Γαλάτεια Καζαντζάκη «Πίσω από τη βιτρίνα» [Τράπεζα Θεμάτων]

Emilio Longoni

Μάθημα: Νέα Ελληνική Λογοτεχνία

Τάξη: Α΄

Ενότητα: «Τα φύλα στη Λογοτεχνία»

ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

ΓΑΛΑΤΕΙΑ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗ (1881-1962)

Πίσω από τη βιτρίνα (απόσπασμα)

[…]

Μόλις ο κυρ Θόδωρος έφτασε το μεσημέρι σπίτι του, φορτωμένος το δίχτυ με τα ψώνια, πήγε ίσια στο εργαστήρι της γυναίκας του και από την πόρτα τη ρώτησε σα ν’ ανυπομονούσε:

«Ε, το λοιπόν τι απόγινε, τέλειωσε, Ερασμία;»

Η Ερασμία, που έραβε στη μηχανή, τα κορίτσια είχαν φύγει, σταμάτησε το γάζωμα, σήκωσε το κεφάλι και τ’ αποκρίθηκε γελαστή:

«Εν τάξει, Θόδωρε, τέλειωσε».

«Μπράβο... Δόξα σοι ο Θεός».

«Ήρθε να μου το πει, και βγήκε. Όπου να ‘ναι έρχεται».

«Έφερα μπριτζόλες χοιρινές... αλλά μη σηκώνεσαι, θα τις φτιάξω εγώ... κάνε τη δουλειά σου...»

«Όχι, εγώ θα τις φτιάξω. Να ξεμουδιάσουν και τα πόδια μου. Από το πρωί κάθομαι».

Και τράβηξαν μαζί στην κουζίνα.

«Πώς φαινόταν; Ήτανε ευχαριστημένος;» εξακολούθησε να τη ρωτά ο κυρ Θόδωρος αδειάζοντας το δίχτυ, ενώ η Ερασμία έβαζε την ποδιά της κουζίνας κι ανασκούμπωσε τα μανίκια της.

«Ευχαριστημένος; Όχι. Αυτό, μου είπε, γένηκε για τον τύπο. Τίποτα άλλο».

«Σωστά». Σώπασαν κι ύστερα από λίγο ξαναρώτησε: «Ούτε είπε αν θα μας αφήκει να πάει με τον πατέρα του;»

«Να μας αφήκει;» Κι η Ερασμία ένοιωσε σαν διά μιας η καρδιά της να ‘παψε να δουλεύει, και κόπηκαν τα γόνατά της. Να τους αφήκει; Μα ναι, πώς δεν το συλλογίστηκε; Σωστά. Τώρα μπορούσε μια χαρά να τους αφήκει. Τώρα έχει τον πατέρα του, τον παντοδύναμο κομματάρχη, με το τρανό συγγενολόι και το μεγάλο όνομα... Να βρει κοντά του όσα στερήθηκε. Να προχωρέσει στην κοινωνία, με τα μέσα που διαθέτει η φαμελιά του πάππου προς πάππου...[...]

Και τότε άρχεψαν να κυλούν τα δάκρυά της εκεί καθώς έπλενε τα πιάτα. Γιατί στάθηκε τόσο άτυχη; Άτυχη; Άτυχη γιατί ο γιος της δε θα ‘ναι […], χωρίς όνομα, χωρίς θέση στην κοινωνία; Άτυχη, γιατί θα μπορέσει να προχωρέσει στη ζωή; Ώστε έτσι ήθελε; Να πληρώσει ο Γιωργάκης τις δικές της αμαρτίες; Γιατί πήγε ν’ αγαπήσει ένα αρχοντόπουλο, αυτή η μοδιστρούλα, το φτωχοκόριτσο; Έλπισε ποτέ να την κάμει

γυναίκα του ο Σαρρής; Κι ό,τι γένηκε σήμερα δεν είναι από τις μεγαλύτερες χαρές απ’ όσες μπορούσε να περιμένει;

...Θυμάται τα περασμένα... Θυμάται την πίκρα της εγκατάλειψης... την απονιά του... τη σκληρότητά του... Όνειρα της νιότης... σκέδια για το μέλλον... όλα ήρθε σαν το ληστή και της τα ρήμαξε... Την αποζημίωσε ο Γιωργάκης... Θυμάται το μαιευτήριο,

όταν για πρώτη φορά πήρε το μωρό στην αγκαλιά της... Ντροπή, μετανοιωμός, πίκρες, όλα διαλύθηκαν... Θυμάται όταν βγήκε από την πόρτα, και είδε το ανοιξιάτικο πρωινό, όλο φως, και την πλατειά λεωφόρο. Τι όμορφος της φάνηκε ο κόσμος και, πόσο πλούσια και γλυκειά η ζωή... Είχε τη δουλειά της... Δεν είχε κανένα ανάγκη... κι όταν ύστερα από λίγα χρόνια παρουσιάστηκε και τούτος ο άγιος άνθρωπος και τη ζήτησε. Ήθελε να φτιάξει σπιτικό, να νοικοκυρευτεί... δε μπορούσε πια να ζει μαγκούφης και μοναχός... κι αγάπησε το Γιωργάκη, και ο Γιωργάκης τον αγάπησε και ζούσανε ευτυχισμένοι κι οι τρεις...[…]

(Κρίσιμες στιγμές, Αθήνα, 1953)

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

α1. Να αναφέρετε τα πρόσωπα της ιστορίας και τις σχέσεις με τις οποίες συνδέονται.

Τα κεντρικά πρόσωπα της ιστορίας είναι η Ερασμία, ο γιος της ο Γιωργάκης και ο σύζυγός της ο Θόδωρος, ο οποίος την παντρεύτηκε, αν και δεν ήταν ο φυσικός πατέρας του παιδιού της. Αναφέρεται, επίσης και ο Σαρρής, ο πλούσιος πατέρας του Γιωργάκη, που δεν είχε δεχτεί να παντρευτεί την Ερασμία.

α2. Να εντοπίσετε το χώρο στον οποίο διαδραματίζεται κυρίως η ιστορία.

Η συζήτηση των δύο συζύγων, που προκαλεί αναστάτωση στην Ερασμία, διαδραματίζεται στο σπίτι τους και ειδικότερα στην κουζίνα, όπου το ζευγάρι συνομιλεί ενώ κάνει τις ετοιμασίες για το φαγητό. Η πρώτη σκηνή, βέβαια, διαδραματίζεται στο εργαστήρι της Ερασμίας, εκεί όπου η ίδια περνά αρκετά ώρες καθημερινά ράβοντας.

Ας σημειωθεί πως στο πλαίσιο της αναδρομικής αφήγησης, η Ερασμία αναφέρει και το μαιευτήριο, στο οποίο για πρώτη φορά πήρε στην αγκαλιά το γιο της.

α3. Να επισημάνετε τα τρία χρονικά επίπεδα της αφήγησης.

Η αφήγηση κινείται σε τρία κύρια χρονικά επίπεδα:

Στο παρόν, όπου η Ερασμία είναι παντρεμένη με το Θόδωρο κι έχει δημιουργήσει ένα ευτυχισμένο οικογενειακό περιβάλλον για την ίδια και το γιο της, τον Γιωργάκη.

Στο παρελθόν, όπου η Ερασμία, αν και ανήκε σε κατώτερη κοινωνική τάξη, είχε συνάψει ερωτική σχέση με τον πλούσιο Σαρρή κι είχε γεννήσει το παιδί του, χωρίς εν τέλει να δει τα σχέδιά της για τη δημιουργία μιας οικογένειας μαζί του να υλοποιούνται.

Στο μέλλον, για το οποίο η Ερασμία ανησυχεί, καθώς ο Γιωργάκης, ο γιος της, έχοντας πια αναγνωριστεί απ’ τον πλούσιο πατέρα του, είναι πολύ πιθανό να θελήσει να μείνει μαζί του, εγκαταλείποντας την υπάρχουσα φτωχή του οικογένεια. Προοπτική που ταράζει αρχικώς την Ερασμία, μα στη συνέχεια της φαίνεται αρκετά ελπιδοφόρα, μιας και το παιδί της θα μπορέσει χάρη στην δύναμη και τον πλούτο του πατέρα του να γευτεί όλα όσα στερήθηκε εξαιτίας της δικής της οικονομικής αδυναμίας.  

β1. Να πληρώσει ο Γιωργάκης τις δικές της αμαρτίες; Γιατί πήγε ν’ αγαπήσει ένα αρχοντόπουλο, αυτή η μοδιστρούλα, το φτωχοκόριτσο; Έλπισε ποτέ να την κάμει γυναίκα του ο Σαρρής;: Να σχολιάσετε το απόσπασμα λαμβάνοντας υπόψη τα κοινωνικά στερεότυπα στα οποία αναφέρεται η ηρωίδα.

Η Ερασμία σκεπτόμενη το ενδεχόμενο να την αφήσει ο γιος της, για να μείνει με τον πλούσιο πατέρα του, νιώθει αρχικά μεγάλη στεναχώρια, αλλά ευθύς αμέσως συνειδητοποιεί πως αυτό είναι ιδιαίτερα εγωιστικό από μέρους της, αφού το παιδί της έχει την ευκαιρία να γνωρίσει επιτέλους όλα εκείνα τα προνόμια που στερήθηκε εξαιτίας της δικής της φτώχειας. Ο λόγος, άλλωστε, για τον οποίο ο Σαρρής δεν την παντρεύτηκε ποτέ, και άφησε έτσι το παιδί του να μεγαλώσει με στερήσεις, ήταν πως η Ερασμία ανήκε σε μια κατώτερη κοινωνική τάξη, γεγονός που δεν του επέτρεπε να την αντικρίσει ως κατάλληλη σύζυγο.

Η ερωτική σχέση, άλλωστε, ανάμεσα στην φτωχή μοδίστρα και το πλούσιο αρχοντόπουλο, ήταν εξαρχής καταδικασμένη, καθώς σύμφωνα με τις αντιλήψεις εκείνης της εποχής οι άνθρωποι παντρεύονταν άτομα της ίδιας κοινωνικής τάξης. Έτσι, έστω κι αν η Ερασμία είχε για λίγο πιστέψει πως ο πλούσιος αγαπημένος της θα ξεπερνούσε τα στερεότυπα της εποχής και θα την παντρευόταν, πολύ γρήγορα κατάλαβε πως κάτι τέτοιο δεν επρόκειτο να συμβεί.

Η Ερασμία, επομένως, είχε αφήσει τα συναισθήματά της να την οδηγήσουν σ’ ένα πολύ σημαντικό λάθος, αφού ξεγελάστηκε και πίστεψε πως υπήρχε η ελπίδα να παντρευτεί έναν πλούσιο άντρα. Ένα λάθος το οποίο είχε επιφέρει μεγάλο πόνο και μεγάλη ντροπή στην ίδια, που απέκτησε ένα παιδί εκτός γάμου, και συνάμα ένα λάθος που το πλήρωσε και το παιδί της, αφού στερήθηκε όλα εκείνα που θα μπορούσε να του προσφέρει ο πλούσιος πατέρας του. Έτσι, τώρα, έστω κι αν δεν θέλει να δει το γιο της να φεύγει από κοντά της, γνωρίζει πως δεν μπορεί και δεν πρέπει να τον εμποδίσει, αφού είναι καιρός πια το παιδί της να γνωρίσει και να απολαύσει εκείνα τα οφέλη, που η ίδια του είχε στερήσει.

β2. Να επισημάνετε το γεγονός το οποίο έχει επηρεάσει τη ζωή της ηρωίδας.

Η ζωή της Ερασμίας είχε οδηγηθεί σ’ ένα πολύ δύσκολο σημείο εξαιτίας του έρωτά της για τον πλούσιο Σαρρή. Ενώ, δηλαδή, η ίδια ήταν μια φτωχή μοδίστρα, είχε συνάψει ερωτική σχέση μ’ έναν πλούσιο νέο, κι είχε μάλιστα γεννήσει και το παιδί του. Ωστόσο, ο πλούσιος αγαπημένος της, παρά τις όποιες ελπίδες και τα όποια σχέδια είχε κάνει εκείνη, δεν δέχτηκε ποτέ να την παντρευτεί, αφήνοντάς τη να ζήσει το όνειδος μιας γέννας εκτός γάμου.

Η Ερασμία, βέβαια, χάρη στην αγάπη της για τον γιο της και χάρη στην επίγνωση πως μπορούσε να τα βγάλει πέρα δουλεύοντας η ίδια, χωρίς να έχει ανάγκη κανέναν, κατόρθωσε να ξεπεράσει την απογοήτευση και τον πόνο που της είχε προκαλέσει η εγκατάλειψη από τον αγαπημένο της. Ενώ, λίγα χρόνια μετά, είχε και την ευτυχία να γνωρίσει τον Θόδωρο, ο οποίος την παντρεύτηκε, έστω κι αν εκείνη είχε γεννήσει το παιδί ενός άλλου άντρα. Είχε κατορθώσει, έτσι, να δημιουργήσει μια ευτυχισμένη οικογένεια, ξεπερνώντας το σημαντικό εκείνο λάθος της νεότητάς της.  

β3. Να καταγράψετε τις εναλλαγές στα συναισθήματα της ηρωίδας, όπως αυτές αναφέρονται στην τελευταία παράγραφο του κειμένου και να τις συνδέσετε με τις τρεις αντίστοιχες περιόδους της ζωής της.

Στο πλαίσιο της αναδρομικής αφήγησης στην τελευταία παράγραφο του κειμένου παρουσιάζονται τρεις διακριτές περίοδοι απ’ τη ζωή της ηρωίδας, οι οποίες χαρακτηρίζονται από διαφοροποιήσεις στα συναισθήματά της.

Αρχικά, η Ερασμία θυμάται τον πόνο της εγκατάλειψης από τον Σαρρή· αναφερόμενη προφανώς στην αντίδρασή του, όταν έμαθε πως περιμένει το παιδί του. Ο πλούσιος αγαπημένος της, αντί να θελήσει να την παντρευτεί, οδηγώντας σε μια αίσια κατάληξη την ερωτική τους σχέση, προτίμησε να την εγκαταλείψει, έστω κι αν ήξερε πως για μια γυναίκα το να αποκτήσει παιδί χωρίς να έχει παντρευτεί ήταν καταστροφικό. Το γεγονός αυτό είχε ως αποτέλεσμα να υπάρξει μια εξαιρετικά δύσκολη περίοδος στη ζωή της ηρωίδας, η οποία βίωσε όλη τη σκληρότητα και την αδικία του ιδιότυπου αυτού κοινωνικού ρατσισμού, που δεν επέτρεπε σε μια φτωχή γυναίκα να διεκδικήσει την αποκατάστασή της από έναν πλούσιο άντρα.

Η Ερασμία αισθανόταν τότε πως τα νεανικά της όνειρα και τα μελλοντικά της σχέδια για τη δημιουργία μιας οικογένειας με τον άντρα που αγαπούσε ρημάχτηκαν διαμιάς.   

~ «Θυμάται την πίκρα της εγκατάλειψης... την απονιά του... τη σκληρότητά του... Όνειρα της νιότης... σκέδια για το μέλλον... όλα ήρθε σαν το ληστή και της τα ρήμαξε...»

Έπειτα, η ηρωίδα θυμάται τη χαρά που έλαβε από τη γέννηση του γιου της και πόσο γρήγορα ξεπέρασε όλα τα συναισθήματα ντροπής και πόνου που είχε αισθανθεί, όταν την εγκατέλειψε ο αγαπημένος της. Ενώ τότε, έγκυος ακόμη, μετάνιωνε για την ερωτική αυτή σχέση και ντρεπόταν που θα αποκτούσε ανύπαντρη παιδί, από τη στιγμή που πήρε για πρώτη φορά αγκαλιά το παιδί της, ξέχασε όλα τα αρνητικά συναισθήματα του παρελθόντος και είδε για πρώτη φορά την ομορφιά της ζωής. Είχε το παιδί της, είχε τη δουλειά της, και μπορούσε άρα να επιβιώσει χωρίς να χρειάζεται τη στήριξη κανενός. Η Ερασμία ένιωθε πια ευτυχισμένη, γιατί γνώριζε πως μπορούσε να τα καταφέρει, γνώριζε πως μπορούσε να μεγαλώσει μόνη το παιδί της, και να βιώσει άφοβα όλη τη χαρά της μητρότητας.

~ «Την αποζημίωσε ο Γιωργάκης... Θυμάται το μαιευτήριο, όταν για πρώτη φορά πήρε το μωρό στην αγκαλιά της... Ντροπή, μετανοιωμός, πίκρες, όλα διαλύθηκαν... Θυμάται όταν βγήκε από την πόρτα, και είδε το ανοιξιάτικο πρωινό, όλο φως, και την πλατειά λεωφόρο. Τι όμορφος της φάνηκε ο κόσμος και, πόσο πλούσια και γλυκειά η ζωή... Είχε τη δουλειά της... Δεν είχε κανένα ανάγκη...»

Τέλος, η Ερασμία θυμάται τα γεγονότα που μας μεταφέρουν μέχρι το παρόν της, μέχρι το σημείο που έχει δημιουργήσει πια μια ευτυχισμένη οικογένεια. Λίγα χρόνια, λοιπόν, μετά τη γέννηση του παιδιού της, η Ερασμία γνώρισε το Θόδωρο, ο οποίος μη θέλοντας πια να ζει μόνος του, παρέβλεψε το γεγονός πως εκείνη είχε ένα νόθο παιδί και την παντρεύτηκε, αγαπώντας μάλιστα στην πορεία το παιδί της. Έτσι, η Ερασμία κατόρθωσε να αποκτήσει την ευτυχισμένη εκείνη οικογένεια που δεν είχε καταφέρει να δημιουργήσει με τον πλούσιο Σαρρή.   

~ «κι όταν ύστερα από λίγα χρόνια παρουσιάστηκε και τούτος ο άγιος άνθρωπος και τη ζήτησε. Ήθελε να φτιάξει σπιτικό, να νοικοκυρευτεί... δε μπορούσε πια να ζει μαγκούφης και μοναχός... κι αγάπησε το Γιωργάκη, και ο Γιωργάκης τον αγάπησε και ζούσανε ευτυχισμένοι κι οι τρεις...»