Έκθεση Α΄ Λυκείου: Πρότυπα – Είδωλα

Έκθεση Α΄ Λυκείου: Πρότυπα – Είδωλα

Πρότυπο: πρόσωπο, κατάσταση ή θεσμός που είναι άξια μιμήσεως για τα θετικά του χαρακτηριστικά.

Είδωλο: πρόσωπο που γίνεται αντικείμενο υπερβολικής αγάπης και εκδηλώσεων λατρείας.

Οι νέοι άνθρωποι από πολύ νωρίς αντλούν επιρροές από το περιβάλλον τους στην προσπάθειά τους να διαμορφώσουν τη δική τους αυτόνομη προσωπικότητα. Οι επιρροές αυτές ενδέχεται να είναι είτε θετικές, όταν προέρχονται από πρόσωπα με ηθική ακεραιότητα και ουσιαστικές αρχές, είτε αρνητικές, όταν προέρχονται από άτομα χωρίς ηθική υπόσταση που αντιμετωπίζουν το υλικό κέρδος ως αυτοσκοπό και αποζητούν πρωτίστως την ατομική τους ευδαιμονία κι ευχαρίστηση.

Η τάση των νέων να μιμούνται τις συμπεριφορές και τις αντιδράσεις των προσώπων του άμεσου περιβάλλοντός τους ή των προσώπων εκείνων που θαυμάζουν, καθιστά καίριας σημασίας τη μέριμνα έγκαιρης ένταξης θετικών προτύπων στην καθημερινότητά τους, προκειμένου οι επιρροές που θα λάβουν να έχουν τον επιζητούμενο θετικό αντίκτυπο στην προσωπικότητά τους. Εύλογα, η ευθύνη αυτή, για τα πρώτα τουλάχιστον χρόνια, βαρύνει κυρίως την οικογένεια του νέου, μιας και το άμεσο περιβάλλον προσφέρει τις αρχικές επιδράσεις και τα πρώτα πρότυπα για τη διαμόρφωση του χαρακτήρα και της προσωπικότητάς του.

Χώροι άντλησης προτύπων

Οικογένεια – ευρύτερο οικογενειακό περιβάλλον: Οι γονείς, όπως και πρόσωπα του άμεσου οικογενειακού περιβάλλοντος, λειτουργούν ως τα πλέον ουσιώδη πρότυπα για τους νέους, εφόσον προσφέρουν τις πρώτες καθοδηγητικές ενδείξεις για το πώς οφείλουν να συμπεριφέρονται, αλλά και για το ποιες οφείλουν να είναι οι επιδιώξεις τους. Αξίζει να προσεχθεί, βέβαια, πως τα παιδιά τείνουν περισσότερο να μιμούνται συμπεριφορές παρά να δίνουν προσοχή σε όσα τους λένε οι ενήλικες, οπότε είναι σημαντικό να υπάρχει συνέπεια ανάμεσα σε όσα διακηρύττουν οι γονείς και σε όσα πράττουν.

Σχολείο: Ο χώρος του σχολείου αποτελεί σημαντικό φορέα άσκησης επιρροών και προβολής προτύπων τόσο μέσα από τα ηθικά διδάγματα που παρέχει στους νέους, όσο και μέσω της συμπεριφοράς που υιοθετούν οι εκπαιδευτικοί. Η επαφή με τους συμμαθητές, η στάση των εκπαιδευτικών, αλλά και το γνωστικό υλικό που προσφέρεται στους νέους ασκούν καταλυτική επίδραση στον τρόπο που αντιλαμβάνονται τον εαυτό τους και τους άλλους. Ένα σχολείο, για παράδειγμα, στο οποίο κυριαρχεί η αίσθηση σεβασμού και αποδοχής απέναντι σε όλους τους μαθητές, μπορεί να οικοδομήσει θετικές προσωπικότητες, εφόσον περνά ως βασικό μήνυμα πως ο «άλλος» συνιστά μια σεβαστή αξία.

Ο χώρος της πολιτικής: Τα πρόσωπα που δραστηριοποιούνται στο χώρο της πολιτικής μπορούν να αποτελέσουν πρότυπα για τους νέους ανθρώπους, εφόσον πρόκειται για δυναμικές προσωπικότητες με πρώτιστο στόχο την υπηρέτηση του συλλογικά επωφελούς. Η διαρκής προβολή των προσώπων της πολιτικής τα καθιστά οικεία σε πολλούς νέους ανθρώπους, γι’ αυτό κι η δράση τους, αν είναι θετικά προσανατολισμένη και ενέχει ουσιαστικό ήθος, μπορεί να επηρεάσει τον τρόπο σκέψης των νέων.

Χώρος των τεχνών και της επιστήμης: Προβεβλημένα πρόσωπα από το χώρο της επιστήμης και της τέχνης λειτουργούν ως θετικά πρότυπα για τους νέους, καθώς αναδεικνύουν μέσα από το έργο τους την ιδιαίτερη αξία των πνευματικών ενασχολήσεων. Ιδίως ο χώρος της επιστήμης με την καταλυτική του επίδραση στη ζωή των ανθρώπων, αποτελεί γόνιμο πεδίο δράσης και πηγή αξιόλογων φιλοδοξιών για τη μελλοντική δραστηριοποίηση των νέων.

Χώρος του αθλητισμού: Οι αθλητές αποτελούν, επίσης, θετικά πρότυπα για τους νέους, στο βαθμό που δίνεται έμφαση στην εργατικότητα και την αφοσίωση που απαιτείται προκειμένου να επιτύχουν τους στόχους τους. Ο χώρος του αθλητισμού, άλλωστε, αξιώνει μεγάλη ικανότητα αυτοπειθαρχίας, καθώς οι περιορισμοί του τίθενται στους αθλητές είναι σημαντικοί.

Είδωλα

Πρόσωπα από το χώρο του θεάματος (τηλεόραση-κινηματογράφος), της μουσικής και του αθλητισμού, προβάλλονται από τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης κατά τέτοιο τρόπο, ώστε εξιδανικεύονται στη σκέψη των νέων ανθρώπων. Διασημότητα, νεανική ομορφιά, πλούτος και μια ζωή -φαινομενικώς- γεμάτη διασκέδαση, συνθέτουν το νέο πρότυπο ζωής που επιχειρούν να εδραιώσουν τα μέσα ενημέρωσης, παγιδεύοντας τους νέους ανθρώπους στη διεκδίκηση λανθασμένων αξιών.

Τα πρόσωπα αυτά με τη διαρκή προβολή τους από τα μέσα ενημέρωσης καθιερώνονται ως «είδωλα» και αποκτούν φανατικούς θαυμαστές σε όλο τον κόσμο, χάρη στην επίπλαστη εικόνα της ζωής τους που παρουσιάζεται προς τα έξω. Η έμφαση δίνεται στο πόσο δημοφιλή είναι και στο πόσα χρήματα έχουν, χωρίς, ωστόσο, να γίνεται αναφορά στο πόσο έχουν κοπιάσει για να πετύχουν τους στόχους τους.

Τα πρόσωπα που αποκτούν τη δυναμική ειδώλου για τους νέους ανθρώπους, αποθεώνονται όχι για την εργατικότητα, την ηθική τους αρτιότητα και τον επαγγελματισμό τους, αλλά για τη διασημότητά τους. Υπ’ αυτή την έννοια στη θέση αυτή βρίσκονται ακόμη και πρόσωπα που δεν έχουν κανένα ουσιαστικό ταλέντο, πνευματική καλλιέργεια ή πραγματική αξία, αλλά τα οποία έχουν κατορθώσει απλώς να προσελκύσουν τα φώτα της δημοσιότητας. Προκύπτει, έτσι, το ενδεχόμενο να κερδίζουν τον θαυμασμό των νέων ανθρώπων ακόμη και άτομα τα οποία τους ασκούν αρνητική επιρροή.

Μέσω των ειδώλων, άλλωστε, προβάλλονται λανθασμένες αξίες στους νέους, όπως είναι το κυνήγι της διασημότητας με κάθε τρόπο και με κάθε κόστος, η σπάταλη ζωή, η πολυτέλεια και τα υλικά αγαθά. Ιδίως στη σύγχρονη εποχή των reality τηλεοπτικών προγραμμάτων, αποκτούν αιφνιδίως φήμη ακόμη και άτομα που δεν έχουν να προσφέρουν τίποτε το ουσιαστικό πέρα από τη διάθεσή τους να εκθέσουν την ιδιωτική τους ζωή στις τηλεοπτικές κάμερες, προκειμένου να ικανοποιηθεί η νοσηρή περιέργεια των τηλεθεατών.

Η συνεισφορά των θετικών προτύπων

Η ύπαρξη θετικών προτύπων είναι εξαιρετικά σημαντική στη ζωή των νέων ανθρώπων, εφόσον μέσω του παραδείγματος που λαμβάνουν από αυτά θέτουν κατάλληλους στόχους και αφιερώνονται στην επιδίωξη ουσιαστικών αξιών. Ειδικότερα:

- Οι νέοι αντιλαμβάνονται τη σημασία της εργατικότητας, της διάθεσης για συνεργασία και της συνέπειας για την επίτευξη των προσωπικών τους στόχων. Συνειδητοποιούν πως προκειμένου να επιτύχουν όσα επιθυμούν στη ζωή τους, οφείλουν να εργαστούν σκληρά και όχι να βασίζουν την εκπλήρωση των επιδιώξεών τους σε αναξιοκρατικές μεθόδους ή να θεωρούν πως οι επιτυχίες προκύπτουν χωρίς προσωπικό κόπο.

- Η ύπαρξη θετικών προτύπων, ιδίως όταν πρόκειται για άτομα που μιλούν με ειλικρίνεια για την πορεία τους στη ζωή και δεν ωραιοποιούν καταστάσεις, επιτρέπει στους νέους να κατανοήσουν πως, αν και θα χρειαστεί πολλές φορές στο μέλλον να αντιμετωπίσουν δυσκολίες, αυτό δεν είναι κάτι που θα πρέπει να τους αποθαρρύνει. Η συστηματική προσπάθεια, η θέληση και η αποφασιστικότητα είναι τα εφόδια εκείνα που θα τους βοηθήσουν να ξεπεράσουν τα όποια πιθανά εμπόδια και να επιτύχουν ουσιαστικά πράγματα στον τομέα ενασχόλησής τους.

- Τα πρότυπα προσφέρουν στους νέους πίστη στη δυνατότητα του ανθρώπου να κατορθώνει σημαντικά επιτεύγματα· τους εμπνέουν και τους γεμίζουν αισιοδοξία για το αύριο. Χάρη στο παράδειγμα των ανθρώπων εκείνων που δοκιμάστηκαν στη ζωή, αλλά κατάφεραν να διατηρήσουν την ακεραιότητα του ήθους τους, επιτυγχάνοντας παράλληλα σημαντικά βήματα, οι νέοι αποκτούν αυτοπεποίθηση και πείσμα, προκειμένου να δώσουν τους δικούς τους αγώνες.

- Τα θετικά πρότυπα αναδεικνύουν μέσα από τη δράση τους το ποιες είναι εκείνες οι αξίες που θα πρέπει να συνοδεύουν τους νέους στη ζωή τους και ποιες είναι οι ουσιαστικές προτεραιότητες στη ζωή ενός ανθρώπου. Έτσι, το προσωπικό ήθος, η πνευματική καλλιέργεια, ο αλληλοσεβασμός, η αλληλεγγύη και η επιδίωξη του συλλογικά επωφελούς βρίσκουν μέσα από το παράδειγμα των ανθρώπων εκείνων που λειτουργούν ως πρότυπα τον καλύτερο τρόπο για να ενσταλαχτούν και στις νεότερες γενιές.

- Οι άνθρωποι που με την καθημερινή τους δράση φανερώνουν την αξία της προσφοράς στους άλλους, όπως και του αυτοσεβασμού, αφού δεν καταδέχονται να προδώσουν τις ηθικές τους αρχές προς όφελος του ατομικού συμφέροντος, επιτρέπουν συνολικά στην κοινωνία να οδηγηθεί σε θετικότερες επιλογές. Λειτουργούν υπ’ αυτή την έννοια ως πρότυπα όχι μόνο για τους νεότερους, αλλά και για τους υπόλοιπους συνανθρώπους τους ανεξάρτητα από την ηλικία τους.

Επιπτώσεις επικράτησης αρνητικών προτύπων

Πλάι στους απλούς πολίτες που αντιμετωπίζουν με αξιοπρέπεια τις δυσκολίες της ζωής, προσφέροντας θετικά μηνύματα με το παράδειγμά τους, υπάρχουν κι εκείνοι οι άνθρωποι που λειτουργούν πάντοτε ατομικιστικά και προσπαθούν με κάθε τρόπο να εκμεταλλευτούν τους άλλους· πρόκειται για ανθρώπους που έχουν αμιγώς αρνητική επίδραση στους νέους, αφού πρεσβεύουν ένα δόγμα ανεντιμότητας και εγωισμού. Ειδικότερα η αρνητική τους επίδραση λαμβάνει τις εξής μορφές:

- Με την έκδηλη τάση τους να υιοθετούν τακτικές αναξιοκρατίας και να μη σέβονται τον κόπο των άλλων ανθρώπων, εφόσον ό,τι τους ενδιαφέρει είναι η προσωπική τους ανάδειξη, περνούν το μήνυμα στους νέους πως η προσωπική προσπάθεια είναι ανώφελη τη στιγμή που κάποιος μπορεί να επιτύχει βασιζόμενος σε γνωριμίες και ανέντιμες συναλλαγές. Πρόκειται για μια ιδιαιτέρως αρνητική εικόνα της ελληνικής κοινωνίας, η οποία έχει οδηγήσει στη διαμόρφωση ενός στρεβλού συστήματος αξιών.

- Τα πρόσωπα αυτά ακριβώς επειδή χρωστούν ή βασίζουν την επαγγελματική τους σταδιοδρομία σε κομματικές εξυπηρετήσεις κι όχι στην προσωπική τους αξία, υπονομεύουν τη λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος, εφόσον δεν λειτουργούν ως σκεπτόμενοι πολίτες αλλά ως φανατικοί υποστηρικτές όποιου πολιτικού υπόσχεται πως θα τους διατηρήσει στη θέση τους ή πως θα τους προσφέρει με πλάγια μέσα μια ανάλογη θέση. Δίνεται κατ’ αυτό τον τρόπο η εντύπωση στους νέους πως η επιλογή του κυβερνητικού κόμματος βασίζεται στην προθυμία των πολιτικών να εξυπηρετήσουν προσωπικά συμφέροντα κι όχι στη δυνατότητά τους να υπηρετήσουν το κοινό συμφέρον.

- Με το να μην θεωρούν σημαντική την προσωπική προσπάθεια, είναι συνήθως άτομα που απέχουν από τη μελέτη και την πνευματική καλλιέργεια· δεν αισθάνονται, άλλωστε, την ανάγκη να εργαστούν πάνω στην ενίσχυση της κριτικής τους αντίληψης και στην απόκτηση γνώσεων. Λειτουργούν, έτσι, ως αρνητικά πρότυπα που προωθούν την πνευματική νωθρότητα και τη μη κριτική αντιμετώπιση της πραγματικότητας.

- Η αποχή τους από τις πνευματικές ενασχολήσεις, όπως και η χαλαρή ηθική τους υπόσταση, τους καθιστά επιρρεπείς σε άλλους είδους επιδιώξεις, οι οποίες συνδέονται με τον καταναλωτισμό και τον υλικό πλούτο. Μη έχοντας τη δυνατότητα να αντιληφθούν τα οφέλη της αλληλεγγύης και της προσφοράς στους άλλους, θέτουν στο επίκεντρο τον εαυτό τους και τις δικές τους ανάγκες. Στρέφονται με εμμονή στην απόκτηση υλικών αγαθών, θεωρώντας πως μέσω αυτών θα μπορέσουν να αποκρύψουν τις πλείστες ελλείψεις τους σε άλλους τομείς, όπως είναι αυτός της προσωπικής αξίας και της πνευματικής καλλιέργειας. Με τη στάση τους, όμως, αυτή επηρεάζουν αρνητικά τους νέους, καθώς το πρότυπο του καταναλωτισμού και της προσωπικής ευδαιμονίας μοιάζει ιδιαιτέρως θελκτικό, παρασύροντας τους νέους στο να θέτουν λανθασμένες προτεραιότητες στη ζωή τους.

- Υπό την επίδραση τέτοιων προσώπων ενισχύεται η επιδίωξη του ατομικού συμφέροντος κι η αδιαφορία για τις επιλογές εκείνες που είναι επωφελείς συλλογικά για την κοινωνία. Κυριαρχεί ο ατομισμός και η ιδιοτέλεια, οδηγώντας τους πολίτες σε μια ανάλγητη στάση απέναντι στους συνανθρώπους τους και ιδίως απέναντι στις πιο ευπαθείς ομάδες.

Αρνητικές επιπτώσεις των «ειδώλων»

- Η τάση των νέων να μιμούνται τα είδωλά τους ενδέχεται να τους οδηγήσει σε εξόχως επιζήμιες επιλογές, ιδίως όταν τα πρόσωπα αυτά ακολουθούν έναν επικίνδυνο τρόπο ζωής γεμάτο καταχρήσεις. Είναι σύνηθες, άλλωστε, η εικόνα που προβάλλεται στα μέσα ενημέρωσης να επικεντρώνεται στις αντισυμβατικές επιλογές αυτών των προσώπων, στέλνοντας κατ’ αυτό τον τρόπο εντελώς αρνητικά μηνύματα στους νέους ανθρώπους.

- Η μίμηση των ειδώλων έχει ως εύλογο απότοκο την αδρανοποίηση της κριτικής σκέψης των νέων. Ενώ, δηλαδή, θα έπρεπε η προσπάθεια εύρεσης της προσωπικής τους ταυτότητας να τους οδηγεί σε διαρκή και ουσιαστική προσωπική αναζήτηση, υποκαθίσταται η γόνιμη αυτή διεργασία από τη στείρα υιοθέτηση τρόπων και επιλογών ενός άλλου προσώπου. Οι νέοι αντί να διερευνούν τη δική τους ξεχωριστή προσωπικότητα, προσπαθούν να μάθουν όσο περισσότερα μπορούν για το είδωλό τους και υιοθετούν τα δικά του χαρακτηριστικά.

- Η προέλευση των ειδώλων κυρίως από τον καλλιτεχνικό και τον αθλητικό χώρο, απομακρύνει το ενδιαφέρον των νέων από τον χώρο της πολιτικής, όπως και από τα καίρια κοινωνικά ζητήματα, γεγονός που υπονομεύει την ανάπτυξη της πολιτικής τους συνείδησης. Οι νέοι δεν αντιλαμβάνονται εγκαίρως πόσο κρίσιμης σημασίας είναι η εξοικείωση με την πολιτική και κοινωνική κατάσταση της χώρας κι αυτό τους καθιστά ευάλωτους στις μεθόδους χειραγώγησης που ακολουθούν οι δημαγωγοί πολιτικοί του τόπου.  

Έκθεση Α΄ Λυκείου: Τρίτη ηλικία

Ikahl Beckford

Έκθεση Α΄ Λυκείου: Τρίτη ηλικία

Η τρίτη ηλικία αναφέρεται στην περίοδο του γήρατος, στην περίοδο δηλαδή κατά την οποία οι άνθρωποι βιώνουν μια σημαντική κάμψη των σωματικών και πνευματικών τους δυνάμεων κι έρχονται αντιμέτωποι με διάφορες χρόνιες παθήσεις. Ο σαφής προσδιορισμός της ηλικίας κατά την οποία ξεκινά το γήρας δεν είναι εύκολος, μιας και ποικίλει από άτομο σε άτομο. Κατά τρόπο συμβατικό, ωστόσο, τοποθετούμε την εκκίνηση της τρίτης ηλικίας στο 65^ο έτος της ζωής ενός ατόμου∙ στιγμή που για πολλούς συνδέεται και με την αποχώρηση από τον εργασιακό στίβο, λόγω  συνταξιοδότησης.

Χαρακτηριστικά γνωρίσματα της τρίτης ηλικίας

Σε μεγάλο βαθμό η τρίτη ηλικία συνδυάζεται στη σκέψη των ανθρώπων με τη φθορά που επέρχεται στο σώμα, τη γήρανση του προσώπου και τις διάφορες ασθένειες που γίνονται πλέον ολοένα και συχνότερες. Ωστόσο, η περίοδος αυτή σηματοδοτείται κι από ποικίλες αλλαγές σε ψυχολογικό και πνευματικό επίπεδο∙ αλλαγές που της προσδίδουν έναν ιδιαίτερο χαρακτήρα και τη διακρίνουν από την περίοδο της ωριμότητας που προηγείται. Ειδικότερα:

- Σε ψυχολογικό επίπεδο οι ηλικιωμένοι άνθρωποι ενδέχεται είτε να έχουν μια θετική στάση απέναντι στη ζωή είτε, αντιθέτως, να βιώνουν πολύ αρνητικά συναισθήματα∙ ενδεχόμενα που εξαρτώνται από την ιδιοσυγκρασία τους, αλλά και από τις συνθήκες που καλούνται να αντιμετωπίσουν.

Η θετική εκδοχή θέλει τους ηλικιωμένους ανθρώπους να αποχωρούν από τον εργασιακό βίο με διάθεση να αξιοποιήσουν τον ελεύθερο χρόνο τους κοντά στην οικογένειά τους και ειδικότερα μαζί με τα εγγόνια τους ή σε άλλες δραστηριότητες που τους προσφέρουν ικανοποίηση και εσωτερική πληρότητα. Οι ηλικιωμένοι αισθάνονται πως έχουν ζήσει μια γεμάτη ζωή και πως έχουν επιτύχει όσα θα ήθελαν ή έστω έχουν αποδεχτεί κι έχουν εκτιμήσει θετικά το πώς εξελίχθηκε τελικά η πορεία της ζωής τους.

Η αρνητική εκδοχή αφορά τους ηλικιωμένους εκείνους που βιώνουν την αποχώρηση από την εργασία ως περιθωριοποίηση και ως αθέλητο τερματισμό μιας προσπάθειας χρόνων. Οι ηλικιωμένοι απογοητεύονται και εστιάζουν -με πίκρα- την προσοχή τους στο γεγονός ότι βρίσκονται πια πολύ κοντά στο τέλος της ζωής τους. Θεωρούν πως δεν πρόλαβαν να υλοποιήσουν όλα όσα ήθελαν, πως στερήθηκαν πολλά και πως έφτασαν στην ηλικία αυτή πολύ γρηγορότερα απ’ ό,τι θα ήθελαν. Υιοθετούν, έτσι, μια αρνητική αντιμετώπιση όλων των στοιχείων που σχετίζονται με την ηλικία τους και αδυνατούν να εκτιμήσουν θετικά τα νέα δεδομένα της ζωής τους.

- Οι ηλικιωμένοι άνθρωποι διακρίνονται για τη μετριοπάθεια και την ψυχραιμία με την οποία αντιμετωπίζουν τις διάφορες καταστάσεις, μιας κι έχουν ήδη βιώσει πολλά γεγονότα στη ζωή τους και δεν παρασύρονται πια σε υπερβολές και ακραίες αντιδράσεις. Είναι σε θέση να αποτιμήσουν κάθε κατάσταση στις πραγματικές τις διαστάσεις και να γνωρίζουν την ουσιαστική αξία των επιμέρους εξελίξεων, εφόσον κατά τη διάρκεια της ζωής τους έχουν δει τα πράγματα να αλλάζουν συχνά και κάποτε κατά τρόπο απρόσμενο και δραματικό.

- Οι ηλικιωμένοι άνθρωποι έχουν αποκτήσει με την πάροδο των χρόνων σημαντική εμπειρία και βαθιά γνώση ζωής∙ στοιχεία που μπορούν να τα μεταλαμπαδεύσουν στους νεότερους, αντισταθμίζοντας με τη δική τους σύνεση την κάποτε αναποτελεσματική υπερβολή που διακρίνει τη δράση των νέων.

- Οι ηλικιωμένοι άνθρωποι έχουν διανύσει ήδη πολλά χρόνια ως πολίτες του κράτους, έχουν ζήσει ιστορικά γεγονότα και γνωρίζουν καλύτερα ποιοι θεσμοί, ποιες αξίες και ποια πρόσωπα έχουν αποδειχθεί φορείς πραγματικής ωφέλειας για την κοινωνία. Είναι, έτσι, σε θέση να σταθούν υπερασπιστές των δοκιμασμένων εκείνων αξιών, που η διατήρησή τους είναι πράγματι επωφελής για την κοινωνία και τους πολίτες. Απέναντι, λοιπόν, στη διάθεση των νέων για σαρωτικές αλλαγές και πλήρες ξεθεμελίωμα του παλιού, οι πρεσβύτεροι σε ηλικία μπορούν και πρέπει να υποδεικνύουν την πραγματική αξία των στοιχείων του παρελθόντος.

- Οι ηλικιωμένοι άνθρωποι, ωστόσο, τείνουν κάποτε να προσδένονται κατά τρόπο πεισματικό στα στοιχεία της παράδοσης, επιμένοντας στη συλλήβδην διαφύλαξή τους, χωρίς να κάνουν διάκριση ανάμεσα στα επωφελή και σ’ εκείνα που αποτελούν τροχοπέδη για την περαιτέρω εξέλιξη της κοινωνίας. Πρόκειται για έναν άγονο συντηρητισμό που οδηγεί τα άτομα της τρίτης ηλικίας να αντιμετωπίζουν αρνητικά, αν όχι τελείως απορριπτικά, κάθε στοιχείο του σύγχρονου πολιτισμού.

Οι ηλικιωμένοι εξιδανικεύουν -αδικαιολόγητα επί της ουσίας- το παρελθόν και δαιμονοποιούν -αδίκως- κάθε έκφανση του σύγχρονου τρόπου ζωής.

- Οι ηλικιωμένοι άνθρωποι, συνάμα, είναι συχνά φορείς δογματικών απόψεων, στερεοτύπων και προκαταλήψεων∙ παρωχημένων, εν γένει, αντιλήψεων, τις οποίες σπεύδουν να περάσουν στις νεότερες γενιές, συμβάλλοντας έτσι στη διαιώνιση του πνευματικού εκείνου σκοταδισμού, που δεν επιτρέπει την απρόσκοπτη διαμόρφωση νέων τρόπων πρόσληψης της κοινωνικής πραγματικότητας.

- Οι ηλικιωμένοι άνθρωποι, έχοντας ως ένα βαθμό διαμορφώσει πολλά από τα δεδομένα της κοινωνικής πραγματικότητας, τείνουν να αντιδρούν έντονα στις διαθέσεις των νέων για αλλαγές και καινοτόμες προσεγγίσεις, καθώς εκλαμβάνουν αυτό το πνεύμα ανανέωσης ως στάση απόρριψης απέναντι στις δικές τους προσπάθειες και στα δικά τους επιτεύγματα. Αισθάνονται, υπό μία έννοια, πως δεν γίνονται αποδέκτες της εκτίμησης εκείνης, που πιστεύουν ότι τους οφείλεται από τις νεότερες γενιές.

Η οφειλόμενη στάση της κοινωνίας απέναντι στους ηλικιωμένους

Η πολιτεία, αλλά και τα μέλη της κοινωνίας γενικότερα, οφείλουν να δείχνουν σεβασμό απέναντι στους ηλικιωμένους, αναγνωρίζοντας έτσι τα χρόνια της συνεχούς εργασίας που προσέφεραν, τις ταλαιπωρίες και τα δεινά που υπέστησαν σε κρίσιμες ιστορικές περιόδους για τη χώρα, μα και την αδιάκοπη προσπάθειά τους να σταθούν χρήσιμοι αρωγοί και προστάτες της οικογένειάς τους. Οι ηλικιωμένοι του σήμερα, υπήρξαν το δυναμικό εργατικό δυναμικό του χθες, αλλά και η γεμάτη ελπίδες και προσδοκίες νεολαία των παλαιότερων χρόνων. Το πέρασμά τους, επομένως, σε μια ηλικία λιγότερο παραγωγική, δεν επιτρέπει την παραγνώριση της αξίας τους και την καταπάτηση των δικαιωμάτων τους.

- Η πολιτεία οφείλει να διασφαλίζει τα συνταξιοδοτικά δικαιώματα των ηλικιωμένων, παρέχοντάς τους ένα ποσό ικανό για τη διατήρηση ενός αξιοπρεπούς βιοτικού επιπέδου. Το να υπάρχουν ηλικιωμένοι άνθρωποι των οποίων η σύνταξη δεν επαρκεί για την κάλυψη ακόμη και των πιο βασικών τους αναγκών είναι μια επονείδιστη κατάσταση για την πολιτεία, εφόσον οδηγεί στην ταπείνωση μέρος των πολιτών της, και μάλιστα εκείνους τους πολίτες που για χρόνια εργάστηκαν και αγωνίστηκαν γι’ αυτή ακριβώς την πολιτεία.

- Η πολιτεία οφείλει να φροντίζει για την ιατρική περίθαλψη των ηλικιωμένων, όπως και για την απρόσκοπτη χορήγηση σε αυτούς των αναγκαίων φαρμάκων. Οι ηλικιωμένοι είναι διαχρονικά οι πιο ευάλωτοι σε θέματα υγείας κι είναι εκείνοι που χρειάζονται περισσότερο την ύπαρξη ενός άρτιου εθνικού συστήματος υγείας. Οποιαδήποτε έλλειψη σε ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό, οποιαδήποτε απουσία φαρμάκων ή οποιαδήποτε καθυστέρηση πληρωμών σε συνεργαζόμενα νοσοκομεία και φαρμακεία, από τη μεριά του κράτους, επιβαρύνει πρωτίστως τους ηλικιωμένους.

- Η πολιτεία οφείλει να διασφαλίζει την -ελεύθερη- πρόσβαση των ηλικιωμένων σε ποικίλες εκδηλώσεις ψυχαγωγίας, όπως είναι θεατρικές παραστάσεις, εκδρομές σε τουριστικά θέρετρα, μουσικές εκδηλώσεις, επιμορφωτικές δραστηριότητες κ.ά., προσφέροντάς τους, έτσι, τη δυνατότητα να απολαμβάνουν ένα ικανοποιητικό επίπεδο ζωής γεμάτο με ενδιαφέρουσες δραστηριότητες και ευχάριστα ερεθίσματα για τη σκέψη και τη δημιουργικότητά τους.

- Η πολιτεία οφείλει να διαφυλάττει με αυστηρότητα τα δικαιώματα, αλλά και την ασφάλεια των ηλικιωμένων. Το γεγονός ότι πολλοί ηλικιωμένοι δεν είναι πια σε θέση να υπερασπιστούν τον εαυτό τους και τα κεκτημένα τους δικαιώματα, δε σημαίνει πως θα πρέπει να εγκαταλείπονται από την πολιτεία. Είναι, άλλωστε, χρέος κάθε πολίτη να καταγγέλλει οποιοδήποτε περιστατικό κακομεταχείρισης ή εκμετάλλευσης ηλικιωμένου ανθρώπου, ώστε να διασφαλίζεται η έγκαιρη παρέμβαση της πολιτείας.

- Η πολιτεία οφείλει να μεριμνά για τη φροντίδα των ηλικιωμένων ανθρώπων που δεν έχουν πρόσβαση σε κάποιο ιδιωτικό κέντρο περίθαλψης και δεν έχουν τη συνδρομή κάποιου οικογενειακού προσώπου για την κάλυψη των καθημερινών τους αναγκών. Έτσι, η λειτουργία προγραμμάτων φροντίδας, όπως είναι το «Βοήθεια στο σπίτι», θα πρέπει, όχι μόνο να στηρίζεται οικονομικά από το κράτος, αλλά και να διευρύνεται, ώστε να καλύπτει ολοένα και περισσότερους ηλικιωμένους.

Πτυχές της σύγχρονης πραγματικότητας των ηλικιωμένων

Παρά το γεγονός ότι θα περίμενε κανείς από την πολιτεία να φροντίζει και να προστατεύει τα ευάλωτα μέλη της -μέρος των οποίων είναι και οι ηλικιωμένοι-, παρατηρούνται κι εδώ σημαντικές ελλείψεις, οι οποίες φανερώνουν την απουσία ουσιαστικής οργάνωσης και πραγματικού ενδιαφέροντος από τη μεριά του κράτους. Ειδικότερα:

- Οι ηλικιωμένοι έρχονται αντιμέτωποι με συνεχείς περικοπές των συντάξεών τους, με αποτέλεσμα εκείνοι που λαμβάνουν πολύ χαμηλές συντάξεις να μην μπορούν να καλύψουν τις βιοτικές τους ανάγκες, και να αισθάνονται ταπεινωμένοι από την πολιτεία. Άνθρωποι που δούλεψαν υπό αντίξοες ιστορικές συνθήκες, άνθρωποι που γνώρισαν πολλές στερήσεις στα χρόνια της νεότητάς τους, βρίσκονται πάλι, και μάλιστα σε μια ηλικία που δεν τους επιτρέπει να εργαστούν, αντιμέτωποι με τη φτώχεια.

- Πολλοί ηλικιωμένοι δεν έχουν τα αναγκαία χρήματα για να αγοράσουν τα φάρμακα που χρειάζονται ή για να καλύψουν τα ιατρικά τους έξοδα. Άλλοι βρίσκονται εγκαταλελειμμένοι από τους οικείους τους και ανήμποροι να φροντίσουν τον εαυτό τους, ενώ κάποιοι καταλήγουν άστεγοι στους δρόμους των πόλεων. Φαινόμενα οδυνηρά για ένα δημοκρατικό κράτος, που όχι μόνο δεν θα έπρεπε να υφίστανται, αλλά θα έπρεπε να ανήκουν ήδη στο μακρινό παρελθόν.

- Μεγάλο μέρος των ηλικιωμένων, έστω κι αν κατορθώνει να καλύψει τις πολύ βασικές ανάγκες της καθημερινότητας, εξαναγκάζεται ωστόσο στην υιοθέτηση ενός απόλυτα ασκητικού βίου, εφόσον δεν έχει τη δυνατότητα να προβεί σε καμία άλλη δραστηριότητα. Έννοιες, όπως είναι η ψυχαγωγία και η διασκέδαση, τους είναι άγνωστες, καθώς τα χρήματα που λαμβάνουν ως σύνταξη δεν επαρκούν για τίποτε άλλο πέρα από την κάλυψη των στοιχειωδών αναγκών διαβίωσης.

Ηλικιωμένοι και άμεσο οικογενειακό περιβάλλον

Η ιδανική κατάσταση για τους ηλικιωμένους που έχουν δημιουργήσει οικογένεια, είναι η ενεργή συμμετοχή στη ζωή των παιδιών τους και ιδίως των εγγονιών τους. Οι ηλικιωμένοι, αν έχουν τις αναγκαίες δυνάμεις, μπορούν να προσφέρουν χρήσιμη βοήθεια με το να προσέχουν τα μικρά παιδιά ή μπορούν απλώς να αντλήσουν οι ίδιοι μεγάλη χαρά συναναστρεφόμενοι μαζί τους.

Η κάθε οικογένεια οφείλει να αναγνωρίζει πως οι ηλικιωμένοι, τώρα πια, γονείς υπήρξαν κάποτε σημαντικό στήριγμα στη ζωή τους και τους προσέφεραν πολλά. Αναγνώριση που οφείλει, εύλογα, να οδηγεί στην ανταπόδοση ανάλογης προσφοράς με την ανάληψη της φροντίδας και της προστασίας των ηλικιωμένων αυτών προσώπων. Είναι προφανές πως οι ηλικιωμένοι άνθρωποι που έχουν παιδιά και εγγόνια αναμένουν μια στοιχειώδη έστω περίθαλψη∙ επιθυμούν την ευκαιρία να αισθάνονται ακόμη χρήσιμοι για τους άλλους, και θέλουν να έχουν τη δυνατότητα να συμμετέχουν με κάποιο τρόπο στην καθημερινότητα των δικών τους ανθρώπων, ώστε να μη νιώθουν απομονωμένοι.

Είναι λυπηρό φαινόμενο της σύγχρονης εποχής να εγκαταλείπονται οι ηλικιωμένοι άνθρωποι από τους οικείους τους ή να αντιμετωπίζονται με βιαιότητα, αφού οι νεότεροι τείνουν να τους εκλαμβάνουν ως βάρος και ως ανεπιθύμητες πλέον παρουσίες. Δημιουργείται, έτσι, μια εξαιρετικά επώδυνη κατάσταση για τους ανθρώπους αυτούς που για χρόνια αγωνίστηκαν να προσφέρουν κάθε πιθανή στήριξη στα παιδιά τους, να βιώνουν στα τελευταία χρόνια της ζωής τους την αχαριστία και τη σκληρότητα των παιδιών αυτών.  

Έκθεση Α΄ Λυκείου: Χάσμα γενεών

Kirillos Samarits Photography

Έκθεση Α΄ Λυκείου: Χάσμα γενεών

Χάσμα γενεών: κοινωνικό φαινόμενο που συνίσταται στην αδυναμία προσέγγισης και επικοινωνίας ανάμεσα σε άτομα που ανήκουν σε διαφορετικές γενεές , λ.χ. γονείς και παιδιά, και οφείλονται στις διαφορές που τα χωρίζουν στους τομείς της συμπεριφοράς, των αξιών, των συνηθειών, των επιλογών στην εξωτερική εμφάνιση κ.λπ.

Τα αίτια του χάσματος γενεών

Η διαφοροποίηση ανάμεσα στις γενιές είναι μια διαχρονική και εύλογη κατάσταση, εφόσον η ηλικιακή απόσταση σημαίνει διαφορά στις αντιλήψεις, στα βιώματα, στις στοχεύσεις, στη συμπεριφορά κ.λπ.. Παρατηρείται, ωστόσο, μια επίταση του φαινομένου αυτού σε περιόδους κατά τις οποίες σημειώνονται σημαντικές αλλαγές στον τρόπο ζωής των ανθρώπων, όπως είναι, για παράδειγμα, τα τελευταία χρόνια η ταχύτατη εξέλιξη και εξάπλωση των τεχνολογικών επιτευγμάτων, καθώς οι νεότερες γενιές υιοθετούν ταχύτερα τις αλλαγές αυτές και αποκτούν άρα μια διαφορετική προσέγγιση απέναντι στα πράγματα σε σχέση με τους μεγαλύτερους σε ηλικία.

Στα αίτια του χάσματος των γενεών, λοιπόν, μπορούμε να καταγράψουμε μεταξύ άλλων τα ακόλουθα:

- Οι νέοι διακρίνονται για τη διάθεσή τους για αλλαγή. Οι νέοι ερχόμενοι σ’ επαφή με την κοινωνική πραγματικότητα αντικρίζουν τα τρωτά της σημεία, τις ελλείψεις και τις αρνητικές της πτυχές, κι επιδιώκουν την αλλαγή και την ανανέωση∙ επιδιώκουν τη βελτίωση. Αυτή, όμως, η διάθεσή τους, τούς φέρνει σε σύγκρουση με τους μεγαλύτερους, οι οποίοι αντιμετωπίζουν αρνητικά αυτή τη διάθεση αλλαγής, εφόσον τη θεωρούν ως απόπειρα ανατροπής, όσων οι ίδιοι γνωρίζουν μια ζωή κι εκλαμβάνουν ως δεδομένα. Πολύ περισσότερο, οι μεγαλύτεροι εκλαμβάνουν τις ανανεωτικές διαθέσεις των νέων ως επίκριση απέναντι σε όσα οι ίδιοι δημιούργησαν τα προηγούμενα χρόνια.

- Οι νέοι προσαρμόζονται ευκολότερα στα καινούρια δεδομένα. Κάθε νέα εποχή συνοδεύεται με ορισμένες αλλαγές που τη διαφοροποιούν από την προηγούμενη. Τέτοιου είδους αλλαγές είναι ευπρόσδεκτες από τους νέους ανθρώπους, οι οποίοι είναι συχνά κι οι κύριοι φορείς τους. Η συντηρητική φύση, απ’ την άλλη, των μεγαλύτερων ανθρώπων τους καθιστά καχύποπτους απέναντι στο καινούριο και διστακτικούς στο να το αποδεχτούν και να το υιοθετήσουν.

Μια τέτοια σημαντική αλλαγή της σύγχρονης εποχής αποτέλεσε η γοργή εξέλιξη της τεχνολογίας, όπως και η έλευση του διαδικτύου, που ανέτρεψε τα πάντα σε ό,τι αφορά την πρόσβαση στη γνώση, την προσωπική έκφραση, αλλά και τις σχέσεις των ανθρώπων. Στο σύγχρονο αυτό πλαίσιο οι νέοι διαμόρφωσαν έναν καινούριο τρόπο αντίληψης που απέχει πάρα πολύ απ’ τις παλαιότερες μορφές επικοινωνίας, έκφρασης και εκπαίδευσης. Ενώ οι μεγαλύτεροι εξέλαβαν τις αλλαγές αυτές ως έκπτωση των παραδεδομένων αξιών και ως εν δυνάμει ιδιαίτερα επικίνδυνες για την ποιότητα των ανθρώπινων σχέσεων.

Οι μεγαλύτεροι, άλλωστε, δυσκολεύονται να παρακολουθήσουν τις τεχνολογικές εξελίξεις με αποτέλεσμα να αισθάνονται αποκλεισμένοι από ένα σημαντικό κομμάτι της ζωής των νεότερων γενιών. Κάποιοι, μάλιστα, μη μπορώντας να υιοθετήσουν τα νέα στοιχεία του τεχνολογικού πολιτισμού, τείνουν να τηρούν μια απορριπτική στάση απέναντί τους.

- Οι μεγαλύτεροι είναι πιο συντηρητικοί στις απόψεις τους. Ανεξάρτητα από το πώς έζησαν οι μεγαλύτεροι τα χρόνια της εφηβείας και της νεότητάς τους, έχουν την τάση με την πάροδο των χρόνων να αποκτούν πιο συντηρητική στάση απέναντι στα πράγματα. Συνηθίζουν να εξιδανικεύουν τα δικά τους νεανικά χρόνια, αποδίδοντάς τους ηθικότητα, αθωότητα, περισσότερο σεβασμό απέναντι στους μεγαλύτερους κ.ά., και θεωρούν πως οι νέοι της σύγχρονης εποχής δεν έχουν αξίες, αρχές και ήθος σε ικανοποιητικό βαθμό.

Η αλλαγή, άλλωστε, στη θέση που λαμβάνουν πλέον οι γυναίκες στην κοινωνία, και άρα ο τρόπος με τον οποίο μια νέα γυναίκα μπορεί να ζήσει τη νεότητά της, δημιουργεί προβληματισμό σε ανθρώπους μεγαλύτερης ηλικίας, που είχαν βιώσει μια διαφορετική πραγματικότητα.

- Οι νέοι θεωρούν υπερβολικές τις ανησυχίες των μεγαλύτερων. Η νέα γενιά έχει την τάση να αδιαφορεί για τις απόψεις των μεγαλύτερων ανθρώπων, θεωρώντας συχνά υπερβολικές ή αβάσιμες τις ανησυχίες και τις προειδοποιήσεις τους, εφόσον τις εκλαμβάνουν ως απόπειρες περιορισμού της ελευθερίας τους. Έτσι, δημιουργούνται συχνά εντάσεις στις μεταξύ τους σχέσεις αφού η διάθεση των μεν να βιώσουν την ελευθερία τους σε όλη της την έκταση έρχεται σε αντίθεση με τον προστατευτισμό των δε.

- Απουσία ουσιαστικού χρόνου επικοινωνίας. Οι πολλαπλές υποχρεώσεις τόσο των εφήβων όσο και των ενηλίκων, δεν αφήνουν ικανά περιθώρια χρόνου, ώστε να υπάρξει μια ουσιαστική επικοινωνία μεταξύ τους. Οι έφηβοι, άλλωστε, αποζητούν να περνούν τον ελεύθερο χρόνο με τους φίλους τους και θεωρούν καταπιεστικό το αίτημα των γονιών τους να περάσουν χρόνο μαζί συζητώντας. Κρίνεται, μάλιστα, από τους εφήβους μάταιη η όποια προσπάθεια προσέγγισης, εφόσον πιστεύουν πως οι γονείς τους δεν έχουν πραγματική θέληση να τους ακούσουν και πως αποσκοπούν απλώς στο να τους ελέγξουν.

Συχνά, η εντύπωση των νέων πως οι μεγαλύτεροι δεν είναι αρκετά προοδευτικοί, ούτε δεχτικοί απέναντι στις αλλαγές, υπονομεύει δραστικά τη μεταξύ τους επικοινωνία, εφόσον αποτρέπει τους νέους από το να εκφράσουν με ειλικρίνεια τις σκέψεις, τις επιθυμίες και τις επιδιώξεις τους.

- Οι μεγαλύτεροι θεωρούν ευνοημένη τη νεότερη γενιά. Αν και δεν είναι πάντοτε κάτι που οι μεγαλύτεροι ομολογούν ή παραδέχονται, είναι σύνηθες να αντιμετωπίζουν τους νεότερους κατά τρόπο ανταγωνιστικό, εφόσον θεωρούν πως σε σχέση με τις δυσκολίες που έζησαν οι ίδιοι στο παρελθόν, οι νέοι έχουν μια πιο «εύκολη» ζωή. Οι ελευθερίες που απολαμβάνουν οι νέοι, η προοδευτικότητα της εποχής και οι πολλαπλές διευκολύνσεις που τους παρέχει η τεχνολογία, συνθέτουν ένα πλαίσιο που θα έμοιαζε ουτοπικό μερικές δεκαετίες πριν. Έτσι, αρκετοί είναι εκείνοι οι ενήλικες που πιστεύουν πως δεν θα πρέπει να χαρίζονται όλα τόσο άκοπα στους νέους, καθώς κάτι τέτοιο θα τους οδηγήσει σε μια λανθασμένη εντύπωση για τη ζωή.

Πιθανές συνέπειες του χάσματος γενεών

Η διαφοροποίηση ανάμεσα στις γενιές είναι αφενός αναμενόμενη και αφετέρου επιθυμητή, εφόσον ωθεί τους νέους μέσα από την αναμέτρηση με τους μεγαλύτερους να αποκτούν την αναγκαία αυτοπεποίθηση και τα αναγκαία κίνητρα, ώστε να διεκδικούν τον έλεγχο της ζωής τους, σχεδιάζοντας, ως μελλοντικοί ενήλικες, έναν καλύτερο κόσμο. Υπ’ αυτή την έννοια το χάσμα των γενεών αποκτά θετική διάσταση, καθώς λειτουργεί ως μέσο για την πιο αποφασιστική ωρίμανση των νεότερων και για τον αυστηρότερο έλεγχο των μέχρι τότε πεπραγμένων της παλαιότερης γενιάς. Ωστόσο, αν η διαφοροποίηση και οι εντάσεις ανάμεσα στις γενιές λάβουν μεγαλύτερη έκταση, ενδέχεται να υπάρξουν αρνητικές συνέπειες. Ειδικότερα:

- Οι νέοι ενδέχεται να υιοθετήσουν μια εντελώς απορριπτική στάση απέναντι στις παλαιότερες γενιές με αποτέλεσμα ο πλούτος των εμπειριών τους, η γνώση και οι καλά δοκιμασμένες δομές του παρελθόντος να παραγνωριστούν για χάρη και μόνο του ανταγωνισμού. Ας μην ξεχνάμε, άλλωστε, πως οτιδήποτε έχει δημιουργηθεί από τις προηγούμενες γενιές δεν είναι κατ’ ανάγκη ελλιπές ή ατελές. Υπάρχουν, άρα, σημαντικά στοιχεία του παρελθόντος που οι νέες γενιές μπορούν να αξιοποιήσουν προκειμένου να προχωρήσουν το δικό τους έργο.

- Η απορριπτική στάση των νέων απέναντι σε οτιδήποτε ανήκει στο παρελθόν μπορεί να σημάνει τη συλλήβδην απόρριψη και αγνόηση της πολιτισμικής κληρονομιάς, θέτοντας σε κίνδυνο σημαντικά στοιχεία της εθνικής μας ταυτότητας.

- Σε μεμονωμένες περιπτώσεις η διαφοροποίηση ανάμεσα στις γενιές μπορεί να δημιουργήσει σημαντικές εντάσεις στο πλαίσιο της οικογένειας, διαμορφώνοντας ένα συγκρουσιακό κλίμα. Κατάσταση που μπορεί να παρατηρηθεί ακόμη και στο πλαίσιο της εκπαίδευσης, δημιουργώντας δυσκολίες στην ομαλή διενέργεια της εκπαιδευτικής διαδικασίας.

- Αν, μάλιστα, η ένταση στις σχέσεις των γενεών λάβει μεγάλες διαστάσεις, είναι πιθανή η ύπαρξη βίαιων συγκρούσεων, που θα αποσκοπούν από τη μεριά των νέων στην αποδέσμευση από τον έλεγχο και την εξουσία των παλαιότερων γενιών, οι οποίες έχουν βέβαια τον πρώτο λόγο στη διακυβέρνηση της πολιτείας.

- Σε κάθε περίπτωση, πάντως, αν οι διαφοροποιήσεις που προκύπτουν λόγω του χάσματος δεν φτάνουν σε κάποιον συμβιβασμό, δυσχεραίνεται η συνεργασία και η συνύπαρξη των ατόμων σε κάθε πιθανό τομέα, ζημιώνοντας εξίσου όλες τις πλευρές. Οι νέοι από τη μεριά τους χάνουν την ευκαιρία να γνωρίσουν και να αξιοποιήσουν την εμπειρία των μεγαλύτερων, κι εκείνοι με τη σειρά τους χάνουν τη δυνατότητα να έρθουν σ’ επαφή με μια νέα οπτική του κόσμου, που θα μπορούσε να σημάνει μια ουσιαστική ανανέωση των τρόπων λειτουργίας και αντίληψης σε διάφορες εκφάνσεις της κοινωνικής πραγματικότητας.

Τρόποι για την αποτελεσματικότερη προσέγγιση των γενεών

Αν και είναι σαφές πως οι διαφοροποιήσεις -και άρα το χάσμα- ανάμεσα στις γενιές θα αποτελεί πάντοτε μια δεδομένη κατάσταση, αυτό δε σημαίνει πως οι μεταξύ τους διαφορές είναι τέτοιας έκτασης, ώστε να αποκλείουν κάθε δυνατότητα επικοινωνίας και συνεργασίας. Έτσι, αν υπάρχει η κατάλληλη διάθεση, τόσο οι μεγαλύτεροι όσο και νεότεροι μπορούν να ακολουθήσουν μια συμβιβαστική τακτική προσέγγισης. Ειδικότερα:

- Οι νέοι θα πρέπει να προσδίδουν στην κριτική τους στάση ένα χαρακτήρα εποικοδομητικού ελέγχου, επιδιώκοντας ουσιαστικές αλλαγές, και όχι ενός στείρου αρνητισμού, που δεν μπορεί παρά να εκληφθεί ως αντίδραση άνευ περιεχομένου. Κατ’ αυτό τον τρόπο οι μεγαλύτεροι θα είναι περισσότερο δεχτικοί στην κριτική που τους γίνεται, εφόσον θα μπορούν να διακρίνουν την επιδιωκόμενη αλλαγή και θα μπορούν να εκτιμήσουν την πιθανή αξία της.

- Οι νέοι θα πρέπει να αντιμετωπίζουν τους μεγαλύτερους με σεβασμό, αναγνωρίζοντας τις προσπάθειες και τους κόπους που έχουν καταβάλει στη ζωή τους. Είναι, δίχως άλλο, άδικο το να μην τους αποδίδουν καμία αναγνώριση για όσα έχουν προσφέρει, μόνο και μόνο γιατί ανήκουν σε μια παλαιότερη γενιά με διαφορετικές αντιλήψεις. Άλλωστε, δε θα πρέπει να λησμονούν οι νέοι πως κάθε γενιά βιώνει διαφορετικές καταστάσεις και διαμορφώνει, άρα, μια δική της θέαση του κόσμου.

- Οι νέοι θα πρέπει να έχουν υπόψη τους πως το δικαίωμα άσκησης κριτικής κατακτάται μέσα από την υπευθυνότητα και την εργατικότητα, διότι μόνον έτσι μπορεί η άποψή τους να ακουστεί με τον αρμόζοντα σεβασμό. Άσκηση κριτικής από ανθρώπους που δεν καταβάλουν οι ίδιοι καμία προσπάθεια, μοιάζει περισσότερο με αναποτελεσματική προσπάθεια να αποκρύψουν τη δική τους αδράνεια και αβουλία.

- Οι μεγαλύτεροι οφείλουν να αφιερώνουν χρόνο στους νέους, έχοντας ουσιαστική διάθεση να κατανοήσουν τον τρόπο με τον οποίο εκείνοι βλέπουν και αντιλαμβάνονται τον κόσμο. Χρειάζεται, δηλαδή, μια ουσιαστική διάθεση επικοινωνίας, η οποία θα πρέπει να συνοδεύεται με διαλλακτικότητα, σεβασμό και πνεύμα ανεκτικότητας. Είναι σαφές, άλλωστε, πως οι νέοι δεν είναι διατεθειμένοι να εμπιστευτούν εκείνους που τους προσεγγίζουν με επικριτικό τρόπο και ήδη διαμορφωμένες και άκαμπτες απόψεις.

- Οι μεγαλύτεροι οφείλουν να αποδέχονται την ανανεωτική διάθεση των νέων και να κατανοούν πως η δική τους υποχρέωση απέναντι στη νέα γενιά είναι η παροχή στήριξης σε κάθε πιθανό επίπεδο (ηθικό, οικονομικό, συναισθηματικό κ.λπ.). Οι νέοι, πάντως, εκείνο που αναμένουν περισσότερο από τους μεγαλύτερους είναι μια αίσθηση αποδοχής απέναντι στην προσωπικότητά τους και μια έκφραση πραγματικού ενδιαφέροντος για τις ανησυχίες και τους προβληματισμούς τους.  

- Οι μεγαλύτεροι οφείλουν να δίνουν προσοχή στις αντιρρήσεις, στις αμφισβητήσεις και στην κριτική που τους ασκούν οι νέοι, διατηρώντας πάντοτε μια διαλλακτική στάση. Είναι, άλλωστε, μέσα από αυτή τη διαδικασία αμφισβήτησης της κοινωνικής πραγματικότητας που επέρχονται οι αναγκαίες βελτιώσεις στην κοινωνία και διασφαλίζεται συνάμα η διαμόρφωση μιας ενεργητικής προσωπικότητας και συνείδησης στους νέους.

Αν οι μεγαλύτεροι δεν αφήνουν περιθώρια έκφρασης και αντίδρασης στους νέους, είναι σαν να τους στερούν τη δυνατότητα να αναπτύξουν πλήρως την προσωπικότητά τους∙ είναι σαν να τους καταδικάζουν στην αδράνεια και στην αδιαφορία απέναντι σε όσα συμβαίνουν γύρω τους. Έτσι, προκειμένου, η νέα γενιά να αποκτήσει ενεργό ενδιαφέρον για τα τεκταινόμενα στον πολιτικό και κοινωνικό χώρο, οι μεγαλύτεροι θα πρέπει όχι μόνο να επιτρέπουν αλλά και να ενθαρρύνουν τις όποιες διαθέσεις αμφισβήτησης εκφράζουν οι νέοι.

Έκθεση Α΄ Λυκείου: Γέλιο – Χιούμορ – Σάτιρα

Έκθεση Α΄ Λυκείου: Γέλιο – Χιούμορ – Σάτιρα

Χιούμορ: η σύλληψη των πραγμάτων και της ζωής από την αστεία και κωμική πλευρά τους, καθώς και η έκφραση αυτής της όψεως τόσο στον προφορικό όσο και τον γραπτό λόγο (κάποιου) με έξυπνο, πνευματώδη τρόπο.

Μαύρο χιούμορ: η σύλληψη και η αντιμετώπιση των δυσάρεστων πλευρών της ζωής, ιδίως όσων αφορούν τον θάνατο, μέσα από κωμική ή ευτράπελη οπτική.

Σάτιρα: λογοτεχνικό είδος (έμμετρο ή πεζό), στο οποίο με τρόπο σκωπτικό ασκείται κριτική σε πρόσωπα και καταστάσεις της κοινωνίας με σκοπό τη διόρθωσή τους. Γενικότερα, η διακωμώδηση, η σκωπτική κριτική.

Η ιδιαίτερη αξία του χιούμορ

Το χιούμορ αποτελεί εγγενές χαρακτηριστικό της ανθρώπινης διάνοιας και συναντάται καθ’ όλη τη διάρκεια της ανθρώπινης ιστορίας. Αποτελεί αφενός έναν μηχανισμό για την ηπιότερη αντιμετώπιση των δυσκολιών της ζωής και αφετέρου μια έκφανση της αισιόδοξης και πιο ευδαιμονικής πλευράς της ανθρώπινης φύσης.

Η αξία του χιούμορ είναι ιδιαίτερα σημαντική, εφόσον σε πρώτο επίπεδο προσφέρει τη δυνατότητα στους ανθρώπους να ευθυμήσουν και να αισθανθούν έτσι λιγότερο πιεσμένοι από τα προβλήματα της καθημερινότητας. Πολύ περισσότερο, όμως, το χιούμορ είναι έκφραση της ανθρώπινης ευφυΐας και διατρέχει πολλές πτυχές της ανθρώπινης δράσης. Η αξία του, άρα, είναι κατά πολύ ευρύτερη. Ειδικότερα:

- Το χιούμορ, και κυρίως ο αυτοσαρκασμός, η διακωμώδηση, δηλαδή, του ίδιου μας του εαυτού σε σχέση με προσωπικά ελαττώματα και αδυναμίες, αναδεικνύει τη δυνατότητα αυτογνωσίας του ατόμου, την αυτοπεποίθηση, αλλά και τη διάθεση να σταθεί κάποιος με κριτικό πνεύμα απέναντι στον ίδιο του τον εαυτό προκειμένου να επισημάνει στους άλλους κάποιο αρνητικό χαρακτηριστικό που οφείλουν να αποφύγουν ή να στηλιτεύσουν.

- Το χιούμορ είναι σαφής ένδειξη ευφυΐας, καθώς φανερώνει πως το άτομο έχει τη δυνατότητα να αντικρίσει τη ζωή και την κοινωνική πραγματικότητα από μιαν απρόσμενη οπτική γωνία, και να υποδείξει έτσι την αστεία πλευρά, ακόμη και κάποιων δυσάρεστων καταστάσεων. Το χιούμορ προϋποθέτει, αλλά και ενισχύει, τη φαντασία, την ευρηματικότητα και την ικανότητα ελεύθερης σκέψης∙ στοιχεία που χαρακτηρίζουν συνήθως τα σκεπτόμενα άτομα.

- Το χιούμορ επιτρέπει τη διαφυγή από τη μονοτονία και τη ρουτίνα της καθημερινότητας, προσφέροντας στους ανθρώπους τη δυνατότητα να γελάσουν και να αισθανθούν πιο ευτυχείς, παρά τα προβλήματα και τις ανησυχίες που πιθανώς τους απασχολούν. Αποτελεί, επομένως, έναν ιδιαίτερα σημαντικό εφόδιο των ανθρώπων, εφόσον μπορεί να ανανεώνει την αισιοδοξία και την ευδιαθεσία τους, παρέχοντας το επιπλέον κουράγιο που χρειάζονται για να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά τις δυσκολίες της ζωής.

- Το χιούμορ λειτουργεί θετικά τόσο για την ψυχολογική όσο και για τη σωματική υγεία του ατόμου, καθώς μέσω του γέλιου που προκαλεί και της συναισθηματικής εκτόνωσης, επιτρέπει την αποφόρτιση εσωτερικών εντάσεων και τη μείωση του άγχους που είναι τόσο επιζήμιο για την υγεία των ανθρώπων.

- Το χιούμορ κατορθώνει να μεταστρέψει τις διαθέσεις της στιγμής κατευνάζοντας την ένταση και την οργή, και προσφέροντας έτσι μια χρήσιμη εκτόνωση, χωρίς την οποία τα άτομα ενδεχομένως να αντιδρούσαν σπασμωδικά και βίαια. Σε περιόδους, μάλιστα, μεγάλης κοινωνικής έντασης, το χιούμορ προσφέρει στους πολίτες μια ήπια και ειρηνική εκτόνωση, αποτρέποντας ένα δυναμικότερο ξέσπασμα που θα μπορούσε να προκαλέσει αναταραχές και επιζήμιες εντάσεις. Ως προς αυτό εξυπηρετεί σημαντικά η πολιτική σάτιρα, μέσω της οποίας επιτυγχάνεται συχνά η γελοιοποίηση και η καυστική διακωμώδηση των πολιτικών προσώπων, προσφέροντας στους πολίτες την ηθική εκείνη ικανοποίηση, που πιθανώς θα επιδίωκαν με πιο δυναμικό τρόπο, αν δεν υπήρχε αυτός ο τρόπος συναισθηματικής εκτόνωσης.

- Το χιούμορ λειτουργεί θετικά στην κοινωνικοποίηση των ατόμων και στη δημιουργία φιλικών σχέσεων, καθώς συνδέει τα άτομα μέσα απ’ τη θετική διάθεση που προκαλεί και σταδιακά αποκτά το ρόλο ενός προσωπικού κώδικα επικοινωνίας, αφού βασίζεται πλέον σε κοινές εμπειρίες και σε στοιχεία γνωστά μόνο μεταξύ των ατόμων της παρέας.

Το χιούμορ είναι ένας πολύ καλός τρόπος να αποφεύγεται η αμηχανία της αρχικής γνωριμίας και να φανερώνεται η αισιόδοξη διάθεση των ατόμων. Ενώ, στην πορεία μιας φιλικής σχέσης, το χιούμορ έρχεται να υποδηλώσει την τρυφερότητα, την αλληλεγγύη και την αποδοχή ανάμεσα στους φίλους.

- Το χιούμορ λειτουργεί ευεργετικά στην ψυχολογία του ατόμου, αλλά και στη διαμόρφωση της προσωπικότητάς του, εφόσον του επιτρέπει να αποβάλλει τον έντονο εγωισμό, μα και να αντικρίσει τον εαυτό του με μεγαλύτερη επιείκεια σε σχέση με τις πιθανές ελλείψεις του. Λόγω, μάλιστα, αυτής της διαδικασίας αποδοχής του εαυτού, που διευκολύνεται μέσω του χιούμορ, το άτομο κατορθώνει να αποδεχτεί με μεγαλύτερη ευκολία και τους άλλους ανθρώπους.

Το χιούμορ επιτρέπει, λοιπόν, την ομαλότερη διαχείριση των εσωτερικών συγκρούσεων που προκαλούνται στο άτομο από την αδυναμία του να αποδεχτεί ή να συνειδητοποιήσει πλήρως τα ελαττώματα και τις αδυναμίες του. Ό,τι θα αποτελούσε μια επώδυνη διαδικασία αυτοελέγχου, αν προσεγγιζόταν μόνο μέσω της αυστηρής λογικής, αποκτά έναν ηπιότερο χαρακτήρα μέσω του αυτοσαρκασμού και της χιουμοριστικής διάθεσης.

- Το χιούμορ παραμένει πάντοτε ένας ιδιαίτερα επιτυχημένος τρόπος διάδοσης ιδεών και απόψεων, εφόσον οι άνθρωποι δέχονται πιο εύκολα τα μηνύματα εκείνα που τους μεταφέρονται με χιουμοριστικό τρόπο. Για το λόγο αυτό το χιούμορ αξιοποιείται σε ποικίλες εκφάνσεις της ανθρώπινης δραστηριότητας, όπως είναι η πολιτική, η εργασία και η διδασκαλία.

Ιδίως στο χώρο της εκπαίδευσης το χιούμορ αποτελεί ένα πολύτιμο μέσο προσέγγισης των μαθητών από τους καθηγητές, καθώς κάμπτει τις αντιδράσεις που γεννά η -συχνά μεγάλη- διαφορά ηλικίας ανάμεσά τους, αλλά και η απροθυμία των μαθητών να αντιμετωπίσουν ευνοϊκά εκείνον που καλείται να τους αξιολογήσει και να τους απασχολήσει αρκετές ώρες κάθε εβδομάδα με διδακτικά αντικείμενα που πιθανώς τους φαίνονται βαρετά. Επιπροσθέτως, το χιούμορ στο πλαίσιο της εκπαιδευτικής διαδικασίας είναι ιδιαίτερα χρήσιμο για να καθίσταται το μάθημα πιο ευχάριστο και να διακόπτεται προσωρινά η αίσθηση της ρουτίνας.

- Ιδιαίτερη αναφορά απαιτεί η σάτιρα -μια ειδικότερη μορφή αξιοποίησης του χιούμορ-, η οποία διαδραματίζει σημαντικότατο ρόλο στην εξέλιξη της κοινωνίας, αλλά και στο χώρο της πολιτικής, ήδη από την αρχαιότητα. Η σάτιρα και ο σατιρισμός των πολιτικών και κοινωνικών ζητημάτων, φέρνει πολιτικούς και πολίτες αντιμέτωπους με τα κακώς κείμενα της πραγματικότητας, με τις αστοχίες των πολιτικών και με τα κακώς πεπραγμένα τους. Ασκείται, άρα, μέσω αυτής δριμύς έλεγχος των πολιτικών προσώπων και συχνά επιτυγχάνεται η βελτίωση συγκεκριμένων καταστάσεων, εφόσον οι πολιτικοί αντιλαμβάνονται τα λάθη που έχουν διαπράξει και τις συνέπειες που έχουν στους πολίτες οι επιμέρους αποφάσεις τους.

Η σάτιρα εκφράζει, κατά τρόπο έντονο κάποιες φορές, την αγανάκτηση και τις ανησυχίες των πολιτών, επιφέροντας την άκρως αναγκαία συναισθηματική αποφόρτισή τους, που προλαμβάνει και ίσως αποτρέπει άλλους πιο βίαιους τρόπους εκτόνωσης του συλλογικού θυμού. Επιτελεί, επομένως, διττό ρόλο, εφόσον αφενός στηλιτεύει τα λάθη και τα προβλήματα στο χώρο της πολιτικής, ασκώντας πιεστική κριτική για μια σχετική επανόρθωση, και αφετέρου προσφέρει στους πολίτες ένα ήπιο ξέσπασμα των εντάσεων που βιώνουν.

Η αρνητική αντιμετώπιση του χιούμορ στις μέρες μας

Παρά το γεγονός ότι η αξία του χιούμορ είναι ιδιαίτερα σημαντική και παρά τη στενή συσχέτισή του με την ανθρώπινη ύπαρξη, παρατηρείται μια παράδοξα αρνητική αντιμετώπισή του στις μέρες μας, ιδίως στους επαγγελματικούς χώρους και στην πολιτική.

- Έχει επικρατήσει σε κάποιους η εντύπωση πως ο επαγγελματισμός συνδέεται αποκλειστικά με τη σοβαρότητα και πως το χιούμορ είναι υπό μία έννοια ένδειξη ερασιτεχνισμού ή αδιαφορίας. Προτιμούν, έτσι, την υποκριτική σοβαροφάνεια και όχι την ειλικρινή και θετική διάθεση ενός ατόμου που εκτιμά το χιούμορ.   

- Η οικονομική κρίση και το γεμάτο άγχος και ένταση κλίμα της εποχής, καθιστούν συχνά το χιούμορ μια δύσκολη υπόθεση, μιας κι οι άνθρωποι δεν έχουν πια τη διάθεση για αστεϊσμούς και χιουμοριστικά σχόλια. Υπάρχουν, μάλιστα, κάποιοι που αντικρίζουν πλέον το χιούμορ ως απρεπές, καθώς δεν ταιριάζει στην κρισιμότητα των σημερινών καταστάσεων.

Σε αυτή την αίσθηση, βέβαια, συντείνει κάποτε και η αλλοίωση της ποιότητας του χιούμορ, καθώς πολλοί είναι εκείνοι που αντί να το αξιοποιούν με αγαθή πρόθεση σπεύδουν να εκφράσουν μέσω αυτού τις εμπάθειές τους, δίνοντας έτσι έναν κακόβουλο χαρακτήρα στο χιούμορ τους. Το χιούμορ τότε παύει εύλογα να είναι ευπρόσδεκτο, εφόσον τρέπεται σε σκληρή ειρωνεία που έχει στόχο να πληγώσει το άλλο άτομο.

- Η απουσία ειλικρίνειας και εμπιστοσύνης στις σχέσεις σήμερα γεννά καχυποψία και καθιστά το χιούμορ αιτία πολλών παρεξηγήσεων, εφόσον οι άνθρωποι αδυνατούν να αναγνωρίσουν ή να αποδεχτούν πως προήλθε από κάποια αγαθή πρόθεση∙ επιλέγουν να το αντιμετωπίζουν ως συγκαλυμμένη προσβολή.

Έκθεση Α΄ Λυκείου: Έρωτας – Φιλία – Αγάπη

Emerico Imre Toth

Έκθεση Α΄ Λυκείου: Έρωτας – Φιλία – Αγάπη

Έρωτας: έντονο συναίσθημα έλξης και επιθυμίας μεταξύ δύο προσώπων, που χαρακτηρίζεται και από πόθο για σεξουαλική επαφή.

Φιλία: η σχέση μεταξύ φίλων, ο δεσμός αμοιβαίας αγάπης, αφοσίωσης και κατανόησης -χωρίς ερωτικό πόθο- που ενώνει δύο ή περισσότερα μη συγγενικά πρόσωπα.

Αγάπη: συναίσθημα που χαρακτηρίζεται από φιλική διάθεση και αγαθές προθέσεις, ανιδιοτελές και έντονο ενδιαφέρον.

Παρά το γεγονός ότι στην καθημερινή μας επικοινωνία συχνά χρησιμοποιούμε τον όρο αγάπη για να δηλώσουμε το ερωτικό συναίσθημα, στην πραγματικότητα υπάρχει σημαντική διαφοροποίηση ανάμεσα στις δύο αυτές έννοιες. Η σύγχυσή τους, άλλωστε, δεν περιορίζεται μόνο στο λεκτικό επίπεδο, ιδίως σε ό,τι αφορά τους εφήβους, οι οποίοι συχνά αδυνατούν να προσδιορίσουν επακριβώς τα συναισθήματά τους απέναντι σ’ ένα άλλο άτομο.

«Ο έρωτας με την παλάμη του σου κρύβει όλο τον κόσμο.» Γιάννης Ρίτσος

Τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του έρωτα

Ο έρωτας είναι ένα πολύ δυνατό συναίσθημα, που εύλογα χαρακτηρίζεται συχνά ως πάθος, εφόσον επηρεάζει σε πολύ μεγάλο βαθμό την ψυχολογική κατάσταση του ατόμου, τη συμπεριφορά, αλλά και τη στάση του απέναντι στον κόσμο. Ειδικότερα:

- Ο έρωτας χαρακτηρίζεται από διαρκή και έντονη επιθυμία για το άλλο άτομο. Για τον ερωτευμένο η συνεχής επαφή με το άλλο πρόσωπο αποτελεί μια ισχυρή εσωτερική ανάγκη. Η επαφή αυτή λαμβάνει τη μορφή της καθημερινής επικοινωνίας, του συναισθηματικού μοιράσματος, της ερωτικής έλξης -το σεξουαλικό ένστικτο αφυπνίζεται στα χρόνια της εφηβείας-, αλλά και των διαρκών σκέψεων για το άλλο άτομο τις ώρες που δεν βρίσκονται μαζί. Πρόκειται επί της ουσίας για μια συνεχή αλληλεπίδραση που επηρεάζει σε σημαντικό βαθμό την ψυχολογία, αλλά και την προσωπικότητα των ερωτευμένων.

- Ο έρωτας συνιστά πηγή έντονης ευτυχίας, μα και έντονης θλίψης. Το ερωτικό συναίσθημα -ιδίως στην αρχή του- προσφέρει στιγμές βαθιάς ευδαιμονίας στο άτομο, εφόσον αισθάνεται πως έχει βρει ένα ιδανικό ταίρι για τον εαυτό του. Η εξιδανίκευση του άλλου προσώπου, που χαρακτηρίζει το αρχικό διάστημα του έρωτα, δημιουργεί στον ερωτευμένο την εντύπωση πως το άτομο που αγαπά είναι τέλειο από κάθε άποψη, και αφήνεται έτσι στο να αισθανθεί τα συναισθήματά του σε όλη τους την πληρότητα χωρίς επιφυλάξεις.

Η αρχή του ερωτικού συναισθήματος βρίσκει το άτομο σε κατάσταση ενθουσιασμού και ευδιαθεσίας, με τη διάθεση να απολαύσει κάθε στιγμή της ζωής του, έστω κι αν δεν έχει διασφαλίσει ακόμη τη βεβαιότητα πως τα συναισθήματά του έχουν ανταπόκριση. Στη συνέχεια, ωστόσο, αν δεν υπάρξει η αναγκαία ανταπόκριση, το ερωτικό συναίσθημα μη βρίσκοντας την πλήρωσή του τρέπεται σε πηγή θλίψης και πόνου, λόγω της ματαίωσής του.

Ωστόσο, ο έρωτας ακόμη και στην αμοιβαιότητά του προκαλεί συχνές μεταπτώσεις στη διάθεση του ατόμου, εφόσον συναισθήματα όπως η ανασφάλεια, η ζήλεια κι η ανησυχία για την ειλικρίνεια του άλλου, δημιουργούν ένα κλίμα συναισθηματικής έντασης.

- Ο έρωτας χαρακτηρίζεται από την κτητική διάθεση που προκαλεί στο άτομο. Ένα από τα κυρίαρχα συναισθήματα του έρωτα είναι η κτητικότητα, η αίσθηση πως το άλλο πρόσωπο ανήκει κατά τρόπο αποκλειστικό στον ερωτευμένο. Πρόκειται για μια ακόμη έκφανση της αδυναμίας του ατόμου να ελέγξει πλήρως τα συναισθήματά του, αλλά και της αίσθησης που έχει πως ο άλλος αποτελεί το αναγκαίο του συμπλήρωμα.

- Ο έρωτας επιτρέπει στο άτομο να γνωρίσει καλύτερα τον εαυτό του. Κάθε άνθρωπος μέσα από την εμπειρία του έρωτα έχει την ευκαιρία να διαπιστώσει πώς λειτουργεί όταν δεν μπορεί να ελέγξει απόλυτα τα συναισθήματά του, πώς διαχειρίζεται τις εσωτερικές εντάσεις, αλλά και τι είναι αυτό που αποζητά στο σύντροφο της ζωής του. Αποτελεί ο έρωτας υπό μία έννοια μια ιδιότυπη δοκιμασία που αποκαλύπτει στο ίδιο το άτομο τον εαυτό του και τις αντιδράσεις του.

Τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της αγάπης

Η αγάπη ως συναίσθημα διαφοροποιείται σημαντικά από τον έρωτα μιας και δεν εμπεριέχει το στοιχείο της ερωτικής έλξης. Αγάπη είναι το βαθύ συναίσθημα ενδιαφέροντος, στοργής και τρυφερότητας που αισθάνονται τα μέλη μιας οικογένειας το ένα για το άλλο ή οι φίλοι μεταξύ τους. Η αγάπη παρουσιάζει τα εξής γνωρίσματα:

- Η αγάπη διακρίνεται για την αγαθή της πρόθεση και την ανιδιοτέλειά της. Μια μητέρα, για παράδειγμα, αγαπά το παιδί της άνευ όρων και προϋποθέσεων∙ το αγαπά χωρίς να αναμένει κάποιο αντάλλαγμα και χωρίς να επιδιώκει κάποιο προσωπικό κέρδος. Αυτή ακριβώς η έλλειψη απώτερου προσωπικού στόχου είναι που προσδίδει στην αγάπη τον ιδιαίτερο χαρακτήρα της.

- Η αγάπη δεν είναι κτητική. Εκείνος που αγαπά κάποιον άλλον, όπως για παράδειγμα σε μια φιλική σχέση, δεν αισθάνεται την ανάγκη να ελέγχει τον άλλον, αντιθέτως χαίρεται να βλέπει το πρόσωπο που αγαπά να ζει ελεύθερο τη ζωή του απολαμβάνοντας πλήρως την ανεξαρτησία του.

- Αγάπη σημαίνει απόλυτη αποδοχή. Σε αντίθεση με τον έρωτα, όπου το άτομο ερωτεύεται και αγαπά την εξιδανικευμένη εικόνα του άλλου, όπως την έχει πλάσει στο μυαλό του, και συχνά επιχειρεί να τον διαμορφώσει ανάλογα με τις δικές του προσδοκίες, η αγάπη προκύπτει μέσα από την απόλυτη αποδοχή του άλλου, όπως ακριβώς είναι, χωρίς παραμορφωτικές εξιδανικεύσεις. Η μητέρα αγαπά το παιδί της, γι’ αυτό που είναι και όπως είναι, χωρίς να έχει κατά νου μια διαφορετική εικόνα για το χαρακτήρα και τις ποιότητες του παιδιού της, αφού το γνωρίζει απόλυτα και σε βάθος. Αντιστοίχως, οι φίλοι έχουν την ευκαιρία να γνωρίσουν και να αγαπήσουν ο ένας τον άλλον με όλα τα προτερήματα, αλλά και όλα τα ελαττώματά τους.

- Αγάπη σημαίνει ανοχή. Στο πλαίσιο της αγάπης οι ελλείψεις και τα ελαττώματα του άλλου δεν αποτελούν αιτία για να διακοπεί η σχέση ανάμεσα στα δύο άτομα. Ο άνθρωπος που αγαπά κάποιον άλλον τον αγαπά γι’ αυτό που είναι και αποδέχεται πλήρως τις ιδιαιτερότητες και τις πιθανές ιδιοτροπίες του.

- Η αγάπη συγχωρά. Σε μια σχέση αγάπης, όπως είναι για παράδειγμα αυτές που διαμορφώνονται ανάμεσα στα μέλη μιας οικογένειας, τα λάθη του άλλου ατόμου γίνονται δεκτά με πνεύμα καρτερικότητας και δεν προκαλούν πρόθεση ή επιθυμία αντεκδίκησης. Άλλωστε, όποιος αγαπά έναν άλλον άνθρωπο είναι πάντοτε έτοιμος και να συγχωρέσει τον άλλον, μα και να του προσφέρει οτιδήποτε μπορεί, μόνο και μόνο για να τον δει ευτυχισμένο.

Η σημασία της φιλίας και η επιλογή φίλων

Οι σχέσεις φιλίας είναι ιδιαίτερα σημαντικές για την κοινωνικοποίηση των ατόμων και ιδίως στα χρόνια της εφηβείας διαδραματίζουν καίριο ρόλο στη διαμόρφωση της προσωπικότητας των νέων. Συχνά, άλλωστε, οι φίλοι αποκτούν για τον έφηβο μεγαλύτερη σημασία απ’ ό,τι οι γονείς και μπορούν να του ασκήσουν σαφώς μεγαλύτερη επιρροή. 

- Οι φίλοι βρίσκονται στην ίδια ηλικία με τον έφηβο κι έχουν παρόμοιες ανησυχίες, στόχους και προβλήματα, γεγονός που επιτρέπει ευκολότερα τη μεταξύ τους ταύτιση και επικοινωνία. Έτσι, σε αντίθεση με τους γονείς, οι οποίοι λόγω ηλικίας αδυνατούν να βιώσουν τα πράγματα όπως ο έφηβος, οι φίλοι μπορούν να αντιληφθούν απόλυτα τα συναισθήματά του, αφού βιώνουν κι οι ίδιοι παρόμοιες καταστάσεις.

- Ο έφηβος έχει τη δυνατότητα να εκμυστηρεύεται στους φίλους του τους προβληματισμούς του, τις επιδιώξεις και τα όνειρά του. Μοιράζεται μαζί τους τα συναισθήματά του και όσα τον ανησυχούν, ακούγοντας παράλληλα τις δικές τους ανησυχίες, κάτι που επιτρέπει τη σύναψη στενών σχέσεων μεταξύ τους.

- Μαζί με τους φίλους ο έφηβος έχει την ευκαιρία να πραγματοποιήσει τις πρώτες εξόδους του χωρίς την εποπτεία των γονιών και να αποκτήσει έτσι τις πρώτες αυτόνομες εμπειρίες του. Οι φίλοι προσφέρουν, στο πλαίσιο των κοινών δραστηριοτήτων, στιγμές γνήσιας διασκέδασης, με απολύτως ελεύθερη μεταξύ τους επικοινωνία, χωρίς το φόβο επικρίσεων που συνοδεύει την επικοινωνία με τους ενήλικες.

- Οι έφηβοι δημιουργούν συνήθως τις φιλικές τους σχέσεις στο χώρο του σχολείου, του φροντιστηρίου ή των αθλητικών δραστηριοτήτων. Μιας κι οι έφηβοι δεν έχουν τη δυνατότητα να μετακινούνται σε μακρινές περιοχές, επιλέγουν τους φίλους τους στους χώρους όπου περνούν το μεγαλύτερο μέρος της ημέρας τους.

Τα κριτήρια επιλογής, αν και ποικίλουν ανάλογα με το άτομο, έχουν να κάνουν συχνά με την ύπαρξη κοινών ενδιαφερόντων (μουσική, ταινίες, παιχνίδια κ.ά.) ή και κοινών εμπειριών. Οι έφηβοι, πάντως, δίνουν ιδιαίτερη σημασία στο αν μπορούν να έχουν εμπιστοσύνη στους φίλους τους και στο αν εκείνοι σέβονται όσα τους έχουν εκμυστηρευτεί. Αν, μάλιστα, κατορθώσουν να βρουν εκείνα τα άτομα που αξίζουν πράγματι την εμπιστοσύνη τους, διαμορφώνουν δυνατές φιλίες που, κατά περιπτώσεις, διαρκούν πάρα πολλά χρόνια.

- Η φιλία για να θεωρηθεί αληθινή και να έχει ουσιαστική διάρκεια, είναι απαλλαγμένη από κάθε έννοια συμφέροντος και βασίζεται στο ειλικρινές ενδιαφέρον του ενός προσώπου για το άλλο. Διακρίνεται για τον υψηλό βαθμό εμπιστοσύνης και αποδοχής∙ ο αληθινός φίλος σέβεται απόλυτα τις επιλογές του άλλου προσώπου, και ακόμη κι αν διαφωνεί με ορισμένες από αυτές δεν τον οδηγεί αυτό στο να απομακρυνθεί, διότι διακατέχεται από αγνά συναισθήματα αγάπης που του επιτρέπουν να αποδεχτεί τις διαθέσεις, τις επιλογές, τις επιδιώξεις και τα θέλω του φίλου του ως έχουν.

Ο αληθινός φίλος δεν αποσκοπεί στο να αποκομίσει κάτι από το άλλο πρόσωπο, βρίσκεται πλάι του από εκτίμηση και αγάπη για την προσωπικότητά του. Η συνύπαρξή τους δεν περιορίζεται μόνο στις στιγμές της διασκέδασης και στα ευχάριστα γεγονότα∙ ο καλός και αληθινός φίλος βρίσκεται εκεί διαρκώς είτε για να μοιραστεί τη χαρά του άλλου, με αγνή χαρά, είτε για να μοιραστεί τις δυσκολίες του, με αγνό ενδιαφέρον.

Ο αληθινός φίλος είναι σταθερός συμπαραστάτης σε κάθε δυσκολία και σε κάθε θλίψη∙ νοιάζεται πραγματικά κι έχει στη σκέψη του μόνο το καλό του φίλου του. Έτσι, ό,τι καθιστά μια φιλία αληθινή είναι η ακλόνητη εμπιστοσύνη, το ειλικρινές μοίρασμα συναισθημάτων και εμπειριών, και φυσικά η αδιαπραγμάτευτη αίσθηση αποδοχής. Ο αληθινός φίλος αποδέχεται, εκτιμά κι αγαπά τον φίλο του γι’ αυτό ακριβώς που είναι.

Η σημασία της αγάπης στη ζωή των ανθρώπων

Η αγάπη σε κάθε της έκφανση -φιλικές, οικογενειακές, ερωτικές σχέσεις- αποτελεί ένα ισχυρό συναίσθημα που προσφέρει ουσιαστική στήριξη στο άτομο και του επιτρέπει να βιώσει πληρέστερα τη ζωή του, εφόσον της προσδίδει ένα βαθύτερο νόημα. Ειδικότερα:

- Η αγάπη καλύπτει βασικές συναισθηματικές ανάγκες του ατόμου. Το άτομο που νιώθει πως το αγαπούν ειλικρινά αποκτά την αυτοπεποίθηση εκείνη που απαιτείται για να διεκδικήσει την εκπλήρωση των επιδιώξεών του. Αντιμετωπίζει με μεγαλύτερο σθένος τις αντιξοότητες της ζωής κι είναι έτοιμο και το ίδιο να προσφέρει πραγματική και ανιδιοτελή αγάπη στους γύρω του.

Η αγάπη, άρα, αποτελεί την ιδανική απάντηση στις ανασφάλειες των ανθρώπων -ιδίως των εφήβων- που συχνά λειτουργούν ανασταλτικά στην ομαλή εξέλιξη και διαμόρφωσης της προσωπικότητάς τους.

- Η αγάπη καθιστά εφικτή την άρτια ηθικοποίηση του ατόμου. Μέσω της αγάπης που προσλαμβάνει το άτομο έχει τη δυνατότητα να αντιληφθεί τον πολλαπλά θετικό αντίκτυπο αυτού του συναισθήματος και συνειδητοποιεί έτσι πως οι αντιπαραθέσεις, οι εγωισμοί και οι εντάσεις δεν αποτελούν γόνιμη στάση ζωής. Μαθαίνει, επομένως, να εκτιμά τα θετικά συναισθήματα και επιδιώκει πλέον συνειδητά την ηθικότητα στις πράξεις και στη συμπεριφορά του.

Με την αδιαπραγμάτευτη και συνεχή αγάπη που λαμβάνει, λοιπόν, το άτομο στο πλαίσιο της οικογένειάς του εξευγενίζεται και αποκτά έναν σταθερό ηθικό προσανατολισμό.

- Η αγάπη επιτρέπει τη δημιουργία σταθερών και ειλικρινών σχέσεων. Χάρη στην αγάπη το άτομο αποβάλλει τον εγωισμό και την καχυποψία, μαθαίνει να εμπιστεύεται τους άλλους και να τους αφιερώνει ανιδιοτελώς το χρόνο και το ενδιαφέρον του.

Το άτομο γίνεται πιο δεκτικό απέναντι στους άλλους, αλλά και πιο δοτικό στις σχέσεις του μαζί τους. Επιτρέπει στον εαυτό του να νιώσει ακέραια τα συναισθήματά του, χωρίς να περιορίζεται από το φόβο μήπως προδοθεί και πληγωθεί. Κατορθώνει, έτσι, να δημιουργήσει ουσιαστικές σχέσεις που βασίζονται στην αμοιβαία εμπιστοσύνη, στο μοίρασμα των εσώτερων σκέψεων και ανησυχιών του, μα και στην ειλικρινή στοργή για τους άλλους ανθρώπους.

Η έλλειψη αγάπης στις σημερινές σχέσεις

Παρά το γεγονός ότι η αγάπη, η ανιδιοτελής και ειλικρινή αγάπη, συνιστά μια αναγκαιότητα για την ορθή διαμόρφωση της προσωπικότητας του ατόμου, καθώς και για τη συναισθηματική του ισορροπία, στις μέρες μας παρατηρείται μια ολοένα και εντονότερη έλλειψη γνήσιας αγάπης στις ανθρώπινες σχέσεις. Πρόκειται, φυσικά, για ένα ανησυχητικό φαινόμενο, το οποίο φανερώνει όμως τις παθογένειες του σύγχρονου τρόπου αντίληψης. Ειδικότερα:

- Το χρήμα έχει αποκτήσει πρωταρχική σημασία στη ζωή των ατόμων. Οι άνθρωποι ενδιαφέρονται πολύ περισσότερο για την οικονομική τους κατάσταση, παρά για την ύπαρξη υγιών και γνήσιων σχέσεων στη ζωή τους. Ιδίως τα τελευταία χρόνια που η οικονομική κρίση έχει εντείνει τραγικά το αίσθημα ανασφάλειας σε σχέση με τη δυνατότητά τους να αντεπεξέρχονται στις καθημερινές τους οικονομικές ανάγκες και υποχρεώσεις, οι άνθρωποι ρίχνουν όλο το βάρος των προσπαθειών τους στην εξασφάλιση οικονομικών πόρων. Έτσι, τείνουν να αντιμετωπίζουν τους άλλους είτε ως μέσο για να εξυπηρετήσουν τα συμφέροντά τους είτε ως εμπόδιο για την πραγματοποίηση των στόχων τους. Το συμφέρον τρέπεται σε βασικό ρυθμιστή των ανθρώπινων σχέσεων, παραγκωνίζοντας το ειλικρινές ενδιαφέρον και την αγάπη.

- Λανθασμένη ιεράρχηση αξιών στη σύγχρονη ζωή. Υπό την πίεση του καταναλωτισμού και του υλιστικού προτύπου ζωής, οι άνθρωποι έχουν πάψει να ενδιαφέρονται για τη δημιουργία αληθινών φιλικών σχέσεων και κυνηγούν διαρκώς την οικονομική επιτυχία προκειμένου να ενισχύσουν τον υλικό τους πλούτο. Νοιάζονται περισσότερο να δείχνουν στον περίγυρό τους πως έχουν κατακτήσει κάποια αξιόλογη οικονομική επιφάνεια, παρά για το αν υπάρχουν στη ζωή τους άνθρωποι που να τους αγαπούν γι’ αυτό που είναι και όχι γι’ αυτά που έχουν.

- Οι άλλοι άνθρωποι αντιμετωπίζονται ως ανταγωνιστές και όχι ως πιθανοί φίλοι. Με τις πολλαπλές στρεβλώσεις που έχουν προκύψει στη σύγχρονη κοινωνία σε σχέση με το τι συνιστά ευτυχία και ποιοτική ζωή, οι άνθρωποι έχουν στραφεί στο κυνήγι του χρήματος και των εντυπώσεων, αδιαφορώντας για τα οφέλη και την πληρότητα που προσφέρουν οι πραγματικές φιλίες. Τείνουν να αντιμετωπίζουν όλους τους άλλους ανταγωνιστικά και ενδιαφέρονται κυρίως για το πώς θα δείξουν την ανωτερότητά τους. Έτσι, στο πρόσωπο ενός ανθρώπου, που θα μπορούσαν να βρουν έναν καλό και αφοσιωμένο φίλο, εκείνοι βλέπουν εξαρχής έναν ανταγωνιστή, τον οποίο οφείλουν να «εκμηδενίσουν».

- Η κυριαρχία της ανασφάλειας και το δόγμα «πλήγωσέ τους πριν σε πληγώσουν εκείνοι». Οι άνθρωποι πλέον μοιάζουν να έχουν χάσει το αίσθημα της αυτοπεποίθησης που επιτρέπει τη χωρίς φόβο έκφραση των συναισθημάτων τους. Θεωρούν πως το να εκδηλώσουν την τρυφερότητα ή το ενδιαφέρον που αισθάνονται θα εκληφθεί ως αδυναμία και θα τους εκθέσει απέναντι στους άλλους. Ενώ, θεωρούν τόσο δεδομένο το γεγονός ότι ο άλλος θα τους προδώσει και θα τους πληγώσει, ώστε σπεύδουν οι ίδιοι να φερθούν κατά τρόπο ανέντιμο, για να μη βρεθούν στη θέση του προδομένου.

Κυριαρχεί, άρα, στη σύγχρονη εποχή ένα σημαντικό έλλειμμα εμπιστοσύνης απέναντι στους άλλους ανθρώπους, το οποίο οδηγεί εκ των πραγμάτων στη δημιουργία επισφαλών και επιφανειακών σχέσεων.