Γλωσσικές Ασκήσεις Λυκείου: Ορισμός

Ym Chin

Γλωσσικές Ασκήσεις Λυκείου: Ορισμός

Η λέξη ορισμός σχετίζεται ετυμολογικά με το ρήμα ορίζω. Ορίζω σημαίνει θέτω κάτι μέσα σε όρια και, επομένως, όταν κάτι το θέτω μέσα σε όρια, το γνωρίζω, αφού έχω βρει τα όριά του.

Με τον ορισμό εξηγούμε τη σημασία μιας λέξης χρησιμοποιώντας άλλες λέξεις. Αν από έναν ορισμό αφαιρεθεί μία ή περισσότερες λέξεις, τότε ο ορισμός θα είναι ελλιπής και μπορεί να οδηγήσει σε παρανοήσεις.

Δύσκολα μπορούμε να ορίσουμε αφηρημένες έννοιες: π.χ. ελευθερία, δικαιοσύνη.

1. Να αντιστοιχίσετε τους όρους της πρώτης στήλης με τη σημασία τους στη δεύτερη στήλη:

A΄                                         B΄       

1.         ντετερμινισμός         α. ωμότητα, αδιάντροπη ειλικρίνεια

2.         κυνισμός                    β. δουλοπρέπεια

3.         άλλοθι                        γ. καιροσκόπος

4.         οπορτουνιστής         δ. αιτιοκρατία

5.         ραγιαδισμός              ε. δικαιολογία για την αντιμετώπιση μιας κατηγορίας

6.         αλλοτρίωση               στ. δημαγωγία

7.         δημοκοπία                ζ. εθνικισμός

8.         ιδεολόγημα               η. αυστηρή προσκόλληση σε προκαθορισμένες μορφές

9.        σοβινισμός      θ. άποψη που επινοείται για να υποστηρίξει θέσεις ή ενέργειες κάποιου

10.       φορμαλισμός            ι. αποξένωση

Απάντηση:

1 = δ [ντετερμινισμός: αιτιοκρατία]

2 = α [κυνισμός: ωμότητα, αδιάντροπη ειλικρίνεια]

3 = ε [άλλοθι: δικαιολογία για την αντιμετώπιση μιας κατηγορίας]

4 = γ [οπορτουνιστής: καιροσκόπος]

5 = β [ραγιαδισμός: δουλοπρέπεια]

6 = ι  [αλλοτρίωση: αποξένωση]

7 = στ [δημοκοπία: δημαγωγία]

8 = θ [ιδεολόγημα: άποψη που επινοείται για να υποστηρίξει θέσεις ή ενέργειες κάποιου]

9 = ζ [σοβινισμός: εθνικισμός]

10 = η [φορμαλισμός: αυστηρή προσκόλληση σε προκαθορισμένες μορφές]

2. Να αντιστοιχίσετε τους ορισμούς που δίνονται στην A΄ στήλη με τις λέξεις της B΄ στήλης.

A΄                 

1. αυτός που αμείβεται χωρίς να εργάζεται       

2. ο κύριος τύπος μιας λέξης με τον οποίο αναγράφεται στο λεξικό και κανονίζεται η αλφαβητική της τοποθέτηση  

3. αμηχανία επιλογής         

4. αναίρεση των λόγων που είπε κάποιος, ριζική αλλαγή στη στάση του    

5. διάλογος μεταξύ δύο ή περισσότερων ατόμων με σύντομες ερωτήσεις και απαντήσεις           

6. το να συμβαίνουν δύο περιστατικά τον ίδιο καιρό χωρίς αιτιατή σχέση 

7. σκέψη ή ενέργεια που κρύβει ιδιοτέλεια, που αποσκοπεί σε προσωπικά οφέλη

8. η καλή φήμη για κάποιον μετά το θάνατό του, η μεταθανάτια δόξα       

9. ισχυρογνωμοσύνη, έλλειψη συμφιλιωτικής διάθεσης          

10. οξύς, προσβλητικός

B΄      

α. παλινωδία

β. σύμπτωση

γ. υστεροβουλία

δ. λήμμα

ε. δίλημμα

στ. στιχομυθία

ζ. αργόμισθος

η. αδιαλλαξία

θ. δηκτικός

ι. υστεροφημία

Απάντηση:

α = 4 [παλινωδία: αναίρεση των λόγων που είπε κάποιος, ριζική αλλαγή στη στάση του]

β = 6 [σύμπτωση: το να συμβαίνουν δύο περιστατικά τον ίδιο καιρό χωρίς αιτιατή σχέση]

γ = 7 [υστεροβουλία: σκέψη ή ενέργεια που κρύβει ιδιοτέλεια, που αποσκοπεί σε προσωπικά οφέλη]

δ = 2 [λήμμα: ο κύριος τύπος μιας λέξης με τον οποίο αναγράφεται στο λεξικό και κανονίζεται η αλφαβητική της τοποθέτηση]

ε = 3 [δίλλημα: αμηχανία επιλογής]

στ = 5 [στιχομυθία: διάλογος μεταξύ δύο ή περισσότερων ατόμων με σύντομες ερωτήσεις και απαντήσεις]

ζ = 1 [αργόμισθος: αυτός που αμείβεται χωρίς να εργάζεται]

η = 9 [αδιαλλαξία: ισχυρογνωμοσύνη, έλλειψη συμφιλιωτικής διάθεσης]

θ = 10 [δηκτικός: οξύς, προσβλητικός]

ι = 8 [υστεροφημία: η καλή φήμη για κάποιον μετά το θάνατό του, η μεταθανάτια δόξα]

3. Συμπλήρωσε τους όρους ή τους ορισμούς:

1. κομφορμιστής = αυτός που προσαρμόζεται στις απαιτήσεις και στους τύπους συμπεριφοράς της ομάδας στην οποία ανήκει, ακόμη κι όταν δεν τον εκφράζουν
2. ντετερμινισμός = (αιτιοκρατία) η θεωρία σύμφωνα με την οποία τα ίδια αίτια οδηγούν στα ίδια αποτελέσματα και, αντιστρόφως, τα ίδια αποτελέσματα προέρχονται από τα ίδια αίτια.
3. ουτοπία = κάθε ιδέα, θεωρία ή επιδίωξη που βρίσκεται τελείως εκτός πραγματικότητας, που δεν μπορεί να υπάρξει παρά μόνο στη φαντασία. [οὐ- + -τοπία < τόπος]
4. φωτογένεια = η ιδιότητα ορισμένων ανθρώπων να φαίνονται έντονα, ζωηρά τα χαρακτηριστικά του προσώπου τους κατά τη φωτογράφιση, την κινηματογράφηση ή την τηλεοπτική τους εμφάνιση
5. φωτοσύνθεση = η παραγωγή θρεπτικών οργανικών ουσιών στα φυτά με την επίδραση του ηλιακού φωτός
6. κυβερνοχώρος = ο χώρος στον οποίο διακινούνται εικόνες, μηνύματα πληροφορίες από τον έναν υπολογιστή προς τον άλλο.
7. καιροσκοπισμός = πολιτική πρακτική που χαρακτηρίζεται από υπερβολική προσαρμογή στις περιστάσεις και τάση για εκμετάλλευσή τους, ανεξάρτητα από το αν υπάρχει σύγκρουση με τις ιδεολογικές αρχές
8. παρρησία = η έκφραση της προσωπικής γνώμης με θάρρος και ειλικρίνεια.
9. ευφημισμός = ο έπαινος, ο εγκωμιασμός / σχήμα λόγου κατά το οποίο χρησιμοποιείται λέξη με θετική σημασία για να αποφευχθεί η αναφορά σε λέξη που θεωρείται κακή, δυσοίωνη ή απαγορευμένη· π.χ. Εύξεινος (φιλόξενος) Πόντος αντί άξενος (αφιλόξενος).
10. καλαισθησία = η αγάπη προς το αισθητικά ωραίο
11. πανάκεια = φάρμακο που θεωρείται ότι θεραπεύει κάθε ασθένεια / (μεταφορικά) το μέσο επιλύσεως οποιουδήποτε προβλήματος.

4. Να επιλέξετε τη σωστή σημασία της λέξης (για κάθε λέξη υπάρχει μόνο μια σωστή απάντηση). Να γράψετε φράσεις στις οποίες οι λέξεις θα χρησιμοποιούνται με τη σωστή σημασία.

1. θύσανος:

           

θυσία ζώων

μαύρα, πυκνά σύννεφα

διακοσμητική φούντα συνήθως από νήματα

ουρά λιονταριού

- Η κουρτίνα κοσμείται με διακοσμητικούς θυσάνους.

[το σύνολο ισομεγεθών νημάτων που δένονται μεταξύ τους σφιχτά στο ένα άκρο, ενώ στο άλλο αφήνονται ελεύθερα]

2. ενδοτικός: [< ἐνδίδωμι]

εσωτερικός

δανεικός

αντίθετος

υποχωρητικός

- Όταν διακυβεύονται τα συμφέροντά μας, δεν υπάρχει περιθώριο να φανούμε ενδοτικοί.

3. απηνής: [πιθανή ετυμολογία: < από + ἦνος «πρόσωπο»]

αμείλικτος, σκληρός

ατιμώρητος

απρόσιτος, απλησίαστος

χορτάτος

- Υπήρξαν πολλές ιστορικές περίοδοι κατά τις οποίες οι υποστηρικτές της δημοκρατίας ήρθαν αντιμέτωποι με απηνείς πολιτικές διώξεις.

4. γαλουχώ: [γάλα + -ουχῶ < ἔχω]

τρέφω

μεγαλώνω

γαληνεύω, ηρεμώ

διαπαιδαγωγώ

- Είχε γαλουχηθεί από μικρός με τις φιλελεύθερες ιδέες της επανάστασης.

5. φερέγγυος: [φέρω + ἐγγύη «νυφικό τίμημα, εγγύηση» < ἐγ (-ἐν) + γύη «χέρι»]

υποφερτός

καταφερτζής

αξιόπιστος

επικίνδυνος

- Υπήρξε πάντοτε φερέγγυος συνεργάτης και ιδιαίτερα δοτικός άνθρωπος.

6. προσιδιάζει: [προσ- + ιδιάζω < ίδιος]         

προσθέτει

ταιριάζει, αποτελεί γνώρισμα

ιδιωτικοποιεί

είναι ιδιότροπος

- Τέτοιο υβρεολόγιο δεν προσιδιάζει σε έναν κύριο της τάξεώς σας.

7. απεμπολώ: [ἀπεμπολῶ «πουλώ» < ἀπό + ἐμπολῶ «εμπορεύομαι» < ἐμπολή «εμπόρευμα» < ἐν + πέλομαι «κινώ, κινούμαι»]

πουλάω την περιουσία μου

αποχωρώ

παραχωρώ τα δικαιώματά μου, προδίνω αρχές

απέχω

- Η χώρα δεν πρόκειται να απεμπολήσει τα κυριαρχικά της δικαιώματα.

8. ελλοχεύω: [ἐλλοχῶ < ἐν + -λοχῶ < λόχος]    

είμαι λοχαγός

επιτηρώ

καραδοκώ

φυλώ σκοπιά

- Στην εφαρμογή μιας τέτοιας πολιτικής ελλοχεύει ο κίνδυνος της αποσταθεροποίησης.

9. αποκύημα: [ἀποκυῶ «γεννώ» < ἀπό + κυῶ «φουσκώνω, πρήζομαι»]

προϋπόθεση

φαντασία

σκέψη, γνώμη

γέννημα, δημιούργημα

- Όσα ισχυρίζεται δεν είναι παρά αποκύημα της νοσηρής του φαντασίας.

10. ποδηγετώ: [ποδ- (πούς, ποδός) + -ηγετῶ < ἡγέτης]

περπατώ

προηγούμαι

συμβάλλω

καθοδηγώ, χειραγωγώ

- Ο λαός συχνά ποδηγετείται από δημαγωγούς.

5. Σας δίνεται η σημασία ορισμένων λέξεων· εσείς να βρείτε ποιες είναι αυτές οι λέξεις.

1. απερίσκεπτη φλυαρία, επιπόλαιη συζήτηση = ακριτομυθία

2. επικαλούμαι ανύπαρκτους κινδύνους ή μεγαλοποιώ υπαρκτούς = κινδυνολογώ

3. διαίρεση σε μικρά κομμάτια = κατάτμηση / κατατεμαχισμός

4. λάτρης, οπαδός, θαυμαστής = θιασώτης

5. εξυπηρέτηση προσωπικού συμφέροντος = ιδιοτέλεια

6. δε συναντάει εμπόδια = απρόσκοπτος / ανεμπόδιστος

7. οικειοποιούμαι, συνήθως με τη βία ή με απάτη, τα δικαιώματα που έχει κάποιος άλλος σε ένα τίτλο εξουσίας, σε μια ιδιοκτησία κτλ. = σφετερίζομαι

8. χαρακτηρισμός για σύνολο προσώπων ή πραγμάτων που τα στοιχεία του είναι τελείως άσχετα μεταξύ τους = ετερόκλητος

9. απαλλαγή από κάποια κηδεμονία ή εξάρτηση = χειραφέτηση

10. αποδοκιμάζω, επικρίνω κάποιον ή κάτι με ιδιαίτερη οξύτητα και συνήθως δημόσια = στηλιτεύω

6. Να συμπληρώσετε τα κενά των φράσεων επιλέγοντας από τις ακόλουθες λέξεις τον κατάλληλο όρο.

σκοταδισμός, νεποτισμός, πλουραλισμός, φαρισαϊσμός, κυνισμός, φορμαλισμός, μηδενισμός, κοσμοπολιτισμός, λαϊκισμός

1. Στην εκπαίδευση ορισμένων υπανάπτυκτων χωρών επικρατεί ακόμη σκοταδισμός.
2. Σε μια εποχή όπου κυριαρχεί ο κοσμοπολιτισμός δεν μπορείς να μένεις κλεισμένος στα στενά όρια της πατρίδας σου.
3. Τους μεγάλους καλλιτέχνες δεν τους χαρακτηρίζει ο φορμαλισμός αλλά η τάση για καινοτομίες.
4. Είναι φαρισαϊσμός να υποστηρίζει ότι συμπάσχει μαζί μας, τη στιγμή που αυτός είναι ο κύριος υπαίτιος των δεινών μας.
5. H ελεύθερη διακίνηση των ιδεών εξασφαλίζει τον πλουραλισμό και κατοχυρώνει τη δημοκρατία.
6. Έχει αποδειχτεί πως η δημαγωγία και ο λαϊκισμός πλήττουν τη δημοκρατία.
7. Συχνά οι μεγάλες δυνάμεις αντιμετωπίζουν με κυνισμό τα μικρά κράτη.
8. Απορρίπτεις τα πάντα και δε δέχεσαι καμιά αξία· χωρίς ιδιαίτερο λόγο έχεις οδηγηθεί στο μηδενισμό.
9. Με την αναξιοκρατία και το νεποτισμό είναι αδύνατο να αναδειχτούν οι πραγματικά άξιοι.

Σκοταδισμός: η τάση για αντίδραση σε κάθε προσπάθεια εκσυγχρονισμού και προόδου στο χώρο της παιδείας και του πολιτισμού, με σκόπιμη διατήρηση του λαού στην αμάθεια και την άγνοια.

Κοσμοπολιτισμός: θεωρία σύμφωνα με την οποία ο άνθρωπος είναι κατ’ αρχήν πολίτης του κόσμου και δευτερευόντως μέλος ενός κράτους ή ενός έθνους / ο τρόπος ζωής του κοσμοπολίτη, ο οποίος χαρακτηρίζεται από υπέρβαση των εθνικών παραδόσεων, ταξίδια σε διάφορες χώρες του κόσμου, απόκτηση εμπειριών και αφομοίωση επιρροών από πολλές και διαφορετικές κοινωνίες και πολιτισμούς.

Φορμαλισμός: φιλοσοφικό σύστημα που πρεσβεύει ότι η ουσία των πραγμάτων είναι η μορφή τους / αντίληψη και τεχνοτροπία στις καλές τέχνες και στη λογοτεχνία, που δίνει προτεραιότητα στη μορφή του έργου τέχνης και στην αισθητική αντίδραση που αυτή προκαλεί, αγνοώντας σχεδόν το περιεχόμενό του ή ταυτίζοντάς το με τη μορφή / (στις επιστήμες) η αντίληψη σύμφωνα με την οποία η επιστημονική προσέγγιση των αντικειμένων πρέπει να διατυπώνεται με αυστηρώς επιστημονικό τρόπο και με βάση τη μαθηματική διατύπωση.

Φαρισαϊσμός: η υποκριτική συμπεριφορά που ταιριάζει σε Φαρισαίο, σε άτομο, δηλαδή, που εμμένει στην τήρηση των τύπων αδιαφορώντας για την ουσία. [Φαρισαίος: μέλος ιουδαϊκής θεοκρατικής μερίδας, που επιδίωκε την πιστή τήρηση του Μωσαϊκού Νόμου και στην Καινή Διαθήκη χαρακτηρίζεται από υποκριτική θεοσέβεια.]

Πλουραλισμός: η αρχή κατά την οποία άνθρωποι διαφορετικών φυλών, θρησκευτικών ή πολιτικών πεποιθήσεων κ.λπ. μπορούν να συμβιώνουν αρμονικά σε μια κοινωνία, διατηρώντας τα ιδιαίτερα γνωρίσματά τους / η δυνατότητα να εκφράζονται όλες οι απόψεις ελεύθερα σχετικά με ένα ζήτημα.

Λαϊκισμός: η ιδέα σύμφωνα με την οποία οι επιθυμίες και οι πεποιθήσεις των λαϊκών μαζών αποτελούν βάσιμο οδηγό πολιτικής δράσης / (κακόσημο) ο έπαινος και η κολακεία των αδυναμιών και των ελαττωμάτων του λαού, καθώς και η υιοθέτηση επιχειρημάτων ή θέσεων που ευχαριστούν τον λαό (και γενικότερα τους πολλούς), χωρίς όμως και να τον ωφελούν, με σκοπό την εξασφάλιση της εύνοιάς του.

Κυνισμός: λόγος, πράξη ή συμπεριφορά, που χαρακτηρίζεται από ωμή ειλικρίνεια, απουσία σεβασμού στους τύπους και στα κοινώς αποδεκτά, από περιφρόνηση των συμβατικών κοινωνικών κανόνων.

Μηδενισμός: η φιλοσοφική τάση που αρνείται όλες τις παραδεδεγμένες αξίες (οπότε πλησιάζει τον αναρχισμό) ή τη γνωστική ικανότητα (οπότε καταντά αρνητικός δογματισμός, όπως ο σκεπτικισμός και ο αγνωστικισμός) / η στάση ή η συμπεριφορά που χαρακτηρίζεται από άρνηση και αμφισβήτηση των πάντων.

Νεποτισμός: η οικογενειοκρατία, η πρακτική, δηλαδή, να τοποθετούνται από αυτούς που έχουν εξουσία συγγενικά ή φιλικά τους πρόσωπα σε ανώτερες θέσεις και σε ανώτερα αξιώματα.

[Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, Γ. Μπαμπινιώτη] 

Γλωσσικές Ασκήσεις Λυκείου: Αντώνυμα

Elena del Palacio

Γλωσσικές Ασκήσεις Λυκείου: Αντώνυμα

Τα αντώνυμα είναι λέξεις που εκφράζουν αντίθετες έννοιες: π.χ. μεγάλος - μικρός, συχνά - σπάνια. Έχουμε μάλιστα στη γλώσσα μας πολλές στερεότυπες φράσεις όπου λέμε πλάι πλάι τις δύο αντίθετες λέξεις: π.χ. χειμώνα καλοκαίρι, στα μέσα και στα έξω, άκρες μέσες. Με τα αντώνυμα ο λόγος μας γίνεται εκφραστικότερος.

1. Να βρείτε τα αντώνυμα των παρακάτω επιρρημάτων:

άμεσα - έμμεσα

αμέσως - καθυστερημένα

τελείως - ατελώς

φέτος - πέρυσι

κοντά - μακριά

διακριτικά - αδιάκριτα

αδρομερώς - λεπτομερώς / εξονυχιστικά

ακροθιγώς - διεξοδικά

ακριβώς - ανακριβώς

2. Για κάθε λέξη που υπογραμμίζεται σας δίνονται τρεις, από τις οποίες μία είναι αντώνυμή της. Να βρείτε αυτά τα αντώνυμα. Στη συνέχεια, με τη βοήθεια των αντωνύμων που βρήκατε, να γράψετε ένα σύντομο κείμενο που να αναφέρεται στις αρνητικές επιδράσεις της τηλεόρασης.

1. χειραφέτηση         α. χειραγώγηση       β. αναβάθμιση                         γ. υποβάθμιση

2. εμβρίθεια              α. υπανάπτυξη         β. αναποτελεσματικότητα     γ. ρηχότητα

3. διαλεύκανση        α. διάλυση                 β. συσκότιση                              γ. διαπόμπευση

4. συγχρωτισμός       α. κοινωνικότητα    β. συσκότιση                             γ. απομόνωση

5. φιλοπονία             α. ατιμία                    β. οκνηρία                                  γ. αυταπάρνηση

6. ενεργητικότητα    α. αλληλενέργεια    β. αστάθεια                               γ. αναποφάσιστος

7. τεκμηριωμένος     α. αμφίβολος            β. αναπόδεικτος                       γ. ανακριβής

8. εγρήγορση            α. βραδύτητα            β. στασιμότητα                        γ. αποχαύνωση

9. διαφώτιση             α. προσεταιρισμός   β. προπαγάνδα                      γ. ενημέρωση

10. ενημέρωση          α. παραπλάνηση      β. προπαγάνδα                      γ. πληροφόρηση

Η τηλεόραση, αν και λειτουργεί ακόμη ως βασικό μέσο ψυχαγωγίας και ενημέρωσης αρκετών πολιτών, συνιστά μια επιλογή βεβαρυμμένη με ποικίλες αρνητικές επιδράσεις. Σε ό,τι αφορά την ενημέρωση αποτελεί ευρέως αποδεκτή διαπίστωση πως τα δελτία ειδήσεων και οι «ενημερωτικές» εκπομπές λειτουργούν κυρίως με τη λογική της προπαγάνδας και της παραπλάνησης, έχοντας ως απώτερο στόχο τη χειραγώγηση των πολιτών προς όφελος φίλιων πολιτικών παρατάξεων. Τα γεγονότα παρουσιάζονται με τρόπο έκδηλα μεροληπτικό που αντί για ενημέρωση επιφέρει συσκότιση και σύγχυση στους πολίτες, καθιστώντας τους, αν όχι υποχείρια των πολιτικών, τουλάχιστον αδρανείς και αναποφάσιστους, αφού μπροστά σε τόσα αναπόδεικτα και ατεκμηρίωτα ρεπορτάζ αδυνατούν να σχηματίσουν μια ορθή ή βέβαιη άποψη. Ενώ, σε ό,τι αφορά την πτυχή της ψυχαγωγίας θα πρέπει να ληφθεί υπόψη πως η κενότητα και η ρηχότητα των προβαλλόμενων εκπομπών οδηγεί κατά βάση στην αποχαύνωση και τη νοητική αδρανοποίηση παρά σε μια ουσιαστική αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου. Οι μεγαλύτερης, μάλιστα, ηλικίας πολίτες, όπως, ατυχώς, και κάποιοι αρκετά νέοι, μη έχοντας πολλές δραστηριότητες, καταλήγουν υπό το καθεστώς των θέλγητρων της τηλεοπτικής εικόνας σε μια ιδιότυπη απομόνωση.   

3. Να σχηματίσεις πέντε φράσεις, η καθεμία από τις οποίες να περιέχει ένα ζεύγος αντωνύμων, όπως είναι π.χ. η φράση: Όποιος γυρεύει τα πολλά χάνει και τα λίγα.

- Δεν νομίζω να βρέξει, αλλά για καλό και για κακό (ή καλού-κακού) πάρε μαζί σου ομπρέλα.

- Θα κάνω τα αδύνατα δυνατά για να μπορέσω να σε βοηθήσω.

- Ήταν αναμενόμενη η επιτυχία του, αφού ο πατέρας του ήταν πάντοτε στα μέσα και στα έξω.

- Οι ψήφοι αυτής της επαρχίας έφεραν τα πάνω κάτω στα εκλογικά αποτελέσματα.

- Το όλο ζήτημα βρίσκεται ακόμη σε εκκρεμότητα, καθώς οι αρχές επιδίδονται σ’ ένα ατέρμονο άνοιξε-κλείσε της υπόθεσης.

4. Να αντικαταστήσετε με αντώνυμα τις υπογραμμισμένες λέξεις:

1. Όλοι οι άνθρωποι επιδοκιμάζουν  [αποδοκιμάζουν] τέτοιες πράξεις.

2. H μπάντα του στρατού παιάνιζε κατά την έπαρση [υποστολή] της σημαίας.

3. Είχε ενστερνιστεί [απορρίψει] τις επαναστατικές ιδέες της εποχής του.

4. H στάση της αστυνομίας διευκόλυνε [δυσχέρανε] το έργο μου.

5. Αποδείχτηκε πως ήταν ευάλωτος [άτρωτος / ανένδοτος] σε πιέσεις.

6. Εξαιτίας της κακοκαιρίας ενεργοποιήθηκε [αδρανοποιήθηκε] όλος ο κρατικός μηχανισμός.

7. Ύστερα από αυτά τα γεγονότα υποβαθμίστηκε [αναβαθμίστηκε] πάρα πολύ ο ρόλος του στην κυβέρνηση.

8. Τα σχέδιά σου για το μέλλον είναι ουτοπικά [ρεαλιστικά].

9. Ήταν σαφής η προσπάθειά του να εξομοιώσει [διαχωρίσει / διαφοροποιήσει] τους έκτακτους με τους μόνιμους υπαλλήλους.

10. Τον τελευταίο καιρό έχουν βελτιωθεί [επιδεινωθεί] αισθητά οι σχέσεις ανάμεσα στις δύο χώρες.

5. Συμπληρώστε το δεύτερο συνθετικό και δημιουργήστε ζεύγη αντωνύμων.

καλοπροαίρετος      ≠          κακοπροαίρετος

καλοδιάθετος           ≠          κακοδιάθετος

καλοδουλεμένο        ≠          κακοδουλεμένο

εύπιστος        ≠          δύσπιστος

ευανάγνωστο  ≠       δυσανάγνωστο

εύθυμος         ≠          δύσθυμος

υπέρταση      ≠          υπόταση

υπέρτερος     ≠          υποδεέστερος

υπερτιμημένος ≠      υποτιμημένος

αλλοεθνής     ≠          ομοεθνής

αλλόδοξος     ≠          ομόδοξος

αλλόγλωσσος≠          ομόγλωσσος

6. Το απόσπασμα από τη «Pητορική» του Aριστοτέλη (B 1389) που ακολουθεί αναφέρεται στα ήθη των γερόντων και είναι συνέχεια του αποσπάσματος που αναφέρεται στα ήθη των νέων. Αφού υπογραμμίσετε στο κείμενο τα βασικά χαρακτηριστικά των γερόντων, να γράψετε ένα αντίστοιχο κείμενο για τους νέους, τονίζοντας τα χαρακτηριστικά τους που είναι αντίθετα ή διαφορετικά από εκείνα των γερόντων.

Τα ήθη των γερόντων

Οι γεροντότεροι κι όσοι έχουν περάσει πια την ανδρική ηλικία έχουν σχεδόν τον αντίθετο χαρακτήρα. Αλήθεια, επειδή έχουν ζήσει πολλά χρόνια, επειδή έχουν εξαπατηθεί πολλές φορές, επειδή οι ίδιοι έχουν κάνει πολλά σφάλματα κι επειδή οι περισσότερες πράξεις των ανθρώπων είναι κακές, δεν είναι βέβαιοι για τίποτε κι όχι μονάχα δεν κάνουν υπερβολές παρά και ενεργούν πάντοτε λιγότερο από ό,τι πρέπει. Πάντοτε λένε ό,τι νομίζουν, όχι ό,τι ξέρουν καλά. Κι όταν τα λεγόμενά τους προκαλούν αντιρρήσεις, προσθέτουν πάντοτε «ίσως», «μπορεί». Εκφράζονται για όλα τα πράγματα μ’ αυτόν τον τρόπο και για κανέναν δεν εκφράζονται με βεβαιότητα. Έχουν κακό χαρακτήρα, επειδή το να υποπτεύεται κανείς για καθετί δείχνει κακό χαρακτήρα. Και είναι καχύποπτοι, δεν πιστεύουν κανέναν και δεν πιστεύουν, γιατί έχουν πείρα. Για τον ίδιο λόγο ούτε σφοδρά αγαπούν ούτε σφοδρά μισούν, αλλά σύμφωνα με το λόγο του Bία αγαπούν, σαν να επρόκειτο την άλλη μέρα να μισήσουν, και μισούν, σαν να επρόκειτο την άλλη μέρα ν’ αγαπήσουν. Είναι μικρόψυχοι, επειδή τους έχει ταπεινώσει ο αγώνας της ζωής. Γιατί αλήθεια οι επιθυμίες τους δε στρέφονται πια προς τίποτα το μεγάλο και το ανώτερο, αλλά βλέπουν μόνο πώς θα τα οικονομήσουν. Είναι φιλοχρήματοι, από τη μια γιατί έχουν ανάγκη από το χρήμα, κι από την άλλη γιατί έχουν δοκιμάσει πόσο δύσκολο είναι να το αποκτήσει κανείς και πόσο εύκολο να το χάσει. Είναι δειλοί και όλα τους φοβίζουν, επειδή βρίσκονται σε ψυχική κατάσταση εντελώς αντίθετη από εκείνη που έχουν οι νέοι. Αλήθεια, είναι ολότελα ψυχροί, ενώ εκείνοι, καθώς έχουμε πει, είναι θερμοί. Γι’ αυτό τα γερατειά δημιουργούν διάθεση για δειλία, επειδή κι εκείνος που φοβάται παγώνει. Αγαπούν υπερβολικά τη ζωή τους και μάλιστα όσο βλέπουν ότι ζυγώνει το τέλος τους. Κι αυτό, επειδή η επιθυμία αναφέρεται πάντοτε σ’ εκείνο που δεν έχουμε και, κυρίως, επιθυμούμε ό,τι μας λείπει. Αγαπούν τον εαυτό τους πιο πολύ από ό,τι πρέπει –κι είναι αυτό ένα είδος μικροψυχίας. H ζωή τους κανονίζεται σύμφωνα με το συμφέρον τους κι όχι σύμφωνα με εκείνο που είναι λεβέντικο. Kι αυτό συμβαίνει πιο πολύ από ό,τι πρέπει, ακριβώς εξαιτίας της φιλαυτίας τους. Αλήθεια, το συμφέρον είναι καλό και για μας τους ίδιους, ενώ το ωραίο είναι αυτό το ίδιο καλό. Δεν είναι ντροπαλοί αλλά ξεδιάντροποι κι αυτό συμβαίνει επειδή, καθώς αποβλέπουν στο συμφέρον τους και όχι στο ωραίο, δεν ενδιαφέρονται για τη γνώμη των άλλων. H πείρα τούς δίδαξε να μην τρέφουν ελπίδες, επειδή τα περισσότερα πράγματα που συμβαίνουν στον κόσμο είναι δυσάρεστα και η έκβασή τους είναι προς το χειρότερο. Αλλά και η δειλία τους είναι ένας από τους λόγους για τους οποίους δεν τρέφουν ελπίδες. Ζουν πιο πολύ με την ανάμνηση παρά με την ελπίδα, επειδή η πολλή ζωή τους έχει περάσει πια και δεν τους μένει παρά λίγη, και η ελπίδα στρέφεται προς το μέλλον, ενώ η ανάμνηση προς τα περασμένα. Αυτή είναι και η αιτία της φλυαρίας τους. Αλήθεια, συνεχώς διηγούνται όσα τους έχουν συμβεί, επειδή βρίσκουν ηδονή στην ανάμνησή τους. …

(Μετάφραση Bανδώρου)

Τα ήθη των νέων

Οι νέοι επειδή δεν έχουν ακόμη ζήσει πολλά και δεν έχουν γνωρίσει την εξαπάτηση, την κακία και τη δολιότητα των ανθρώπων, παραμένουν ανυποψίαστοι και αγαθοί. Η έλλειψη, άλλωστε, εμπειριών τούς προκαλεί μια έντονη επιθυμία δράσης, η οποία χαρακτηρίζεται από υπερβολή. Ενώ, η άγνοια των κινδύνων, αλλά και των πιθανών συνεπειών των πράξεών τους, οφείλεται στο γεγονός πως δεν έχουν κάνει ακόμη πολλά λάθη στη ζωή τους. Είναι, μάλιστα, γεμάτοι βεβαιότητες και υποστηρίζουν με πάθος τις απόψεις τους, καθώς δεν έχουν γνωρίσει επώδυνες διαψεύσεις και κινούνται έτσι με γνώμονα τις ποικίλες και αισιόδοξες προσδοκίες για το μέλλον τους. Είναι εύπιστοι και περιβάλλουν με εμπιστοσύνη τους ανθρώπους γύρω τους, αφού δεν έχουν γευτεί την προδοσία, ούτε έχουν πέσει θύματα εκμετάλλευσης απ’ τους άλλους. Αγαπούν με πάθος, αλλά και μισούν με πάθος, επειδή δεν αντιλαμβάνονται την πραγματική διάρκεια των πραγμάτων, ούτε κατανοούν πόσο μπορεί να αλλάξει η αντίληψή τους για τους άλλους ανθρώπους. Είναι, συνάμα, μεγαλόψυχοι, καθώς δεν γνωρίζουν τις πραγματικές δυσκολίες της ζωής. Είναι γενναιόδωροι και δεν τρέφουν ιδιαίτερη αγάπη για το χρήμα, επειδή δεν έχουν γνωρίσει τη φτώχεια, αλλά ούτε και τη δυσκολία απόκτησης των χρημάτων. Στέκουν με γενναιότητα και θάρρος απέναντι στις διάφορες καταστάσεις, διότι η νεανική τους φύση δεν γνωρίζει δειλίες και δισταγμούς. Με τη ζωντάνια και τον ενθουσιασμό τους σπεύδουν σε νέες κάθε φορά εμπειρίες, χωρίς να αντιλαμβάνονται τους ενδεχόμενους κινδύνους, μα και χωρίς να αισθάνονται φόβο απέναντι στο νέο ή το άγνωστο. Αγαπούν τη ζωή που είναι γεμάτη προκλήσεις και περιπέτειες, χωρίς ν’ ανησυχούν για το θάνατο, αφού η νεότητα τους προφυλάσσει από την αδράνεια που επιφέρει η σκέψη του τέλους. Αγαπούν περισσότερο τους άλλους, και ιδίως τους φίλους τους, αφού θεωρούν πως μόνο με τη συντροφιά εκείνων αξίζει κανείς να ζει και να πράττει. Δεν είναι συμφεροντολόγοι ή μικροπρεπείς, αφού καθορίζουν τις πράξεις και τις σκέψεις τους με βάση το συναίσθημα και τη βούληση για ζωή, κι όχι με βάση τη λογική και τις προσωπικές επιδιώξεις. Είναι τολμηροί, μα διατηρούν ακόμη τη συστολή και το αίσθημα της ντροπής, καθώς δίνουν σημασία στη γνώμη των άλλων γι’ αυτούς. Διακρίνονται για την ελπιδοφόρα και αισιόδοξη ματιά τους, αφού δεν έχουν γνωρίσει πικρές απογοητεύσεις και συνεχίζουν έτσι να πιστεύουν στην αίσια έκβαση των πραγμάτων. Είναι περισσότερο φίλοι των πράξεων και όχι των λόγων, καθώς είναι πολλά εκείνα που θέλουν να κάνουν και να δοκιμάσουν. Δεν στρέφονται στα παρελθόντα χρόνια, καθώς θεωρούν πως ό,τι έχει σημασία είναι το παρόν και οι μεγάλες ευτυχίες που κρύβει γι’ αυτούς το μέλλον τους.     

7. Από ένα λεξικό συνωνύμων σάς δίνονται πέντε λήμματα. Μπορείτε να συμπληρώσετε τα αντώνυμα; Τα συνώνυμα θα σας φανούν χρήσιμα.

διάλυση (η) (θ. διαλύω) Σ: αποσύνθεση, διαμελισμός, εξάρθρωση, ξεχαρβάλωμα, διασκορπισμός, σκόρπισμα, αραίωμα – αραίωση, λύση, χάλασμα, καταστροφή, εξουθένωση, ανάλυση, υγροποίηση, λιώσιμο || ακύρωση, κατάργηση, καταγγελία

Aντώνυμα: σύνθεση, συνένωση, ένωση, συγκρότηση, κατάρτιση, συνδυασμός, συναρμολόγηση, σύσφιξη, δημιουργία / επικύρωση

καλλιεργώ (ρ. μτβ.) Σ: δουλεύω τη γη, κατεργάζομαι, γεωπονώ, γεωργώ, δουλεύω, οργώνω, καλοδουλεύω, περιποιούμαι τη γη || μορφώνω, αναπτύσσω, προάγω πνευματικά, καταρτίζω, εκπαιδεύω, εκλεπτύνω || υποθάλπω || προκαλώ ανάπτυξη μικροβίων || βελτιώνω, ραφινάρω, τελειοποιώ || θεραπεύω

Aντώνυμα: παραμελώ, αμελώ, εγκαταλείπω / διαφθείρω, συσκοτίζω, επιδεινώνω, περιορίζω, υποβιβάζω, χειροτερεύω, εκχυδαΐζω  

κυρίαρχος, -η, -ο (επ.) (το αρσ. κ. ως ουσ.) (θ. κύριος + άρχω) Σ: κύριος, άρχοντας, εξουσιαστής, αφέντης, αυτεξούσιος, δεσπότης, αρχηγός, δυνάστης, αυτοκράτορας, κυριάρχης, ηγεμόνας, ισχυρός

Aντώνυμα: υποτελής, υπόδουλος, αρχόμενος, δούλος, ανδράποδο, ανίσχυρος, είλωτας, υποτακτικός, υπηρέτης, υπήκοος, σκλάβος, δεσμώτης, δέσμιος, υποχείριο

συνεχής (ο, η), -ές (επ.) (θ. συνέχω) Σ: συνεχόμενος, αδιάκοπος, αδιάλειπτος, άπαυ(σ)τος, ακατάπαυστος, ασταμάτητος, εξακολουθητικός, συναπτός, διαρκής, διηνεκής, αέναος, ατέλειωτος, ατέρμονας, κολλητός, επαναληπτικός, συχνός, αλλεπάλληλος, πυκνός, απανωτός

Aντώνυμα: ασυνεχής, διακεκομμένος, διακοπτόμενος, ανακόλουθος, στιγμιαίος, παροδικός, περιοδικός, εφήμερος

υποχωρώ (ρ. αμτβ.) (θ. υπό + χωρώ < χώρος) Σ: οπισθοχωρώ, οπισθοβατώ, οπισθοδρομώ, πισωδρομώ, τραβιέμαι, χάνω έδαφος, συμπτύσσομαι, κάνω πίσω, ανακρούω πρύμναν, καρκινοβατώ, αποσύρομαι, αποτραβιέμαι || καθιζάνω, παθαίνω καθίζηση, κατολισθαίνω, κατακαθίζω, βουλιάζω || ελαττώνομαι, μειώνομαι, λιγοστεύω, εξασθενώ, απαμβλύνομαι, εκφυλίζομαι || ενδίδω, δεν επιμένω, δέχομαι, συγκατατίθεμαι, λυγίζω, κάνω αβαρία, κάμπτομαι, υποκύπτω

Aντώνυμα: προελαύνω, προχωρώ, αναπτύσσομαι, επεκτείνομαι / αναδύομαι / αυξάνομαι, ενισχύομαι, εντείνομαι, ισχυροποιούμαι / αντιστέκομαι