Ερωτήσεις ΚΕΕ Πρωταγόρας Ενότητα 3η: Τι συμβολίζουν η Βία και το Κράτος, κατά τη γνώμη σας, σε συνδυασμό με την όλη παρουσία των θεών στο μύθο του Πρωταγόρα;

Valeriy Mavlo 

Ερωτήσεις ΚΕΕ Πρωταγόρας Ενότητα 3^η

Διὸς φυλακαί: Τις φρουρές αποτελούσαν η Βία και το Κράτος, όργανα της εξουσίας του Δία, που συναντάμε στη Θεογονία του Ησιόδου (385) και τον Προμηθέα Δεσμώτη του Αισχύλου (στ. 12-87). Τι συμβολίζουν, κατά τη γνώμη σας, σε συνδυασμό με την όλη παρουσία των θεών στο μύθο του Πρωταγόρα;

[Είναι τα όργανα της εξουσίας του Δία. Στο μύθο του Πρωταγόρα συμβολίζουν τη δυσκολία της απόκτησης της πολιτικής τέχνης, τις επίπονες προσπάθειες του ανθρώπινου γένους για πολιτική οργάνωση. Η παρουσία των θεών στο μύθο φανερώνει την παρουσία της φύσης μέσα στην κοινωνία (η οποία δηλώνεται καλύτερα και στην 4η ενότητα).]  

Ησιόδου «Θεογονία»

Στὺξ δ᾽ ἔτεκ᾽ Ὠκεανοῦ θυγάτηρ Πάλλαντι μιγεῖσα

Ζῆλον καὶ Νίκην καλλίσφυρον ἐν μεγάροισιν·

καὶ Κράτος ἠδὲ Βίην ἀριδείκετα γείνατο τέκνα, 

τῶν οὐκ ἔστ᾽ ἀπάνευθε Διὸς δόμος, οὐδέ τις ἕδρη,

οὐδ᾽ ὁδός, ὅππη μὴ κείνοις θεὸς ἡγεμονεύῃ,

ἀλλ᾽ αἰεὶ πὰρ Ζηνὶ βαρυκτύπῳ ἑδριόωνται.

Η Στυξ, η κόρη του Ωκεανού, αφού ήρθε σ’ επαφή με τον Πάλλαντα

γέννησε τον Ζήλο και τη Νίκη με τους όμορφους αστραγάλους, στον κοιτώνα∙

γέννησε και το Κράτος και τη Βία, περίφημα παιδιά,

για τα οποία δεν υπάρχει κατοικία μακριά από τον Δία, ούτε θέση,

ούτε δρόμος, παρά αυτός που οι θεοί τα οδηγούν,

αλλά πάντοτε κοντά στον Δία, που βροντάει φοβερά, μένουν.

Αισχύλου «Προμηθέας Δεσμώτης»

Ήφαιστος: Κράτος και Βία, για σας του Διός φθάνει

η προσταγή και τίποτα δεν σας εμποδίζει.

Όμως εμένα δεν μου βαστά η καρδιά μου

με το ζόρι θεό συγγενικό μας να τον δέσω

σε βράχο κακοφούρτουνο. Αλλ’ ανάγκη

είτ’ έτσι είτ’ αλλιώς εγώ παίρνοντας θάρρος

σε τούτα να καταπιαστώ. Γιατ’ είναι

βαρύ τον λόγο ν’ αψηφάμε του πατέρα.

Της ορθόγνωμης Θέτιδος γιέ υψηλογνώστη,

άθελά μου άθελον εσέ πρέπει να καρφώσω

με αλυσίδες ασύντριφτες πάνω σε τούτο

το έρημο απ’ ανθρώπους πετροβούνι,

όπου ποτέ σου ουδέ φωνή ουδ’ όψι ανθρώπου

θα δεις και τ’ άνθος της μορφής θ’ αλλάξεις

απ’ του ήλιου τη λαμπρή φλόγα κτυπημένος,

έτσι που ευχάριστη θα σου είναι η νύχτα,

η πλουμιδόστολη, το φως να σου αποκρύβει.

Κι ο ήλιος το δροσόπαγο θα σκορπάει πάλι.

Κι έτσι πάντα θα γίνεται. Κι εσένα ο πόνος

του κακού ολοένα θα σε τρώει, γιατί ακόμη

δεν έχει γεννηθεί ο άξιος να στο ελαφρώσει.

Τέτοια σ’ ευρήκαν για την αγάπη των ανθρώπων.

Γιατί θεός εσύ, για των θεών μη έχοντας φόβο

την όργιτα, παράδωκες εις τους ανθρώπους

περισσότερες τιμές απ’ ό,τι ωρίσθη.

Γι’ αυτό και τον άχαρο θα φυλάς βράχο τούτο

ορθόστητος και αγονάτιστος και δίχως ύπνο∙

κι ανώφελα πολλούς θρήνους και γόους θα φωνάζεις.

Γιατί του Δία ο νους δύσκολα αλλάζει γνώμη,

κι ο νειόφερτος στην εξουσία πάντα σκληρός είναι.

[Μετάφραση: Ιωάννης Ζερβός]

Η Βία και το Κράτος (η δύναμη), οι φύλακες της κατοικίας του Δία, λειτουργούν στα πλαίσια του μύθους ως σύμβολα για τις πολλαπλές δυσκολίες που θα πρέπει οι άνθρωποι να ξεπεράσουν προκειμένου να αποκτήσουν την πολιτική αρετή, την ικανότητα, δηλαδή, να συγκροτούν εύρυθμα συγκροτημένες κοινωνίες. Η ομαλή κοινωνική συνύπαρξη δεν μπορεί να προκύψει άκοπα και χωρίς προβλήματα, καθώς οι άνθρωποι θα πρέπει να κατανοήσουν πως όλοι οφείλουν να προβούν σε υποχωρήσεις, για να κατορθώσουν να δημιουργήσουν μια κατάλληλα οργανωμένη κοινωνία.

Οι υποχωρήσει αυτές, βέβαια, και ο απαιτούμενος σεβασμός για τις ανάγκες και τις επιθυμίες του άλλου, δεν προκύπτουν εύκολα, γι’ αυτό και οι άνθρωποι θα χρειαστούν πάρα πολλά χρόνια μέχρι να φτάσουν στο αναγκαίο επίπεδο ωριμότητας. Ο Πρωταγόρας, επομένως, θέλοντας να δώσει συμβολικά την ένταση αυτών των δυσκολιών και με δεδομένο ότι αφηγείται ένα μύθο, παρουσιάζει τη Βία και το Κράτος, ως τους τρομερούς εκείνους φύλακες που δεν άφησαν στον Προμηθέα κανένα περιθώριο να επιχειρήσει την κλοπή της πολιτικής αρετής.

Ο Πρωταγόρας δεν θέλει να δημιουργήσει την εντύπωση ότι αμέσως μετά τη δημιουργία τους οι άνθρωποι κατόρθωσαν να αναπτύξουν πολιτισμό και να συγκροτήσουν κοινωνίες. Για το λόγο αυτό παρουσιάζει βέβαια τον Προμηθέα να προσφέρει στους ανθρώπους τη φωτιά και τις τεχνικές γνώσεις, αλλά δημιουργεί ένα ανυπέρβλητο εμπόδιο για την εξασφάλιση της πολιτικής ικανότητας. Έτσι, ακόμη και στα πλαίσια του μύθου, καθίσταται σαφές πως υπήρξαν στάδια στην εξέλιξη του ανθρώπου και αποφεύγεται η λανθασμένη εντύπωση ότι διαμιάς επιτεύχθηκε η πλήρης ανάπτυξη πολιτισμού και η συγκρότηση κοινωνιών.

Ο Πρωταγόρας, άλλωστε, φροντίζει στο μύθο του να συμβολίζονται οι νόμοι που συνέχουν τη φύση και την ωθούν σε εξέλιξη και διαρκή βελτίωση, οι ίδιοι νόμοι που συνάμα θέτουν και όρια στην ικανότητα των όντων να προχωρούν ταχύτερα απ’ ό,τι πρέπει στην εξελικτική τους πορεία. Στα πλαίσια λοιπόν του μύθου οι νόμοι της φύσης συμβολίζονται με τους θεούς, οι οποίοι πλάθουν τους ανθρώπους (δημιουργία ζωής στη φύση), τους προικίζουν εξισορροπητικά με διαφορετικές ικανότητες (νόμος της αναπλήρωσης), τους χαρίζουν τεχνικές γνώσεις (η αναγκαία εξέλιξη των ειδών προκειμένου να επιβιώσουν). Παράλληλα, ο Πρωταγόρας εμφανίζει τους θεούς να στέκουν εμπόδιο στην ταχύτατη εξέλιξη των ανθρώπων -η Βία και το Κράτος-, καθώς είναι ευνόητο πως κάθε εξελικτικό βήμα απαιτεί μακροχρόνια προσπάθεια.

Δείτε επίσης:

Ερωτήσεις ΚΕΕ Πρωταγόρας Ενότητα 1η: Αποδεικνύεται η θέση του Σωκράτη με το παράδειγμα του Κλεινία και των γιων του Περικλή;

Ερωτήσεις ΚΕΕ Πρωταγόρας Ενότητα 3η: Ο Πρωταγόρας στο μύθο αναφέρεται στον άνθρωπο γενικά, χωρίς καμία διάκριση καταγωγής, κοινωνικής τάξης κτλ. Η έννοια ἄνθρωπος είναι δηλαδή γενική και δηλώνει το ανθρώπινο γένος.

Stephie Butler 

Ερωτήσεις ΚΕΕ Πρωταγόρας Ενότητα 3^η

Ο Πρωταγόρας στο μύθο αναφέρεται στον άνθρωπο γενικά, χωρίς καμία διάκριση καταγωγής, κοινωνικής τάξης κτλ. Η έννοια ἄνθρωπος είναι δηλαδή γενική και δηλώνει το ανθρώπινο γένος. Ποια σημασία νομίζετε ότι έχει η αντίληψη αυτή; Πώς θα κρίναμε σήμερα τη σπουδαιότητά της; (Να διαβάσετε από την εισαγωγή του βιβλίου σας τα σχετικά με τον Ιππία και τον Αντιφώντα, σσ. 26 και 28).

[Στο μύθο χρησιμοποιείται και ο όρος ἀνθρώπων γένος. Γίνεται λόγος για ανθρώπους γενικά, όχι για ελεύθερους και δούλους, για ευγενείς, για Έλληνες και βαρβάρους κτλ. Άλλοι σοφιστές προχώρησαν περισσότερο στην ενότητα του ανθρώπινου γένους με τις διακηρύξεις τους κατά των κοινωνικών και φυλετικών διακρίσεων (᾿Αντιφῶν, Ἀλκιδάμας). Στον Πρωταγόρα (337c) βρίσκουμε την άποψη του Ιππία για την ενότητα των ανθρώπων. Πρόκειται για πρωτοποριακές για την εποχή τους αντιλήψεις. Η σημασία τους σε σχέση με τις αριστοκρατικές αντιλήψεις της εποχής τους, ακόμα και σε σχέση με σύγχρονες θεωρίες π.χ. για Αρίους είναι προφανής.]

[Ιππίας: Είναι πολύ πιθανόν πως ο Ιππίας ήταν ο πρώτος σοφιστής που κατηγορηματικά κατήγγειλε τις κοινωνικές διακρίσεις μεταξύ των ανθρώπων ως συνέπεια των νόμων και όχι της φύσης, για την οποία όλοι οι άνθρωποι είναι όμοιοι, συγγενείς και συμπολίτες.

Αντιφώντας: Ο Αντιφώντας ενδιαφέρθηκε ιδιαίτερα για ζητήματα κοινωνιολογικά, ιστορίας του δικαίου και ιστορίας των πολιτισμών. Η αντίθεση φύσης – νόμου βρισκόταν στο επίκεντρο των φιλοσοφικών προβληματισμών του. Δεν γνωρίζουμε εάν ο Ιππίας ήταν ο πρώτος που ανέδειξε αυτήν την αντίθεση, ο Αντιφώντας πάντως ήταν αυτός που την κατήγγειλε, παίρνοντας θέση κατά του νόμου και των ανθρώπινων συμβάσεων, στις οποίες οφείλονται όλες οι διακρίσεις μεταξύ των ανθρώπων. Οπαδός του φυσικού δικαίου, ο Αντιφώντας δεν δίστασε να διακηρύξει πως όλοι οι άνθρωποι είναι ίσοι: καταρχήν, μέσα στα πλαίσια της πόλεως, αριστοκράτες ή μη, πολίτες ή ξένοι, ελεύθεροι ή δούλοι∙ αλλά και μέσα στα ευρύτερα πλαίσια της ανθρωπότητας, Έλληνες και βάρβαροι δεν διαφέρουν παρά μόνον στον βαθμό που ο νόμος, οι κοινωνικές διακρίσεις και οι πολιτιστικές προκαταλήψεις επιβάλλον τις ανισότητες.]

Ο τρόπος με τον οποίο ο Πρωταγόρας παρουσιάζει τη δημιουργία των ανθρώπων, χωρίς να κάνει καμία αναφορά σε οποιαδήποτε μορφή διάκρισης μεταξύ τους, καθιστά τη διήγησή του εξαιρετικά πρωτοποριακή. Σε μια εποχή όπου η δουλεία θεωρούνταν δεδομένη, οι γυναίκες αντιμετωπίζονταν ως κατώτερες από τους άντρες και οι πλούσιοι απολάμβαναν πλείστα προνόμια, ο Πρωταγόρας δίνει σε όλους τους ανθρώπους κοινή αρχή, κοινή καταγωγή, χωρίς καμία απολύτως διάκριση.

Αυτό σημαίνει ότι για τον σοφιστή η κατοπινή εξέλιξη των ανθρώπων και οι πολλαπλές ανισότητες στις μεταξύ τους σχέσεις, προέκυψαν ως αποτέλεσμα κοινωνικών συμβάσεων και επιβολής ουσιαστικά των ισχυρότερων ομάδων. Ενώ, δηλαδή, οι άνθρωποι ξεκίνησαν από κοινή βάση, ίσοι μεταξύ τους, στην πορεία κάθε ομάδα που ένιωθε τον εαυτό της ισχυρότερο από τους άλλους ανθρώπους, επέβαλε και κάποια μορφή διάκρισης.

Η σκέψη του σοφιστή είναι πολύ σημαντική, καθώς κατορθώνει να αντικρίσει την αλήθεια για τη φύση των ανθρώπων, κατορθώνει να αντιληφθεί την πλήρη ισότητα μεταξύ τους και δε διστάζει να τους εξομοιώσει απόλυτα στη διήγησή του. Η αξία της σκέψης του, μάλιστα, καθίσταται ακόμη σημαντικότερη αν αναλογιστούμε ότι ο σοφιστής γεννήθηκε και μεγάλωσε σε μια εποχή, όπου η δουλεία θεωρούνταν πλήρως αποδεκτή και οι γυναίκες επί της ουσίας δεν είχαν δικαιώματα. Ο Πρωταγόρας, επομένως, παρουσιάζει την ισότητα των ανθρώπων και αναδεικνύει την καθαρότητα με την οποία αντίκριζε τον κόσμο, κατορθώνοντας να αποδεσμευτεί από προκαταλήψεις και στρεβλές θεάσεις της πραγματικότητας.

Έτσι, ο σοφιστής εμφανίζεται να έχει επιτύχει κάτι που ακόμη και σήμερα μοιάζει ανέφικτο, κατάφερε δηλαδή να αποδεχτεί και να διακηρύξει την πλήρη ισότητα ανάμεσα στους ανθρώπους, αδιαφορώντας για τις κοινωνικές συμβάσεις της εποχής του, για τις διακρίσεις ανάμεσα σε γυναίκες και άντρες, και για την ανισότητα ανάμεσα στους εύπορους πολίτες και τους φτωχούς. 

Δείτε επίσης:

Ερωτήσεις ΚΕΕ Πρωταγόρας Ενότητα 2η: Να δείξετε ότι ο μύθος του Πρωταγόρα εξηγεί τελεολογικά το νόμο της αναπλήρωσης.

Ερωτήσεις ΚΕΕ Πρωταγόρας Ενότητα 3η: Γιατί ο Ήφαιστος και η Αθηνά αναφέρονται μαζί; Τι αντιπροσώπευαν και ποια σχέση είχαν με την Αθήνα;

Ναός του Ηφαίστου (Θησείο) 

Ερωτήσεις ΚΕΕ Πρωταγόρας Ενότητα 3^η

Γιατί ο Ήφαιστος και η Αθηνά αναφέρονται μαζί; Τι αντιπροσώπευαν και ποια σχέση είχαν με την Αθήνα;

[Η Αθηνά ήταν παιδαγωγός του Εριχθονίου, γιου του Ηφαίστου. Αθηνά και Ήφαιστος γιορτάζονταν μαζί στις γιορτές των Απατουρίων και Χαλκείων, είχαν κοινό ναό στην Αγορά της αρχαίας Αθήνας. Ο Ήφαιστος αντιπροσωπεύει την πρακτική και η Αθηνά τη θεωρητική γνώση.]

Η Αθηνά, η θεά της σοφίας, θεωρούνταν από τους αρχαίους Έλληνες ως η προστάτιδα των τεχνιτών και χειροτεχνών (ξυλουργών, κεραμοποιών και των μεταλλουργών –μαζί με τον Ήφαιστο), γι’ αυτό και την αποκαλούσαν Εργάνη (η εργατική). Ειδικότερα για τη μεταλλουργία, μοιραζόταν τα καθήκοντά της με τον Ήφαιστο, ο οποίος ήταν αριστοτέχνης στις κατασκευές αντικειμένων, όπλων, αλλά και κοσμημάτων.

Η Αθηνά κατείχε τη θεωρητική γνώση, τις τεχνικές γνώσεις, ενώ ο Ήφαιστος τις πρακτικές γνώσεις, την εφαρμογή δηλαδή των τεχνικών γνώσεων, αξιοποιώντας τη φωτιά.

Οι δύο θεοί βρίσκονται σε στενή σχέση μεταξύ τους λόγω της κοινής τους ενασχόλησης με τις πρακτικές τέχνες, αλλά και λόγω της ειδικότερης σχέσης τους με την πόλη των Αθηνών. Η θεά Αθηνά ήταν η προστάτιδα της Αθήνας, έχοντας συναγωνιστεί με τον Ποσειδώνα για να κερδίσει αυτόν τον τίτλο (χάρισε στους Αθηναίους το δέντρο της ελιάς). Ενώ, για τον Ήφαιστο η ίδια πόλη αποτελούσε τον κυριότερο τόπο λατρείας του, μαζί με τη Λήμνο. Ενδεικτικός ως προς τη λατρεία των δύο θεών είναι ο πολύ σημαντικός ναός του Ηφαίστου στην Αθήνα, γνωστός και ως Θησείο, που ήταν αφιερωμένος στον Ήφαιστο και στην Εργάνη Αθηνά.

Παράλληλα, η μυθολογία συνδέει τους δύο θεούς και ως προς τη συμμετοχή του Ηφαίστου στη γέννηση της Αθηνάς. Ο Δίας, ο πατέρας της Αθηνάς, όταν η μητέρα της, η Μήτις, ήταν έγκυος, την κατάπιε από φόβο μήπως γεννήσει γιο ισχυρότερο από τον ίδιο. Στη συνέχεια, όμως, ο Δίας άρχισε να έχει τρομερό πονοκέφαλο και ζήτησε από τον Ήφαιστο να τον βοηθήσει. Τότε ο Ήφαιστος άνοιξε το κρανίο του Δία και πετάχτηκε έξω ενήλικη και πάνοπλη η θεά Αθηνά. Η γέννηση της Αθηνάς από το κεφάλι του Δία, έρχεται να εξηγήσει την ξεχωριστή σοφία της θεάς, που ήταν αντίστοιχη με τη σοφία του πατέρα της.

Επίσης, οι δύο θεοί συμμετείχαν στη δημιουργία της Πανδώρας, της γυναίκας που πλάστηκε κατ’ απαίτηση του Δία για να εκδικηθεί τον Προμηθέα που έδωσε στους ανθρώπους τη φωτιά. Ο Ήφαιστος έπλασε την Πανδώρα από χώμα και η Αθηνά της έδωσε ζωή και την προίκισε με όλες τις γνώσεις κατασκευής χειροτεχνημάτων που θα την καθιστούσαν ιδανική σύζυγο. Ύστερα η Πανδώρα δόθηκε στον Επιμηθέα, ο οποίος χωρίς να σκεφτεί τους κινδύνους και αγνοώντας τη συμβουλή του Προμηθέα να μη δεχτεί κανένα δώρο από τους θεούς, την πήρε για γυναίκα του. 


Δείτε επίσης:

Ερωτήσεις ΚΕΕ Πρωταγόρας Ενότητα 2η: Οι αρχέγονες αντιλήψεις για τη Γη - Μητέρα και για τον αυτοχθονισμό.

Ερωτήσεις ΚΕΕ Πρωταγόρας Ενότητα 3η: Πώς υποκαθιστά ο άνθρωπος την έλλειψη οργάνων προσαρμογής;

Corey Ford

Ερωτήσεις ΚΕΕ Πρωταγόρας Ενότητα 3^η

Πώς υποκαθιστά ο άνθρωπος την έλλειψη οργάνων προσαρμογής;

Ο άνθρωπος έχοντας βρεθεί ουσιαστικά άοπλος απέναντι στα άλλα ζώα, αλλά και στις αντίξοες καιρικές συνθήκες, βασίζει τη σωτηρία του στα δώρα του Προμηθέα, στη φωτιά και στις τεχνικές γνώσεις. Με τη βοήθεια της φωτιάς, της πρώτης πηγής ενέργειας που αξιοποιήθηκε πλήρως από τον άνθρωπο, και με τις τεχνικές γνώσεις, οι άνθρωποι θέτουν τα θεμέλια του πολιτισμού τους. Η κατασκευή όπλων τόσο για την προστασία του όσο και για τη θήρευση τροφής και η κατασκευή κατάλληλά διαμορφωμένων χώρων διαμονής, αποτελούν τις αρχικές επιτεύξεις του ανθρώπινου γένους, που εξισορροπούν τις ελλείψεις του απέναντι στα υπόλοιπα ζώα, που ήταν από τη φύση τους εξοπλισμένα με σειρά ικανοτήτων και μηχανισμών προστασίας.

Η μυθική, βέβαια, εξιστόρηση των γεγονότων παρουσιάζει την εύρεση της φωτιάς και την εξέλιξη των πρακτικών γνώσεων του ανθρώπου, ως μια προσφορά του Προμηθέα, αποκρύπτοντας την πραγματικότητα της προσωπικής μακροχρόνιας προσπάθειας και τελικής επιτυχίας των ανθρώπων. Έτσι, η παρουσίαση του Πρωταγόρα, προκαλεί την αντίρρηση του Αριστοτέλη, ο οποίος διατυπώνει τη σκέψη ότι η δημιουργία του ανθρώπου ήταν τέλεια και «όσοι λένε ότι είναι ανυπόδητος, γυμνός, χωρίς οπλισμό για να αμυνθεί, λαθεύουν».  

Η προσπάθεια, επομένως, του Πρωταγόρα να προσπεράσει κάποια στάδια της εξέλιξης του ανθρώπινου είδους, παρουσιάζοντάς τα συνοπτικά και με συμβολικό τρόπο, τον οδηγεί εδώ να υπονομεύσει το σημαντικότερο προσόν των ανθρώπων, τη νοητική του υπεροχή απέναντι σε όλα τα υπόλοιπα ζώα.

Η αξιοποίηση της φωτιάς, αλλά και η εξέλιξη των τεχνικών γνώσεων, απ’ όπου προέκυψε ο πολιτισμός, αποτέλεσε προϊόν αποκλειστικά της ανθρώπινης σκέψης και ευρηματικότητας και όχι ανέλπιστη προσφορά του Προμηθέα. 

Δείτε επίσης:

Ερωτήσεις ΚΕΕ Πρωταγόρας Ενότητα 1η: Ποια σχέση φαίνεται να έχει η έννοια ἀρετή στο κείμενο με τους όρους εὐβουλία, πολιτικὴ τέχνη, πολιτικὴ ἀρετή;

Ερωτήσεις ΚΕΕ Πρωταγόρας Ενότητα 3η: «Οι τεχνικές γνώσεις εννοούνται εδώ χορηγημένες στον άνθρωπο ως ολοκληρωμένο σύνολο a priori και όχι ως θησαύρισμα σταδιακής πείρας μέσα στους αιώνες».

Conni Togel 

Ερωτήσεις ΚΕΕ Πρωταγόρας Ενότητα 3^η

τὴν ἔντεχνον σοφίαν σὺν πυρί: «Οι τεχνικές γνώσεις εννοούνται εδώ χορηγημένες στον άνθρωπο ως ολοκληρωμένο σύνολο a priori και όχι ως θησαύρισμα σταδιακής πείρας μέσα στους αιώνες». Συμφωνείτε με την «ανάγνωση» αυτή του μύθου ή όχι και γιατί;

["Η μυθική μορφή με την οποία ο Πρωταγόρας ντύνει την άποψή του για τη γένεση του πολιτισμού δεν μας επιτρέπει να πάρουμε κάθε λέξη του τοῖς μετρητοῖς", W. Jaeger. Πρόκειται βέβαια για συμβολισμούς και θα πρέπει να δούμε την παρέμβαση του Προμηθέα ως φάση της εξέλιξης, στην οποία δημιουργούνται οι προϋποθέσεις για την επιβίωση του ανθρώπου και την προσαρμογή του στο φυσικό περιβάλλον, πραγματοποιείται η γένεση των τεχνών και σχηματίζονται οι πρώτες κοινωνίες. Στην προηγούμενη φάση (του Επιμηθέα) συντελείται ο βιολογικός σχηματισμός του ανθρώπου.]

Ο Πρωταγόρας έχει ήδη καταστήσει σαφές πως πρόκειται να εξηγήσει γιατί θεωρεί την αρετή διδακτή, με έναν μύθο, που είναι πιο χαριτωμένο από το να αναπτύξει το ζήτημα με μια διάλεξη. Αυτό σημαίνει ότι στα πλαίσια του μύθου δεν απαιτούνται εκτενείς αναλύσεις και τεκμηριώσεις, καθώς τα διάφορα στοιχεία μπορούν να δοθούν συνοπτικά και να αποδοθούν σε θεϊκές παρεμβάσεις.

Υπ’ αυτή την έννοια οι τεχνικές γνώσεις, τις οποίες οι άνθρωποι κατέκτησαν σταδιακά και προφανώς χρειάστηκε η πάροδος πολλών χρόνων μέχρι να εμπεδωθούν και να βελτιωθούν, αποδίδονται στη μυθική διήγηση στην παρέμβαση του τιτάνα, που τις προσφέρει συνολικά στον άνθρωπο ως δώρο για να αντισταθμίσει τις εγγενείς του ελλείψεις.

Η παρουσίαση των τεχνικών γνώσεων ως a priori (εκ των προτέρων, γνώση που προηγείται της εμπειρίας, εκ γενετής) κτήμα των ανθρώπων, λειτουργεί απλουστευτικά και επιτρέπει στον σοφιστή να αποφύγει μια εκτεταμένη αναφορά στην μακροχρόνια πορεία που απαιτήθηκε για την απόκτηση των βασικών αυτών γνώσεων. Άλλωστε, όπως και με το ζήτημα της δημιουργίας των ανθρώπων, ο Πρωταγόρας δεν μπορεί να έχει μια σαφή εικόνα για το πώς ακριβώς εξελίχθηκε η κατάκτηση των τεχνικών γνώσεων.

Μπορούμε, επομένως, να θεωρήσουμε πως η a priori απόκτηση των τεχνικών γνώσεων, δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα, αποτελεί απλώς έναν συμβολισμό, που διευκολύνει τον σοφιστή να προσπεράσει σημεία της εξέλιξης των ανθρώπων που δεν τα γνωρίζει απόλυτα. Είναι, δηλαδή, σαφές πως η απόκτηση των τεχνικών γνώσεων αποτέλεσε μια μακραίωνη προσπάθεια των ανθρώπων, η οποία όμως στα πλαίσια του μύθου μπορεί εύκολα να αποδοθεί ως συνολική δωρεά του Προμηθέα.

Δείτε επίσης:

Ερωτήσεις ΚΕΕ Πρωταγόρας Ενότητα 1η: Ο μύθος στη διδασκαλία των σοφιστών

Ερωτήσεις ΚΕΕ Πρωταγόρας Ενότητα 3η: Πώς έλυσε ο Προμηθέας το πρόβλημα που είχε δημιουργήσει η κατανομή του Επιμηθέα;

John Osgood

Ερωτήσεις ΚΕΕ Πρωταγόρας Ενότητα 3^η

Πώς έλυσε ο Προμηθέας το πρόβλημα που είχε δημιουργήσει η κατανομή του Επιμηθέα;

Ο Προμηθέας βλέποντας τον άνθρωπο να είναι τελείως απροστάτευτος απέναντι στα άλλα ζώα και στις καιρικές συνθήκες, μπήκε κρυφά στο κοινό εργαστήρι του Ηφαίστου και της Αθηνάς και έκλεψε τη φωτιά, αλλά και τις τεχνικές γνώσεις των δύο θεών. [Η θεά Αθηνά αντιπροσωπεύει τη θεωρητική γνώση και συγκεκριμένα τις τεχνικές γνώσεις ενώ ο Ήφαιστος αντιπροσωπεύει την πρακτική γνώση και συγκεκριμένα την εφαρμογή των τεχνικών γνώσεων της Αθηνάς με τη βοήθεια της φωτιάς (σὺν πυρί).]

Ο Προμηθέας δωρίζει στους ανθρώπους τις τεχνικές γνώσεις, αλλά και τη φωτιά, την πολύτιμη αυτή μορφή ενέργειας, ώστε να μπορούν οι άνθρωποι να αξιοποιήσουν αποτελεσματικά τις τεχνικές τους γνώσεις. Άλλωστε, χωρίς τη φωτιά ήταν πρακτικά αδύνατο να αποκτήσει κάποιος τις γνώσεις αυτές και το κυριότερο να τις χρησιμοποιήσει προς όφελός του.

Ο συνδυασμός των δύο αυτών προσφορών του Προμηθέα, θέτει ουσιαστικά τις βάσεις για τη δημιουργία από τους ανθρώπους του τεχνικού εκείνου πολιτισμού, που θα τους βοηθήσει να αντιμετωπίσουν τις εγγενείς ελλείψεις του σε ό,τι αφορά τον σωματικό τους εξοπλισμό. Χάρη, δηλαδή, στα δώρα του Προμηθέα, οι άνθρωποι θα ήταν πλέον σε θέση να κατασκευάσουν κατοικίες και όπλα, ώστε να μπορούν να προστατευθούν τόσο από τις εναλλαγές του καιρού, όσο και από τα υπόλοιπα ζώα.

Η προσφορά, βέβαια, του Προμηθέα δεν ήταν πλήρης, υπό την έννοια ότι δεν κατόρθωσε να διασφαλίσει για τους ανθρώπους και την πολιτική ικανότητα, που θα τους έδινε την ευκαιρία να συγκροτήσουν αρμονικά οργανωμένες κοινωνίες, καθώς αυτή βρισκόταν στην κατοικία του Δία και φυλασσόταν από φοβερούς φρουρούς.

Εντούτοις, τα δώρα του Προμηθέα επαρκούσαν για τη θεμελίωση του τεχνικού πολιτισμού και εξασφάλιζαν έτσι στους ανθρώπους, όχι μόνο την προστασία τους, αλλά και τις απαραίτητες συνθήκες για τη βελτίωση της ζωής τους μέσα από την αξιοποίηση των νοητικών τους ικανοτήτων.

Δείτε επίσης:

Απαντήσεις στα Θέματα των Πανελληνίων 2011: Αρχαία Ελληνικά

Ερωτήσεις ΚΕΕ Πρωταγόρας Ενότητα 3η: Σε ποια κατάσταση βρέθηκε ο άνθρωπος στην «επιθεώρηση» του Προμηθέα;

Valeriy Mavlo 

Ερωτήσεις ΚΕΕ Πρωταγόρας Ενότητα 3^η

Σε ποια κατάσταση βρέθηκε ο άνθρωπος στην «επιθεώρηση» του Προμηθέα;

[Ο άνθρωπος γυμνός, ανυπόδητος, άστρωτος και άοπλος, το πιο απροστάτευτο από τα ζώα. Την άποψη αυτή επικρίνει ο Αριστοτέλης, που υποστηρίζει (Περὶ ζῴων μορίων, Δ 10) ότι η δημιουργία του ανθρώπου ήταν τέλεια και «όσοι λένε ότι είναι ανυπόδητος, γυμνός, χωρίς οπλισμό για να αμυνθεί, λαθεύουν».]  

Ο Προμηθέας κατά την επιθεώρηση της διανομής του Επιμηθέα, διαπίστωσε ότι ο άνθρωπος είχε μείνει πλήρως απροστάτευτος σε ό,τι αφορούσε τον φυσικό του εξοπλισμό. Το σώμα του ήταν γυμνό, χωρίς την προστασία πυκνού τριχώματος και σκληρού δέρματος, τα πέλματά του δεν είχαν τις οπλές ή το σκληρό δέρμα που είχαν άλλα ζώα και συνάμα δεν είχε κάποιου είδους φυσικό οπλισμό, γεγονός που τον καθιστούσε ευάλωτο απέναντι στα άλλα ζώα.

Ο Πρωταγόρας επιλέγει εδώ να αντικρίσει τον άνθρωπο ως ένα απροστάτευτο ον, χωρίς να αναφερθεί στη βασική του υπεροχή σε ό,τι αφορούσε τις νοητικές του ικανότητες, θέλοντας να δώσει έμφαση στις ελλείψεις εκείνες που ώθησαν τον άνθρωπο να καταφύγει στη δημιουργία τεχνικού πολιτισμού.

Το γεγονός, δηλαδή, ότι ο άνθρωπος δεν είχε ούτε φυσική προστασία από το κρύο, ούτε ένα φυσικό στρώμα, όπως τα άλλα ζώα, θα τον αναγκάσει από νωρίς να αναζητήσει τρόπους για να προστατέψει τον εαυτό του, καθώς και να διαμορφώσει το κατάλληλο περιβάλλον, ώστε να είναι σε θέση να επιβιώσει.

Τις προσπάθειες αυτές που θα αποτελέσουν τα πρώτα βήματα του τεχνικού πολιτισμού, θα τις δώσει συνοπτικά ο Πρωταγόρας, μέσα από τη σωτήρια προσφορά του Προμηθέα. Οι τεχνικές γνώσεις του Ηφαίστου και της Αθηνάς όπως και η φωτιά, που θα δοθούν στους ανθρώπους από τον Προμηθέα, θα αποτελέσουν τις βάσεις για να ξεκινήσει μια γόνιμη διαδρομή δημιουργίας για τους ανθρώπους.

Δείτε επίσης:

Ερωτήσεις ΚΕΕ Πρωταγόρας Ενότητα 1η: Σύγκριση ενός Ομηρικού μύθου με τον μύθο του Προμηθέα