Ιστορία Γ΄ Λυκείου: Το Κρητικό Ζήτημα: Τα πρώτα νέφη (επεξεργασία πηγών)

Worldsat International (science photo library) 

Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από τα κείμενα που σας δίνονται, να απαντήσετε στο ερώτημα: Ποιοι παράγοντες άλλαξαν το θετικό κλίμα της πρώτης περιόδου της Κρητικής Πολιτείας;

ΚΕΙΜΕΝΟ Α

Οι εξελίξεις αυτές διαμόρφωσαν ένα ιδιότυπο διεθνές και εσωτερικό καθεστώς, όπως το περιέγραψε αδρά ο ίδιος ο Ελευθέριος Βενιζέλος: «Την επί της νήσου επομένως κυριαρχίαν ασκούσι σήμερον [1901] αι τέσσαρες Μεγάλες Δυνάμεις. Και είναι μεν αληθές ότι αύται ενέκριναν το Κρητικόν Σύνταγμα δι’ ου η νήσος χαρακτηρίζεται “πολιτεία αυτόνομος”. Αλλ’ η θέσπισις του Συντάγματος δεν κατέστησε την αυτονομίαν πραγματικήν, αφού η πλήρης αυτού εφαρμογή μόνον μετά την λήξιν της αρμοστείας είναι δυνατή, επηύξησε δε μόνον την αβεβαιότητα περί της υφισταμένης πολιτικής της νήσου καταστάσεως».

Στα χρόνια του Βενιζέλου…: Εσωτερική και εξωτερική πολιτική, οικονομία, εκπαίδευση, πολιτισμός. Χανιά-Αθήνα: Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και Μελετών «Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος» – Υπουργείο Παιδείας, Διά βίου μάθησης και Θρησκευμάτων 2010, σσ. 28-29.

ΚΕΙΜΕΝΟ Β

Ο τότε γενικός πρόξενος της Αγγλίας Εσμέ Χάουαρντ παρουσίαζε τον ύπατο αρμοστή απρόθυμο να συνεργαστεί με την κυβέρνηση: «Δεν απέκρυπτε την αντιπάθειά του για το συνταγματικό πολίτευμα. Μου είχε πει κάποτε ότι θεωρούσε άχρηστες τις κοινοβουλευτικές κυβερνήσεις, ότι, όντας ναυτικός, δεν αντιλαμβανόταν τίποτε άλλο από την αυστηρή πειθαρχία και ότι είχε σκοπό να κυβερνήσει την Κρήτη σαν πολεμικό πλοίο, με τον ίδιο καπετάνιο, ό,τι κι αν είχαν κατά νουν οι Δυνάμεις για το σύνταγμα με το οποίο είχαν προικοδοτήσει το νησί».

Λιλή Μακράκη, Ελευθέριος Βενιζέλος 1864-1910: Η διάπλαση ενός εθνικού ηγέτη, 2η

έκδοση. Αθήνα: Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 2001 , σ. 394.

ΚΕΙΜΕΝΟ Γ

Μία ακόμα γενεσιουργός αιτία της σύγκρουσης του Βενιζέλου με τον πρίγκιπα Γεώργιο ήταν ασφαλώς η παλιά και βασανιστική ανησυχία του για οτιδήποτε είχε σχέση με την τύχη της Κρήτης […]. Η άγνοια του περιεχομένου των διαπραγματεύσεων και των διαβημάτων του πρίγκιπα, ο οποίος δεν θεωρούσε αναγκαία τη σχετική πληροφόρηση των συμβούλων του, ασφαλώς όξυνε το κλίμα δυσπιστίας και καχυποψίας των σχέσεών του με τον Βενιζέλο.

Λιλή Μακράκη, Ελευθέριος Βενιζέλος 1864-1910: Η διάπλαση ενός εθνικού ηγέτη, 2η

έκδοση. Αθήνα: Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 2001 , σ. 398.

Ενδεικτική απάντηση

Το θετικό και αισιόδοξο κλίμα των δύο πρώτων ετών της λειτουργίας του νέου καθεστώτος άρχισαν να σκιάζουν απειλητικά σύννεφα, τα οποία επρόκειτο να δημιουργήσουν λίγο αργότερα σοβαρή εσωτερική κρίση. Το Σύνταγμα της Κρητικής Πολιτείας ήταν υπερβολικά συντηρητικό και παραχωρούσε στον Ηγεμόνα, όπως ονομάστηκε ο Ύπατος Αρμοστής, υπερεξουσίες, που εύκολα μπορούσαν να τον οδηγήσουν σε δεσποτική συμπεριφορά. Σύμφωνα με τη μαρτυρία του τότε γενικού προξένου της Αγγλίας Εσμέ Χάουαρντ, όπως αυτή καταγράφεται στο Κείμενο Β, ο ύπατος αρμοστής δεν ήταν πρόθυμος να συνεργαστεί με τα μέλη της κρητικής κυβέρνησης, καθώς δεν έτρεφε καμία εκτίμηση για το θεσμό του συνταγματικού πολιτεύματος. Σύμφωνα, άλλωστε, με τα όσα είχε δηλώσει στον Άγγλο πρόξενο θεωρούσε «άχρηστες» τις κοινοβουλευτικές κυβερνήσεις και πρόθεσή του ήταν να διοικήσει την Κρήτη «σαν πολεμικό πλοίο», αναγνωρίζοντας την αυστηρή πειθαρχία, που ο ίδιος είχε γνωρίσει στην πορεία του στο ναυτικό, ως μόνη ορθή επιλογή. Σκόπευε, μάλιστα, να διατηρήσει ο ίδιος τον έλεγχο του νησιού, αδιαφορώντας για το ποιες ήταν οι επιδιώξεις των Δυνάμεων με το δικαίωμα ψήφισης Συντάγματος που είχαν παραχωρήσει στην Κρήτη.

Επιπλέον, η ασάφεια στον ακριβή καθορισμό αρμοδιοτήτων δημιουργούσε τριβές και προσωπικές αντιπαραθέσεις στο έργο της διοίκησης. Οι τοπικοί παράγοντες της Κρήτης, που πολέμησαν για την ελευθερία του νησιού και στήριξαν με ενθουσιασμό τον Πρίγκιπα, έβλεπαν τώρα με δυσφορία και πικρία να παραγκωνίζονται και να διορίζονται σε καίριες θέσεις Αθηναίοι σύμβουλοι του Γεωργίου, που αγνοούσαν τα κρητικά πράγματα και την ψυχολογία των Κρητών.

Αλλά το πιο σημαντικό ήταν η διαχείριση του εθνικού ζητήματος της ένωσης της Κρήτης με την Ελλάδα. Στο ουσιώδες αυτό ζήτημα παρατηρήθηκε εξαρχής διάσταση απόψεων μεταξύ του Γεωργίου και του Ελευθερίου Βενιζέλου. Ο Γεώργιος πίστευε ότι η λύση του εθνικού ζητήματος θα ωρίμαζε με συνεχείς παραστάσεις και υπομνήματα προς τις Μεγάλες Δυνάμεις, ενώ ο Βενιζέλος, βλέποντας τα πράγματα πρακτικότερα και ρεαλιστικότερα, θεωρούσε ότι η λύση έπρεπε να είναι σταδιακή, με βαθμιαίες κατακτήσεις. Ως πρώτη μάλιστα κατάκτηση θεωρούσε την απομάκρυνση των ξένων στρατευμάτων από τις κρητικές πόλεις και την αντικατάστασή τους από ντόπια πολιτοφυλακή, με Έλληνες αξιωματικούς. Ο Βενιζέλος, άλλωστε, όπως αυτό διαφαίνεται από τα στοιχεία του Κειμένου Α, θεωρούσε ανησυχητικό το ιδιότυπο καθεστώς που είχε διαμορφωθεί στην Κρήτη, αφού το 1901 την κυριαρχία την ασκούσαν στην πραγματικότητα οι τέσσερις Μεγάλες Δυνάμεις. Το γεγονός αυτό αφαιρούσε από την αυτονομία του νησιού την πραγματική της υπόσταση, έστω κι αν είχε εγκριθεί από τις ίδιες αυτές δυνάμεις το Σύνταγμα της Κρήτης που θεωρητικώς τη διασφάλιζε. Ήταν σαφές πως μόνο μετά τη λήξη της αρμοστείας θα ήταν δυνατή η πλήρης εφαρμογή του Συντάγματος και θα αποκτούσε, άρα, ουσιαστικό νόημα η αυτονομία. Ως τότε το μόνο που πρόσφερε η παραχώρηση Συντάγματος ήταν η ενίσχυση της αβεβαιότητας των Κρητικών σχετικά με την πολιτική κατάσταση του νησιού.

Η διάσταση των απόψεων στο πολιτικό ζήτημα δεν άργησε να λάβει τη μορφή προσωπικής αντιπαράθεσης. Ο Βενιζέλος είχε καταστήσει σαφές ότι δεν αναγνωρίζει στον Πρίγκιπα το δικαίωμα να διαχειρίζεται προσωπικώς το εθνικό ζήτημα της Κρήτης: «Ως ένας εκ των τριακοσίων χιλιάδων Κρητών, δεν σας εκχωρώ το δικαίωμά μου, ώστε μόνος σεις να ρυθμίζετε αυτοβούλως την εθνικήν πολιτικήν του τόπου μου!». Η στάση αυτή του Βενιζέλου οφειλόταν, όπως τονίζεται στο Κείμενο Γ, αφενός στην εύλογη και βαθιά ανησυχία του για οτιδήποτε σχετιζόταν με τη μελλοντική πορεία της Κρήτης και αφετέρου στην απουσία οποιασδήποτε πληροφόρησης από τον Γεώργιο για τις κινήσεις του. Ο Ηγεμόνας του νησιού προχωρούσε σε διαπραγματεύσεις με τις Δυνάμεις και έστελνε διαβήματα, χωρίς να ενημερώνει τους συμβούλους του, ενισχύοντας έτσι δραστικά τη δυσπιστία του Βενιζέλου απέναντί του. Συνάμα, κακοί σύμβουλοι του Γεωργίου διοχέτευαν χαλκευμένα και συκοφαντικά κείμενα στις αθηναϊκές εφημερίδες εναντίον του Ελευθερίου Βενιζέλου, γεγονός που δημιούργησε βαρύ κλίμα διχασμού.