟΥΛΑΧΙΣΤΟΝ ΜΙΑ ΕΠΙΒΡΑΒΕΥΣΗ

Κωνσταντίνος Μάντης είπε...

Σας ευχαριστώ πάρα πολύ, η επιβράβευσή σας είναι πραγματικά εξαιρετικά σημαντική.

Ανώνυμος είπε...

εχω ασκηση να διερευνήσω τη σημασια της αποφασης της Ρήνης να μεγαλώσειμόνη της το παιδι της σ ενα κόσμο που δεν συγχωρεί τη γυναικα να κάνει παιδί εκτόσ γάμου...δοκίμιο 500 με 600 λέξεις...λιγη βοήθεια?πληζ

Κωνσταντίνος Μάντης είπε...

Σου παραθέτω κάποιες σκέψεις επί του θέματος:

Οι δυσκολίες που θα αντιμετωπίσει η Ρήνη στην προσπάθειά της να μεγαλώσει μόνη το παιδί που θα φέρει στον κόσμο είναι δεδομένες και πολλές, υπό την έννοια ότι όπου κι αν πάει οι άνθρωποι θα την περιφρονούν και θα τη θεωρούν ανήθικη. Για τους ανθρώπους της εποχής ήταν αδιανόητο μια γυναίκα να γεννήσει ένα παιδί χωρίς να είναι παντρεμένη, καθώς αυτό υποδήλωνε ότι είναι χαμηλής ηθικής και χωρίς καμία αίσθηση ντροπής απέναντι στην κοινωνία.
Όπως είναι λογικό οι άνθρωποι θα φερόντουσαν άσχημα στη Ρήνη και θα την προσέβαλαν συνεχώς για το γεγονός ότι τόλμησε να αψηφήσει τους άγραφους μα σημαντικούς νόμους της κοινωνίας, που κρατούν τους ανθρώπους σε τάξη και δεν αφήνουν να επικρατήσει πλήρης ασυδοσία. Εντούτοις, θα πρέπει να σημειωθεί πως η διάθεση του συγγραφέα, μέσα από την παράτολμη απόφαση της ηρωίδας, ήταν να τονίσει με τη μεγαλύτερη δυνατή έμφαση την αξιοπρέπεια και τον αυτοσεβασμό που είχε η νεαρή κοπέλα, που προτίμησε να χάσει την υπόληψή της απέναντι στην κοινωνία παρά να παντρευτεί κάποιον που θα δεχόταν να είναι μαζί της μόνο αν εξασφάλιζε μια υψηλή προίκα.
Έτσι η απόφαση της Ρήνης, που αποτελούσε επί της ουσίας ύψιστη πράξη αυτοσεβασμού, στα μάτια της συγκαιρινής της κοινωνίας που θεωρούσε τη γυναίκα πάντοτε κατώτερη από τους άντρες, κρινόταν ως μέγιστο σφάλμα και ως ένδειξη ότι η γυναίκα αυτή δεν είχε καμία αίσθηση τιμής. Οι άνθρωποι εκείνης της εποχής, άλλωστε, δεν επρόκειτο να κατανοήσουν τους λόγους για τους οποίους η Ρήνη απαρνήθηκε τον πατέρα του παιδιού της. Ο θεσμός της προίκας και τα σκληρά παζάρια για το ύψος της, αποτελούσαν πάγια και αναμενόμενη τακτική. Κάθε γυναίκα γνώριζε ότι προκειμένου να παντρευτεί θα έπρεπε πρώτα να συμφωνήσει ο γαμπρός με τους γονείς της την προίκα της.
Επομένως η ευαισθησία της Ρήνης απέναντι στην επιμονή του Αντρέα για τη διασφάλιση της μεγαλύτερης δυνατής προίκας, δεν επρόκειτο να γίνει δεκτή από τους υπόλοιπους ανθρώπους. Η Ρήνη θα γνώριζε την περιφρόνηση όλων των συμπολιτών ή συγχωριανών της, θα στιγματιζόταν και θα απομονωνόταν απ’ όλους, μιας και καμία γυναίκα που σεβόταν τον εαυτό της δε θα ήθελε να έχει επαφές με μια ανύπαντρη μητέρα. Η Ρήνη θα αποτελούσε έτσι μια απόκληρη της κοινωνίας και θα γνώριζε μόνο τη σκληρότητα του κόσμου.
Παρόλο που για τους προοδευτικούς ανθρώπους εκείνης της εποχής ήταν σημαντικό να τεθεί το ζήτημα της συμπεριφοράς της κοινωνίας απέναντι στις γυναίκες και ήταν σημαντικό να αλλάξει κάποια στιγμή η καταπίεση και η αυστηρότητα απέναντί τους, εντούτοις για την πλειονότητα των ανθρώπων μια απόφαση, όπως αυτή της Ρήνης, θα έμοιαζε απαράδεκτη και θα καταδικαζόταν ακόμη κι από τις άλλες γυναίκες.

Ανώνυμος είπε...

eyxaristw para polu..ayth h ergasia boh8hse pragmatika...:) na ste kalaa :)

Ανώνυμος είπε...

ευχαριστώ παρα πολυ!!!εκτιμώ πολύ την βοήθεια σας και με βγάλατε από πολύ κόπο!Να'στε καλα!

Ανώνυμος είπε...

Πραγματικά η δουλειά σας πάνω στο θέμα είναι εξαιρετική!!! Η ανάλυση και επεξεργασία κάθε ερώτησης ξεχωριστά και η θέληση σας να απαντήσετε ακόμη και σε ερωτήματα των αναγνωστών σας καθιστά δημιουργικό και καταπληκτικό εκπαιδευτικό. Ως μαθήτρια της Α' Λυκείου θα ήθελα να σας ευχαριστήσω για την βοήθεια που μου προσφέρετε απλόχερα!!!!

Κωνσταντίνος Μάντης είπε...

Ειλικρινά σ' ευχαριστώ πάρα πολύ για το μήνυμά σου. Θα ήθελα μόνο να πω ότι λόγω υποχρεώσεων δεν έχω πάντοτε τη δυνατότητα να απαντώ στις απορίες των μαθητών.

Ανώνυμος είπε...

ευχαριστω παρα πολυ η βοηθεια σας ειναι τεραστια για εμασ τουσ μαθητες!!

Κωνσταντίνος Μάντης είπε...

Σ' ευχαριστώ πάρα πολύ!

Ανώνυμος είπε...

Ο θεσμός της προίκας πώς επιδρά στην εξέλιξη της σχέσης των δύο νέων; Ευχαριστώ εκ των προτέρων κύριε Μάντη

Κωνσταντίνος Μάντης είπε...

Η σχέση του Αντρέα με τη Ρήνη, αν και βασίζεται σε αμοιβαία και ειλικρινή έλξη, γίνεται εξαρχής αντιληπτή με διαφορετικό τρόπο απ’ τους δύο νέους. Ο Αντρέας, παρόλο που θέλει να παντρευτεί τη Ρήνη, δεν ξεχνά ποτέ τα χρέη της οικογένειάς του και την υποχρέωσή του να διασώσει την τιμή του. Έτσι, ακόμη κι όταν επισκέπτεται απρόσκλητος το σπίτι της Ρήνης, εκθέτοντας την κοπέλα, ζητά ένα σημαντικό ποσό ως προίκα προκειμένου να την παντρευτεί. Μπροστά στην άρνηση, μάλιστα, της σιόρας Επιστήμης να του δώσει περισσότερα από τριακόσια τάλαρα, θα εγκαταλείψει τη Ρήνη.
Η μόνη στιγμή που ο Αντρέας θα αφήσει προσωρινά τις απαιτήσεις του για προίκα είναι όταν θα μάθει ότι η σιόρα Επιστήμη σκοπεύει να παντρέψει τη Ρήνη με κάποιον άλλο. Η ζήλια του νεαρού θα τον φέρει πίσω στην κοπέλα, κι ενώ θα της υποσχεθεί ότι σκοπεύει να την παντρευτεί χωρίς καμία οικονομική απαίτηση, εντούτοις πολύ σύντομα θα στείλει το θείο του στη σιόρα Επιστήμη, για να ζητήσει ένα εξαιρετικά μεγάλο χρηματικό ποσό. Η επιμονή του Αντρέα στο θέμα της προίκας θα προκαλέσει αφενός τη βίαιη αντίδραση της σιόρας Επιστήμης κι αφετέρου θα καταστήσει σαφές στη Ρήνη πως η αγάπη του δεν υπήρξε ποτέ ανιδιοτελής.
Η Ρήνη, απ’ τη δική της πλευρά, θα αισθανθεί βαθιά αγάπη για τον Αντρέα από την πρώτη στιγμή και θα είναι διατεθειμένη, όχι μόνο να ζήσει φτωχικά, αλλά και να εργαστεί σκληρά για να φτιάξουν μαζί το σπιτικό τους. Η Ρήνη αδιαφορεί για τα χρήματα της προίκας και για την υποτιθέμενη τιμή της ξεπεσμένης οικονομικά οικογένειας του Αντρέα∙ το μόνο που την ενδιαφέρει είναι να βρίσκεται μαζί με τον αγαπημένο της. Η ειλικρινής αγάπη της, όμως, δε θα βρει την ανταπόκριση που περιμένει απ’ τον Αντρέα, που μένει σταθερά προσηλωμένος στα χρήματα της προίκας. Έτσι, η νεαρή κοπέλα, παρά τη μεγάλη της αγάπη για τον Αντρέα και παρά την εγκυμοσύνη της, θα προτιμήσει να διατηρήσει την αξιοπρέπεια και τον αυτοσεβασμό της, φεύγοντας μακριά από αυτόν τον άντρα, που εκτιμά τα χρήματα και την τιμή του, περισσότερο από την ίδια.
Είναι προφανές, επομένως, πως ο θεσμός της προίκας θ’ αποτελέσει αιτία για το χωρισμό των δύο νέων, όχι τόσο επειδή η μητέρα της Ρήνης αρνήθηκε να της δώσει περισσότερα απ’ όσα της αναλογούσαν, όσο γιατί ο Αντρέας θεωρούσε πως με την προίκα θα μπορούσε να ξεπληρώσει τα χρέη του διαμιάς. Η απροθυμία, δηλαδή, του νεαρού να εργαστεί σκληρά και μ’ εντιμότητα, όπως συχνά τον προέτρεψε η Ρήνη, κι η αδυναμία του να εκτιμήσει την αξία της αγάπης που του προσέφερε η κοπέλα, θα σταθούν αξεπέραστο εμπόδιο για την κοινή τους ευτυχία.

Αντώνης Δ. Πολίτης είπε...

Εγώ πάλι είμαι νέος φυσικός και έφτασα σε αυτό το κείμενο έπειτα από μια συζήτηση με μια φίλη. Συζητώντας κάτι προσωπικό σχολίασα κάποια στιγμή ότι τη λέξη "τιμή" δεν τη συμπαθώ και συχνά κάνω προσπάθεια να την αποφεύγω στην ομιλία μου.

Παρά το γεγονός ότι με τη λέξη τιμή αναφερόμαστε στην αξία εν γένει υλική ή συμβολική ήδη από την εποχή του Ομήρου (Μπαμπινιώτης) παρατηρείται σύγχυση των αρχαίων ρημάτων τίνω "πληρώνω" και τίω "τιμώ". Ο πολιτισμός του εμπορίου έχει αφήσει έντονα το στίγμα του και στο λεξιλόγιο. Καπιταλισμός είναι μια κοινωνία που εμφανίζεται ως ένας σωρός από εμπορεύματα. Όλα διατιμούνται ακόμα και η αγάπη, ακόμα και ο θάνατος.

Η φίλη μου είχε ένσταση και μου πρότεινε να διαβάσω το "Η τιμή και το χρήμα". Αφού διάβασα το βιβλίο και κάποιες κριτικές αναφορικά με τον Θεοτόκη -τον συμπατριώτη μου- έβαλα να δω και την ομώνυμη ταινία του 84. Τώρα διαβάζω μερικές κριτικές σχετικά με το έργο στο διαδίκτυο.

Ταλαντεύομαι ανάμεσα σε δύο αναγνώσεις του κειμένου:
Α. ο Θεοτόκης μας δείχνει πώς οι σκληρές συνθήκες οδηγούν σε βιασμένες αποφάσεις τους πρωταγωνιστές. Όλοι θα έκαναν διαφορετικά αν οι συνθήκες τους το επέτρεπαν. Μας καλεί να συμπαθήσουμε και να συμπονέσουμε τους πρωταγωνιστές.
Β. αντιπαραβάλει τη στάση της Ρήνης σε αυτή του Αντρέα. Η Ρήνη οδηγείται από μια αυθεντικά ηθική στάση σε μια "τίμια" και ηρωική απόφαση κόντρα στα συναισθήματά της: να απαρνηθεί τον άντρα που αγαπά αφού αυτός δεν μπορεί να σταθεί στο ύψος των περιστάσεων και βάζει τα χρήματα και το όνομα της οικογένειας πάνω από την αγάπη του για αυτή. Η στάση του Αντρέα είναι από μια πρώτη άποψη ηθική όμως υποβάλλει σε τελική ανάλυση τους αναγνώστες να ρωτήσουν αν η αντίληψή του περί της τιμής είναι ορθή..

Συγχαρητήρια και καλή συνέχεια...

Κωνσταντίνος Μάντης είπε...

Σ' ευχαριστώ πολύ για το μήνυμά σου.
Θα έλεγα πως η δεύτερη επιλογή είναι πιο κοντά στο πνεύμα του κειμένου, εφόσον πρόθεση του συγγραφέα είναι να στηλιτεύσει την κυριαρχία του χρήματος στη ζωή των ανθρώπων, και συνάμα να επισημάνει την κακώς εννοούμενη τιμή, όταν αυτή σημαίνει υποδούλωση στο χρήμα -σε ό,τι αφορά τον Αντρέα και τη σιόρα Επιστήμη- και καταδυνάστευση των γυναικών.

jo είπε...

υπάρχουν στοιχεία κοινωνικού ρεαλισμού μέσα στο κείμενο. Αν ναι και ποια είναι αυτα?

Κωνσταντίνος Μάντης είπε...

Κοινωνικό ρεαλισμό έχουμε όταν ο συγγραφέας επιμένει κυρίως στην απεικόνιση των κοινωνικών σχέσεων και προβλημάτων και αντιμετωπίζει κριτικά την ίδια την κοινωνία. Υπ' αυτή την έννοια είναι σαφές πως η νουβέλα του Θεοτόκη ενέχει στοιχεία κοινωνικού ρεαλισμού, καθώς ο συγγραφέας ασχολείται με θέματα κοινωνικής υφής, όπως είναι η δεινή θέση της γυναίκας στην κοινωνία και η μεγάλη αξία που έχει λάβει το χρήμα στη ζωή των ανθρώπων. Εντοπίζουμε ακόμη και σημεία στα οποία οι ήρωες ασκούν κριτική στην πολιτική της κυβέρνησης που φορολογεί σκληρά τους πολίτες, ώστε να μπορεί μέσω πολεμικών εξοπλισμών να διοχετεύει τα χρήματα στις μεγάλες χώρες της Ευρώπης.

taf delta crew είπε...

Να αναλύσετε τα ρεαλιστικά στοιχεία του κειμένου .. βοήθεια πλζζζ :/

Κωνσταντίνος Μάντης είπε...

Το κείμενο στο σύνολό του είναι ρεαλιστικό, υπό την έννοια πως αποτελεί μιαν αντικειμενική καταγραφή της πραγματικότητας. Όλη η ιστορία, οι ήρωες, οι πράξεις τους και ο τρόπος που σκέφτονται συνιστά μια ρεαλιστική απεικόνιση της τότε εποχής. Ειδικότερα, όμως, και σε συνάρτηση με τις επιμέρους επιδιώξεις των ρεαλιστών, όπως αυτές δίνονται στην εισαγωγή του σχολικού, έχουν ως εξής: η τάση του συγγραφέα προς την αντικειμενικότητα, η παρουσίαση δηλαδή της πραγματικότητας ως έχει, χωρίς δικές του παρεμβάσεις που ενδεχομένως θα επηρέαζαν τις απόψεις του αναγνώστη. Στοιχείο που μας φέρνει στο δεύτερο βασικό γνώρισμα του ρεαλισμού, την πρόθεση του συγγραφέα να αφήνει τα γεγονότα να μιλήσουν μόνα τους. Ο συγγραφέας, στα πλαίσια του ρεαλισμού, αποτυπώνει τα γεγονότα, χωρίς να τα ωραιοποιεί και χωρίς να τα σχολιάζει, ώστε ο αναγνώστης να καταλήγει ανεπηρέαστος στα δικά του συμπεράσματα.
Συνάμα, ο συγγραφέας επιλέγει να παρουσιάσει θέματα και εμπειρίες που είναι κοινές για τους περισσότερους ανθρώπους, όπως είναι στο συγκεκριμένο διήγημα η συνεχής καταπίεση της γυναίκας και η φτώχεια των ανθρώπων που καθιστά εξαιρετικά δύσκολη της ζωή τους.
Σ’ ένα ρεαλιστικό κείμενο ο αναγνώστης αναγνωρίζει και ταυτίζεται εύκολα με τις συνθήκες ζωής και τις εμπειρίες των ηρώων.

Επομένως, παρατηρούμε στο έργο του Θεοτόκη, όπως και σε άλλα έργα ρεαλισμού: α) την προσπάθεια του συγγραφέα να αποτυπώσει με αληθοφανή τρόπο τα γεγονότα που έχει επιλέξει, καθιστώντας την ιστορία του όσο το δυνατό πιο πιστευτή, β) την καταγραφή των γεγονότων χωρίς τη δική του συναισθηματική εμπλοκή. Η δράση των ηρώων παρουσιάζεται χωρίς κρίσεις ή επικρίσεις από τη πλευρά του αφηγητή. Τα γεγονότα δίνονται όπως συνέβησαν, με αντικειμενικότητα, επιτρέποντας στα ίδια τα γεγονότα να επηρεάσουν τον αναγνώστη και να του δημιουργήσουν εντυπώσεις, γ) στο κείμενο διαπιστώνουμε την κριτική στάση του συγγραφέα απέναντι στις κοινωνικές συνθήκες, όπως αυτές είχαν διαμορφωθεί στα χρόνια του, δ) οι ήρωες της ιστορίας αποτελούν χαρακτηριστικούς τύπους της εποχής τους, όπως έχουν διαμορφωθεί μέσα στο πλαίσιο της τότε κοινωνίας.

Ανώνυμος είπε...

Ευχαριστούμε πάρα πολύ για τη βοήθεια σας! Είναι πολύτιμη η γνώση που προσφέρετε και ανοίγουν οι ορίζοντες της φαντασίας μας. Το λεξιλόγιο πλήρες και κατατοπιστικό.

Unknown είπε...

Ευχαριστώ πολύ για την βοήθεια σας Κ.Μάντη πιθανή ερώτηση αύριο στο διαγώνισμα θα είναι η εξής:<< Πωσ εννοεί ο καθένας την φράση ανάθεμα τα τάλαρα>>..Θα σας ήμουν ευγνώμων αν μου απαντούσατε σήμερα.. Ευχαριστώ εκ των προτέρων!

Κωνσταντίνος Μάντης είπε...

Τα τρία κεντρικά πρόσωπα του έργου αναθεματίζουν τα χρήματα, αφού εξαιτίας αυτών προέκυψαν πολλές, και πιθανώς αναίτιες δυστυχίες. Ωστόσο, το κάθε πρόσωπο έχει διαφορετική σχέση με την έννοια του χρήματος και άρα εννοεί διαφορετικά την ίδια φράση. Ο πατέρας, για παράδειγμα, είναι ο μόνος που πραγματικά λυπάται για τη δυστυχία που έφεραν αυτά στη ζωή της κόρης του, και αναθεματίζει τα χρήματα με ειλικρινή περιφρόνηση για την αξία τους. Ο Αντρέας τα αναθεματίζει, καθώς θεωρεί πως του στέρησαν την ευτυχία, αλλά δεν τα περιφρονεί, αφού στη δική του σκέψη δεν θα μπορούσε να υπάρξει πραγματική δικαίωση στη ζωή του χωρίς τα αναγκαία χρήματα. Αγαπά, βέβαια, τη Ρήνη, αλλά η αγάπη του δεν είναι τέτοιας έντασης, ώστε να τον οδηγήσει στην απαξίωση των χρημάτων. Παρομοίως, η σιόρα Επιστήμη αναθεματίζει τα χρήματα, όχι γιατί τα περιφρονεί, αλλά γιατί την εξωθούν σε ακραίες πράξεις, όπως ήταν η βίαιη επίθεση εναντίον του Αντρέα. Η ίδια δίνει μεγάλη σημασία στα χρήματα κι έχοντας έναν ακριβοδίκαιο σχεδιασμό κατά νου, ώστε να προικίσει εξίσου όλα της τα παιδιά, δεν δέχεται να παρεκκλίνει από αυτόν προκειμένου να εξυπηρετήσει τις απαιτήσεις του Αντρέα. Ωστόσο, η επιμονή της αυτή επιφέρει τέτοιας έκτασης συνέπειες, ώστε αναγκάζεται κι η ίδια να αναθεματίσει τα χρήματα, έστω κι αν δεν παύει να αναγνωρίζει τη μεγάλη τους σημασία.

Unknown είπε...

Η Ρηνη υστερα απο χρονια μονολογει και γραφει στο ημερολογιο της την ερμηνεια των γεγονοτων του παρελθοντος.Ποια πιστευετε οτι ειναι η ζωη της μετα το χωρισμο της;Πιστευετε οτι βρισκει ελαφρυντικα για τους δικους της;

Κωνσταντίνος Μάντης είπε...

Είναι σαφές πως η ζωή για μια ανύπαντρη μητέρα εκείνα τα χρόνια δεν μπορεί παρά να είναι δύσκολη. Η Ρήνη διαφυλάττει την αξιοπρέπειά της βέβαια, αλλά σίγουρα μένει εκτεθειμένη στα αρνητικά σχόλια και τις προκαταλήψεις των συγκαιρινών της, οι οποίοι δεν βλέπουν θετικά μια γυναίκα που γεννά και μεγαλώνει ένα παιδί εκτός γάμου.
Παρόλο που η στάση της μητέρας της, τής κόστισε το γάμο με τον Αντρέα, είναι ωστόσο σαφές πως μια γυναίκα με τόση δύναμη χαρακτήρα και τόσο βαθιά αίσθηση αξιοπρέπειας, όχι μόνο θα βρει ελαφρυντικά για τους δικούς της, αλλά θα μπορέσει και να τους συγχωρέσει πλήρως. Άλλωστε, ας μην ξεχνάμε, πως η ίδια αποφάσισε τελικά να μην παντρευτεί τον Αντρέα, έστω κι αν η μητέρα της είχε συμφωνήσει να του δοθούν τα χρήματα της προίκας.

Unknown είπε...

Εξαιρετική δουλειά και πολύ χρήσιμη!!! Μήπως θα μπορούσατε να απαντήσετε σε μια ακόμα ερώτηση; "Ποιες θα ήταν οι σκέψεις και τα συναισθήματά σας αν ήσασταν η μάνα της Ρήνης που μαθαίνει ότι ο Αντρέας αρνείται να παντρευτεί τη κόρη της, παρόλο που την εξέθεσε κοινωνικά." (πρώτο πρόσωπο, 180- 200 λέξεις)

Κωνσταντίνος Μάντης είπε...

Από τη στιγμή που μπήκε στο τίμιο σπίτι μου αυτός ο άνθρωπος μου ρήμαξε την οικογένεια. Ατίμασε το καλό όνομα της κόρης μου, που είχε όλη της τη νιότη κι όλη της την ομορφιά και μπορούσε να φτιάξει μια καθωσπρέπει οικογένεια, και τώρα αρνείται να την παντρευτεί, αν δεν του δώσω τα χρήματα που ζητάει. Νομίζει ο άθλιος πως θα αδικήσω τα άλλα μου παιδιά δίνοντας σ’ αυτόν και στη Ρήνη όλα όσα με κόπο και στερήσεις μάζεψα τόσα χρόνια, μόνο και μόνο για να διαφυλάξει εκείνος το όνομα και την τιμή της δικής του οικογένειας. Νομίζει πως θα καταδικάσω την άλλη μου κόρη σ’ έναν ταπεινό γάμο, για να μπορέσει αυτός να ξεπληρώσει τα χρέη του πατέρα του.
Μα δεν καταλαβαίνει τι σημαίνει αυτό που μου ζητά; Δεν καταλαβαίνει πως δεν μπορώ να τα δώσω όλα στη Ρήνη; Επειδή κάποτε η οικογένειά του ήταν μια απ’ τις επιφανέστερες, θεωρεί πως έχει το δικαίωμα να εκθέτει ανεπανόρθωτα την τιμή μιας φτωχής κοπέλας, να της ρημάζει τη ζωή, και να φεύγει χωρίς να αναλαμβάνει τις ευθύνες του. Ποιος τίμιος άντρας θα το έκαμε αυτό; Ποιος τίμιος άνθρωπος θα το δεχόταν αυτό;
Αν πραγματικά την αγαπά, όπως λέει, κι αν πραγματικά θεωρεί πως ανήκει σε καλή οικογένεια, τότε το μόνο σωστό και αξιοπρεπές που μπορεί να κάμει είναι να παντρευτεί τη Ρήνη μου, έστω κι αν δεν του αρκούν τα χρήματα της προίκας. Νέοι άνθρωποι είναι, θα δουλέψουν κι αυτοί, όπως κι εμείς. Θα τη φτιάξουν μόνοι τους τη μοίρα τους και τη ζωή τους.

Δημοσίευση σχολίου

Related Posts Plugin for WordPress, Blogger...