Ιστορία Προσανατολισμού: Οικονομία & Κόμματα [Διαγώνισμα]

Sven Andersen 

 
Ιστορία Προσανατολισμού: Οικονομία & Κόμματα [Διαγώνισμα]
 
ΘΕΜΑ Α1
Να δώσετε το περιεχόμενο των ακόλουθων ιστορικών όρων:
 
α. Γενική Συνομοσπονδία Εργατών Ελλάδος (ΓΣΕΕ)
Στη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, οι πιέσεις που δέχτηκε η ελληνική κοινωνία, η εμπλοκή της σε διεθνείς υποθέσεις και ο αντίκτυπος της ρωσικής επανάστασης οδήγησαν το εργατικό και το σοσιαλιστικό κίνημα σε ταχύτατη ωρίμανση. Προς το τέλος του πολέμου ιδρύθηκε η Γενική Συνομοσπονδία Εργατών Ελλάδος (ΓΣΕΕ) που συμπεριέλαβε κλαδικά και τοπικά σωματεία.
 
β. ΟΥΛΕΝ
Οι ραγδαίες αλλαγές, τις οποίες προκάλεσαν στη χώρα οι συνέπειες του Μικρασιατικού πολέμου, ανέδειξαν την ανάγκη για σημαντικές επενδύσεις στις υποδομές της χώρας. Το πολεοδομικό συγκρότημα της Αθήνας, για παράδειγμα, ξεπέρασε, με την έλευση των προσφύγων, το 1.000.000 κατοίκους και, φυσικά, δεν μπορούσε πλέον να υδρεύεται με το χρονολογούμενο από τους ρωμαϊκούς χρόνους Αδριάνειο Υδραγωγείο. Τη λύση του ζητήματος ανέλαβε το 1925 η αμερικανική εταιρεία ΟΥΛΕΝ, με την κατασκευή του φράγματος και της τεχνητής λίμνης στο Μαραθώνα.
 
γ. Εθνικό Κόμμα (Κ. Μαυρομιχάλη)
Από τα αντιβενιζελικά κόμματα, πιο αδιάλλακτα ήταν τα κόμματα του Δημητρίου Ράλλη και του Κυριακούλη Μαυρομιχάλη, ενώ το κόμμα του Γεωργίου Θεοτόκη ήταν πιο διαλλακτικό. Το Εθνικό Κόμμα του Κ. Μαυρομιχάλη δεν διέφερε από το ραλλικό. Οι εκπρόσωποι του προσπαθούσαν να εκμεταλλευτούν τη συμμετοχή του αρχηγού τους στα πολιτικά πράγματα μετά το κίνημα του 1909. Υποστήριζαν την «Ανόρθωση», που κατά την εκτίμησή τους δεν μπόρεσαν να υλοποιήσουν οι Βενιζελικοί.
Μονάδες 15
 
ΘΕΜΑ Α2
Να χαρακτηρίσετε τις προτάσεις που ακολουθούν, γράφοντας στο τετράδιό σας το γράμμα που αντιστοιχεί στην κάθε πληροφορία και δίπλα του τη λέξη Σωστό, αν η πληροφορία είναι σωστή, ή τη λέξη Λάθος, αν η πληροφορία είναι λανθασμένη:
α. Η αλλαγή των δεδομένων για την ελληνική βιομηχανία ήρθε μετά την προσάρτηση των Επτανήσων (1864) και της Θεσσαλίας (1881).
β. Με το Σύνταγμα του 1844 κατοχυρώθηκε το πολίτευμα της βασιλευόμενης δημοκρατίας.
γ. Στη Β ́ Εθνοσυνέλευση του Άστρους συγκροτήθηκαν δύο ισχυρά κόμματα, των προκρίτων και των κλεφτοκαπεταναίων.
δ. Η Τράπεζα της Ελλάδος πολύ γρήγορα, μετά τη λειτουργία της, πέτυχε σταθερές ισοτιμίες της δραχμής με τα ξένα νομίσματα.
ε. Η ικανοποίηση των αιτημάτων των απομάχων του πολέμου ήταν η μόνη σαφής διεκδίκηση στο πλαίσιο του προγράμματος του γαλλικού κόμματος.
Μονάδες 10
 
α. Λάθος. β. Λάθος. γ. Σωστό. δ. Σωστό. ε. Σωστό
 
ΘΕΜΑ Β1
Ποιος ήταν ο στόχος και ποια τα προβλήματα που αντιμετώπισε το κόμμα των Φιλελευθέρων την περίοδο 1923-1928;
Μονάδες 11
 
Και κατά την περίοδο αυτή, βασικός προγραμματικός στόχος των Φιλελευθέρων ήταν, όπως και κατά το παρελθόν, ο εκσυγχρονισμός της χώρας, σύμφωνα με ευρωπαϊκά πρότυπα. Στηρίγματα των Φιλελευθέρων ήταν οι αστοί επιχειρηματίες, (οι οποίοι αναζητούσαν συνθήκες σταθερότητας, σύγχρονους και αποτελεσματικούς θεσμούς), οι πρόσφυγες και οι αγρότες στους οποίους είχε παραχωρηθεί γη.
Στην πολιτική πρακτική οι Φιλελεύθεροι ήταν αντιμέτωποι με δύο χρόνια προβλήματα: τη σχέση της πολιτικής εξουσίας με τους αξιωματικούς, και το καθεστωτικό. Η διαρκής αντιπαράθεση στο εσωτερικό του κόμματος για τα ζητήματα αυτά προκάλεσε αντιφατικές επιλογές. Σχετικά με το καθεστωτικό, άλλοι οπαδοί ήταν υπέρ της αβασίλευτης και άλλοι υπέρ της βασιλευομένης δημοκρατίας. Όσον αφορά τη σχέση του κόμματος με τους αξιωματικούς, από τη μια μεριά γινόταν κατανοητό ότι η πολιτικοποίησή τους δημιουργούσε κινδύνους για το πολίτευμα, από την άλλη όμως το φαινόμενο είχε αποκτήσει τέτοια δυναμική, ώστε δεν μπορούσαν να το αρνηθούν, καθώς υπήρχε κίνδυνος προσεταιρισμού των αξιωματικών από την αντίπαλη παράταξη.
 
ΘΕΜΑ Β2
Ποιοι ήταν οι στόχοι και ποια τα αποτελέσματα της αγροτικής μεταρρύθμισης το 1917 από την κυβέρνηση Βενιζέλου;
Μονάδες 14
 
Το αποφασιστικό βήμα προς την ολοκλήρωση της αγροτικής μεταρρύθμισης έγινε στα ταραγμένα χρόνια του Α' Παγκοσμίου πολέμου και του «εθνικού διχασμού». Το 1917 η κυβέρνηση του Ελευθερίου Βενιζέλου στη Θεσσαλονίκη αποφάσισε την ολοκλήρωση της μεταρρύθμισης. Ο στόχος ήταν διπλός: αφενός η στήριξη και ο πολλαπλασιασμός των ελληνικών ιδιοκτησιών γης στις νεοαποκτηθείσες περιοχές και αφετέρου η αποκατάσταση των προσφύγων και η πρόληψη κοινωνικών εντάσεων στον αγροτικό χώρο. Με βάση αυτά τα νομοθετήματα η απαλλοτρίωση των μεγάλων αγροτικών ιδιοκτησιών έγινε δυνατή στα αμέσως μετά τον πόλεμο χρόνια, όταν η ανάγκη αποκατάστασης των προσφύγων βρέθηκε στο επίκεντρο του κρατικού ενδιαφέροντος.
Η αναδιανομή που έγινε έφτασε στο 85% των καλλιεργήσιμων εκτάσεων στη Μακεδονία και στο 68% στη Θεσσαλία. Στο σύνολο της καλλιεργήσιμης γης της χώρας το ποσοστό αυτό ανήλθε σε 40%. Μετά από λίγα χρόνια, κάτω από την πίεση του προσφυγικού προβλήματος, η αγροτική μεταρρύθμιση ολοκληρώθηκε και οδήγησε την αγροτική οικονομία της χώρας σε καθεστώς μικροϊδιοκτησίας. Με τη σειρά της η νέα κατάσταση δημιούργησε νέα προβλήματα. Οι μικροκαλλιεργητές δυσκολεύονταν να εμπορευματοποιήσουν την παραγωγή τους και έπεφταν συχνά θύματα των εμπόρων. Για να αντιμετωπιστεί αυτή η κατάσταση προωθήθηκε η ίδρυση της Αγροτικής Τράπεζας, κρατικών οργανισμών παρέμβασης και παραγωγικών συνεταιρισμών. Το αγροτικό ζήτημα απέκτησε έτσι νέο περιεχόμενο, χωρίς να προκαλέσει τις εντάσεις που γνώρισαν άλλα κράτη της Ευρώπης (Ισπανία, Βουλγαρία, Ρουμανία κ.λπ.).
 
ΘΕΜΑ Γ1
Συνδυάζοντας τις ιστορικές σας γνώσεις και τις πληροφορίες από τα κείμενα που σας δίνονται, να αναφέρετε:
α. ποια κρατικά έσοδα τέθηκαν υπό τον έλεγχο του ΔΟΕ (μονάδες 11)
β. ποια υπήρξαν τα αποτελέσματα του ΔΟΕ στο οικονομικό επίπεδο και ποιες οι συνέπειές του στον πολιτικό τομέα (μονάδες 14) 

Μονάδες 25
 
Κείμενο Α
Σε περίπτωση που δε θα επαρκούσαν οι πρόσοδοι από τα μονοπώλια προβλέπονταν ως επικουρικές εγγυήσεις τα έσοδα των τελωνείων Λαυρίου, Πατρών, Βόλου και Κέρκυρας, τα οποία συγκεντρωτικά ανέρχονταν στα 7.200.000 δραχμές. Ο οικονομικός έλεγχος που επιβλήθηκε στην Ελλάδα ήταν ιδιαίτερα βαρύς, αλλά, αποβλέποντας πάντα στο συμφέρον των ομολογιούχων, είχε και ορισμένες ευνοϊκές επιπτώσεις στην ελληνική οικονομία. Ο νόμος για τη λειτουργία του Δ.Ο.Ε. περιείχε διατάξεις που περιόριζαν την αναγκαστική κυκλοφορία και έτσι βοηθούσαν τη νομισματική σταθερότητα και τη βελτίωση της εξωτερικής αξίας της δραχμής.
 
Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Τόμος ΙΔ, Εκδοτική Αθηνών
 
Κείμενο Β
Η επιβολή του Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου για την αποπληρωμή των δανείων θεωρήθηκε από τους Έλληνες προσβλητική και ιδιαιτέρως επικίνδυνη γιατί καταστρατηγούσε ουσιαστικά την ανεξαρτησία της χώρας. Όχι μόνο η κυβέρνηση αλλά ολόκληρο το κοινοβουλευτικό σύστημα αρχίζει να αμφισβητείται πλέον ανοιχτά από τον λαό. Παρά το γεγονός όμως ότι η χώρα μπαίνει σε βαθιά πολιτική κρίση, και παρά τη γενικευμένη καταστροφολογία και ηττοπάθεια, η δραχμή παίρνει την ανιούσα και οι τιμές σταθεροποιούνται. Η επέμβαση του Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου μπορεί να ήταν προσβλητική και εντέλει εκμεταλλευτική, αλλά φαίνεται πως απέτρεψε την προχειρότητα στον δημόσιο δανεισμό και ανεξαρτητοποίησε το πτωχευμένο κράτος από τους παλιούς κερδοσκόπους δανειστές του. Κατά την έκφραση του Γιώργου Δερτιλή «η ξενική εξάρτηση αποδείχθηκε οικονομικότερη από την εγχώρια».
 
Λένα Διβάνη, Η «ύπουλος θωπεία»: Ελλάδα και ξένοι, 1821-1940, Εκδόσεις Καστανιώτη
 
α. Τα οικονομικά του ελληνικού κράτους οδηγήθηκαν το 1898 σε καθεστώς Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου (ΔΟΕ). Εκπρόσωποι έξι δυνάμεων (Αγγλία, Γαλλία, Αυστρία, Γερμανία, Ρωσία, Ιταλία) ανέλαβαν τη διαχείριση βασικών κρατικών εσόδων. Επρόκειτο για τα έσοδα των μονοπωλίων αλατιού, φωτιστικού πετρελαίου, σπίρτων, παιγνιόχαρτων, χαρτιού σιγαρέτων, τα έσοδα από την εξόρυξη της σμύριδας της Νάξου, το φόρο καπνού, τα λιμενικά δικαιώματα του Πειραιά, το φόρο χαρτοσήμου κ.λπ. Το ύψος αυτών των εσόδων ανερχόταν σε 28.000.000 έως 30.000.000 δραχμές. Παραλλήλως, όπως επισημαίνεται στην Ιστορία του Ελληνικού Έθνους (Κείμενο Α), υπήρχε πρόβλεψη για την αξιοποίηση πρόσθετων εγγυήσεων σε περίπτωση που τα προαναφερθέντα έσοδα δεν επαρκούσαν. Ειδικότερα, ο ΔΟΕ μπορούσε να θέσει υπό τον έλεγχό του τα έσοδα των τελωνείων του Λαυρίου, της Πάτρας, του Βόλου και της Κέρκυρας, το σύνολο των οποίων ανερχόταν στα 7.200.000 δραχμές.
 
β. Τα αποτελέσματα ήταν θετικά και έγιναν ορατά λίγα χρόνια αργότερα. Η εγγύηση των Δυνάμεων αύξησε την πιστοληπτική ικανότητα του κράτους, ενώ ο έλεγχος απάλλαξε τους δημοσιονομικούς μηχανισμούς από δυσλειτουργίες του παρελθόντος. Όπως επισημαίνεται στην Ιστορία του Ελληνικού Έθνους (Κείμενο Α), ο διεθνής οικονομικός έλεγχος, ο οποίος αποσκοπούσε πρωτίστως στο όφελος των δανειστών της Ελλάδας επέφερε ορισμένες θετικές συνέπειες στην ελληνική οικονομία. Μια πρώτη θετική επενέργεια ήταν πως στο πλαίσιο του νόμου που καθόριζε τη λειτουργία του ΔΟΕ υπήρχε νομική πρόβλεψη για τον περιορισμό της αναγκαστικής κυκλοφορίας του εθνικού νομίσματος, γεγονός που είχε ως αποτέλεσμα να ενισχυθεί η νομισματική σταθερότητα και να αυξηθεί η εξωτερική αξία της δραχμής. Αντιστοίχως, η Λένα Διβάνη (Κείμενο Β) τονίζει πώς πέρα από την αύξηση που γνώρισε η αξία της δραχμής και τη σταθεροποίηση των τιμών, ο διεθνής οικονομικός έλεγχος διαμόρφωσε ένα αυστηρότερο και πιο τυπικό πλαίσιο στον δανεισμό του ελληνικού κράτους, διασφαλίζοντας έτσι την αποδέσμευσή του από τους παλαιότερους δανειστές του, οι οποίοι λειτουργούσαν αμιγώς κερδοσκοπικά. Γινόταν κατ’ αυτό τον τρόπο αντιληπτό πως η οικονομική εξάρτηση από τους ευρωπαίους δανειστές ήταν λιγότερο επιβαρυντική σε σύγκριση με την εξάρτηση από ελληνικούς οικονομικούς παράγοντες. Μια διαπίστωση που ερχόταν σε αντίθεση με τη διαδεδομένη εντύπωση πως ο ΔΟΕ θα λειτουργήσει «καταστροφικά» για την Ελλάδα. Έτσι, το 1910, παρά τα προβλήματα στο εξωτερικό ισοζύγιο πληρωμών εξαιτίας της σταφιδικής κρίσης και παρά το γεγονός ότι η αποπληρωμή των δανείων εξακολουθούσε να απορροφά το 1/3 των εθνικών εσόδων, τα δημόσια οικονομικά μπορούσαν να χαρακτηριστούν υγιή, οι προϋπολογισμοί ήταν ελαφρώς πλεονασματικοί και οι οικονομικές δυνατότητες του κράτους σαφώς αυξημένες. Αυτή η θετική εξέλιξη επέτρεψε τις μεταρρυθμίσεις των πρώτων κυβερνήσεων του Ελευθερίου Βενιζέλου, την πολεμική προετοιμασία και τη συμμετοχή στους Βαλκανικούς πολέμους, χωρίς τις δραματικές επιπτώσεις που είχαν στο οικονομικό πεδίο οι πολεμικές κινητοποιήσεις του παρελθόντος. Βραχυπρόθεσμα, ωστόσο, όπως αυτό δηλώνεται από τη Λένα Διβάνη (Κείμενο Β), στον πολιτικό τομέα η επιβολή του Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου προκάλεσε μια περίοδο έντονης κρίσης, διότι τόσο η κυβέρνηση όσο και γενικότερα οι πολιτικοί της χώρας έγιναν αποδέκτες δημόσιας αμφισβήτησης από τους πολίτες. Το γεγονός αυτό ήταν απότοκο της πεποίθησης αφενός πως ο διεθνής έλεγχος καταπατούσε την ανεξαρτησία της χώρας, κι αφετέρου πως επρόκειτο για μια κατάσταση προσβλητική για την Ελλάδα. Η αρχική αποδοχή, άλλωστε, της εξέλιξης αυτής ήταν αρνητική, καθώς οι Έλληνες αισθάνονταν ταπεινωμένοι και επέρριπταν την ευθύνη για ό,τι συνέβη στους πολιτικούς τους.
 
ΘΕΜΑ Δ1
Συνδυάζοντας τις ιστορικές σας γνώσεις και τις πληροφορίες από τα κείμενα που σας δίνονται να παρουσιάσετε:
α. το πρόγραμμα εκσυγχρονισμού του Τρικούπη και να εξηγήσετε που απέβλεπε μέσω αυτού (μονάδες 10)
β. τις συνέπειες που επέφερε ο εκχρηματισμός της οικονομίας μετά τη δεκαετία του 1870 (μονάδες 15) 

Μονάδες 25
 
Κείμενο Α
Ο Τρικούπης αντέτασσε ότι το ελληνικό κράτος δεν θα μπορέσει ποτέ να ολοκληρωθεί εθνικά, αν προηγουμένως δεν έχει επιτευχθεί η οικονομική και κοινωνική ανάπτυξή του. Επομένως, ο εκσυγχρονισμός και η ανάπτυξη του κράτους προηγούνταν της εθνικής ολοκλήρωσης και αποτελούσαν μέσα επίτευξής της. […] Φαίνεται, λοιπόν, ότι στην τρικουπική δεκαπενταετία το αλυτρωτικό ζήτημα παραμένει κυρίαρχο, αλλά η επίλυσή του επιδιώκεται μέσω της ανορθωτικής προσπάθειας του κράτους. Η συγκρότηση ενός σύγχρονου και ισχυρού κράτους θα προκαλούσε, αναπόφευκτα, το διεθνή σεβασμό και θα αποθάρρυνε τις διαθέσεις των Μεγάλων Δυνάμεων για κηδεμόνευσή του και για μεθόδευση και έλεγχο των αποφάσεών του.
 
Σπύρος Τζόκας, Ο Χαρίλαος Τρικούπης και η συγκρότηση του νεοελληνικού κράτους, Εκδόσεις Θεμέλιο
 
Κείμενο Β
Αν λοιπόν ο κυρίαρχα αντιπαραγωγικός χαρακτήρας της νεοελληνικής κοινωνικο-επαγγελματικής συνθέσεως αποτελεί μόνιμο γνώρισμά της, ο τομέας αυτός υφίσταται ουσιαστικότερες διαφοροποιήσεις γύρω στο 1880. Από την εποχή αυτή η κυρίαρχη θέση της διοικήσεως και των προσωπικών υπηρεσιών υποχωρεί, για να αυξηθούν θεαματικά το εμπόριο, η πίστη και οι συγκοινωνίες, καθώς και τα ελεύθερα επαγγέλματα. Με άλλα λόγια, δίπλα στο κράτος, που αποτελούσε για τα πρώτα 50 χρόνια το βασικό πόλο έλξεως του μη αγροτικού πληθυσμού εμφανίζονται βαθμιαία και άλλοι τομείς απασχολήσεως. […] Η άνοδος του Χαρίλαου Τρικούπη συμπίπτει με την πρώτη σύμπηξη αστικών στρωμάτων που λειτουργούσαν έξω από τον κρατικό μηχανισμό και που αντιπαραθέτονταν προς την κυρίαρχη κρατική αστική τάξη. Όπως γράφει το 1885 ο Βλάσης Γαβριηλίδης: «Τῷ ὄντι μία κοινωνική επανάστασις συμβαίνει παρά τῷ ἑλληνικῷ λαῷ… Ποιος ἔφερε την ἐπανάστασιν αὐτήν; Ο κ. Τρικούπης; Βεβαίως οὐχί! Ο χρόνος και ο πολιτισμός. Ο κ. Τρικούπης εἶναι ἐκπρόσωπος και προσωποποίησις της ἐπαναστάσεως…».
 
Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Τόμος ΙΔ΄, Εκδοτική Αθηνών
 
α. Το τρικουπικό κόμμα ήδη από το 1875 παρουσίασε ένα συστηματικό πρόγραμμα εκσυγχρονισμού της χώρας, αρκετά κοντά στις αντιλήψεις του Κουμουνδούρου, το οποίο προέβλεπε: συγκρότηση κράτους δικαίου∙ εξορθολογισμό της διοίκησης, κυρίως με τον καθορισμό των προσόντων των δημοσίων υπαλλήλων, ώστε να περιοριστεί η ευνοιοκρατία∙ ανάπτυξη της οικονομίας και κυρίως ενίσχυση της γεωργίας∙ βελτίωση της άμυνας και της υποδομής, κατά κύριο λόγο του συγκοινωνιακού δικτύου της χώρας. Σύμφωνα με τα στοιχεία που καταγράφει ο Σπύρος Τζόκας (Κείμενο Α), η ευρύτερη εκσυγχρονιστική και ανορθωτική προσπάθεια του Τρικούπη αποσκοπούσε στην εθνική ολοκλήρωση του ελληνικού κράτους. Σε αντίθεση, άλλωστε, με άλλους πολιτικούς ο Τρικούπης θεωρούσε πως έπρεπε να προηγηθεί η ανάπτυξη του κράτους κι έπειτα να ακολουθήσει η επιδίωξη απελευθέρωσης των αλύτρωτων περιοχών. Παρέμενε, έτσι, η εδαφική διεύρυνση της Ελλάδας βασικό ζητούμενο καθ’ όλη την περίοδο της πολιτικής κυριαρχίας του Τρικούπη, επιδιωκόταν, ωστόσο, μέσω του κρατικού εκσυγχρονισμού. Η ισχυροποίηση του ελληνικού κράτους θα διασφάλιζε, κατά την άποψη του Τρικούπη, τον σεβασμό σε διεθνές επίπεδο για την Ελλάδα και, συνάμα, θα απέτρεπε τους όποιους σχεδιασμούς των Μεγάλων Δυνάμεων να χειραγωγήσουν και να θέσουν υπό τον έλεγχό τους το ελληνικό κράτος.  
 
β. Μέχρι τη δεκαετία του 1870 το κράτος αποτελούσε τον κύριο εργοδότη, που εξασφάλιζε θέσεις εργασίας στο δημόσιο και δυνατότητα κοινωνικής ανέλιξης, εφόσον στους ανώτατους λειτουργούς του εξασφάλιζε εισόδημα που σχεδόν ξεπερνούσε το εισόδημα όλων των άλλων μελών της κοινωνίας. Μεγάλος αριθμός ανθρώπων απευθύνονταν στο κράτος για την κατοχή μιας θέσης στο δημόσιο. Η πληροφορία αυτή επιβεβαιώνεται από την Ιστορία του Ελληνικού Έθνους (Κείμενο Β), όπου πρόσθετα επισημαίνεται πως ενώ για τα πρώτα πενήντα χρόνια της ύπαρξής του το ελληνικό κράτος λειτουργούσε ως μέσο επαγγελματικής εξασφάλισης για όσους δεν απασχολούνταν στον αγροτικό τομέα, σταδιακά, κατά το 1880, αναδύθηκαν νέες επαγγελματικές επιλογές. Κατ’ αυτό τον τρόπο διακόπηκε ο αντιπαραγωγικός χαρακτήρας της ελληνικής κοινωνίας που βασιζόταν σε εργασίες διοικητικού χαρακτήρα και προσωπικών υπηρεσιών, εφόσον πλέον οι πολίτες στρέφονταν σε εργασίες σχετιζόμενες με το εμπόριο, τις συγκοινωνίες, τον χρηματοπιστωτικό τομέα, καθώς και στα ελεύθερα επαγγέλματα. Με τις νέες συνθήκες που προέκυψαν, άρα, από τον εκχρηματισμό της οικονομίας δημιουργήθηκαν κοινωνικά στρώματα τα οποία δεν ζητούσαν διορισμό αλλά τη λήψη μέτρων που θα ευνοούσαν την προώθηση των συμφερόντων τους. Φορέας των αιτημάτων αυτών ήταν ο Χαρίλαος Τρικούπης. Όπως ειδικότερα αναφέρεται στην Ιστορία του Ελληνικού Έθνους (Κείμενο Β), η επικράτηση του Τρικούπη στον πολιτικό τομέα συνέβη όταν άρχισαν να συγκροτούνται για πρώτη φορά αστικά στρώματα, τα οποία δεν βάσιζαν την οικονομική τους άνοδο στο κράτος και λειτουργούσαν, έτσι, ως αντίρροπη δύναμη απέναντι στους αστούς που κατείχαν κρατικές θέσεις ή πλούτιζαν μέσω του κράτους. Σε δημοσιογραφικό άρθρο, μάλιστα, του 1885 διευκρινίζεται πως η αλλαγή αυτή που συντελέστηκε στην ελληνική κοινωνία δεν ήταν αποτέλεσμα της πολιτικής του Τρικούπη, αλλά της εξέλιξης που είχε προηγηθεί. Ως εκ τούτου, ο Τρικούπης αναγνωριζόταν μεν ως εκπρόσωπος της κοινωνικής αυτής αλλαγής, αλλά όχι ως εκείνος που την προκάλεσε.