Ym Chin
Γλωσσικές
Ασκήσεις Λυκείου: Ορισμός
Η λέξη ορισμός σχετίζεται
ετυμολογικά με το ρήμα ορίζω. Ορίζω σημαίνει θέτω κάτι μέσα σε
όρια και, επομένως, όταν κάτι το θέτω μέσα σε όρια, το γνωρίζω, αφού έχω βρει
τα όριά του.
Με τον ορισμό εξηγούμε
τη σημασία μιας λέξης χρησιμοποιώντας άλλες λέξεις. Αν από έναν ορισμό
αφαιρεθεί μία ή περισσότερες λέξεις, τότε ο ορισμός θα είναι ελλιπής και μπορεί
να οδηγήσει σε παρανοήσεις.
Δύσκολα μπορούμε να ορίσουμε αφηρημένες
έννοιες: π.χ. ελευθερία, δικαιοσύνη.
1. Να αντιστοιχίσετε τους όρους της
πρώτης στήλης με τη σημασία τους στη δεύτερη στήλη:
A΄ B΄
1. ντετερμινισμός α. ωμότητα, αδιάντροπη ειλικρίνεια
2. κυνισμός β. δουλοπρέπεια
3. άλλοθι γ. καιροσκόπος
4. οπορτουνιστής δ. αιτιοκρατία
5. ραγιαδισμός
ε. δικαιολογία για την αντιμετώπιση μιας κατηγορίας
6. αλλοτρίωση
στ. δημαγωγία
7. δημοκοπία
ζ. εθνικισμός
8. ιδεολόγημα
η. αυστηρή προσκόλληση σε προκαθορισμένες μορφές
9. σοβινισμός θ. άποψη που επινοείται για να υποστηρίξει θέσεις ή ενέργειες κάποιου
10. φορμαλισμός ι. αποξένωση
Απάντηση:
1 = δ [ντετερμινισμός: αιτιοκρατία]
2 = α [κυνισμός: ωμότητα, αδιάντροπη ειλικρίνεια]
3 = ε [άλλοθι: δικαιολογία για την αντιμετώπιση μιας κατηγορίας]
4 = γ [οπορτουνιστής: καιροσκόπος]
5 = β [ραγιαδισμός: δουλοπρέπεια]
6 = ι
[αλλοτρίωση: αποξένωση]
7 = στ [δημοκοπία: δημαγωγία]
8 = θ [ιδεολόγημα: άποψη που επινοείται για να υποστηρίξει θέσεις ή
ενέργειες κάποιου]
9 = ζ [σοβινισμός: εθνικισμός]
10 = η [φορμαλισμός: αυστηρή προσκόλληση σε προκαθορισμένες μορφές]
2. Να αντιστοιχίσετε τους ορισμούς που
δίνονται στην A΄ στήλη με τις λέξεις της B΄ στήλης.
A΄
1. αυτός που αμείβεται χωρίς να
εργάζεται
2. ο κύριος τύπος μιας λέξης με τον
οποίο αναγράφεται στο λεξικό και κανονίζεται η αλφαβητική της τοποθέτηση
3. αμηχανία επιλογής
4. αναίρεση των λόγων που είπε κάποιος,
ριζική αλλαγή στη στάση του
5. διάλογος μεταξύ δύο ή περισσότερων
ατόμων με σύντομες ερωτήσεις και απαντήσεις
6. το να συμβαίνουν δύο περιστατικά τον
ίδιο καιρό χωρίς αιτιατή σχέση
7. σκέψη ή ενέργεια που κρύβει
ιδιοτέλεια, που αποσκοπεί σε προσωπικά οφέλη
8. η καλή φήμη για κάποιον μετά το
θάνατό του, η μεταθανάτια δόξα
9. ισχυρογνωμοσύνη, έλλειψη
συμφιλιωτικής διάθεσης
10. οξύς, προσβλητικός
B΄
α. παλινωδία
β. σύμπτωση
γ. υστεροβουλία
δ. λήμμα
ε. δίλημμα
στ. στιχομυθία
ζ. αργόμισθος
η. αδιαλλαξία
θ. δηκτικός
ι. υστεροφημία
Απάντηση:
α = 4 [παλινωδία: αναίρεση των λόγων που είπε κάποιος, ριζική αλλαγή στη
στάση του]
β = 6 [σύμπτωση: το να συμβαίνουν δύο περιστατικά τον ίδιο καιρό χωρίς
αιτιατή σχέση]
γ = 7 [υστεροβουλία: σκέψη ή ενέργεια που κρύβει ιδιοτέλεια, που αποσκοπεί
σε προσωπικά οφέλη]
δ = 2 [λήμμα: ο κύριος τύπος μιας λέξης με τον οποίο αναγράφεται στο
λεξικό και κανονίζεται η αλφαβητική της τοποθέτηση]
ε = 3 [δίλλημα: αμηχανία επιλογής]
στ = 5 [στιχομυθία: διάλογος μεταξύ δύο ή περισσότερων ατόμων με σύντομες
ερωτήσεις και απαντήσεις]
ζ = 1 [αργόμισθος: αυτός που αμείβεται χωρίς να εργάζεται]
η = 9 [αδιαλλαξία: ισχυρογνωμοσύνη, έλλειψη συμφιλιωτικής διάθεσης]
θ = 10 [δηκτικός: οξύς, προσβλητικός]
ι = 8 [υστεροφημία: η καλή φήμη για κάποιον μετά το θάνατό του, η
μεταθανάτια δόξα]
3. Συμπλήρωσε τους όρους ή τους
ορισμούς:
- κομφορμιστής = αυτός που προσαρμόζεται στις
απαιτήσεις και στους τύπους συμπεριφοράς της ομάδας στην οποία ανήκει,
ακόμη κι όταν δεν τον εκφράζουν
- ντετερμινισμός = (αιτιοκρατία) η θεωρία σύμφωνα
με την οποία τα ίδια αίτια οδηγούν στα ίδια αποτελέσματα και, αντιστρόφως,
τα ίδια αποτελέσματα προέρχονται από τα ίδια αίτια.
- ουτοπία = κάθε ιδέα, θεωρία ή επιδίωξη
που βρίσκεται τελείως εκτός πραγματικότητας, που δεν μπορεί να υπάρξει
παρά μόνο στη φαντασία. [οὐ- + -τοπία < τόπος]
- φωτογένεια = η ιδιότητα ορισμένων ανθρώπων
να φαίνονται έντονα, ζωηρά τα χαρακτηριστικά του προσώπου τους κατά τη
φωτογράφιση, την κινηματογράφηση ή την τηλεοπτική τους εμφάνιση
- φωτοσύνθεση = η παραγωγή θρεπτικών οργανικών
ουσιών στα φυτά με την επίδραση του ηλιακού φωτός
- κυβερνοχώρος = ο χώρος στον οποίο διακινούνται
εικόνες, μηνύματα πληροφορίες από τον έναν υπολογιστή προς τον άλλο.
- καιροσκοπισμός = πολιτική πρακτική που
χαρακτηρίζεται από υπερβολική προσαρμογή στις περιστάσεις και τάση για
εκμετάλλευσή τους, ανεξάρτητα από το αν υπάρχει σύγκρουση με τις
ιδεολογικές αρχές
- παρρησία = η έκφραση της προσωπικής γνώμης
με θάρρος και ειλικρίνεια.
- ευφημισμός = ο έπαινος, ο εγκωμιασμός /
σχήμα λόγου κατά το οποίο χρησιμοποιείται λέξη με θετική σημασία για να
αποφευχθεί η αναφορά σε λέξη που θεωρείται κακή, δυσοίωνη ή απαγορευμένη·
π.χ. Εύξεινος (φιλόξενος) Πόντος αντί άξενος (αφιλόξενος).
- καλαισθησία = η αγάπη προς το αισθητικά ωραίο
- πανάκεια = φάρμακο που θεωρείται ότι
θεραπεύει κάθε ασθένεια / (μεταφορικά) το μέσο επιλύσεως οποιουδήποτε
προβλήματος.
4. Να επιλέξετε τη σωστή σημασία της
λέξης (για κάθε λέξη υπάρχει μόνο μια σωστή απάντηση). Να γράψετε φράσεις στις
οποίες οι λέξεις θα χρησιμοποιούνται με τη σωστή σημασία.
1. θύσανος:
θυσία ζώων
μαύρα, πυκνά σύννεφα
διακοσμητική φούντα συνήθως από νήματα
ουρά λιονταριού
- Η κουρτίνα κοσμείται με
διακοσμητικούς θυσάνους.
[το σύνολο ισομεγεθών νημάτων που
δένονται μεταξύ τους σφιχτά στο ένα άκρο, ενώ στο άλλο αφήνονται ελεύθερα]
2. ενδοτικός:
[< ἐνδίδωμι]
εσωτερικός
δανεικός
αντίθετος
υποχωρητικός
- Όταν διακυβεύονται τα συμφέροντά μας,
δεν υπάρχει περιθώριο να φανούμε ενδοτικοί.
3. απηνής:
[πιθανή ετυμολογία: < από + ἦνος «πρόσωπο»]
αμείλικτος, σκληρός
ατιμώρητος
απρόσιτος, απλησίαστος
χορτάτος
- Υπήρξαν πολλές ιστορικές περίοδοι
κατά τις οποίες οι υποστηρικτές της δημοκρατίας ήρθαν αντιμέτωποι με απηνείς
πολιτικές διώξεις.
4. γαλουχώ:
[γάλα + -ουχῶ
< ἔχω]
τρέφω
μεγαλώνω
γαληνεύω, ηρεμώ
διαπαιδαγωγώ
- Είχε γαλουχηθεί από μικρός με τις
φιλελεύθερες ιδέες της επανάστασης.
5. φερέγγυος: [φέρω + ἐγγύη «νυφικό τίμημα, εγγύηση» < ἐγ (-ἐν) + γύη «χέρι»]
υποφερτός
καταφερτζής
αξιόπιστος
επικίνδυνος
- Υπήρξε πάντοτε φερέγγυος συνεργάτης
και ιδιαίτερα δοτικός άνθρωπος.
6. προσιδιάζει:
[προσ- + ιδιάζω < ίδιος]
προσθέτει
ταιριάζει, αποτελεί γνώρισμα
ιδιωτικοποιεί
είναι ιδιότροπος
- Τέτοιο υβρεολόγιο δεν προσιδιάζει σε
έναν κύριο της τάξεώς σας.
7. απεμπολώ: [ἀπεμπολῶ «πουλώ» < ἀπό + ἐμπολῶ «εμπορεύομαι» < ἐμπολή «εμπόρευμα» < ἐν + πέλομαι «κινώ, κινούμαι»]
πουλάω την περιουσία μου
αποχωρώ
παραχωρώ τα δικαιώματά μου, προδίνω
αρχές
απέχω
- Η χώρα δεν πρόκειται να απεμπολήσει
τα κυριαρχικά της δικαιώματα.
8. ελλοχεύω:
[ἐλλοχῶ < ἐν + -λοχῶ < λόχος]
είμαι λοχαγός
επιτηρώ
καραδοκώ
φυλώ σκοπιά
- Στην εφαρμογή μιας τέτοιας πολιτικής
ελλοχεύει ο κίνδυνος της αποσταθεροποίησης.
9. αποκύημα: [ἀποκυῶ «γεννώ» < ἀπό + κυῶ «φουσκώνω, πρήζομαι»]
προϋπόθεση
φαντασία
σκέψη, γνώμη
γέννημα, δημιούργημα
- Όσα ισχυρίζεται δεν είναι παρά
αποκύημα της νοσηρής του φαντασίας.
10. ποδηγετώ: [ποδ- (πούς,
ποδός) + -ηγετῶ
< ἡγέτης]
περπατώ
προηγούμαι
συμβάλλω
καθοδηγώ, χειραγωγώ
- Ο λαός συχνά ποδηγετείται από
δημαγωγούς.
5. Σας δίνεται η σημασία ορισμένων
λέξεων· εσείς να βρείτε ποιες είναι αυτές οι λέξεις.
1. απερίσκεπτη φλυαρία, επιπόλαιη
συζήτηση = ακριτομυθία
2. επικαλούμαι ανύπαρκτους κινδύνους ή
μεγαλοποιώ υπαρκτούς = κινδυνολογώ
3. διαίρεση σε μικρά κομμάτια = κατάτμηση / κατατεμαχισμός
4. λάτρης, οπαδός, θαυμαστής = θιασώτης
5. εξυπηρέτηση προσωπικού συμφέροντος =
ιδιοτέλεια
6. δε συναντάει εμπόδια = απρόσκοπτος / ανεμπόδιστος
7. οικειοποιούμαι, συνήθως με τη βία ή
με απάτη, τα δικαιώματα που έχει κάποιος άλλος σε ένα τίτλο εξουσίας, σε μια
ιδιοκτησία κτλ. = σφετερίζομαι
8. χαρακτηρισμός για σύνολο προσώπων ή
πραγμάτων που τα στοιχεία του είναι τελείως άσχετα μεταξύ τους = ετερόκλητος
9. απαλλαγή από κάποια κηδεμονία ή
εξάρτηση = χειραφέτηση
10. αποδοκιμάζω, επικρίνω κάποιον ή
κάτι με ιδιαίτερη οξύτητα και συνήθως δημόσια = στηλιτεύω
6. Να συμπληρώσετε τα κενά των φράσεων
επιλέγοντας από τις ακόλουθες λέξεις τον κατάλληλο όρο.
σκοταδισμός,
νεποτισμός, πλουραλισμός, φαρισαϊσμός, κυνισμός, φορμαλισμός, μηδενισμός,
κοσμοπολιτισμός, λαϊκισμός
- Στην
εκπαίδευση ορισμένων υπανάπτυκτων χωρών επικρατεί ακόμη σκοταδισμός.
- Σε μια
εποχή όπου κυριαρχεί ο κοσμοπολιτισμός δεν μπορείς να μένεις
κλεισμένος στα στενά όρια της πατρίδας σου.
- Τους
μεγάλους καλλιτέχνες δεν τους χαρακτηρίζει ο φορμαλισμός αλλά η
τάση για καινοτομίες.
- Είναι φαρισαϊσμός
να υποστηρίζει ότι συμπάσχει μαζί μας, τη στιγμή που αυτός είναι ο κύριος
υπαίτιος των δεινών μας.
- H
ελεύθερη διακίνηση των ιδεών εξασφαλίζει τον πλουραλισμό και
κατοχυρώνει τη δημοκρατία.
- Έχει
αποδειχτεί πως η δημαγωγία και ο λαϊκισμός πλήττουν τη δημοκρατία.
- Συχνά οι
μεγάλες δυνάμεις αντιμετωπίζουν με κυνισμό τα μικρά κράτη.
- Απορρίπτεις
τα πάντα και δε δέχεσαι καμιά αξία· χωρίς ιδιαίτερο λόγο έχεις οδηγηθεί
στο μηδενισμό.
- Με την
αναξιοκρατία και το νεποτισμό είναι αδύνατο να αναδειχτούν οι
πραγματικά άξιοι.
Σκοταδισμός: η τάση για
αντίδραση σε κάθε προσπάθεια εκσυγχρονισμού και προόδου στο χώρο της παιδείας
και του πολιτισμού, με σκόπιμη διατήρηση του λαού στην αμάθεια και την άγνοια.
Κοσμοπολιτισμός: θεωρία
σύμφωνα με την οποία ο άνθρωπος είναι κατ’ αρχήν πολίτης του κόσμου και
δευτερευόντως μέλος ενός κράτους ή ενός έθνους / ο τρόπος ζωής του κοσμοπολίτη,
ο οποίος χαρακτηρίζεται από υπέρβαση των εθνικών παραδόσεων, ταξίδια σε
διάφορες χώρες του κόσμου, απόκτηση εμπειριών και αφομοίωση επιρροών από πολλές
και διαφορετικές κοινωνίες και πολιτισμούς.
Φορμαλισμός: φιλοσοφικό σύστημα που πρεσβεύει ότι
η ουσία των πραγμάτων είναι η μορφή τους / αντίληψη και τεχνοτροπία στις καλές
τέχνες και στη λογοτεχνία, που δίνει προτεραιότητα στη μορφή του έργου τέχνης
και στην αισθητική αντίδραση που αυτή προκαλεί, αγνοώντας σχεδόν το περιεχόμενό
του ή ταυτίζοντάς το με τη μορφή / (στις επιστήμες) η αντίληψη σύμφωνα με την
οποία η επιστημονική προσέγγιση των αντικειμένων πρέπει να διατυπώνεται με
αυστηρώς επιστημονικό τρόπο και με βάση τη μαθηματική διατύπωση.
Φαρισαϊσμός: η υποκριτική συμπεριφορά που
ταιριάζει σε Φαρισαίο, σε άτομο, δηλαδή, που εμμένει στην τήρηση των τύπων
αδιαφορώντας για την ουσία. [Φαρισαίος: μέλος ιουδαϊκής θεοκρατικής μερίδας,
που επιδίωκε την πιστή τήρηση του Μωσαϊκού Νόμου και στην Καινή Διαθήκη
χαρακτηρίζεται από υποκριτική θεοσέβεια.]
Πλουραλισμός: η αρχή κατά την οποία άνθρωποι
διαφορετικών φυλών, θρησκευτικών ή πολιτικών πεποιθήσεων κ.λπ. μπορούν να
συμβιώνουν αρμονικά σε μια κοινωνία, διατηρώντας τα ιδιαίτερα γνωρίσματά τους /
η δυνατότητα να εκφράζονται όλες οι απόψεις ελεύθερα σχετικά με ένα ζήτημα.
Λαϊκισμός: η ιδέα σύμφωνα με την οποία οι
επιθυμίες και οι πεποιθήσεις των λαϊκών μαζών αποτελούν βάσιμο οδηγό πολιτικής
δράσης / (κακόσημο) ο έπαινος και η κολακεία των αδυναμιών και των ελαττωμάτων
του λαού, καθώς και η υιοθέτηση επιχειρημάτων ή θέσεων που ευχαριστούν τον λαό
(και γενικότερα τους πολλούς), χωρίς όμως και να τον ωφελούν, με σκοπό την
εξασφάλιση της εύνοιάς του.
Κυνισμός: λόγος, πράξη ή συμπεριφορά, που
χαρακτηρίζεται από ωμή ειλικρίνεια, απουσία σεβασμού στους τύπους και στα
κοινώς αποδεκτά, από περιφρόνηση των συμβατικών κοινωνικών κανόνων.
Μηδενισμός: η φιλοσοφική τάση που αρνείται όλες
τις παραδεδεγμένες αξίες (οπότε πλησιάζει τον αναρχισμό) ή τη γνωστική
ικανότητα (οπότε καταντά αρνητικός δογματισμός, όπως ο σκεπτικισμός και ο
αγνωστικισμός) / η στάση ή η συμπεριφορά που χαρακτηρίζεται από άρνηση και
αμφισβήτηση των πάντων.
Νεποτισμός: η οικογενειοκρατία, η πρακτική,
δηλαδή, να τοποθετούνται από αυτούς που έχουν εξουσία συγγενικά ή φιλικά τους
πρόσωπα σε ανώτερες θέσεις και σε ανώτερα αξιώματα.
[Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, Γ.
Μπαμπινιώτη]
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου