Ερωτήσεις ΚΕΕ Πρωταγόρας Ενότητα 3η: Τι συμβολίζουν η Βία και το Κράτος, κατά τη γνώμη σας, σε συνδυασμό με την όλη παρουσία των θεών στο μύθο του Πρωταγόρα;

Valeriy Mavlo 

Ερωτήσεις ΚΕΕ Πρωταγόρας Ενότητα 3^η

Διὸς φυλακαί: Τις φρουρές αποτελούσαν η Βία και το Κράτος, όργανα της εξουσίας του Δία, που συναντάμε στη Θεογονία του Ησιόδου (385) και τον Προμηθέα Δεσμώτη του Αισχύλου (στ. 12-87). Τι συμβολίζουν, κατά τη γνώμη σας, σε συνδυασμό με την όλη παρουσία των θεών στο μύθο του Πρωταγόρα;

[Είναι τα όργανα της εξουσίας του Δία. Στο μύθο του Πρωταγόρα συμβολίζουν τη δυσκολία της απόκτησης της πολιτικής τέχνης, τις επίπονες προσπάθειες του ανθρώπινου γένους για πολιτική οργάνωση. Η παρουσία των θεών στο μύθο φανερώνει την παρουσία της φύσης μέσα στην κοινωνία (η οποία δηλώνεται καλύτερα και στην 4η ενότητα).]  

Ησιόδου «Θεογονία»

Στὺξ δ᾽ ἔτεκ᾽ Ὠκεανοῦ θυγάτηρ Πάλλαντι μιγεῖσα

Ζῆλον καὶ Νίκην καλλίσφυρον ἐν μεγάροισιν·

καὶ Κράτος ἠδὲ Βίην ἀριδείκετα γείνατο τέκνα, 

τῶν οὐκ ἔστ᾽ ἀπάνευθε Διὸς δόμος, οὐδέ τις ἕδρη,

οὐδ᾽ ὁδός, ὅππη μὴ κείνοις θεὸς ἡγεμονεύῃ,

ἀλλ᾽ αἰεὶ πὰρ Ζηνὶ βαρυκτύπῳ ἑδριόωνται.

Η Στυξ, η κόρη του Ωκεανού, αφού ήρθε σ’ επαφή με τον Πάλλαντα

γέννησε τον Ζήλο και τη Νίκη με τους όμορφους αστραγάλους, στον κοιτώνα∙

γέννησε και το Κράτος και τη Βία, περίφημα παιδιά,

για τα οποία δεν υπάρχει κατοικία μακριά από τον Δία, ούτε θέση,

ούτε δρόμος, παρά αυτός που οι θεοί τα οδηγούν,

αλλά πάντοτε κοντά στον Δία, που βροντάει φοβερά, μένουν.

Αισχύλου «Προμηθέας Δεσμώτης»

Ήφαιστος: Κράτος και Βία, για σας του Διός φθάνει

η προσταγή και τίποτα δεν σας εμποδίζει.

Όμως εμένα δεν μου βαστά η καρδιά μου

με το ζόρι θεό συγγενικό μας να τον δέσω

σε βράχο κακοφούρτουνο. Αλλ’ ανάγκη

είτ’ έτσι είτ’ αλλιώς εγώ παίρνοντας θάρρος

σε τούτα να καταπιαστώ. Γιατ’ είναι

βαρύ τον λόγο ν’ αψηφάμε του πατέρα.

Της ορθόγνωμης Θέτιδος γιέ υψηλογνώστη,

άθελά μου άθελον εσέ πρέπει να καρφώσω

με αλυσίδες ασύντριφτες πάνω σε τούτο

το έρημο απ’ ανθρώπους πετροβούνι,

όπου ποτέ σου ουδέ φωνή ουδ’ όψι ανθρώπου

θα δεις και τ’ άνθος της μορφής θ’ αλλάξεις

απ’ του ήλιου τη λαμπρή φλόγα κτυπημένος,

έτσι που ευχάριστη θα σου είναι η νύχτα,

η πλουμιδόστολη, το φως να σου αποκρύβει.

Κι ο ήλιος το δροσόπαγο θα σκορπάει πάλι.

Κι έτσι πάντα θα γίνεται. Κι εσένα ο πόνος

του κακού ολοένα θα σε τρώει, γιατί ακόμη

δεν έχει γεννηθεί ο άξιος να στο ελαφρώσει.

Τέτοια σ’ ευρήκαν για την αγάπη των ανθρώπων.

Γιατί θεός εσύ, για των θεών μη έχοντας φόβο

την όργιτα, παράδωκες εις τους ανθρώπους

περισσότερες τιμές απ’ ό,τι ωρίσθη.

Γι’ αυτό και τον άχαρο θα φυλάς βράχο τούτο

ορθόστητος και αγονάτιστος και δίχως ύπνο∙

κι ανώφελα πολλούς θρήνους και γόους θα φωνάζεις.

Γιατί του Δία ο νους δύσκολα αλλάζει γνώμη,

κι ο νειόφερτος στην εξουσία πάντα σκληρός είναι.

[Μετάφραση: Ιωάννης Ζερβός]

Η Βία και το Κράτος (η δύναμη), οι φύλακες της κατοικίας του Δία, λειτουργούν στα πλαίσια του μύθους ως σύμβολα για τις πολλαπλές δυσκολίες που θα πρέπει οι άνθρωποι να ξεπεράσουν προκειμένου να αποκτήσουν την πολιτική αρετή, την ικανότητα, δηλαδή, να συγκροτούν εύρυθμα συγκροτημένες κοινωνίες. Η ομαλή κοινωνική συνύπαρξη δεν μπορεί να προκύψει άκοπα και χωρίς προβλήματα, καθώς οι άνθρωποι θα πρέπει να κατανοήσουν πως όλοι οφείλουν να προβούν σε υποχωρήσεις, για να κατορθώσουν να δημιουργήσουν μια κατάλληλα οργανωμένη κοινωνία.

Οι υποχωρήσει αυτές, βέβαια, και ο απαιτούμενος σεβασμός για τις ανάγκες και τις επιθυμίες του άλλου, δεν προκύπτουν εύκολα, γι’ αυτό και οι άνθρωποι θα χρειαστούν πάρα πολλά χρόνια μέχρι να φτάσουν στο αναγκαίο επίπεδο ωριμότητας. Ο Πρωταγόρας, επομένως, θέλοντας να δώσει συμβολικά την ένταση αυτών των δυσκολιών και με δεδομένο ότι αφηγείται ένα μύθο, παρουσιάζει τη Βία και το Κράτος, ως τους τρομερούς εκείνους φύλακες που δεν άφησαν στον Προμηθέα κανένα περιθώριο να επιχειρήσει την κλοπή της πολιτικής αρετής.

Ο Πρωταγόρας δεν θέλει να δημιουργήσει την εντύπωση ότι αμέσως μετά τη δημιουργία τους οι άνθρωποι κατόρθωσαν να αναπτύξουν πολιτισμό και να συγκροτήσουν κοινωνίες. Για το λόγο αυτό παρουσιάζει βέβαια τον Προμηθέα να προσφέρει στους ανθρώπους τη φωτιά και τις τεχνικές γνώσεις, αλλά δημιουργεί ένα ανυπέρβλητο εμπόδιο για την εξασφάλιση της πολιτικής ικανότητας. Έτσι, ακόμη και στα πλαίσια του μύθου, καθίσταται σαφές πως υπήρξαν στάδια στην εξέλιξη του ανθρώπου και αποφεύγεται η λανθασμένη εντύπωση ότι διαμιάς επιτεύχθηκε η πλήρης ανάπτυξη πολιτισμού και η συγκρότηση κοινωνιών.

Ο Πρωταγόρας, άλλωστε, φροντίζει στο μύθο του να συμβολίζονται οι νόμοι που συνέχουν τη φύση και την ωθούν σε εξέλιξη και διαρκή βελτίωση, οι ίδιοι νόμοι που συνάμα θέτουν και όρια στην ικανότητα των όντων να προχωρούν ταχύτερα απ’ ό,τι πρέπει στην εξελικτική τους πορεία. Στα πλαίσια λοιπόν του μύθου οι νόμοι της φύσης συμβολίζονται με τους θεούς, οι οποίοι πλάθουν τους ανθρώπους (δημιουργία ζωής στη φύση), τους προικίζουν εξισορροπητικά με διαφορετικές ικανότητες (νόμος της αναπλήρωσης), τους χαρίζουν τεχνικές γνώσεις (η αναγκαία εξέλιξη των ειδών προκειμένου να επιβιώσουν). Παράλληλα, ο Πρωταγόρας εμφανίζει τους θεούς να στέκουν εμπόδιο στην ταχύτατη εξέλιξη των ανθρώπων -η Βία και το Κράτος-, καθώς είναι ευνόητο πως κάθε εξελικτικό βήμα απαιτεί μακροχρόνια προσπάθεια.

Δείτε επίσης:

Ερωτήσεις ΚΕΕ Πρωταγόρας Ενότητα 1η: Αποδεικνύεται η θέση του Σωκράτη με το παράδειγμα του Κλεινία και των γιων του Περικλή;