Κική Δημουλά «Σημείο Αναγνωρίσεως»: Η ποιήτρια χαρακτηρίζει τη γυναίκα αιχμάλωτη. Ποιο είναι, κατά τη γνώμη σας, το περιεχόμενο της «αιχμαλωσίας» της;

Alfred Gockel

Κική Δημουλά «Σημείο Αναγνωρίσεως»

Η ποιήτρια χαρακτηρίζει τη γυναίκα αιχμάλωτη. Ποιο είναι, κατά τη γνώμη σας, το περιεχόμενο της «αιχμαλωσίας» της;

Η αιχμαλωσία της γυναίκας, όπως την έχει βιώσει και η ίδια η ποιήτρια, έχει να κάνει με την πληθώρα υποχρεώσεων που η κοινωνία αναγκάζει τις γυναίκες να αναλάβουν καθώς καλούνται να είναι παράλληλα σύζυγοι, μητέρες και εργαζόμενες. Ανεξάρτητα από τις προσωπικές διαθέσεις κάθε γυναίκας, η κοινωνία έχει φροντίσει ώστε καμία γυναίκα να μη θεωρείται ότι έχει επιτελέσει το καθήκον της αν δεν αναλάβει όλους αυτούς τους ρόλους, γεγονός που τις παγιδεύει σε μια συνεχή κατάσταση πίεσης και άγχους, εμποδίζοντάς τες από το να ζήσουν τη ζωή τους όπως οι ίδιες θα ήθελαν.
Βέβαια, αντίστοιχα πολλαπλούς ρόλους οφείλουν να αναλάβουν και οι άντρες, αλλά αυτό που η ποιήτρια έχει ζήσει κι αυτό που οι περισσότερες γυναίκες αντιμετωπίζουν είναι ότι στην πραγματικότητα η γυναίκα – μητέρα είναι εκείνη που επωμίζεται το μεγαλύτερο μέρος ευθύνης τόσο για την ανατροφή των παιδιών όσο και για την οργάνωση του σπιτιού, με αποτέλεσμα οι γυναίκες να εργάζονται πολύ περισσότερο από τους άντρες. Κι ενώ, ως ένα βαθμό, η αιχμαλωσία της γυναίκας μοιάζει να συντελείται με τη δική της συναίνεση, επί της ουσίας η κοινωνία έχει διαμορφώσει μια τέτοια εικόνα για τις γυναίκες και έχει τόσες απαιτήσεις από αυτές, ώστε τελικά οι γυναίκες εξαναγκάζονται να ανταποκριθούν σε ό,τι η κοινωνία απαιτεί.

Ερωτήσεις ΚΕΕ Κική Δημουλά «Σημείο Αναγνωρίσεως»: Με ποια εκφραστικά μέσα αποδίδεται η «αιχμαλωσία» της γυναίκας;

Alfred Gockel

Κική Δημουλά «Σημείο Αναγνωρίσεως»

Με ποια εκφραστικά μέσα αποδίδεται η «αιχμαλωσία» της γυναίκας;

Η αιχμαλωσία της γυναίκας αποτελεί βασική θεματική του ποιήματος γι’ αυτό και η ποιήτρια την παρουσιάζει με πληθώρα σχημάτων λόγου. Με τον τρόπο αυτό δίνει με έμφαση τη θεματική της αιχμαλωσίας και παράλληλα διατηρεί αναλλοίωτη την ποιητικότητα του κειμένου.
Η εισαγωγή στο θέμα της αιχμαλωσίας γίνεται με μια αντίθεση ανάμεσα στην εικόνα που δίνει το άγαλμα σε όσους το κοιτούν από μακριά και στην πικρή συνειδητοποίηση της αιχμαλωσίας του που αποκαλύπτεται σε όσους το πλησιάζουν. Από μακριά το άγαλμα μοιάζει να έχει ανακαθίσει για να θυμηθεί ένα ωραίο όνειρο, αλλά από κοντά γίνεται εμφανής η αγωνία του αιχμαλώτου, που επιχειρεί μάταια να ξεφύγει από τα δεσμά του.
Η αιχμαλωσία του αγάλματος γίνεται πολύ πιο έντονη μέσα από την αντίθεση και παρουσιάζεται ακόμη πιο εμφατικά μέσα από την εικόνα των στίχων 9-13 όπου η ποιήτρια μας μεταφέρει με περισσότερη λεπτομέρεια τα δεσμά που κρατούν αιχμάλωτο το άγαλμα, αλλά και την αγωνία που εκφράζει τελικά η στάση του, είναι δηλαδή ελαφρά ανασηκωμένο σε μια ύστατη προσπάθεια να ξεφύγει.
Την αιχμαλωσία, επίσης, η ποιήτρια την εκφράζει μέσα από τις επαναλήψεις των καίριων εκφράσεων αιχμαλωσίας, όπως είναι φυσικά τα δεμένα χέρια του αγάλματος, που αναφέρονται αρχικά στον στίχο 9 και ξανά στους στίχους 19, 30 και 38. Καθώς και στην αναφορά στην κατάσταση της αιχμαλωσίας στους στίχους: 13 (την αγωνία του αιχμάλωτου), στο μονολεκτικό στίχο 15 (αιχμάλωτη), όπου η λέξη αιχμάλωτη φέρει όλο το νοηματικό βάρος κι επαρκεί ώστε να αποτελέσει από μόνη της έναν στίχο, εκφράζοντας έτσι με ιδιαίτερη έμφαση τη νοηματική σημασία του μηνύματος που εκπέμπει. Η λέξη αιχμάλωτη επαναλαμβάνεται επίσης στο στίχο 30 αλλά και στον καταληκτικό στίχο 42, αποτελώντας παράλληλα και τη λέξη που κλείνει το ποίημα, αποκτώντας έτσι μια τελευταία αλλά καίρια νοηματική ενίσχυση.
Η αδυναμία του αγάλματος και κατ’ επέκταση της γυναίκας, να χαρεί τη ζωή, δίνεται με το σχήμα εξ αναλόγου στους στίχους 17-18, όπου το ρήμα «ζυγίσεις» του στίχου 17 (ούτε μια βροχή να ζυγίσεις στο χέρι σου) είναι και το ρήμα που συμπληρώνει και τον επόμενο στίχο (ούτε μια ελαφριά μαργαρίτα) αλλά παραλείπεται καθώς μπορεί εύκολα να εννοηθεί.
Στους στίχους 23-30, έχουμε μια πολύ δυνατή εικόνα κατά την οποία η γυναίκα – άγαλμα σε μια ενδεχόμενη απόπειρα των αγαλμάτων να διεκδικήσουν την ελευθερία τους παρουσιάζεται να κινείται όπως και πριν αιχμαλωτισμένο, με τα χέρια δεμένα. Στους στίχους αυτούς έχουμε και μια τριμερή παρομοίωση που έρχεται να δείξει το βαθμό στον οποίο η γυναίκα είναι καταδικασμένη να παραμείνει για πάντα εγκλωβισμένη στα δεσμά που έχει ετοιμάσει για εκείνη η κοινωνία. Βλέπουμε, δηλαδή, στους στίχους 25,26,27 η προσπάθεια του αγάλματος για τη διεκδίκηση της ελευθερίας του να παρομοιάζεται με μια ανάλογη προσπάθεια των δούλων, των νεκρών, αλλά και του αισθήματός μας.
Στη συνέχεια η ποιήτρια επαναλαμβάνει τη θέση της ότι αποκαλεί το άγαλμα αμέσως γυναίκα και δικαιολογεί αυτή της την άποψη με ένα σχήμα άρσης και θέσης, λέει δηλαδή ότι την αποκαλεί γυναίκα, όχι γιατί την παρέδωσε γυναίκα στο μάρμαρο ο γλύπτης... (άρση) στίχοι 33 έως 37, αλλά γιατί τα χέρια της είναι δεμένα...., (θέση) στίχοι 38 έως 40. Εδώ, παράλληλα, έχουμε κι ένα σχήμα παράλλαξης καθώς η άρση εκφέρεται με μια πρόταση, συγκεκριμένα με μια αιτιολογική πρόταση (γιατί γυναίκα σε παρέδωσε...), ενώ η θέση δίνεται με ένα εμπρόθετο (για τα δεμένα χέρια σου).
Επιπλέον, στον στίχο 37 έχουμε και μια μεταφορά (σοδειά ακινησίας) η οποία εκφράζει με έμφαση τη διαχρονικότητα της αιχμαλωσίας των γυναικών, μιας και οι γυναίκες που πρόκειται να γεννηθούν θα είναι κι αυτές αιχμάλωτες και χωρίς τη δυνατότητα να αντισταθούν αποτελεσματικά στα δεσμά που τους επιβάλλει η κοινωνία.
Αξίζει, επίσης, να σημειώσουμε ότι στα εκφραστικά μέσα που χρησιμοποιεί η ποιήτρια για να αποδώσει την αιχμαλωσία της γυναίκας συμπεριλαμβάνονται και οι συμβολισμοί του ποιήματος που βοηθούν άλλωστε στο να γίνει σωστά αντιληπτό το μήνυμα της ποιήτριας. Έχουμε δηλαδή το βασικό συμβολισμό του αιχμαλωτισμένου αγάλματος που συμβολίζει τις γυναίκες, τα δεμένα χέρια του αγάλματος που συμβολίζουν τα δεσμά που έχει επιβάλει η κοινωνία στις γυναίκες, το γλύπτη που έφτιαξε το άγαλμα ο οποίος συμβολίζει την κοινωνία που έχει εδώ και αιώνες διαμορφώσει μια σκληρή μοίρα για τις γυναίκες και τέλος τη βροχή και τη μαργαρίτα που συμβολίζουν τις απολαύσεις της ζωής, οι οποίες είναι απροσέγγιστες για τη γυναίκα.

Κική Δημουλά «Σημείο Αναγνωρίσεως»: Το ποιητικό υποκείμενο φαίνεται να ταυτίζεται με το άγαλμα - γυναίκα. Ποια κοινά χαρακτηριστικά θα συνηγορούσαν...

Alfred Gockel

Κική Δημουλά «Σημείο Αναγνωρίσεως»

Το ποιητικό υποκείμενο φαίνεται να ταυτίζεται με το άγαλμα - γυναίκα. Ποια κοινά χαρακτηριστικά θα συνηγορούσαν σ’ αυτή την ταύτιση;

Η ποιήτρια αμέσως μόλις αντικρίζει το άγαλμα με τα δεμένα χέρια αναγνωρίζει σε αυτό τον εαυτό της κι αισθάνεται πως το ουσιαστικό σημείο αναγνωρίσεως είναι όχι τόσο το κοινό τους φύλο όσο τα δεμένα χέρια, η αιχμαλωσία δηλαδή που έχει καθηλώσει το άγαλμα. Η ταύτιση, επομένως, ανάμεσα στην ποιήτρια και το άγαλμα – γυναίκα εντοπίζεται στην κατάσταση εγκλωβισμού που βιώνουν και οι δύο, μια κατάσταση που εκφράζει εν τέλει διαχρονικά όλες τις γυναίκες. Η ποιήτρια βλέποντας το άγαλμα επικεντρώνει την προσοχή της, αφενός στο γεγονός ότι πρόκειται για μια γυναικεία μορφή και αφετέρου στο γεγονός ότι η γυναικεία αυτή μορφή παρουσιάζεται να έχει τα χέρια της δεμένα και να μην μπορεί να ξεφύγει από τα δεσμά της. Η εικόνα αυτή θυμίζει στην ποιήτρια τη δική της ζωή, καθώς και η ίδια ως γυναίκα αντιμετωπίζει μια ιδιάζουσα μορφή αιχμαλωσίας, η οποία βέβαια έχει επιβληθεί από την κοινωνία σε όλες τις γυναίκες και δυστυχώς θα συνεχίσει να επιβάλλεται σε όλες τις γυναίκες που θα γεννηθούν, μιας και η κοινωνία μοιάζει να εθελοτυφλεί απέναντι στην καταπίεση που βιώνουν οι γυναίκες. Χαρακτηριστικό, άλλωστε, για την αδυναμία της κοινωνίας να αναγνωρίσει την επίπονη κατάσταση αιχμαλωσίας που έχει επιβάλει στις γυναίκες είναι το γεγονός ότι όλοι όσοι βλέπουν το αιχμάλωτο άγαλμα, αντί να δουν το προφανές, ότι πρόκειται δηλαδή για μια εγκλωβισμένη γυναίκα, όπως είναι όλες οι γυναίκες του κόσμου, εκείνοι το βλέπουν ως ένα απλό άγαλμα και δεν αντιλαμβάνονται τους επίπονους συνειρμούς που δημιουργούνται σε κάθε γυναίκα που το αντικρίζει.

Κική Δημουλά «Σημείο Αναγνωρίσεως»: Ποιο κλίμα δημιουργεί η προσφώνηση του αγάλματος σε β΄ ενικό πρόσωπο και ποια αισθήματα της ποιήτριας εκφράζονται

Alfred Gockel

Κική Δημουλά «Σημείο Αναγνωρίσεως»

Ποιο κλίμα δημιουργεί η προσφώνηση του αγάλματος σε β΄ ενικό πρόσωπο και ποια αισθήματα της ποιήτριας εκφράζονται με αυτήν;

Η ποιήτρια προσφωνεί το άγαλμα σε δεύτερο ενικό πρόσωπο, δημιουργώντας έτσι μια αίσθηση οικειότητας, μιας και η ποιήτρια αισθάνεται ότι στην εικόνα του αγάλματος αναγνωρίζει όχι μόνο τον εαυτό της αλλά και την κοινή μοίρα όλων των γυναικών. Το κλίμα οικειότητας, επομένως, το οποίο δημιουργεί η αρχική αυτή προσφώνηση αποτελεί απόρροια της ταύτισης την οποία αισθάνεται η ποιήτρια απέναντι στο άγαλμα με τα δεμένα χέρια και δείχνουν με έντονο τρόπο την αγανάκτηση που αισθάνεται η ποιήτρια για τη δύσκολη πορεία που πρέπει κάθε γυναίκα να διανύσει στη ζωή της.
Το γεγονός δηλαδή ότι η ποιήτρια νιώθει ότι μπορεί να ταυτιστεί μ’ ένα άγαλμα μιας αιχμαλωτισμένης γυναίκας, δείχνει το βαθμό στον οποίο η ποιήτρια αισθάνεται παγιδευμένη από την κοινωνία και από τις άπειρες υποχρεώσεις που έχει αναλάβει ως γυναίκα. Η ταύτισή της με το άγαλμα, άλλωστε, είναι ενδεικτική για τον τρόπο με τον οποίο η ποιήτρια αντιλαμβάνεται τον εαυτό της αλλά και για τη θέση που θεωρεί ότι έχει στον κόσμο. Ενώ οι περισσότεροι άνθρωποι θα προσπερνούσαν αδιάφορα το άγαλμα, η ποιήτρια μοιάζει να συγκλονίζεται από την εικόνα του χειροδέσμιου αγάλματος, μιας και σ’ αυτό αναγνωρίζει τον εαυτό της και τη μοίρα της. Η ποιήτρια εδώ, επομένως, μιλά στο άγαλμα όπως θα μιλούσε σε μια οποιαδήποτε άλλη γυναίκα, καθώς νιώθει ότι στο άγαλμα έχει βρει ένα κομμάτι του εαυτού της, νιώθει ότι έχει βρει μια γυναίκα που μπορεί να κατανοήσει πλήρως τα συναισθήματα απελπισίας και τη γενικότερη αίσθηση αιχμαλωσίας που και η ίδια αισθάνεται.

Κική Δημουλά «Σημείο Αναγνωρίσεως»: Ποιος είναι ο ρόλος της επανάληψης του επιρρήματος κατευθείαν στους δύο πρώτους στίχους και γιατί τονίζεται το εγώ

Alfred Gockel

Κική Δημουλά «Σημείο Αναγνωρίσεως»

Ποιος είναι ο ρόλος της επανάληψης του επιρρήματος κατευθείαν στους δύο πρώτους στίχους και γιατί τονίζεται το εγώ;

Η θέαση του αγάλματος με τα δεμένα χέρια οδηγεί κατευθείαν τους περαστικούς στη σκέψη ότι πρόκειται απλώς για ένα άγαλμα, για την ποιήτρια όμως το ίδιο άγαλμα, γίνεται κατευθείαν αντιληπτό ως μια γυναίκα. Η χρήση επομένως του επιρρήματος λειτουργεί για να διακρίνει από τη μία τη στάση των πολλών που τόσο γρήγορα προσπερνούν το άγαλμα χωρίς να αντιλαμβάνονται τον ιδιαίτερο συμβολισμό του κι από την άλλη για να δώσει έμφαση στην άμεση ταύτιση της ποιήτριας με το αιχμάλωτο άγαλμα.
Για να δοθεί μάλιστα μεγαλύτερη έμφαση στη διαφορά που υπάρχει ανάμεσα στους πολλούς και στην ποιήτρια τονίζεται το εγώ, προτασσόμενο στην αρχή του δεύτερου στίχου: «εγώ σε προσφωνώ γυναίκα κατευθείαν». Οι περισσότεροι άνθρωποι βλέποντας το άγαλμα με τα δεμένα χέρια είτε αποδέχονται το συμβολισμό του γλύπτη, ότι πρόκειται δηλαδή για τη Βόρεια Ήπειρο, είτε το προσπερνούν αδιάφορα, χωρίς να δίνουν σημασία στις ιδιαίτερες προεκτάσεις που μπορεί να έχει η μορφή της γυναίκας με τα δεμένα χέρια. Η αλήθεια, άλλωστε, είναι ότι οι περισσότεροι άνθρωποι δέχονται μερικές καταστάσεις ως δεδομένες και για το λόγο αυτό είναι πολλοί αυτοί που δεν αντιλαμβάνονται την καταπίεση που βιώνουν οι γυναίκες. Για τους περισσότερους ανθρώπους το γεγονός ότι οι γυναίκες είναι υποχρεωμένες στα πλαίσια των πολλαπλών ρόλων που επωμίζονται να αναλαμβάνουν πάρα πολλές ευθύνες, αποτελεί μια εντελώς αυτονόητη κατάσταση και δεν κατανοούν το μέγεθος του εγκλωβισμού που αισθάνονται οι γυναίκες.
Εκεί επομένως που η ποιήτρια βλέπει μια αιχμάλωτη γυναίκα και αγανακτεί για τη μοίρα των γυναικών, οι περισσότεροι άνθρωποι βλέπουν ένα ακόμη άγαλμα.

Κική Δημουλά «Σημείο Αναγνωρίσεως»

Alfred Gockel

Κική Δημουλά «Σημείο Αναγνωρίσεως»

Πώς δομείται το περιεχόμενο του ποιήματος;

Οι δύο εισαγωγικοί στίχοι του ποιήματος με τη δήλωση της ποιήτριας ότι προσφωνεί κατευθείαν το άγαλμα γυναίκα, είναι σα να θέτουν το προς απόδειξη θέμα, δίνοντας έτσι μια δοκιμιακή μορφή δόμησης στο ποίημα. Η διαφοροποίηση της ποιήτριας από την άποψη των πολλών κεντρίζει το ενδιαφέρον του αναγνώστη και δημιουργεί το κατάλληλο κλίμα για την προσπάθειά της να αποδείξει τη θέση της αυτή.
Η επόμενη στροφή (στίχοι 3-19) αποτελεί την πρώτη ενότητα του κύριου θέματος και έρχεται να δώσει τα στοιχεία που χρειάζονται για να κατανοήσει ή καλύτερα να αναγνωρίσει ο αναγνώστης το αντικείμενο της περιγραφής και τα γνωρίσματά του εκείνα που το ταυτίζουν με τις υπόλοιπες γυναίκες. Το άγαλμα με τα δεμένα χέρια που αδυνατεί να ξεφύγει από τα δεσμά του, αιχμάλωτο και στερημένο από τις απολαύσεις της ζωής, θυμίζει έντονα στην ποιήτρια τη μοίρα των γυναικών που μένουν διαχρονικά αιχμάλωτες στα δεσμά που έχει δημιουργήσει γι’ αυτές η κοινωνία.
Στην στροφή που ακολουθεί (στίχοι 20-30) διατυπώνεται από την ποιήτρια ένα πρώτο επιχείρημα σχετικά με την παγιωμένη αιχμαλωσία του αγάλματος που ταυτίζεται φυσικά με την αιχμαλωσία των γυναικών. Ακόμη κι αν γινόταν τα αγάλματα να διεκδικήσουν την ελευθερία τους η προσπάθειά τους θα ήταν καταδικασμένη σε αποτυχία όπως αν επιχειρούσαν κάτι αντίστοιχο οι δούλοι ή οι νεκροί. Με τον ίδιο τρόπο η καθήλωση της γυναίκας είναι τόσο απόλυτη ώστε κάθε προσπάθεια διαφυγής θεωρείται εξ ορισμού καταδικασμένη.
Στα πλαίσια του κύριου θέματος και της προσπάθειας της ποιήτριας να στηρίξει την άποψή της ότι το αιχμάλωτο άγαλμα εκφράζει ουσιαστικά τη μοίρα κάθε γυναίκας, η επόμενη στροφή (στίχοι 31-40), έρχεται να προσθέσει δύο ακόμη επιχειρήματα. Η ταύτιση του αγάλματος με τις γυναίκες προκύπτει τόσο από το γεγονός ότι οι απόγονοι του αγάλματος-γυναίκας είναι καταδικασμένοι να ακολουθήσουν μια κοινή πορεία υποταγής, αποτελώντας μια «καλή σοδειά ακινησίας», όσο και από το εμφανές σημείο αναγνωρίσεως της αιχμαλωσίας του αγάλματος, δηλαδή τα δεμένα του χέρια. Όπως οι απόγονοι του αγάλματος θα ήταν φυσικά επίσης ακινητοποιημένα αγάλματα, έτσι και οι θηλυκοί απόγονοι των γυναικών είναι καταδικασμένοι να παραμείνουν δέσμιοι της υποταγμένης τους μοίρας. Κι όπως τόσο πρόδηλα είναι αιχμάλωτο το άγαλμα με τα δεμένα χέρια, έτσι εμφανώς αιχμάλωτη είναι και κάθε γυναίκα.
Με τις σκέψεις αυτές οι ποιήτρια φτάνει στους δύο τελευταίους στίχους του ποιήματος που αποτελούν τον επίλογο-συμπέρασμα των συλλογισμών της. «Σε λέω γυναίκα γιατί είσαι αιχμάλωτη». Η προσφώνηση του αγάλματος «εγώ σε προσφωνώ γυναίκα κατευθείαν» που αποτέλεσε την αρχή του ποιήματος, εδώ καταλήγει και εξηγείται ως μια λογική ταύτιση του αγάλματος με τις γυναίκες, μιας και είναι κι αυτό αιχμάλωτο όπως ακριβώς και οι γυναίκες.