Έκθεση Α΄ Λυκείου: Γέλιο – Χιούμορ – Σάτιρα

Έκθεση Α΄ Λυκείου: Γέλιο – Χιούμορ – Σάτιρα

Χιούμορ: η σύλληψη των πραγμάτων και της ζωής από την αστεία και κωμική πλευρά τους, καθώς και η έκφραση αυτής της όψεως τόσο στον προφορικό όσο και τον γραπτό λόγο (κάποιου) με έξυπνο, πνευματώδη τρόπο.

Μαύρο χιούμορ: η σύλληψη και η αντιμετώπιση των δυσάρεστων πλευρών της ζωής, ιδίως όσων αφορούν τον θάνατο, μέσα από κωμική ή ευτράπελη οπτική.

Σάτιρα: λογοτεχνικό είδος (έμμετρο ή πεζό), στο οποίο με τρόπο σκωπτικό ασκείται κριτική σε πρόσωπα και καταστάσεις της κοινωνίας με σκοπό τη διόρθωσή τους. Γενικότερα, η διακωμώδηση, η σκωπτική κριτική.

Η ιδιαίτερη αξία του χιούμορ

Το χιούμορ αποτελεί εγγενές χαρακτηριστικό της ανθρώπινης διάνοιας και συναντάται καθ’ όλη τη διάρκεια της ανθρώπινης ιστορίας. Αποτελεί αφενός έναν μηχανισμό για την ηπιότερη αντιμετώπιση των δυσκολιών της ζωής και αφετέρου μια έκφανση της αισιόδοξης και πιο ευδαιμονικής πλευράς της ανθρώπινης φύσης.

Η αξία του χιούμορ είναι ιδιαίτερα σημαντική, εφόσον σε πρώτο επίπεδο προσφέρει τη δυνατότητα στους ανθρώπους να ευθυμήσουν και να αισθανθούν έτσι λιγότερο πιεσμένοι από τα προβλήματα της καθημερινότητας. Πολύ περισσότερο, όμως, το χιούμορ είναι έκφραση της ανθρώπινης ευφυΐας και διατρέχει πολλές πτυχές της ανθρώπινης δράσης. Η αξία του, άρα, είναι κατά πολύ ευρύτερη. Ειδικότερα:

- Το χιούμορ, και κυρίως ο αυτοσαρκασμός, η διακωμώδηση, δηλαδή, του ίδιου μας του εαυτού σε σχέση με προσωπικά ελαττώματα και αδυναμίες, αναδεικνύει τη δυνατότητα αυτογνωσίας του ατόμου, την αυτοπεποίθηση, αλλά και τη διάθεση να σταθεί κάποιος με κριτικό πνεύμα απέναντι στον ίδιο του τον εαυτό προκειμένου να επισημάνει στους άλλους κάποιο αρνητικό χαρακτηριστικό που οφείλουν να αποφύγουν ή να στηλιτεύσουν.

- Το χιούμορ είναι σαφής ένδειξη ευφυΐας, καθώς φανερώνει πως το άτομο έχει τη δυνατότητα να αντικρίσει τη ζωή και την κοινωνική πραγματικότητα από μιαν απρόσμενη οπτική γωνία, και να υποδείξει έτσι την αστεία πλευρά, ακόμη και κάποιων δυσάρεστων καταστάσεων. Το χιούμορ προϋποθέτει, αλλά και ενισχύει, τη φαντασία, την ευρηματικότητα και την ικανότητα ελεύθερης σκέψης∙ στοιχεία που χαρακτηρίζουν συνήθως τα σκεπτόμενα άτομα.

- Το χιούμορ επιτρέπει τη διαφυγή από τη μονοτονία και τη ρουτίνα της καθημερινότητας, προσφέροντας στους ανθρώπους τη δυνατότητα να γελάσουν και να αισθανθούν πιο ευτυχείς, παρά τα προβλήματα και τις ανησυχίες που πιθανώς τους απασχολούν. Αποτελεί, επομένως, έναν ιδιαίτερα σημαντικό εφόδιο των ανθρώπων, εφόσον μπορεί να ανανεώνει την αισιοδοξία και την ευδιαθεσία τους, παρέχοντας το επιπλέον κουράγιο που χρειάζονται για να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά τις δυσκολίες της ζωής.

- Το χιούμορ λειτουργεί θετικά τόσο για την ψυχολογική όσο και για τη σωματική υγεία του ατόμου, καθώς μέσω του γέλιου που προκαλεί και της συναισθηματικής εκτόνωσης, επιτρέπει την αποφόρτιση εσωτερικών εντάσεων και τη μείωση του άγχους που είναι τόσο επιζήμιο για την υγεία των ανθρώπων.

- Το χιούμορ κατορθώνει να μεταστρέψει τις διαθέσεις της στιγμής κατευνάζοντας την ένταση και την οργή, και προσφέροντας έτσι μια χρήσιμη εκτόνωση, χωρίς την οποία τα άτομα ενδεχομένως να αντιδρούσαν σπασμωδικά και βίαια. Σε περιόδους, μάλιστα, μεγάλης κοινωνικής έντασης, το χιούμορ προσφέρει στους πολίτες μια ήπια και ειρηνική εκτόνωση, αποτρέποντας ένα δυναμικότερο ξέσπασμα που θα μπορούσε να προκαλέσει αναταραχές και επιζήμιες εντάσεις. Ως προς αυτό εξυπηρετεί σημαντικά η πολιτική σάτιρα, μέσω της οποίας επιτυγχάνεται συχνά η γελοιοποίηση και η καυστική διακωμώδηση των πολιτικών προσώπων, προσφέροντας στους πολίτες την ηθική εκείνη ικανοποίηση, που πιθανώς θα επιδίωκαν με πιο δυναμικό τρόπο, αν δεν υπήρχε αυτός ο τρόπος συναισθηματικής εκτόνωσης.

- Το χιούμορ λειτουργεί θετικά στην κοινωνικοποίηση των ατόμων και στη δημιουργία φιλικών σχέσεων, καθώς συνδέει τα άτομα μέσα απ’ τη θετική διάθεση που προκαλεί και σταδιακά αποκτά το ρόλο ενός προσωπικού κώδικα επικοινωνίας, αφού βασίζεται πλέον σε κοινές εμπειρίες και σε στοιχεία γνωστά μόνο μεταξύ των ατόμων της παρέας.

Το χιούμορ είναι ένας πολύ καλός τρόπος να αποφεύγεται η αμηχανία της αρχικής γνωριμίας και να φανερώνεται η αισιόδοξη διάθεση των ατόμων. Ενώ, στην πορεία μιας φιλικής σχέσης, το χιούμορ έρχεται να υποδηλώσει την τρυφερότητα, την αλληλεγγύη και την αποδοχή ανάμεσα στους φίλους.

- Το χιούμορ λειτουργεί ευεργετικά στην ψυχολογία του ατόμου, αλλά και στη διαμόρφωση της προσωπικότητάς του, εφόσον του επιτρέπει να αποβάλλει τον έντονο εγωισμό, μα και να αντικρίσει τον εαυτό του με μεγαλύτερη επιείκεια σε σχέση με τις πιθανές ελλείψεις του. Λόγω, μάλιστα, αυτής της διαδικασίας αποδοχής του εαυτού, που διευκολύνεται μέσω του χιούμορ, το άτομο κατορθώνει να αποδεχτεί με μεγαλύτερη ευκολία και τους άλλους ανθρώπους.

Το χιούμορ επιτρέπει, λοιπόν, την ομαλότερη διαχείριση των εσωτερικών συγκρούσεων που προκαλούνται στο άτομο από την αδυναμία του να αποδεχτεί ή να συνειδητοποιήσει πλήρως τα ελαττώματα και τις αδυναμίες του. Ό,τι θα αποτελούσε μια επώδυνη διαδικασία αυτοελέγχου, αν προσεγγιζόταν μόνο μέσω της αυστηρής λογικής, αποκτά έναν ηπιότερο χαρακτήρα μέσω του αυτοσαρκασμού και της χιουμοριστικής διάθεσης.

- Το χιούμορ παραμένει πάντοτε ένας ιδιαίτερα επιτυχημένος τρόπος διάδοσης ιδεών και απόψεων, εφόσον οι άνθρωποι δέχονται πιο εύκολα τα μηνύματα εκείνα που τους μεταφέρονται με χιουμοριστικό τρόπο. Για το λόγο αυτό το χιούμορ αξιοποιείται σε ποικίλες εκφάνσεις της ανθρώπινης δραστηριότητας, όπως είναι η πολιτική, η εργασία και η διδασκαλία.

Ιδίως στο χώρο της εκπαίδευσης το χιούμορ αποτελεί ένα πολύτιμο μέσο προσέγγισης των μαθητών από τους καθηγητές, καθώς κάμπτει τις αντιδράσεις που γεννά η -συχνά μεγάλη- διαφορά ηλικίας ανάμεσά τους, αλλά και η απροθυμία των μαθητών να αντιμετωπίσουν ευνοϊκά εκείνον που καλείται να τους αξιολογήσει και να τους απασχολήσει αρκετές ώρες κάθε εβδομάδα με διδακτικά αντικείμενα που πιθανώς τους φαίνονται βαρετά. Επιπροσθέτως, το χιούμορ στο πλαίσιο της εκπαιδευτικής διαδικασίας είναι ιδιαίτερα χρήσιμο για να καθίσταται το μάθημα πιο ευχάριστο και να διακόπτεται προσωρινά η αίσθηση της ρουτίνας.

- Ιδιαίτερη αναφορά απαιτεί η σάτιρα -μια ειδικότερη μορφή αξιοποίησης του χιούμορ-, η οποία διαδραματίζει σημαντικότατο ρόλο στην εξέλιξη της κοινωνίας, αλλά και στο χώρο της πολιτικής, ήδη από την αρχαιότητα. Η σάτιρα και ο σατιρισμός των πολιτικών και κοινωνικών ζητημάτων, φέρνει πολιτικούς και πολίτες αντιμέτωπους με τα κακώς κείμενα της πραγματικότητας, με τις αστοχίες των πολιτικών και με τα κακώς πεπραγμένα τους. Ασκείται, άρα, μέσω αυτής δριμύς έλεγχος των πολιτικών προσώπων και συχνά επιτυγχάνεται η βελτίωση συγκεκριμένων καταστάσεων, εφόσον οι πολιτικοί αντιλαμβάνονται τα λάθη που έχουν διαπράξει και τις συνέπειες που έχουν στους πολίτες οι επιμέρους αποφάσεις τους.

Η σάτιρα εκφράζει, κατά τρόπο έντονο κάποιες φορές, την αγανάκτηση και τις ανησυχίες των πολιτών, επιφέροντας την άκρως αναγκαία συναισθηματική αποφόρτισή τους, που προλαμβάνει και ίσως αποτρέπει άλλους πιο βίαιους τρόπους εκτόνωσης του συλλογικού θυμού. Επιτελεί, επομένως, διττό ρόλο, εφόσον αφενός στηλιτεύει τα λάθη και τα προβλήματα στο χώρο της πολιτικής, ασκώντας πιεστική κριτική για μια σχετική επανόρθωση, και αφετέρου προσφέρει στους πολίτες ένα ήπιο ξέσπασμα των εντάσεων που βιώνουν.

Η αρνητική αντιμετώπιση του χιούμορ στις μέρες μας

Παρά το γεγονός ότι η αξία του χιούμορ είναι ιδιαίτερα σημαντική και παρά τη στενή συσχέτισή του με την ανθρώπινη ύπαρξη, παρατηρείται μια παράδοξα αρνητική αντιμετώπισή του στις μέρες μας, ιδίως στους επαγγελματικούς χώρους και στην πολιτική.

- Έχει επικρατήσει σε κάποιους η εντύπωση πως ο επαγγελματισμός συνδέεται αποκλειστικά με τη σοβαρότητα και πως το χιούμορ είναι υπό μία έννοια ένδειξη ερασιτεχνισμού ή αδιαφορίας. Προτιμούν, έτσι, την υποκριτική σοβαροφάνεια και όχι την ειλικρινή και θετική διάθεση ενός ατόμου που εκτιμά το χιούμορ.   

- Η οικονομική κρίση και το γεμάτο άγχος και ένταση κλίμα της εποχής, καθιστούν συχνά το χιούμορ μια δύσκολη υπόθεση, μιας κι οι άνθρωποι δεν έχουν πια τη διάθεση για αστεϊσμούς και χιουμοριστικά σχόλια. Υπάρχουν, μάλιστα, κάποιοι που αντικρίζουν πλέον το χιούμορ ως απρεπές, καθώς δεν ταιριάζει στην κρισιμότητα των σημερινών καταστάσεων.

Σε αυτή την αίσθηση, βέβαια, συντείνει κάποτε και η αλλοίωση της ποιότητας του χιούμορ, καθώς πολλοί είναι εκείνοι που αντί να το αξιοποιούν με αγαθή πρόθεση σπεύδουν να εκφράσουν μέσω αυτού τις εμπάθειές τους, δίνοντας έτσι έναν κακόβουλο χαρακτήρα στο χιούμορ τους. Το χιούμορ τότε παύει εύλογα να είναι ευπρόσδεκτο, εφόσον τρέπεται σε σκληρή ειρωνεία που έχει στόχο να πληγώσει το άλλο άτομο.

- Η απουσία ειλικρίνειας και εμπιστοσύνης στις σχέσεις σήμερα γεννά καχυποψία και καθιστά το χιούμορ αιτία πολλών παρεξηγήσεων, εφόσον οι άνθρωποι αδυνατούν να αναγνωρίσουν ή να αποδεχτούν πως προήλθε από κάποια αγαθή πρόθεση∙ επιλέγουν να το αντιμετωπίζουν ως συγκαλυμμένη προσβολή.