Νεοελληνική Γλώσσα Γ΄ Λυκείου: Η φιλοσοφία του πολέμου

Sargent, John Singer

 

Νεοελληνική Γλώσσα Γ΄ Λυκείου: Η φιλοσοφία του πολέμου

 

Κείμενο 1: Η φιλοσοφία του πολέμου 

 

    Δύσκολα θα μπορούσε να αντιταχθεί κανείς στην άποψη πως η συζήτηση για τον πόλεμο συνδέεται άμεσα με τη συζήτηση περί «σωστού» και «λάθους». Δεν είναι λίγοι, βέβαια, εκείνοι που επικρίνουν τη συζήτηση αυτή διότι την θεωρούν άνευ νοήματος και ουσίας, καθώς πιστεύουν ότι ο πόλεμος υπερβαίνει κάθε ηθική κρίση. Σε περίοδο πολέμου ο κόσμος διαλύεται, η ανθρώπινη ζωή όχι μόνο απειλείται αλλά και συχνά τερματίζεται με βίαιο τρόπο, η φύση επιστρέφει στην αρχική της μορφή και το ατομικό συμφέρον και η αναγκαιότητα υπερτερούν. Συνεπώς, τότε που κάθε άνθρωπος ξεχωριστά πασχίζει να διαφυλάξει τον εαυτό του «η ηθική και ο νόμος δεν έχουν καμία θέση. Inter arma silent leges (σε περίοδο πολέμου, ο νόμος σιωπά)». Ο πόλεμος συχνά περιγράφεται ως «βασίλειο της αναγκαιότητας και της βίας» προκειμένου να δικαιολογηθούν ακραίες συμπεριφορές και να επικαλυφθεί η φρικτή αλήθεια. Το ερώτημα που προκύπτει είναι αν μπορεί ένας πόλεμος να είναι ηθικά δικαιολογημένος.

     Η ηθική πραγματικότητα του πολέμου συνίσταται από δύο μέρη. Τούτο σημαίνει πως μία ένοπλη σύρραξη αξιολογείται δύο φορές: μία με βάση τις αιτίες για τις οποίες συγκρούονται τα κράτη και μία δεύτερη με βάση τον τρόπο και τα μέσα τα οποία μετέρχονται. Για να χαρακτηριστεί ένας πόλεμος με βάση τους λόγους, χρησιμοποιείται ο επιθετικός προσδιορισμός «δίκαιος» ή «άδικος», ενώ για να χαρακτηριστεί με βάση τα μέσα που διεξάγεται, χρησιμοποιείται το επίρρημα «δίκαια» ή «άδικα». Έτσι, λοιπόν, το Δίκαιο του Πολέμου διακρίνεται σε jus ad bellum (το δίκαιο προσφυγής στον πόλεμο/ δίκαιο για τον πόλεμο) και jus in bello (το δίκαιο κατά την διεξαγωγή του πολέμου/ δίκαιο στον πόλεμο). Με τον όρο jus ad bellum εννοούνται οι δικαιολογίες ή η νομική βάση σύμφωνα με την οποία θα διεξαχθεί ο πόλεμος. Για την ορθή χρήση του όρου είναι απαραίτητη η διάκριση των εννοιών επίθεσης και αυτοάμυνας. Με τον όρο jus in bello εννοείται το σύνολο των κανόνων που ρυθμίζει την διεξαγωγή του πολέμου και πρέπει να γίνεται σεβαστό.

     Είναι σημαντικό να τονιστεί πως αυτοί οι όροι είναι ανεξάρτητοι. Με άλλα λόγια: «Είναι απόλυτα εφικτό ένας δίκαιος πόλεμος να διεξάγεται άδικα, και ένας άδικος πόλεμος να διεξάγεται δίκαια». «Η δυαρχία των jus ad bellum και jus in bello, είναι η βάση του προβλήματος στην ηθική πραγματικότητα του πολέμου».

     Μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου οι άνθρωποι ξεκίνησαν να χρησιμοποιούν μία ακόμη ηθική έννοια, η οποία έγινε και νομικός όρος, εκείνη του «εγκλήματος πολέμου». Στον πόλεμο, η παραβίαση των νόμων ή των εθίμων του πολέμου, όπως ορίζονται στο Διεθνές Δίκαιο, καλείται «έγκλημα πολέμου». Αναλυτικότερα, τέτοιες βίαιες πράξεις που συνιστούν παραβίαση του εθιμικού και κωδικοποιημένου Δίκαιου του Πολέμου είναι οι δολοφονίες, η κακομεταχείριση, ο εγκλεισμός σε στρατόπεδα συγκέντρωσης ατόμων που δεν είναι εμπόλεμοι για την υλοποίηση καταναγκαστικών έργων, οι βιαιοπραγίες και μαζικές εκτελέσεις αιχμαλώτων, οι καταστροφές δημόσιας ή ιδιωτικής περιουσίας, οι αδικαιολόγητες -από τακτικές στρατιωτικές επιχειρήσεις- δηώσεις πόλεων ή περιοχών.

 

Αθηνά Νιανιά

 

Κείμενο 2

Τρίτη, 11 Φεβρουαρίου 1941, Απόγεμα

     Στο τραπέζι το μεσημέρι η Σοφία Μαυρογορδάτου και η Μαρώ. Μιλούμε για τον πόλεμο. Και οι δυο τους βλέπουν από κοντά τον πόνο του πολέμου. Ο πόνος, η φρίκη και το μεγαλείο έχουνε τώρα βολευτεί κοντά μας, στα σπίτια μας, στην καθημερινή ζωή, σαν κατοικίδια. Τα συνηθίζουμε ανεπαίσθητα. Κάποτε έρχουνται και τρίβουν τα ρουθούνια τους στα γόνατά μας, στα χέρια μας. Και τότε καταλαβαίνουμε.

Η Μάρω έβαλε την άσπρη της μπλούζα κι έφυγε για το νοσοκομείο. Μιλά για τους λαβωμένους της σα να ήταν τα άρρωστα παιδιά της. Προχτές: «Μου πέθαναν δυό.» Σήμερα: «Πρέπει να φύγω νωρίς‧ ο γιατρός είπε πως ο Μιχάλης θα πεθάνει. Του έκαναν μετάγγιση, αλλά δεν αντέχει πια. Όλοι τον συμπαθούν στο θάλαμο. Έχει κάτι μεγάλα ματοτσίνορα και ο πυρετός δε σταματά: 39-40. Όλο ψιθυρίζει: “Για την πατρίδα!... για την πατρίδα!...”».

     Με τρελαίνει η απόγνωση όταν στοχάζομαι κι αναρωτιέμαι τι αισθάνεται ψιθυρίζοντας αυτά τα λόγια τούτο το παιδί μέσα στο παραμιλητό της θέρμης‧ ποιες εικόνες αυλακώνουν το μυαλό του. Πεθαίνει για μια ιδέα, όπως θα πέθαινα λ.χ. εγώ για μιαν ιδέα; Είναι κάτι πολύ πιο βαθύ που δεν καταλαβαίνω‧ όπως η φωνή της μοίρας μέσα σε μια τραγωδία.

 

Δευτέρα, 24 Μάρτη 1941

     Τώρα, στην παραμονή της μεγάλης στροφής, συλλογίζεται κανείς το βαθύ πόνο του πολέμου που είναι εδώ, μέσα μας, στο πλάι μας, σαν ένας αμίλητος σύντροφος από δικό μας αίμα. Συλλογίζεται τον Κρητικό που του ‘κοψαν το πόδι, και, ξανά πάλι, του το ‘κοψαν λίγο παραπάνω, -που για να μη δείξει τον πόνο του γύρισε το κεφάλι από το άλλο μέρος τραγουδώντας «απ’ τα κόκκαλα βγαλμένη» σαν ένα λαϊκό μοιρολόι. Συλλογίζεται τον Πατρινό που έχασε και τα δυο του πόδια, και το ‘κρυβε από τη γυναίκα του, κι έπειτα, σαν ήρθε να τον δει στο νοσοκομείο, της είπε: «Τώρα κλαις για δυο χαμένα ποδάρια, ενώ αλλιώς θα ‘κλαιγες για τη λευτεριά σου.» Συλλογίζεται όλο το αίμα, κι εκείνη την απλή παλικαριά πάνω στο μέτωπο και του σφίγγεται η καρδιά.

 

Γιώργος Σεφέρης, Μέρες Δ΄, 1 Γενάρη 1941 – 31 Δεκεμβρίου 1944, Εκδόσεις Ίκαρος

 

Κείμενο 3

Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι «Έγκλημα και τιμωρία»

 

Ο νεαρός φοιτητής Ρασκόλνικωφ στην προσπάθειά του να ληστέψει μια ηλικιωμένη τοκογλύφο θα καταλήξει -χωρίς να το έχει σχεδιάσει- στο να δολοφονήσει εκείνη και την αδερφή της. Παρά το γεγονός ότι η αστυνομία δεν έχει επαρκή στοιχεία για να προχωρήσει στη σύλληψή του, εκείνος βασανιζόμενος από τις τύψεις του και με την παρότρυνση της συντρόφου του, της Σόνιας, θα παραδοθεί στις αρχές. Το δικαστήριο, αναγνωρίζοντας την ειλικρινή μεταμέλειά του, θα τον καταδικάσει σε επτά χρόνια φυλάκισης στη Σιβηρία.

 

     Ο Ρασκόλνικωφ έμεινε στο νοσοκομείο ως το τέλος της Σαρακοστής και όλη την εβδομάδα του Πάσχα. Όταν έγινε καλά, θυμήθηκε τα όνειρα που είχε ιδεί στον πυρετό και στο παραλήρημά του, ξαπλωμένος στο κρεβάτι. Είχε ονειρευτεί τότε ότι όλος ο κόσμος ήτανε καταδικασμένος να καταστραφεί από μια μάστιγα ανήκουστη και δίχως προηγούμενο που ήρθε απ’ τα βάθη της Ασίας κι έπεσε πάνω στην Ευρώπη. Θα πέθαιναν όλοι, εκτός από μερικούς εκλεκτούς. Είχανε παρουσιαστεί κάτι καινούργια παράσιτα, κάτι μικροοργανισμοί που φώλιαζαν στο κορμί των ανθρώπων. Αλλά τα ζωύφια αυτά είχανε μυαλό και θέληση κι όποιος άνθρωπος μολυνόταν από δαύτα γινότανε αμέσως τρελός. Ωστόσο ποτέ, μα ποτέ άλλοτε οι άνθρωποι δεν ήτανε τόσο σίγουροι ότι κατέχουν την αλήθεια, όσο αυτά τα αξιολύπητα πλάσματα. Ποτέ άλλοτε δεν πίστεψαν τόσο πολύ ότι ήτανε αλάνθαστη η κρίση τους, οι ηθικές και θρησκευτικές τους πεποιθήσεις, τα επιστημονικά τους συμπεράσματα. Χωριά, πόλεις και έθνη ολόκληρα μολύνονταν κι έχαναν το λογικό τους. Όλοι τους βρίσκονταν σε έξαψη και δεν καταλάβαινε πια ο ένας τον άλλο. Καθένας πίστευε πως μονάχα αυτός ξέρει την αλήθεια και βασανιζότανε βλέποντας τους άλλους, χτυπούσε τα στήθια του, έκλαιγε, έτριβε με απόγνωση τα δάχτυλά του. Δεν ήξεραν ποιον να κρίνουν και πώς να τον κρίνουν, δεν μπορούσανε να συμφωνήσουν στο τι είναι καλό και τι κακό, δεν ήξεραν τι να καταδικάσουν και τι να δεχτούν. Σκοτώνονταν μεταξύ τους με μίσος παράλογο. Συγκεντρώνονταν στρατιές ολόκληρες κι έπεφταν η μια πάνω στην άλλη, αλλά και μεταξύ τους ακόμα, οι στρατιώτες στην κάθε παράταξη πετσοκόβονταν άγρια. Χάλαγαν τις γραμμές τους, σφάζονταν με τις λόγχες, μαχαιρώνονταν, δαγκώνονταν, έτρωγε ο ένας τον άλλον. Στις πόλεις χτυπούσαν τις καμπάνες όλη την ημέρα, καλούσαν τον λαό, αλλά κανείς δεν ήξερε ποιος τους καλεί και για ποιον λόγο και ήτανε όλοι τους ανήσυχοι. Είχανε παρατήσει τα πιο συνηθισμένα επαγγέλματα, γιατί ο καθένας είχε τις δικές του ιδέες, δικά του μεταρρυθμιστικά προγράμματα και δεν μπορούσαν να συμφωνήσουν. Τη γεωργία την παράτησαν. Που και που μαζεύονταν μερικοί, συμφωνούσαν να κάνουν κάτι μαζί, ορκίζονταν να μη χωριστούν πια, αλλά, αμέσως ύστερα καταπιάνονταν με κάτι ολότελα διαφορετικό, άρχιζαν ν’ αλληλοκατηγορούνται, να χτυπιούνται, να σκοτώνονται. Άρχισαν οι πυρκαγιές, ήρθε η πείνα, οι πάντες και τα πάντα καταστράφηκαν. Σ’ ολόκληρο τον κόσμο, μονάχα μερικά πλάσματα μπορούσαν να σωθούν: Οι εκλεκτοί και οι αγνοί, που ήτανε προορισμένοι να θεμελιώσουν την καινούργια ζωή, ν’ ανανεώσουν και να καθαρίσουν τη γη. Αλλά κανένας δεν τούς έδινε προσοχή, κανείς δεν άκουγε τα λόγια τους και τη φωνή τους. Ο Ρασκόλνικωφ βασανιζόταν απ’ αυτόν τον παράλογο εφιάλτη που ξαναρχότανε τυραννικά στη μνήμη του και δεν έλεγαν να σβήσουνε οι εντυπώσεις που τού είχανε αφήσει τα πυρετικά του όνειρα.»

 

Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι, Έγκλημα και τιμωρία, Εκδόσεις Γράμματα, 2006 

Μετάφραση: Σωτήρης Πατατζής    

 

Θέμα Α

Να αποδώσετε συνοπτικά σε 50-60 λέξεις το περιεχόμενο της πρώτης παραγράφου του Κειμένου 1.

Μονάδες 20 

 

Ο πόλεμος εγείρει ερωτήματα για το τι είναι σωστό και τι λάθος, αν και εκφράζεται η άποψη πως ο πόλεμος κινείται πέρα από ηθικές αξιολογήσεις. Υπ’ αυτή την άποψη, η ακραία απειλή της ανθρώπινης ζωής, η ανάγκη επιβίωσης και αυτοπροστασίας υπερκεράζουν την έννοια της ηθικής. Στο πλαίσιο του πολέμου δικαιολογούνται, έτσι, οι ακρότητες λόγω της γενικευμένης βίας. Το ερώτημα, ωστόσο, για το δικαιολογείται ηθικά ένας πόλεμος παραμένει.

 

Θέμα Β

Β1. Με βάση τα Κείμενα 1 και 2 να χαρακτηρίσετε τις παρακάτω περιόδους λόγου ως σωστές ή λανθασμένες, γράφοντας στο φυλλάδιο απαντήσεων, δίπλα στο γράμμα που αντιστοιχεί σε κάθε περίοδο, τη λέξη Σωστό ή Λάθος (δεν χρειάζεται να αναφέρετε συγκεκριμένο χωρίο κειμένου).

α. Ορισμένοι ισχυρίζονται πως ο πόλεμος δεν συνδέεται με την έννοια της ηθικής.

β. Η αυτοάμυνα περιλαμβάνεται στο δίκαιο προσφυγής στον πόλεμο.

γ. Η ηθική του πολέμου εξαρτάται πρωτίστως από το δίκαιο κατά τη διεξαγωγή του πολέμου.

δ. Τα εγκλήματα του πολέμου προσδιορίζονται με βάση το εκάστοτε εθνικό δίκαιο.

ε. Ο Σεφέρης διακρίνει στον πόλεμο μόνο τον πόνο και τη φρίκη.

Μονάδες 10

 

α. Σωστό

β. Σωστό

γ. Λάθος

δ. Λάθος

3. Λάθος

 

Β2.α. Στην ακόλουθη φράση η συγγραφέας αξιοποιεί παθητική σύνταξη, χωρίς να δηλώνει το ποιητικό αίτιο. Γιατί, κατά τη γνώμη σας, παραλείπει το ποιητικό αίτιο; Ποιο ενδέχεται να είναι αυτό;

«Τούτο σημαίνει πως μία ένοπλη σύρραξη αξιολογείται δύο φορές». (μονάδες 5)

 

Η συγγραφέας παραλείπει το ποιητικό αίτιο, διότι δεν υπάρχει κάποιος θεσμοθετημένος φορέας που να αξιολογεί τις ένοπλες συρράξεις και οι αποφάσεις του να είναι απολύτως δεσμευτικές. Παρά, δηλαδή, την ύπαρξη διεθνούς Δικαίου του Πολέμου και παρά τη δυνατότητα που έχει το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ να καταδικάζει ως άδικες ορισμένες ένοπλες επεμβάσεις, δεν διαθέτει τα αναγκαία μέσα, ώστε οι αποφάσεις του να είναι δεσμευτικές. Ως εκ τούτου, η παράλειψη του ποιητικού αιτίου διευρύνει νοηματικά το κείμενο, εφόσον επιτρέπει στον αναγνώστη να θεωρήσει πως η αξιολόγηση αυτή γίνεται είτε από τη διεθνή κοινότητα είτε από τα εμπλεκόμενα ή τρίτα κράτη είτε ακόμη κι από κάθε πολίτη χωριστά.

 

β. Ποια είναι η πρόθεση της συγγραφέως στη δεύτερη παράγραφο του Κειμένου 1 («Η ηθική πραγματικότητα του πολέμου… πρέπει να γίνεται σεβαστό.») (μονάδες 2) και πώς ο τρόπος με τον οποίο την αναπτύσσει, εξυπηρετεί την πρόθεσή της αυτή; (μονάδες 3)

Μονάδες 10

 

Η συγγραφέας στο πλαίσιο της δεύτερης παραγράφου επιδιώκει να αποσαφηνίσει τον σύνθετο χαρακτήρα της ηθικής αξιολόγησης ενός πολέμου, παρουσιάζοντας το γεγονός πως δεν υπάρχει μία μόνο ελεγχόμενη πτυχή σε κάθε σύγκρουση, αλλά δύο. Αναδεικνύει, έτσι, πως η ηθική αποτίμηση μιας σύγκρουσης δεν είναι μήτε μονοσήμαντη μήτε προκύπτει κατά τρόπο άμεσο και απλό. Όπως, ειδικότερα, καθιστά εμφανές με την αξιοποίηση της διαίρεσης ως τρόπου ανάπτυξης της παραγράφου, ένας πόλεμος αξιολογείται αφενός ως προς τα αίτιά του (jus ad bellum), κι αφετέρου ως προς τον τρόπο διεξαγωγής του και τα αξιοποιούμενα σε αυτόν μέσα (jus in bello). Με την αξιοποίηση, μάλιστα, δύο ορισμών διευκρινίζει το περιεχόμενο των δύο επιμέρους όρων επί τη βάσει των οποίων γίνεται η ηθική αξιολόγηση ενός πολέμου. Διαφαίνεται, κατ’ αυτό τον τρόπο, το δυσχερές της ηθικής αποτίμησης, δοθέντος πως, για παράδειγμα, ένας «δίκαιος» αμυντικός πόλεμος, ενδέχεται να διεξαχθεί «άδικα» είτε με την παραβίαση των κανόνων που σχετίζονται με την αντιμετώπιση των αιχμαλώτων ή των αμάχων είτε με την παραβίαση των κανόνων σχετικά με τα είδη των όπλων που χρησιμοποιούνται κατά τη διάρκεια του πολέμου.  

 

Β3. Μέσα από τις ημερολογιακές καταγραφές του Σεφέρη αισθητοποιείται η οδυνηρή όψη του πολέμου. Να αναφέρετε τρεις (3) διαφορετικές γλωσσικές επιλογές με τις προκύπτει το αποτέλεσμα αυτό, παραθέτοντας τα αντίστοιχα χωρία (μονάδες 6) και να εξηγήσετε τη λειτουργία καθεμιάς από αυτές στις ημερολογιακές καταγραφές. (μονάδες 9)

Μονάδες 15

 

Ο Σεφέρης στο πλαίσιο της πρώτης ημερολογιακής καταγραφής αισθητοποιεί την καθημερινή συνύπαρξη των ανθρώπων με τον πόνο και τη φρίκη παρομοιάζοντας -και κατ’ επέκταση προσωποποιώντας- τις έννοιες αυτές με κατοικίδια, τα οποία «έχουνε τώρα βολευτεί κοντά μας», «έρχουνται και τρίβουν τα ρουθούνια τους στα γόνατά μας». Με τον τρόπο αυτό ο γράφων κατορθώνει να αναδείξει το γεγονός πως το επώδυνο του πολέμου επηρεάζει ακόμη κι εκείνους που δεν έχουν ενεργό συμμετοχή στις συγκρούσεις. Κάθε πολίτης σε μια εμπόλεμη χώρα βιώνει καθημερινά τον πόνο του πολέμου, αφού οι συνέπειές του γίνονται μέρος της ζωής του.

Με την αξιοποίηση ευθέος λόγου και στις δύο ημερολογιακές καταγραφές («Τώρα κλαις για δυο χαμένα ποδάρια, ενώ αλλιώς θα ‘κλαιγες για τη λευτεριά σου.») ο Σεφέρης επιτυγχάνει να αποδώσει με άμεσο τρόπο το βαρύ τίμημα του πολέμου στα πρόσωπα εκείνα που μετέχουν στις μάχες, αλλά και στους οικείους τους. Ο Πατρινός στρατιώτης, για παράδειγμα, επιχειρεί να παρηγορήσει τη σύζυγό του επισημαίνοντάς της πως η απώλεια των ποδιών του είναι ένα μικρό τίμημα απέναντι στο ευρύτερο ζητούμενο που είναι η διασφάλιση της ελευθερίας.

Ο Σεφέρης φροντίζει, παράλληλα, να αναδείξει την οδυνηρή όψη του πολέμου με τη χρήση επανάληψης, στο πλαίσιο μιας έντονα παραστατικής εικόνας, στη δεύτερη ημερολογιακή καταγραφή («του ‘κοψαν το πόδι, και, ξανά πάλι, του το κόψαν λίγο παραπάνω»). Με τον τρόπο αυτό φανερώνει τη φρικτή όψη του πολέμου, η οποία συχνά καλύπτεται από τον υπερτονισμό της ηρωικής διάστασης του σθένους που επιδεικνύουν οι πολεμιστές.

 

Θέμα Γ

Στο πλαίσιο του λογοτεχνικού κειμένου αισθητοποιούνται, κατά τρόπο ιδιαιτέρως εμφατικό, οι συνέπειες του ακραίου φανατισμού. Να παρουσιάσετε την κατάσταση αυτή αξιοποιώντας τουλάχιστον τρεις (3) κειμενικούς δείκτες και να καταγράψετε τη δική σας άποψη για το κοινωνικό αυτό φαινόμενο. (150-200 λέξεις)

Μονάδες 15

 

Η αισθητοποίηση των τραγικών συνεπειών του φανατισμού γίνεται από τον αφηγητή με το λογοτεχνικό εύρημα της παρουσίασης -στο πλαίσιο ενός εφιαλτικού ονείρου- προσωποποιημένης αυτής της «νόσου» με τη μορφή έλλογων μικροοργανισμών που θέτουν υπό τον έλεγχό τους την πλειονότητα των ανθρώπων. Με την αξιοποίηση μιας ειρωνικής αντίθεσης ο αφηγητής φανερώνει τη νοσηρή νοητική κατάσταση των «μολυσμένων», καθώς αν και κάθε μολυσμένος «γινότανε αμέσως τρελός», οι άνθρωποι ποτέ πριν «δεν ήτανε τόσο σίγουροι ότι κατέχουν την αλήθεια». Η αντίθεση αυτή αναδεικνύει εναργώς την αδυναμία των φανατισμένων να αντιληφθούν πως η υποτιθέμενη «αλήθεια» τους ακυρώνεται από τον μονόπλευρο τρόπο θέασης των πραγμάτων. Έτι, περαιτέρω, ο αφηγητής αξιοποιεί ένα ασύνδετο σχήμα για να τονίσει το πόσο δύσκολο είναι σ’ έναν φανατισμένο να αποδεχτεί την ύπαρξη διαφορετικών απόψεων («χτυπούσε τα στήθια του, έκλαιγε, έτριβε με απόγνωση τα δάχτυλά του»). Οι φανατισμένοι υποφέρουν, όταν συνειδητοποιούν ότι οι άλλοι δεν συμμερίζονται κατ’ ανάγκη τη δική τους άποψη, γι’ αυτό και οδηγούνται σε ένα «μίσος παράλογο». Οι άνθρωποι τυφλώνονται από το μίσος τους και καταλήγουν σε μια αναπόφευκτη καταστροφή, όπως αυτή αποδίδεται εκ νέου με ασύνδετο σχήμα («σφάζονταν με τις λόγχες, μαχαιρώνονταν, δαγκώνονταν, έτρωγε ο ένας τον άλλον»).

Ο φανατισμός υπήρξε και παραμένει μια εξαιρετικά επικίνδυνη κατάσταση, διότι δεν επιτρέπει στα άτομα να αναγνωρίσουν το πολύπλευρο της αλήθειας. Θολώνει την κρίση τους και έχει ως αναπόφευκτο απότοκο τον διχασμό, τις εντάσεις και τις αλλεπάλληλες συγκρούσεις.

 

Θέμα Δ

Αξιοποιώντας δημιουργικά ιδέες των κειμένων αναφοράς να συντάξετε ένα δοκίμιο πειθούς, στο οποίο να παρουσιάσετε τεκμηριωμένα τις προϋποθέσεις υπό τις οποίες ένας πόλεμος μπορεί να θεωρηθεί δίκαιος και δίκαια διεξαχθείς, καθώς και τρόπους με τους οποίους το σχολείο, ως φορέας αγωγής, μπορεί να εδραιώσει στους νέους την πεποίθηση πως ο πόλεμος αποτελεί ανεπιθύμητη επιλογή. (350-400 λέξεις)

Μονάδες 30

 

Το μάταιο «δίκαιο» του πολέμου…

 

     Η καταφυγή στην επιλογή μιας εμπόλεμης σύρραξης υποδηλώνει είτε την αποτυχία των διπλωματικών μέσων είτε την πλήρη απαξίωσή τους. Συνιστά, σε κάθε περίπτωση, μια οδυνηρή οπισθοδρόμηση σε ό,τι αφορά τον εκπολιτισμό των ανθρώπων και τις αξίες της δημοκρατίας. Η επίμονη, ωστόσο, επανεμφάνιση του φαινομένου αυτού καθιστά αναγκαία την αναζήτηση των στοιχείων εκείνων που μπορούν να αποδώσουν στον πόλεμο έναν δίκαιο χαρακτήρα, έστω κι αν η διεξαγωγή του επιφέρει αναπόφευκτα θανάτους και καταστροφή.

     Οι περιπτώσεις κατά τις οποίες ένας πόλεμος μπορεί να χαρακτηριστεί δίκαιος είναι περιορισμένες. Σχετίζονται, επί της ουσίας, μόνο με την αναγκαία διαδικασία της αυτοπροστασίας, αν ένα κράτος δεχτεί επίθεση από άλλο κράτος, καθώς και με την επιδίωξη ενός υπόδουλου έθνους να διεκδικήσει την απελευθέρωσή του από κάποιο ισχυρότερο έθνος που το κρατά δέσμιο. Το δίκαιο των περιπτώσεων αυτών έγκειται κυρίως στο γεγονός πως η δράση των προσώπων αυτών συνιστά αντίδραση σε μια επιθετική κίνηση που έχει επιχειρηθεί εις βάρος τους. Προφανώς, ο πόλεμος διατηρεί τη φρικτή του όψη, όποιο κι αν είναι το αίτιο που τον υποκινεί, αλλά δεν παύει στις περιπτώσεις αυτές να συνιστά δικαιολογημένη επιλογή, εφόσον αποτελεί μια απεγνωσμένη προσπάθεια αυτοάμυνας και διεκδίκησης του δικαιώματος της ελευθερίας.

     Χρειάζεται, ωστόσο, να διευκρινιστεί πως ακόμη κι αν το αίτιο ενός πολέμου αναγνωριστεί ως δίκαιο, ο πόλεμος εν τέλει μπορεί να κριθεί άδικος με βάση τον τρόπο που θα γίνει η διεξαγωγή του. Έχουν, άλλωστε, θεσπιστεί κανόνες Διεθνούς Δικαίου προκειμένου να περιορίζονται οι ακρότητες και να γίνονται σεβαστά, στο μέτρο του εφικτού, τα δικαιώματα των αμάχων και των αιχμαλώτων. Υπ’ αυτό το πρίσμα, αν στο πλαίσιο του πολέμου πραγματοποιούνται πλήγματα εις βάρος άμαχου πληθυσμού, αν τελούνται βασανισμοί αιχμαλώτων, αν επιχειρείται σχεδιασμένη γενοκτονία, καθώς και αν χρησιμοποιούνται όπλα μαζικής καταστροφής, όπως χημικά ή βιολογικά, τότε ο πόλεμος θεωρείται άδικος ως προς τη διεξαγωγή του και καταδικάζεται.

     Ο πόλεμος, βέβαια, ως πρακτική οφείλει να θεωρείται εν γένει καταδικαστέος και να αποφεύγεται ως επιλογή. Αποτέλεσμα που μπορεί να ενισχυθεί, αν μέσω του σχολείου εδραιωθεί στις νέες γενιές η πεποίθηση πως ο πόλεμος είναι απολύτως ανεπιθύμητος και σαφώς αποφεύξιμος. Για τον σκοπό αυτό είναι αναγκαίο να δοθεί έμφαση στην αξία του διαλόγου και των διπλωματικών ενεργειών, καθώς και στην αδιαπραγμάτευτη αξία της ανθρώπινης ζωής. Ο διάλογος στο πλαίσιο των ανθρωπιστικών, κυρίως, μαθημάτων θα λειτουργήσει όχι μόνο ως παράδειγμα επίλυσης διαφωνιών, αλλά και ως μέσο ανάδειξης της υπεροχής του ειρηνικού και συνεργατικού τρόπου διαβίωσης έναντι των πολεμικών συγκρούσεων. Είναι αναγκαίο, μάλιστα, να διαφανεί πως μια πολεμική σύρραξη επιφέρει πλήθος αρνητικών επιπτώσεων, χωρίς κάποιο ουσιώδες, επάξιο ή επαρκώς επωφελές αντάλλαγμα.

     Η συνειδητοποίηση πως ο πόλεμος είναι φορέας καταστροφής και οδύνης θα λειτουργήσει πιθανά ως ανάχωμα σε μια μελλοντική προσπάθεια εμπλοκής της ανθρωπότητας σε μια νέα παγκόσμια αναμέτρηση. Ο πόλεμος, άλλωστε, είτε δίκαιος είτε άδικος δεν έχει νικητές∙ έχει μόνο πλήθος αναίτιων απωλειών και πλήθος νέων πληγών.