Γιάννης Ρίτσος «Τα αιώνια»

Christopher Johnson 

 
Γιάννης Ρίτσος «Τα αιώνια»
 
Αυτές τις ίδιες ακριβώς σημερινές εφημερίδες τις δια-
     βάσαμε
και πέρσι και πρόπερσι και πριν πενήντα χρόνια, κι
     ίσως
μετά διακόσια χρόνια τις ίδιες θα διαβάζουν –
πόλεμοι, καταποντισμοί, λοιμοί, λιμοί. Ένα ποτήρι
πέφτει και σπάει. Τα πρωινά, οι γυναίκες
βγάζουνε στην αυλή για να τα λιάσουν, μαζί με τα
     σεντόνια,
και τα δικά μας δεκανίκια, γιατί κι αυτά μουχλιά-
     ζουν και σαπίζουν
κι αντί να σε στηρίζουν πια, θα πρέπει εσύ να τα στη-
     ρίζεις.
 
Γιάννης Ρίτσος, «Αργά, πολύ αργά μέσα στη νύχτα», Κέδρος
 
Τα διαχρονικά, τα «αιώνια» και διαρκώς παρόντα στη ζωή των ανθρώπων προβλήματα συνιστούν το θεματικό κέντρο του ποιήματος αυτού. Ο Γιάννης Ρίτσος εκφράζει την απογοήτευσή του για το γεγονός πως οι πόλεμοι, οι καταστροφές, η πείνα και οι μεταδοτικές ασθένειες ταλανίζουν συνεχώς την ανθρωπότητα, χωρίς να διαφαίνεται κάποια πιθανή επίλυση των προβλημάτων αυτών.
 
«Αυτές τις ίδιες ακριβώς σημερινές εφημερίδες τις δια-
     βάσαμε
και πέρσι και πρόπερσι και πριν πενήντα χρόνια, κι
     ίσως
μετά διακόσια χρόνια τις ίδιες θα διαβάζουν –
πόλεμοι, καταποντισμοί, λοιμοί, λιμοί.»
 
Με τη χρήση επιθετικών και επιρρηματικού προσδιορισμού ο ποιητής επιχειρεί να τονίσει το γεγονός πως τις «ίδιες ακριβώς», τις «σημερινές» εφημερίδες τις έχει διαβάσει ξανά τόσο εκείνος όσο και οι συγκαιρινοί του όλα τα προηγούμενα χρόνια, αφού τα όσα αναφέρουν επαναλαμβάνονται αέναα. Προκειμένου, μάλιστα, να τονίσει το στοιχείο της επανάληψης αξιοποιεί πολυσύνδετο σχήμα («και πέρσι και πρόπερσι και πριν πενήντα χρόνια…»), προχωρώντας σε μια όχι και τόσο παρακινδυνευμένη πρόβλεψη πως «ίσως» και «μετά διακόσια χρόνια» οι άνθρωποι θα συνεχίζουν να διαβάζουν ακριβώς τα ίδια δυσάρεστα νέα: «πόλεμοι, καταποντισμοί, λοιμοί, λιμοί». Με το ασύνδετο σχήμα και με την παρήχηση που προκύπτει με τις ομόηχες λέξεις (λοιμός – λιμός) καταγράφεται το πλαίσιο των αρνητικών αυτών ειδήσεων που υπενθυμίζουν αδιάκοπα την απουσία ουσιαστικής εξέλιξης στην ανθρωπότητα. Οι άνθρωποι συνεχίζουν να πολεμούν μεταξύ τους, συνεχίζουν να έρχονται αντιμέτωποι με μεγάλες καταστροφές, συνεχίζουν να έρχονται αντιμέτωποι με νέες μεταδοτικές ασθένειες, αλλά και με την πείνα που μαστίζει σημαντικό μέρος της ανθρωπότητας. Πρόκειται για μια πραγματικότητα οικεία σε όλους, η οποία -ατυχώς- δεν χάνει ποτέ την επικαιρότητά της, αφού επαναλαμβάνεται με τρομακτική συνέπεια.
Οι απλοί πολίτες -όπως ο ποιητής-, ωστόσο, αν και αντιλαμβάνονται τον φαύλο αυτό κύκλο που ταλαιπωρεί αδιάκοπα την ανθρωπότητα, αισθάνονται, συνάμα, αδύναμοι απέναντι στα δεινά αυτά, καθώς δεν γνωρίζουν πώς θα μπορούσαν να συμβάλουν στον τερματισμό τους.
 
«Ένα ποτήρι / πέφτει και σπάει.»
 
Ο ήχος του ποτηριού που σπάει λειτουργεί ως το λογοτεχνικό εκείνο εύρημα που επιτρέπει στο ποιητικό υποκείμενο να στρέψει την προσοχή του από τη διεθνή πραγματικότητα, όπως αυτή αποτυπώνεται στις εφημερίδες, στο εσωτερικό του σπιτιού του, και κατ’ επέκταση στο καθημερινό περιβάλλον των απλών ανθρώπων.
 
«Τα πρωινά, οι γυναίκες
βγάζουνε στην αυλή για να τα λιάσουν, μαζί με τα
     σεντόνια,
και τα δικά μας δεκανίκια, γιατί κι αυτά μουχλιά-
     ζουν και σαπίζουν
κι αντί να σε στηρίζουν πια, θα πρέπει εσύ να τα στη-
     ρίζεις.»
 
Κάθε πρωί οι γυναίκες βγάζουν και απλώνουν στην αυλή τα σεντόνια για να τα λιάσουν και να τα διατηρήσουν έτσι φρέσκα και καθαρά. Μια καθημερινή «ιεροτελεστία» αναγκαία για τη διατήρηση της καθαριότητας και της υγιεινής στο εσωτερικό του σπιτιού. Η καθημερινή ζωή, άλλωστε, συνεχίζεται έστω κι αν σε άλλες χώρες γίνονται πόλεμοι ή συμβαίνουν μεγάλες καταστροφές.
Οι γυναίκες, όμως, δεν φροντίζουν να εκθέσουν στον ήλιο μόνο τα σεντόνια, αλλά και τα δεκανίκια που χρειάζονται οι άνθρωποι για να συνεχίσουν την καθημερινή τους πορεία. Με τα δεκανίκια ο ποιητής παρουσιάζει ένα παραστατικό σύμβολο των πεποιθήσεων, αντιλήψεων, προσδοκιών και ελπίδων που επιτρέπουν σε κάθε απλό άνθρωπο να συνεχίζει τη ζωή του παρά τη διαρκή ύπαρξη παγκόσμιων ανεπίλυτων προβλημάτων. Είναι με τη βοήθεια της εσωτερικής ελπίδας -ή μιας ιδεολογίας ή μιας πίστης- πως τα πράγματα θα βελτιωθούν, που βρίσκει ο άνθρωπος το κουράγιο να μην εγκαταλείπει τον καθημερινό του αγώνα. Τα δεκανίκια, όμως, αυτά είναι ευάλωτα, όπως και καθετί άλλο, στη φθορά του χρόνου. «Μουχλιάζουν» και «σαπίζουν» τα δεκανίκια, όπως ακριβώς φθείρεται μια πεποίθηση ή μια ελπίδα, γι’ αυτό χρειάζεται καθημερινή φροντίδα προκειμένου να αντέξουν. Είναι, κατά τη γνώμη του ποιητή, αναγκαίο να διατηρούν οι άνθρωποι σε καλή κατάσταση τα πνευματικά και συναισθηματικά τους δεκανίκια, διότι σε διαφορετική περίπτωση, αντί να στηρίζουν εκείνα την πορεία του ανθρώπου, θα αναγκάζεται ο ίδιος να τα στηρίζει, αναλώνοντας σημαντική ψυχική ενέργεια, για να αντεπεξέλθει στην καθημερινότητά του.
Παρά το γεγονός ότι οι απλοί άνθρωποι δεν μπορούν να τερματίσουν έναν πόλεμο, να θεραπεύσουν μια μεταδοτική ασθένεια ή να αντιμετωπίσουν την πείνα σε παγκόσμιο επίπεδο, αυτό δεν σημαίνει πως πρέπει να αφεθούν στην απελπισία και να εγκαταλείψουν την ελπίδα τους. Τα στηρίγματά τους∙ όσα τους δίνουν τη δύναμη να συνεχίζουν τη ζωή τους∙ όσα τους κρατούν σε καλή ψυχολογική κατάσταση είναι πολύτιμα, διότι χωρίς αυτά η ζωή γίνεται σαφώς πιο δύσκολη. Κάθε άνθρωπος, επομένως, οφείλει να συντηρεί και να φροντίζει τα δικά του «δεκανίκια», προκειμένου να μη χαθεί από την ανθρωπότητα η ελπίδα και η πίστη πως ο «αγώνας» απέναντι στα παγκόσμια δεινά μπορεί κάποτε να ευοδωθεί και να αποδώσει τους ζητούμενους καρπούς.