Απαντήσεις στα Θέματα των Πανελληνίων 2011: Αρχαία Ελληνικά

Μύκονος, Παραπορτιανή 

Πανελλήνιες 2011, Αρχαία Ελληνικά Θεωρητικής Κατεύθυνσης

Διδαγμένο κείμενο

Πλάτωνος Πολιτεία 519 Β – D

Τί δέ; Τόδε οὐκ εἰκός, ἦν δ’ ἐγώ, καὶ ἀνάγκη ἐκ τῶν προειρημένων, μήτε τοὺς ἀπαιδεύτους καὶ ἀληθείας ἀπείρους ἱκανῶς ἄν ποτε πόλιν ἐπιτροπεῦσαι, μήτε τοὺς ἐν παιδείᾳ ἐωμένους διατρίβειν διὰ τέλους, τοὺς μὲν ὅτι σκοπὸν ἐν τῷ βίῳ οὐκ ἔχουσιν ἕνα, οὗ στοχαζομένους δεῖ ἅπαντα πράττειν ἃ ἂν πράττωσιν ἰδίᾳ τε καὶ δημοσίᾳ, τοὺς δὲ ὅτι ἑκόντες εἶναι οὐ πράξουσιν, ἡγούμενοι ἐν μακάρων νήσοις ζῶντες ἔτι ἀπῳκίσθαι;

Ἀληθῆ, ἔφη.

Ἡμέτερον δὴ ἔργον, ἦν δ’ ἐγώ, τῶν οἰκιστῶν τάς τε βελτίστας φύσεις ἀναγκάσαι ἀφικέσθαι πρὸς τὸ μάθημα ὃ ἐν τῷ πρόσθεν ἔφαμεν εἶναι μέγιστον, ἰδεῖν τε τὸ ἀγαθὸν καὶ ἀναβῆναι ἐκείνην τὴν ἀνάβασιν, καὶ ἐπειδὰν ἀναβάντες ἱκανῶς ἴδωσι, μὴ ἐπιτρέπειν αὐτοῖς ὃ νῦν ἐπιτρέπεται.

Τὸ ποῖον δή;

Τὸ αὐτοῦ, ἦν δ’ ἐγώ, καταμένειν καὶ μὴ ἐθέλειν πάλιν καταβαίνειν παρ’ ἐκείνους τοὺς δεσμώτας μηδὲ μετέχειν τῶν παρ’ ἐκείνοις πόνων τε καὶ τιμῶν, εἴτε φαυλότεραι εἴτε σπουδαιότεραι.

Ἔπειτ’, ἔφη, ἀδικήσομεν αὐτούς, καὶ ποιήσομεν χεῖρον ζῆν, δυνατὸν αὐτοῖς ὂν ἄμεινον;

Α1. Από το παραπάνω κείμενο να γράψετε στο τετράδιό σας τη μετάφραση του αποσπάσματος:

«Τί δέ; ... ὃ νῦν ἐπιτρέπεται.»

Μονάδες 10

Μετάφραση

Τι λοιπόν; Δεν είναι φυσικό αυτό εδώ, είπα εγώ, και δεν προκύπτει αναγκαία απ’ όσα προηγουμένως έχουν ειπωθεί, ότι ούτε οι απαίδευτοι που δεν έχουν γνώση της αλήθειας, θα μπορούσαν ποτέ να διοικήσουν ικανοποιητικά την πόλη, ούτε εκείνοι που αφήνονται να ασχολούνται μέχρι το τέλος της ζωής τους με την παιδεία∙ οι πρώτοι επειδή δεν έχουν στη ζωή τους έναν σκοπό, τον οποίο σκεπτόμενοι θα έπρεπε να κάνουν καθετί απ’ όσα κάνουν στην ιδιωτική και τη δημόσια ζωή τους, κι οι δεύτεροι επειδή δε θα καταπιαστούν με πρακτικά θέματα με τη θέλησή τους, καθώς νομίζουν πως, ενώ είναι ακόμη ζωντανοί, έχουν ήδη εγκατασταθεί στα νησιά των μακάρων.

Αλήθεια, είπε.

Δικό μας έργο λοιπόν, είπα εγώ, των ιδρυτών, είναι να αναγκάσουμε τις καλύτερες φύσεις να φτάσουν στο μάθημα, το οποίο προηγουμένως είπαμε πως είναι το σημαντικότερο, να αντικρίσουν δηλαδή το αγαθό και να ανέβουν εκείνη την ανηφορική οδό, κι αφού ανέβουν και το δουν αρκετά, να μην τους επιτρέψουμε αυτό που τώρα επιτρέπεται.

B. Να απαντήσετε στις ακόλουθες ερωτήσεις:

Β1. Να προσδιορίσετε το περιεχόμενο των όρων – φράσεων του κειμένου: ἐν παιδείᾳ (μονάδες 6), ἀναβῆναι ἐκείνην τὴν ἀνάβασιν (μονάδες 9).

Μονάδες 15

ἐν παιδείᾳ: Αρχικά η λέξη παιδεία σημαίνει αυτό που πρέπει να μάθει το παιδί. Ήδη όμως από τον 5^ο αιώνα ως όρος της παιδαγωγικής δηλώνει τη γενική καλλιέργεια που είναι προνόμιο μόνο του ανθρώπου -γι’ αυτόν τον λόγο άλλωστε αποδίδεται στα λατινικά ως humanitas (homo: άνθρωπος). Βάση της παιδείας είναι για τον Πλάτων η μουσική (λογοτεχνία, τραγούδι, καλλιέργεια της καλλιτεχνικής ευαισθησίας) και η γυμναστική.

Ο Πλάτωνας αντικρίζει την ιδεώδη πολιτεία που επιθυμεί να δημιουργήσει ως αριστοκρατία του πνεύματος, γι’ αυτό και δίνει ιδιαίτερη σημασία στην παιδεία που θα λάβουν οι φύλακες, η ανώτερη δηλαδή τάξη της πολιτείας του. Στο πρώτο στάδιο της εκπαίδευσής τους επιδιώκεται η εξισορρόπηση γυμναστικής και μουσικής αγωγής. Γυμναστική σημαίνει: φροντίδα για την ευεξία του σώματος, απλές ασκήσεις, υγιεινός τρόπος διαβίωσης. Μουσική είναι η ενασχόληση με τις καλές τέχνες: μουσική, χορός, τραγούδι, ανάγνωση, καλλιέργεια της εικαστικής ευαισθησίας. Ο δεύτερος κύκλος εκπαίδευσης περιλαμβάνει κυρίως τις μαθηματικές επιστήμες: αριθμητική, γεωμετρία, στερεομετρία, αστρονομία, αρμονική. Ενώ, κορωνίδα της εκπαιδευτικής πορείας είναι η πενταετής σπουδή της διαλεκτικής που οδηγεί στην ύψιστη μορφή γνώσης, δηλαδή στην αναζήτηση της ουσίας όλων των πραγμάτων και στη θέαση του Αγαθού.

Μέσω της παιδείας επιτυγχάνεται η αποδέσμευση από τους περιορισμούς που θέτει η κυριαρχία των αισθήσεων και παρέχεται η δυνατότητα στους ανθρώπους να γνωρίσουν την πραγματική ουσία των πραγμάτων. Η σωστή παιδεία, είναι για τον Πλάτωνα, ο μόνος τρόπος για να επιτευχθεί ο φωτισμός των ανθρώπων και η προσέγγιση του σημαντικότερου μαθήματος που είναι βέβαια η γνωριμία του αγαθού.

Ο φιλόσοφος, εντούτοις, δεν αντιμετωπίζει την παιδεία ως αυτοσκοπό, καθώς ο ουσιαστικός προορισμός του πεπαιδευμένου είναι να υπηρετήσει το κοινωνικό σύνολο. Για το λόγο αυτό μετά την ολοκλήρωση της εκπαίδευσής του, θα πρέπει ο πεπαιδευμένος να στρέφει τις προσπάθειές του στην αποδέσμευση και των συμπολιτών του από τα δεσμά της άγνοιας και του σκότους.

ἀναβῆναι ἐκείνην τὴν ἀνάβασιν: Η ανάβαση από το ημίφως του σπηλαίου στον επάνω κόσμο που φωτίζεται από τον ήλιο (το σύμβολο του Αγαθού) ισοδυναμεί με την άνοδο στον κόσμο του νοητού. Η πορεία, βέβαια, από την αμάθεια και την προσήλωση στις παραστάσεις που γίνονται αντιληπτές μέσω των αισθήσεων, προς τον κόσμο της νόησης, όπου ο άνθρωπος θα μπορέσει να γνωρίσει την αληθινή φύση των πραγμάτων, είναι δύσκολη. Ο Σωκράτης στα πλαίσια της αλληγορίας του σπηλαίου αναφέρεται στην ανάβαση ενός ανηφορικού δρόμου, θέλοντας ακριβώς να τονίσει την υπέρμετρη δυσκολία που χαρακτηρίζει την προσπάθεια του ανθρώπου να ξεφύγει από την άγνοια και τη δέσμευση του νου από τα ατελή απεικάσματα που του παρουσιάζουν οι αισθήσεις. Η εκπαιδευτική διαδικασία είναι πολύχρονη και κοπιώδης, καθώς η θέαση του Αγαθού και η απαιτούμενη διεύρυνση της αντιληπτικής ικανότητας του ανθρώπου, ώστε να καταστεί προνομιούχος μετέχων του κόσμου των Ιδεών, προϋποθέτει όχι μόνο μακροχρόνια αφοσίωση, αλλά και τη χαρισματική φύση του εκπαιδευόμενου. Η αποτίναξη του ζυγού των αισθήσεων δεν μπορεί να επιτευχθεί απ’ όλους, γι’ αυτό ο φιλόσοφος εναποθέτει τις ελπίδες του στους ανθρώπους εκείνους που είναι προικισμένοι με τις καλύτερες φύσεις.

Σε επίπεδο έκφρασης θα πρέπει να σημειωθεί η χρήση των ομόρριζων λέξεων ἀναβῆναι, ἀνάβασιν που δίνουν με έμφαση την έννοια της ανοδικής πορείας που σηματοδοτεί το πέρασμα από το ημίφως του σπηλαίου στο φως του ήλιου. Η απόσταση ανάμεσα στις δύο καταστάσεις, η απόσταση από την άγνοια στη γνώση, είναι μεγάλη και δυσεπίτευκτη, γι’ αυτό και οι άνθρωποι που θα επιτύχουν αυτό το πέρασμα κρίνονται ικανοί να αναλάβουν την εξίσου δύσκολη διαδικασία του φωτισμού των υπόλοιπων ανθρώπων και φυσικά το δικαίωμα να πρωτοστατήσουν στη διοίκηση της νέας πολιτείας.

Β2. Με βάση το κείμενο που σας δίνεται να προσδιορίσετε ποιοι δεν είναι κατάλληλοι να αναλάβουν πολιτικές εξουσίες και γιατί.

Μονάδες 15

Ο Σωκράτης αναφέρεται σε δύο κατηγορίες ανθρώπων που δεν είναι κατάλληλοι να αναλάβουν πολιτικές εξουσίες. Η πρώτη από αυτές είναι η κατηγορία των απαίδευτων ανθρώπων που δεν έχουν γνώση της αλήθειας, καθώς το βασικό τους χαρακτηριστικό είναι η απουσία ενός κεντρικού και ουσιώδους σκοπού που να συνέχει όλες τις πράξεις τους, τόσο τις ιδιωτικές όσο και τις δημόσιες. Ο φιλόσοφος θεωρεί πως οι τυχαίοι και αφιλοσόφητοι αυτοί πολιτικοί δεν έχουν έναν υψηλό σκοπό να υπηρετήσουν παρά μόνο το προσωπικό τους συμφέρον. Αντιθέτως ὁ εἷς σκοπός που έχουν οι φύλακες της πολιτείας είναι να υπηρετήσουν πιστά και ανιδιοτελώς την πόλη ολόκληρη. Η έλλειψη παιδείας, επομένως, συνοδεύεται για τον φιλόσοφο με την ιδιοτέλεια και την επιδίωξη μόνο προσωπικών επιδιώξεων και συμφερόντων, μιας και οι άνθρωποι που δεν έχουν γνωρίσει την εξαγνιστική εμπειρία της εκπαίδευσης, αδυνατούν να κατανοήσουν την αξία που έχει η προσφορά στους άλλους, επιπλέον δεν έχουν γνώση του Αγαθού κι αυτό τους ωθεί σε λανθασμένες επιλογές και σε υπερεκτίμηση των υλικών απολαύσεων. Η παιδεία, άλλωστε, προσφέρει όχι μόνο ενδυνάμωση των πνευματικών ικανοτήτων, αλλά και ηθική διάπλαση, εξαιρετικά σημαντική για εκείνους που θα έχουν την τιμή και την ευθύνη να αναλάβουν πολιτικές εξουσίες, υπό την έννοια ότι μόνο άτομα με ηθική ακεραιότητα μπορούν να θέσουν το συμφέρον της πόλης πάνω από τις ατομικές τους ανάγκες.

Η δεύτερη κατηγορία είναι αυτή των ανθρώπων που ασχολούνται συνεχώς με την παιδεία, χωρίς να έχουν καμία διάθεση να εμπλακούν σε θέματα πρακτικής φύσης, όπως είναι η διαχείριση της πολιτικής εξουσίας. Οι άνθρωποι αυτοί που έχουν κατορθώσει να ξεφύγουν από το σκότος του αισθητού κόσμου κι έχουν αντικρίσει την αρμονία του κόσμου των Ιδεών, προτιμούν να παραμείνουν σε συνεχή ενασχόληση με την παιδεία τους, αποκομμένοι από τις δυσκολίες της πραγματικότητας, καθιστώντας έτσι την παιδεία αυτοσκοπό και αποποιούμενοι τις ευθύνες που έχουν ως πεπαιδευμένοι απέναντι στην υπόλοιπη κοινωνία. Ο φιλόσοφος θεωρεί πως οι άνθρωποι αυτοί, παρά το γεγονός ότι έχουν την απαιτούμενη γνώση κι έχουν αντικρίσει το Αγαθό, είναι ακατάλληλοι να αναλάβουν πολιτικές εξουσίες, καθώς επιλέγουν συνειδητά να μείνουν στη μακαριότητα που προσφέρει η αφοσίωση με την πνευματική τελείωση και αρνούνται να αντιμετωπίσουν τις δυσκολίες που θα προέκυπταν από την προσπάθειά τους να υπηρετήσουν το κοινωνικό σύνολο. Οι άνθρωποι αυτοί, που ζουν σα να βρίσκονται ήδη στα νησιά των μακάρων, δεν έχουν το ψυχικό σθένος να έρθουν αντιμέτωποι με την άγνοια των συμπολιτών τους και να αξιοποιήσουν τις γνώσεις τους προς όφελος των πολλών.

Β3. Πώς εξηγεί ο Πλάτωνας τη μετάβαση από τη Δημοκρατία στην Τυραννίδα και ποια είναι, σύμφωνα με τον φιλόσοφο, τα χαρακτηριστικά των δύο αυτών πολιτευμάτων;

Μονάδες 10

Στα πλαίσια του ολιγαρχικού πολιτεύματος οι κηφήνες συνεχώς πληθύνονται, επειδή οι ολιγαρχικοί ευνοούν την κατασπατάληση της πατρικής περιουσίας των απόρων για να πλουτίζουν οι ίδιοι ακόμη πιο πολύ. Όταν οι κηφήνες συνειδητοποιούν τη δύναμή τους, ανατρέπουν την ολιγαρχία και εγκαθιστούν ένα ανάπηρο πολίτευμα, τη Δημοκρατία. Εδώ επιτρέπονται τα πάντα∙ ο καθένας πράττει και λέγει ό,τι θέλει και ζει όπως θέλει. Τα αξιώματα μοιράζονται με κλήρο ώστε να δίνεται η εντύπωση ότι οι πολίτες είναι ίσοι. Οι δάσκαλοι φοβούνται και κολακεύουν τους μαθητές, οι γέροντες συμπεριφέρονται σαν να είναι νέοι, ακόμη και τα ζώα ωθούν έξω από το δρόμο τους τους ανθρώπους!

Η άμετρη ελευθερία της Δημοκρατίας οδηγεί στην αναρχία. Μέσα στην πόλη δημιουργείται πόλωση. Από τη μια μεριά είναι οι άπληστοι ολιγαρχικοί και από την άλλη οι άκεντροι κηφήνες (οι πτωχοί) που έχουν ωστόσο ως προστάτες τους κηφήνες με κεντρί (τους κακούργους). Όταν λοιπόν ο κακούργος κηφήνας αναλάβει με τη βοήθεια του Δήμου την εξουσία εγκαθιστά την Τυραννίδα. Ως τύραννος πια λησμονεί τις υποσχέσεις που είχε δώσει στους πτωχούς για την αναδιανομή του πλούτου και καταδιώκει τους επιφανείς πολίτες. Για να προστατευθεί από τους αγανακτισμένους και ελευθερόφρονες συγκροτεί σωματοφυλακή από απελεύθερους. Ο τυραννικός άνθρωπος περιτριγυρίζεται από σμήνος ηδονών, κλέπτει συκοφαντεί και διαπράττει κάθε είδους ανοσιούργημα.

Β4. Να βρείτε στο παραπάνω διδαγμένο κείμενο μία ετυμολογικά συγγενή λέξη για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις της νέας ελληνικής:

απόρρητος, ντροπαλός, αντιβιοτικό, αποχή, δυσπραγία, μονοκατοικία, προφήτης, είδωλο, βάθρο, ανυπόμονος

Μονάδες 10

απόρρητος: προειρημένων

ντροπαλός: ἐπιτρέπειν

αντιβιοτικό: βίῳ

αποχή: μετέχειν

δυσπραγία: πράττειν

μονοκατοικία: οἰκιστῶν

προφήτης: ἔφη

είδωλο: ἰδεῖν

βάθρο: καταβαίνειν

ανυπόμονος: καταμένειν

Γ. Αδίδακτο κείμενο

Ξενοφῶντος Συμπόσιον Ι, 11-12

Ἐκεῖνοι μὲν οὖν σιωπῇ ἐδείπνουν, ὥσπερ τοῦτο ἐπιτεταγμένον αὐτοῖς ὑπὸ κρείττονός τινος. Φίλιππος δ’ ὁ γελωτοποιὸς κρούσας τὴν θύραν εἶπε τῷ ὑπακούσαντι εἰσαγγεῖλαι ὅστις τε εἴη καὶ δι’ ὅ τι κατάγεσθαι βούλοιτο, συνεσκευασμένος τε παρεῖναι ἔφη πάντα τὰ ἐπιτήδεια ὥστε δειπνεῖν τἀλλότρια, καὶ τὸν παῖδα δὲ ἔφη πάνυ πιέζεσθαι διά τε τὸ φέρειν μηδὲν καὶ διὰ τὸ ἀνάριστον εἶναι. ὁ οὖν Καλλίας ἀκούσας ταῦτα εἶπεν· Ἀλλὰ μέντοι, ὦ ἄνδρες, αἰσχρὸν στέγης γε φθονῆσαι· εἰσίτω οὖν. καὶ ἅμα ἀπέβλεψεν εἰς τὸν Αὐτόλυκον, δῆλον ὅτι ἐπισκοπῶν τί ἐκείνῳ δόξειε τὸ σκῶμμα εἶναι.

-----------

ὁ ἀνάριστος = ο νηστικός

Γ1. Να γράψετε στο τετράδιό σας τη μετάφραση του παραπάνω κειμένου.

Μονάδες 20

Εκείνοι, λοιπόν, δειπνούσαν σιωπηλά, σαν να τους είχε επιβληθεί αυτό από κάποιον ανώτερο. Ο Φίλιππος, ο γελωτοποιός, αφού χτύπησε την πόρτα, είπε σε αυτόν που του απάντησε να αναγγείλει ποιος ήταν και για ποιο λόγο επιθυμούσε να μπει μέσα∙ είπε, επίσης, ότι είχε έρθει έχοντας όλα τα αναγκαία για να δειπνήσει με ξένα φαγητά, και πως το παιδί στενοχωριόταν πολύ γιατί δεν είχε μαζί του τίποτε και γιατί ήταν νηστικό. Ο Καλλίας, λοιπόν, όταν άκουσε αυτά, είπε∙ αλλά, βέβαια, φίλοι μου, είναι ντροπή να του αρνηθούμε την είσοδο στο σπίτι∙ ας περάσει λοιπόν μέσα. Και συγχρόνως έστρεψε το βλέμμα του στον Αυτόλυκο, εξετάζοντας φανερά πώς είχε φανεί σ’ εκείνον το αστείο.

Γ2. Να γράψετε στο τετράδιό σας τον τύπο που ζητείται για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις:

κρείττονος : την αιτιατική πληθυντικού του ίδιου βαθμού στο θηλυκό γένος = κρείττονας – κρείττους  

ὅ τι : τη γενική ενικού του ίδιου γένους = οὗτινος - ὅτου

ἔφη : το τρίτο ενικό πρόσωπο της ευκτικής του ενεστώτα = φαίη

πάντα : τη δοτική πληθυντικού στο ίδιο γένος = τοῖς πᾶσι(ν)

φέρειν : το απαρέμφατο αορίστου β΄ στην ίδια φωνή = ἐνεγκεῖν

ταῦτα : την ονομαστική πληθυντικού του θηλυκού γένους = αὗται

ἄνδρες : την κλητική του ενικού = ἄνερ

αἰσχρόν : τη δοτική ενικού του συγκριτικού βαθμού στο ίδιο γένος = τῷ αἰσχίονι

εἰσίτω : το δεύτερο ενικό πρόσωπο στην ίδια έγκλιση στον ίδιο χρόνο = εἴσιθι

δόξειε : το τρίτο ενικό πρόσωπο της οριστικής του ίδιου χρόνου = ἔδοξε(ν)

Μονάδες 10

Γ3α. Να γίνει πλήρης συντακτική αναγνώριση των παρακάτω λέξεων και φράσεων: αὐτοῖς, τῷ ὑπακούσαντι, διὰ τὸ φέρειν, ἀνάριστον, φθονῆσαι, ἐκείνῳ (μονάδες 6)

αὐτοῖς: Αντικείμενο στη Μετοχή ἐπιτεταγμένον

τῷ ὑπακούσαντι: Επιθετική Μετοχή (με Υποκείμενο το άρθρο της), ως Έμμεσο Αντικείμενο του ρήματος εἶπε

διὰ τὸ φέρειν: Έναρθρο Απαρέμφατο, το οποίο μαζί με την πρόθεση διά, δημιουργεί έναν Εμπρόθετο προσδιορισμό της Αιτίας

ἀνάριστον: Κατηγορούμενο στη λέξη  τὸν παῖδα μέσω του συνδετικού απαρεμφάτου εἶναι

φθονῆσαι: Τελικό Απαρέμφατο, ως Υποκείμενο στην Απρόσωπη Έκφραση αἰσχρὸν (ἐστί). Υποκείμενο του απαρεμφάτου εννοείται σε αιτιατική πτώση, λόγω ετεροπροσωπίας, η αντωνυμία ἡμᾶς

ἐκείνῳ: Δοτική Προσωπική του Κρίνοντος Προσώπου μέσω του δοξαστικού ρήματος δόξειε

Γ3β. «εἶπε τῷ ὑπακούσαντι εἰσαγγεῖλαι ὅστις εἴη»: Να μετατρέψετε τον πλάγιο λόγο σε ευθύ. Να ληφθεί υπόψη ότι ο πλάγιος λόγος εξαρτάται από το «εἶπε τῷ ὑπακούσαντι». (μονάδες 4)

Μονάδες 10

Ο πλάγιος λόγος: «να αναγγείλει ποιος ήταν» θα γίνει στον ευθύ λόγο: «ανάγγειλε ποιος είμαι», οπότε θα έχουμε την πρόταση:  εἰσάγγειλον ὅστις εἰμί

Το Τελικό Απαρέμφατο Αορίστου εἰσαγγεῖλαι θα μετατραπεί δηλαδή σε Προστακτική Αορίστου, ώστε να εκφραστεί η έννοια της επιθυμίας. Ενώ, η Ευκτική του Πλαγίου Λόγου της Πλάγιας Ερωτηματικής θα τραπεί σε Οριστική, μιας και εξαρτάται πλέον από Αρκτικό Χρόνο (η Προστακτική Αορίστου είναι αρκτικός χρόνος).


Δείτε επίσης:

Ερωτήσεις ΚΕΕ Πρωταγόρας Ενότητα 1η: Ο μύθος στη διδασκαλία των σοφιστών