Ν. Γλώσσα Γ΄ Λυκείου: Η δημιουργικότητα αρχίζει από την κούνια

 

Milo Serrano 

Ν. Γλώσσα Γ΄ Λυκείου: Η δημιουργικότητα αρχίζει από την κούνια
 
Κείμενο 1
[Δημιουργικότητα]
 
     Η δημιουργικότητα νοείται ως μια διαδικασία, η οποία οδηγεί σε κάποια μορφή δημιουργικής παραγωγής και χαρακτηρίζεται από πρωτοτυπία και αποτελεσματικότητα, ενώ μπορεί να συνδυάζει ιδέες ή υλικά με νέους τρόπους. Συνδέεται άμεσα με τη φαντασία, την καινοτομία, την επίλυση προβλημάτων και την αποκλίνουσα σκέψη, αλλά η πολύπλευρη φύση της καθιστά δύσκολο το εγχείρημα να την ορίσει κάποιος.
     Μπορεί κανείς να πει ότι η επίλυση προβλημάτων, η εξεύρεση λύσεων και η παροχή πολύτιμης εργασίας μέσω της φαντασίας, της πρωτοτυπίας και της ευχέρειας απαιτούν δημιουργικό νου. Η αξία της δημιουργικότητας είναι πολιτιστικά, κοινωνικά αλλά και οικονομικά αδιαμφισβήτητη, εξ ου και η ένταξή της στους γενικούς εκπαιδευτικούς στόχους παγκοσμίως.
      Η δυναμική σχέση της εκπαίδευσης μέσω των τεχνών με τη δημιουργικότητα έχει επιβεβαιωθεί ερευνητικά. Η συμμετοχή των παιδιών σε καλλιτεχνικές δράσεις ενισχύει την καλλιέργεια της αποκλίνουσας σκέψης τους. Στο ίδιο πνεύμα, εντοπίζεται ισχυρή σχέση ανάμεσα στην ενασχόληση με τις τέχνες και στην ανάπτυξη της φαντασίας, την κατανόηση σύνθετων εννοιών και την ανάληψη πρωτοβουλιών για την εξεύρεση λύσεων σε προβληματικές καταστάσεις. Σε ένα πολύτεχνο εργαστήρι, το παιχνίδι με τις μορφές εξασφαλίζει μοναδικές πολυαισθητηριακές εμπειρίες μάθησης και ζωής για το μικρό παιδί. Στο παιδί που πειραματίζεται με τις μορφές στο παιχνίδι του, εξασφαλίζονται ευκαιρίες να ανακαλύψει και να εκφράσει συναισθήματα, αγωνίες και σκέψεις. Ταυτόχρονα, η ίδια εμπειρία παρέχει τη δυνατότητα ειδικά στο μικρό παιδί να καθρεφτιστεί στο δημιούργημά του, να νιώσει την ιδιαιτερότητα και τη μοναδικότητα του προσώπου του και να αναπτυχθεί.
 
[Αντώνης Λενακάκης, Τέχνες-διαδίκτυο-δημιουργικότητα, ΤΕΠΑΕ ΑΠΘ, 2024, ePublishing: Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης, απόσπασμα ελαφρώς διασκευασμένο για τις ανάγκες της εξέτασης].
 
Κείμενο 2
Η δημιουργικότητα αρχίζει από την κούνια
 
     Αν νομίζετε πως η ικανότητα να κάνει κάποιος σύνθετες σκέψεις αφορά μόνο τους ενηλίκους, κάνετε λάθος. Κι αυτό διότι επιστήμονες του Πανεπιστημίου του Μπέρμιγχαμ και του Πανεπιστημίου Κεντρικής Ευρώπης στην Αυστρία (CEU), έπειτα από σχετική έρευνα, διαπίστωσαν πως η δημιουργική σκέψη ξεκινά από την… κούνια. Όπως συγκεκριμένα προέκυψε από τη μελέτη τους που δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό περιοδικό «PNAS», τα βρέφη ηλικίας έως 12 μηνών όχι μόνο είναι ικανά για δημιουργική σκέψη πολύ πριν αρχίσουν να μιλάνε, αλλά και αυτού του είδους η σκέψη είναι απαραίτητη για την ανάπτυξη της γλωσσικής τους ικανότητας.
     Όπως εξήγησε η επικεφαλής της μελέτης, νευροεπιστήμονας με ειδίκευση στη βρεφική και πρώιμη παιδική ηλικία Δρ. Μπάρμπαρα Πομιεχόφσκα, στόχος της ερευνητικής της ομάδας ήταν να ανακαλύψει την «πηγή» της ανθρώπινης δημιουργικότητας και της παραγωγικής σκέψης. «Η ανθρώπινη ευφυία και δημιουργικότητα βασίζονται στη συνδυαστική σκέψη ή στην ικανότητα σχηματισμού εντελώς νέων σκέψεων, συνδυάζοντάς τες με υπάρχουσες (γνωστές) έννοιες και ιδέες. Η δημιουργικότητα των ανθρώπων δεν έχει όρια, μας πήγε στο φεγγάρι και μας επέτρεψε να θεραπεύσουμε θανατηφόρες νόσους, αλλά δεν γνωρίζουμε ακόμα πότε και πώς προκύπτει αυτή η εντυπωσιακή ικανότητα συνδυασμού ιδεών και εφεύρεσης νέων πραγμάτων. Αυτή η έρευνα δείχνει ότι πρέπει να πάμε πίσω στην αρχή της γλωσσικής ανάπτυξης για να λύσουμε αυτό το παζλ».
     Σύμφωνα με τη δόκτορα Πομιεχόφσκα, η συγκεκριμένη μελέτη έδειξε πως η ανθρώπινη δημιουργικότητα είναι αρχέγονη και ξεκινά ήδη από τη βρεφική ηλικία. «Όταν μιλάμε για δημιουργικότητα, αναφερόμαστε συνήθως σε ανθρώπους που ασχολούνται με τις τέχνες, σε κάποιους εφευρέτες και γενικότερα σε ενηλίκους και μεγαλύτερα παιδιά που έχουν κάποιο ιδιαίτερο ταλέντο. Πολύ λίγοι άνθρωποι μπορούν να φανταστούν πως ένα μικρό ανθρωπάκι έχει ικανότητα για συνδυαστική σκέψη. Θα πρέπει, επομένως, να μελετήσουμε τις συνθήκες εκείνες που επηρεάζουν αρνητικά την ανάπτυξη των δημιουργικών γνωστικών ικανοτήτων του βρέφους. Και τώρα που γνωρίζουμε ότι αυτή η ικανότητα ξεκινά νωρίς, μπορούμε να εξετάσουμε όλους αυτούς τους βιολογικούς, κοινωνικούς και περιβαλλοντικούς παράγοντες που μπορεί να την επηρεάσουν. Για παράδειγμα η φτώχεια, το ανθυγιεινό περιβάλλον διαβίωσης, το χαμηλό μορφωτικό επίπεδο των γονιών, η έλλειψη κοινωνικής υποστήριξης και η κακή διατροφή είναι γνωστοί παράγοντες που επιδρούν στη γνωστική ανάπτυξη των παιδιών».
 
[Άρθρο της Κέλλυς Φαναριώτη από το διαδίκτυο (tovima.gr), 13-08-2024, συντομευμένο και ελαφρώς διασκευασμένο για τις ανάγκες της εξέτασης].
 
Κείμενο 3
[Εξαίσια αστική μας κοινωνία]
Ανεβαίνω στο γραφείο κι αμέσως ζαρώνει η καρδιά μου. Οι αγαπητοί μου συνάδελφοι καταφθάνουν λαχανιασμένοι. Κάθε πρωί μελετώ σχολαστικά την καλημέρα τους, το ύφος τους και τη ματιά τους. Δεν μπορώ να καταλάβω πώς έγινε και μαζεύτηκαν όλες οι μπαγιάτικες φάτσες πάνω στο δικό μου το κεφάλι. Εκείνο όμως που με απελπίζει περισσότερο είναι, πως το ίδιο σχεδόν συμβαίνει και σε όλα τα άλλα γραφεία. Αυτό το διαπίστωσα μόνος μου τελευταία, όταν πάνω στην αγανάκτησή μου, είπα ν’ αλλάξω και πάλι δουλειά, για να μην τους βλέπω όλη μέρα μπροστά μου. Κατόπι σκέφτηκα πως θα τους έχει αποξεράνει έτσι, σώμα και καρδιά, το πολύ διάβασμα, το κλείσιμο ή η βαθιά σκέψη. Σηκώθηκα και ξαναπήγα στις διάφορες μεγάλες σχολές για να τους δω νεαρούς και φρέσκους φρέσκους. Χώθηκα βέβαια στις αίθουσες των πρωτοετών. Εδώ, είπα, μέσα σ’ αυτό το φυτώριο, θα φανεί το πράγμα. Και όμως η εντύπωσή μου ήταν εξίσου αποκαρδιωτική· το επόμενο κύμα, δεν αποκλείεται, να είναι χειρότερο.
Σκέφτομαι μήπως πρέπει ν’ αλλάξω επάγγελμα και όχι μονάχα γραφείο. Τώρα όμως είναι μάλλον αργά· ούτε τέχνη ξέρω, ούτε για να πάω μαθητευόμενος έχω την ηλικία και το κουράγιο, αλλά ούτε τα χαρτιά και τα κατάστιχα1 χωνεύω. Θα ήθελα, είναι αλήθεια, προ πολλού να ήμουν εργάτης· παράλληλα όμως να έχω αυτή την ίδια ψυχή, τις ίδιες γνώσεις και τα ίδια μυαλά.
 
1. κατάστιχα: λογιστικά βιβλία, βιβλία επαγγελματιών
 
[Γιώργος Ιωάννου, Για ένα φιλότιμο, εκδ. Κέδρος, 1980, απόσπασμα διασκευασμένο για τις ανάγκες της εξέτασης].
 
Θέμα Α
Α1. Να αποδώσετε συνοπτικά σε μία παράγραφο 70-80 λέξεων τις θέσεις της Μπάρμπαρα Πομιεχόφσκα στο Κείμενο 2 για την ανθρώπινη δημιουργικότητα.
Μονάδες 20
 
Σύμφωνα με την Μπάρμπαρα Πομιεχόφσκα η ανθρώπινη δημιουργικότητα βασίζεται στη συνδυαστική και παραγωγική σκέψη. Αποτελεί, συνάμα, μια ιδιότητα δίχως όρια, η οποία ξεκινά ήδη από τη βρεφική ηλικία, έστω κι αν οι περισσότεροι τείνουν να τη συνδέουν με τους ενήλικες και όχι με τα μικρά παιδιά. Η ανάπτυξή της σχετίζεται με το ξεκίνημα της γλωσσικής ανάπτυξης, γι’ αυτό και χρειάζεται να μελετηθούν οι παράγοντες που λειτουργούν ανασταλτικά στη γνωστική εξέλιξη του βρέφους, είτε είναι βιολογικοί ή περιβαλλοντικοί είτε κοινωνικοί.
[Λέξεις: 79]
 
Θέμα Β
Β1. Να επαληθεύσετε ή να διαψεύσετε, με βάση το Κείμενο 1, τις παρακάτω περιόδους λόγου, γράφοντας στο τετράδιό σας, δίπλα στο γράμμα που αντιστοιχεί σε κάθε περίοδο, τη λέξη Σωστό ή Λάθος (χωρίς αναφορά σε χωρία του κειμένου):
 
α. Ένα από τα χαρακτηριστικά της δημιουργικότητας είναι ότι αποφέρει αποτελέσματα. Σωστό
β. Ένας από τους στόχους της εκπαίδευσης, σε παγκόσμιο επίπεδο, είναι η καλλιέργεια της δημιουργικότητας. Σωστό
γ. Η σύνδεση της δημιουργικότητας με τις τέχνες στην εκπαίδευση δεν έχει ερευνηθεί. Λάθος
δ. Η επαφή του παιδιού με τις τέχνες δυσχεραίνει την προσπάθειά του να επιλύσει προβλήματα. Λάθος
ε. Το παιδί, μέσα από το δημιουργικό παιχνίδι, ανακαλύπτει τον εαυτό του. Σωστό
Μονάδες 15
 
Β2. Το Κείμενο 1 αποτελεί δείγμα επιστημονικού λόγου. Να εντοπίσετε δύο γλωσσικές επιλογές που το επιβεβαιώνουν (μονάδες 2) δίνοντας το αντίστοιχο χωρίο (μονάδες 2) και να αιτιολογήσετε την επιλογή σας (μονάδες 6).
Μονάδες 10
 
Στο Κείμενο1 ο επιστημονικός λόγος γίνεται αντιληπτός από αρκετές γλωσσικές επιλογές, μεταξύ των οποίων είναι οι ακόλουθες:
- Χρήση ειδικών όρων («αποκλίνουσα σκέψη», «πολυαισθητηριακές εμπειρίες μάθησης»), μέσω των οποίων γίνεται αντιληπτή η γνώση του γράφοντος για το υπό διερεύνηση θέμα. Διασφαλίζεται, συνάμα, μέσω αυτών η αίσθηση του αναγνώστη πως διαβάζει ένα αξιόπιστο και έγκυρο κείμενο.
- Αξιοποίηση ονοματοποίησης («ενασχόληση», «ανάληψη», «εξεύρεση», «πρωτοτυπία», «επίλυση», «καινοτομία», «μάθηση»), μέσω της οποίας ο γράφων αποδίδει με νοηματική πυκνότητα τις ιδέες του, εφόσον αποφεύγει τη δημιουργία περιττών δευτερευουσών προτάσεων.
- Αναφορική λειτουργία της γλώσσας («την κατανόηση σύνθετων εννοιών και την ανάληψη πρωτοβουλιών για την εξεύρεση λύσεων»), μέσω της οποίας διασφαλίζεται η σαφήνεια και η ακρίβεια των νοημάτων που αποτελούν σταθερά γνωρίσματα του επιστημονικού λόγου.
- Επιστημική τροπικότητα («κοινωνικά αλλά και οικονομικά αδιαμφισβήτητη»), μέσω της οποίας δηλώνεται η βεβαιότητα του γράφοντος για τις διαπιστώσεις ή και τα δεδομένα, στα οποία βασίζει τους συλλογισμούς και τις απόψεις του.
- Χρήση γ΄ ρηματικού προσώπου («Η δημιουργικότητα νοείται ως μια διαδικασία, η οποία οδηγεί σε κάποια μορφή δημιουργικής παραγωγής»), μέσω του οποίου διασφαλίζεται η αναγκαία αποστασιοποίηση ενός επιστημονικού κειμένου, προκειμένου οι εκφραζόμενες απόψεις να διατηρούν την αντικειμενικότητά τους και να μην υπονομεύονται από τη μεροληψία του υποκειμενισμού.
- Αξιοποίηση οριστικής έγκλισης («Η συμμετοχή των παιδιών σε καλλιτεχνικές δράσεις ενισχύει την καλλιέργεια της αποκλίνουσας σκέψης τους.»), μέσω της οποίας ο γράφων αφενός υποδηλώνει τη βεβαιότητά του για τα όσα καταγράφει και αφετέρου την επίκληση στοιχείων που έχουν ήδη επιβεβαιωθεί και δεν συνιστούν απλές εικασίες ή επιδιωκόμενες επιτεύξεις.
- Χρήση παθητικής σύνταξης («εντοπίζεται ισχυρή σχέση ανάμεσα στην ενασχόληση με τις τέχνες και στην ανάπτυξη της φαντασίας»), μέσω της οποίας ο γράφων αποδίδει τις απόψεις και τα στοιχεία που καταγράφει με την αντικειμενικότητα και την επισημότητα που απαιτεί ο επιστημονικός λόγος.
 
Β3. α. Ποιο είναι το επικοινωνιακό αποτέλεσμα του τίτλου του Κειμένου 2 και πώς επιτυγχάνεται; (μονάδες 3)
 
«Η δημιουργικότητα αρχίζει από την κούνια»
Το επικοινωνιακό αποτέλεσμα του εν λόγω τίτλου είναι διττό, δοθέντος πως αφενός προϊδεάζει τον αναγνώστη σχετικά με το περιεχόμενο του κειμένου και αφετέρου κεντρίζει το ενδιαφέρον του, κινητοποιώντας τον να διαβάσει το κείμενο. Το αποτέλεσμα αυτό επιτυγχάνεται με την ιδιαίτερη χρήση της γλώσσας, καθώς αξιοποιείται η συνυποδήλωση («αρχίζει από την κούνια»), μέσω της οποίας αφενός τονίζεται η εξαιρετικά μικρή ηλικία κατά την οποία ξεκινά η δημιουργική σκέψη, κι αφετέρου με το ίδιο μέσω επιτυγχάνεται η πρόκληση έκπληξης στον αναγνώστη, διότι το στοιχείο αυτό φαντάζει εντελώς απροσδόκητο.
 
β. «Θα πρέπει, επομένως, να μελετήσουμε τις συνθήκες εκείνες που επηρεάζουν αρνητικά την ανάπτυξη των δημιουργικών γνωστικών ικανοτήτων του βρέφους»: Να μεταφέρετε την περίοδο λόγου του Κειμένου 2 στην αντίθετη σύνταξη κάνοντας τις αναγκαίες μετατροπές (μονάδες 5) και να επισημάνετε δύο αλλαγές στο ύφος (μονάδες 2).
Μονάδες 10
 
Παθητική σύνταξη: «Θα πρέπει, επομένως, να μελετηθούν (από εμάς) οι συνθήκες εκείνες από τις οποίες επηρεάζεται αρνητικά η ανάπτυξη των δημιουργικών γνωστικών ικανοτήτων του βρέφους.»
 
Με την αλλαγή της σύνταξης από ενεργητική σε παθητική προκύπτουν σαφείς διαφοροποιήσεις στο ύφος του κειμένου, καθώς αυτό γίνεται πιο αντικειμενικό και ουδέτερο. Το μήνυμα της περιόδου παρουσιάζεται ως κάτι που είναι αναγκαίο να συμβεί -ως κάτι το επωφελές-, με ύφος που διαπνέεται από τη ζητούμενη αποστασιοποίηση ενός επίσημου και τυπικού κειμένου. Η απουσία δήλωσης υποκειμένου ωθεί τον αναγνώστη να αντιληφθεί την επιταγή της γράφουσας ως μια αναγκαία μεν, αλλά απρόσωπη κατάσταση, εφόσον συνιστά μια επιταγή επιστημονικού ενδιαφέροντος.
 
Θέμα Γ
Γ1. Γιατί εμφανίζεται προβληματισμένος ο ήρωας του Κειμένου 3 και πώς εκδηλώνει τον προβληματισμό του; Να απαντήσετε αξιοποιώντας συνολικά τρεις (3) διαφορετικούς κειμενικούς δείκτες. Εσείς πώς θα αντιδρούσατε σε ανάλογη περίπτωση; (150-200 λέξεις)
Μονάδες 15
 
Ο ήρωας του κειμένου εμφανίζεται προβληματισμένος λόγω των συνθηκών που επικρατούν στον χώρο εργασίας του. Ειδικότερα, όπως επισημαίνει με τη χρήση μεταφορικού λόγου («ζαρώνει η καρδιά μου»), κάθε φορά που πηγαίνει στη δουλειά του αισθάνεται απογοήτευση από την έλλειψη ενθουσιασμού κι από τη ρουτίνα που επικρατεί εκεί. Με το σαρκαστικό σχόλιο που κάνει για τους συναδέλφους του («όλες οι μπαγιάτικες φάτσες») καθιστά εναργώς εμφανή την εργασιακή τους αλλοτρίωση και τη μονοτονία που διέπει τον εργασιακό τους βίο. Πρόκειται, μάλιστα, για μια κατάσταση που τον εξωθεί στην επιλογή να αλλάξει εργασιακό χώρο, ώστε να βρει την ανανέωση που επιζητά, μεταβαίνοντας σε ακαδημαϊκές σχολές για να συγχρωτιστεί με τους πρωτοετείς φοιτητές. Ό,τι ανέμενε να αντικρίσει, όπως το δηλώνει με την επανάληψη ενός επιθέτου («φρέσκους φρέσκους»), είναι νέους, γεμάτους ζωτικότητα και δημιουργικότητα. Ό,τι αντίκρισε, ωστόσο, ήταν μια παρόμοια κατάσταση στασιμότητας, η οποία του στέρησε την ελπίδα πως «το επόμενο κύμα» θα έφερνε κάποια αλλαγή.
Προσωπικά, κατανοώ τον προβληματισμό του ήρωα και θεωρώ πως πιθανά θα αναζητούσα ένα πιο δημιουργικό χώρο απασχόλησης, έστω κι αν απαιτούνταν να αλλάξω αντικείμενο εργασίας. Είναι, άλλωστε, ιδιαιτέρως ψυχοφθόρο το κλίμα της ρουτίνας και η απουσία οποιασδήποτε διάθεσης ενθουσιασμού και δημιουργικής χαράς, οπότε δεν θα ήθελα να παραμείνω κάπου, όπου θα έχανα την αγάπη για τη δουλειά μου.
 
Θέμα Δ
Δ1. Τα Κείμενα 1 και 2 αναφέρονται στη δημιουργικότητα και τη σημασία της. Αξιοποιώντας δημιουργικά το περιεχόμενό τους, σε ένα άρθρο 350-400 λέξεων που θα αναρτήσετε στο προσωπικό σας ιστολόγιο, να αναφέρετε:
α) τους λόγους για τους οποίους το σύγχρονο σχολείο οφείλει να καλλιεργεί τη δημιουργικότητα των μαθητών/ μαθητριών και
β) τους τρόπους με τους οποίους εσείς επιλέγετε στην προσωπική σας ζωή να εκφράσετε τη δημιουργικότητά σας.
Μονάδες 30
 
Σημείωση: Προτείνεται να θεωρούνται επαρκείς 2-3 αιτιολογημένες θέσεις για κάθε ζητούμενο.
 
1^ο ζητούμενο: Λόγοι για τους οποίους το σύγχρονο σχολείο οφείλει να καλλιεργεί τη δημιουργικότητα
 
-        Με την καλλιέργεια της δημιουργικότητας διασφαλίζεται παράλληλα η ενίσχυση της ικανότητας των μαθητών να επιλύουν προβλήματα, καθώς οδηγούνται σε μια διαδικασία αναζήτησης πολλαπλών πιθανών λύσεων, εκ των οποίων επιλέγουν τις πλέον αποτελεσματικές. Η δημιουργική προσέγγιση συνδέεται με την αυτονόμηση από τις έτοιμες ή από άλλους δοσμένες λύσεις, εφόσον το άτομο εμπιστεύεται τη δική του κρίση και, ως εκ τούτου, δεν διστάζει να αναζητήσει πρωτότυπους τρόπους διαχείρισης ενός προβλήματος. Η πρωτότυπη και αυτόνομη σκέψη συνιστούν απαραίτητες δεξιότητες για την ενήλικη ζωή, οι οποίες δεν μπορούν να αναπτυχθούν, αν οι μαθητές αναμένουν διαρκώς καθοδήγηση από τους εκπαιδευτικούς.
-        Η δημιουργικότητα βρίσκεται σε άμεση συσχέτιση με την ενίσχυση του πνεύματος καινοτομίας και, κατ’ επέκταση, με την καλλιέργεια μιας δεξιότητας ικανής να στηρίξει την επαγγελματική εξέλιξη του ατόμου. Στον χώρο, άλλωστε, της επιχειρηματικότητας, ο εντοπισμός καινοτόμων προϊόντων ή υπηρεσιών αποτελεί μια καίρια δεξιότητα που επιτρέπει στο άτομο να ξεχωρίσει έναντι των άλλων, προσφέροντας στους πελάτες/καταναλωτές υπηρεσίες ή προϊόντα που καλύπτουν τις ανάγκες τους πληρέστερα σε σχέση με τα ήδη υπάρχοντα. Υπ’ αυτή την έννοια, η στήριξη της δημιουργικότητας ανοίγει μελλοντικές επαγγελματικές προοπτικές, εμπνέοντας στους μαθητές τη διάθεση για καινοτομίες και πρωτότυπες απαντήσεις στις ανάγκες της αγοράς.
-        Με δεδομένο το γεγονός πως η δημιουργικότητα συνδέεται με την αποκλίνουσα σκέψη και με καινοφανείς τρόπους θέασης της πραγματικότητας, γίνεται εμφανές πως πρόκειται για μια ικανότητα που ενισχύει πολλαπλά τις νοητικές δεξιότητες των μαθητών. Μέσω της δημιουργικότητας, άλλωστε, έχουν την ευκαιρία να αξιοποιήσουν τη βαθιά ανθρώπινη και αστείρευτη ικανότητα της φαντασίας, τη συνδυαστική σκέψη, καθώς και την επωφελή πρακτική της δοκιμής-λάθους, που επιτρέπουν στους νέους να βασιστούν στη δική τους κρίση, να πειραματιστούν και να αναδείξουν το εύρος των δικών τους δεξιοτήτων. Ας μην παραβλέπουμε το γεγονός πως η δημιουργικότητα δεν αποτρέπεται από πιθανά λάθη, τα αξιοποιεί αντιθέτως για να διερευνήσει διαφορετικούς τρόπους συλλογισμού, έως ότου εντοπίσει την πλέον βιώσιμη και αποτελεσματική επιλογή.
-        Η καλλιέργεια της δημιουργικότητας και, κατ’ επέκταση, της δυνατότητας των νέων να έχουν εμπιστοσύνη στη δική τους οπτική, συνιστά βασικό βήμα για τη σταδιακή διαμόρφωση ικανών και υπεύθυνων μελλοντικών πολιτών. Με την ενίσχυση της επίγνωσης πως έχουν την ικανότητα να αντικρίζουν επιμέρους προβλήματα ή ζητήματα με τη δική τους σκέψη, χωρίς να χρειάζονται εξωτερική καθοδήγηση, αποκτούν σταδιακά τη δυνατότητα της αυτόνομης κρίσης και αποκτούν, άρα, τις ζητούμενες αντιστάσεις έναντι της χειραγώγησης και της δημαγωγίας. Η δημιουργικότητα λειτουργεί ως το πρώτο εκείνο ερέθισμα που επιτρέπει στους νέους να αντιληφθούν πως έχουν την ικανότητα να σκέφτονται, να προβληματίζονται, να επιλύουν προβλήματα, αλλά και να εντοπίζουν ελλείψεις ή περιθώρια βελτίωσης εκεί που άλλοτε έβλεπαν παγιωμένες καταστάσεις. Η δημιουργικότητα, άλλωστε, είναι η πιο βέβαιη απάντηση απέναντι στο αίσθημα του αδιέξοδου και της στασιμότητας.
-        Η δημιουργικότητα είναι σε πρωταρχικό επίπεδο συνδεδεμένη με την έκφραση του προσωπικού τρόπου κατανόησης της πραγματικότητας, γεγονός που τη φέρνει εξαρχής σε επαφή με τον κόσμο των τεχνών. Υπ’ αυτό το πρίσμα, όταν ενθαρρύνεται η δημιουργικότητα των νέων, τούς παρέχεται η ευκαιρία να εκφραστούν καλλιτεχνικά και να λειτουργήσουν έτσι αφενός ως δημιουργοί και αφετέρου ως φορείς πολιτισμού, αφού η δική τους καλλιτεχνική έκφραση αποτελεί πολύτιμο φανέρωμα των πολιτισμικών αξιών και ανησυχιών της νέας γενιάς. Επιτυγχάνεται, έτσι, με την ενθάρρυνση της δημιουργικότητας η εμφάνιση ενός νέου κύματος καλλιτεχνών -σε κάθε πιθανή έκφανση της τέχνης- με θετικά αποτελέσματα για τη πολιτισμική έκφραση και εξέλιξη της σύγχρονης κοινωνίας.
-        Η ένταξη μεθόδων διδασκαλίας και δραστηριοτήτων που ενθαρρύνουν τη δημιουργικότητα στο σχολείο μπορεί να λειτουργήσει αποτελεσματικά ως μέσο ανάσχεσης φαινομένων επιθετικότητας και βίαιης συμπεριφοράς. Η παροχή ευκαιριών έκφρασης της δημιουργικότητας των νέων, χωρίς την αξίωση βαθμολογικών επιδόσεων και χωρίς την πίεση της υψηλής απόδοσης, επιτρέπει σε μαθητές που τείνουν να αισθάνονται ότι μειονεκτούν ως προς τις μαθησιακές επιδόσεις τους, να βρουν έναν τρόπο έκφρασης που φανερώνει τις δικές τους δυνατότητες, ενισχύοντας, έτσι, την αυτοπεποίθησή τους, αλλά και την εκτίμησή τους για την πρωτοτυπία και τις δημιουργικές δεξιότητες των συμμαθητών τους. Διαμορφώνεται, κατ’ αυτό τον τρόπο, ένα σχολικό περιβάλλον στο πλαίσιο του οποίου δεν υποβόσκουν ενστάσεις, ανταγωνισμοί και επιζήμια συμπλέγματα. Αποφορτίζεται, δηλαδή, το κλίμα εκείνο που ωθεί μέρος του μαθητικού πληθυσμού σε αναποτελεσματικές συμπεριφορές, προκειμένου είτε να εκφράσουν τη δυσαρέσκειά τους για τις συνεχώς χαμηλές επιδόσεις τους είτε να επιδιώξουν, έστω και με αρνητικό ή βίαιο τρόπο, τη δήλωση της υπεροχής τους έναντι των άλλων.
-        Η καλλιέργεια της δημιουργικότητας προσφέρει στους μαθητές μια ευπρόσδεκτη αλλαγή από τη συνήθη εκπαιδευτική διαδικασία που αποσκοπεί στην κάλυψη της εξεταστέας ύλης. Τούς επιτρέπει να ανανεώσουν τον ενδιαφέρον τους για τη μαθησιακή εμπειρία, εφόσον η γνώση και η ενίσχυση της σκέψης επιδιώκονται με εντελώς διαφορετικούς τρόπους, οι οποίοι διαμορφώνουν ένα ευχάριστο κλίμα μάθησης. Οι μαθητές αποφορτίζονται από την πίεση που τους προκαλεί η εντατική προσπάθεια παρακολούθησης διαρκώς νέων διδακτικών ενοτήτων και αισθάνονται τη χαρά της προσωπικής έκφρασης, όπως και της αυξανόμενης εμπιστοσύνης στην αξία του δικού τους πρωτότυπου τρόπου σκέψης.
 
2^ο ζητούμενο: Οι τρόποι με τους οποίους οι μαθητές εκφράζουν τη δημιουργικότητά τους στην προσωπική τους ζωή
 
Σημείωση: Το δεύτερο ζητούμενο συνδέεται με βιωματικές/προσωπικές εμπειρίες έκφρασης της δημιουργικότητας σε ποικίλες πτυχές της ζωής των μαθητών.
 
-        Μια βασική επιλογή για την έκφραση της δημιουργικότητας των νέων είναι, σαφώς, η ενασχόληση με την τέχνη. Η εκμάθηση ενός μουσικού οργάνου, η ζωγραφική, το θέατρο, η σύνθεση στίχων ή μουσικής, ο χορός, αλλά και κάθε άλλη μορφή τέχνης συνιστούν συνήθεις ενασχολήσεις των μαθητών, καθώς τους προσφέρουν ένα σημαντικό μέσο προσωπικής έκφρασης, εκτόνωσης και συναισθηματικής αποφόρτισης.
-        Σε ό,τι αφορά τον χώρο των θετικών επιστημών οι νέοι ενδέχεται να αναζητούν, πέρα από τις διδαχθείσες μεθόδους προσέγγισης των προβλημάτων, δικούς τους πιθανούς τρόπους επίλυσης των προβλημάτων. Η δυνατότητα εναλλακτικών μεθόδων επίλυσης μαθηματικών προβλημάτων προσφέρει τη δυνατότητα στους μαθητές να πειραματίζονται και να αναζητούν πρωτότυπες προσεγγίσεις, χωρίς να συνδέουν απαραίτητα την ενασχόληση αυτή με το σχολείο ή με τις σχολικές εξετάσεις και ασκήσεις.
-        Σε ό,τι αφορά τον χώρο των ανθρωπιστικών επιστημών οι νέοι ενδέχεται να αξιοποιούν τον πλούτο της λογοτεχνικής παραγωγής, όχι μόνο για την ανάγνωση έργων που σχετίζονται με τα δικά τους ενδιαφέροντα, αλλά για τη μετουσίωση σε γραπτό λόγο των προσωπικών τους ανησυχιών και προβληματισμών. Με αφορμή λογοτεχνικά έργα που τους συγκινούν ή τους εμπνέουν οι νέοι είναι πιθανό να πειραματίζονται με δικές τους συγγραφικές απόπειρες, προσφέροντας στον εαυτό τους μια σημαντική δημιουργική διέξοδο από το άγχος της καθημερινότητας.
-        Η έκφραση της δημιουργικότητας ενδέχεται να επιδιώκεται με την κατασκευή υλικών δημιουργημάτων είτε αυτά συνδέονται με την τέχνη είτε με άλλους τομείς, όπως είναι η δημιουργία ρούχων, επίπλων, μηχανικών κατασκευών ή άλλων επιλογών που παρέχονται στο εμπόριο και δίνουν την ευκαιρία στους νέους να βιώσουν τη χαρά της προσωπικής δημιουργίας. Προκύπτει, άλλωστε, μια ιδιαίτερη αίσθηση ικανοποίησης για τους ανθρώπους, όταν βλέπουν και χρησιμοποιούν κάτι που κατασκεύασαν οι ίδιοι μόνοι τους και δεν το αγόρασαν έτοιμο.