Ο πόλεμος και η κατοχή στα διηγήματα του Ιωάννου

Ally Benbrook 

Ο πόλεμος και η κατοχή στα διηγήματα του Ιωάννου

Ο Ιωάννου από μικρός έζησε την εμπειρία του πολέμου, καθώς στα χρόνια της εφηβείας του ξεκίνησε ο δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος, ο οποίος στην Ελλάδα ακολουθήθηκε από τα χρόνια της κατοχής αλλά και τον εμφύλιο. Οι δύσκολες αυτές εμπειρίες επηρέασαν σε πολύ μεγάλο βαθμό το συγγραφέα κι αυτό αποτυπώνεται στα διηγήματά του.
Ο Ιωάννου φροντίζει να μας δώσει μια ποικιλία εικόνων από τα χρόνια του πολέμου. Μια από αυτές συναντάμε στο διήγημα «Ο θείος Βαγγέλης» όπου παρακολουθούμε την ιστορία ενός ανθρώπου που ξεκινά από το πεδίο της μάχης στον πόλεμο με την Ιταλία και καταλήγει να εκφωνεί τους επικήδειους λόγους στον εμφύλιο. Ο θείος Βαγγέλης ενώ στην αρχή του πολέμου νοιάζεται για την ανθρώπινη ζωή στην πορεία συνηθίζει τόσο πολύ τους θανάτους γύρω του, ώστε αντιμετωπίζει τις κηδείες των στρατιωτών ως μια βαρετή εργασία.
Παράλληλα, ο Ιωάννου μας δίνει και πιο προσωπικές του εμπειρίες, όπως για παράδειγμα στο διήγημα «Τα λεμόνια ήταν ακριβά» όπου μας αναφέρει μια εξαιρετικά ταπεινωτική στιγμή της ζωής του. Στα χρόνια της κατοχής που οι Έλληνες πέθαιναν από την πείνα, μια ομάδα Γερμανών αξιωματικών για να διασκεδάσουν πετάνε λεμόνια στους περαστικούς, οι οποίοι πέφτουν στο δρόμο για να τα μαζέψουν. Ο συγγραφέας αισθάνεται ταπεινωμένος από αυτή την εμπειρία και πιστεύει ότι θα πρέπει να θυμόμαστε τέτοια περιστατικά για να μαθαίνουμε από το επώδυνο παρελθόν μας.
Ο Ιωάννου μας δίνει επίσης εικόνες από την περίοδο που πλησίαζε το τέλος της κατοχής για να μας μεταφέρει τη χαρά που ένιωθαν τότε. Στο διήγημα «Το μέντιουμ» ο συγγραφέας αναφέρεται στην περίοδο που οι Άγγλοι βομβάρδιζαν τη Θεσσαλονίκη για να χτυπήσουν τις γερμανικές δυνάμεις. Η πόλη καίγεται, τα κτίρια καταστρέφονται αλλά οι Έλληνες ενθουσιάζονται καθώς σκέφτονται ότι η μέρα της απελευθέρωσης πλησιάζει. Εκείνες τις μέρες ο πόνος των Ελλήνων για όσους χάθηκαν συνδυαζόταν με τη χαρά ότι σύντομα θα είναι ελεύθεροι.
Βλέπουμε λοιπόν ότι ο Ιωάννου επιχειρεί να μας παρουσιάσει μια συνολική εικόνα της επώδυνης εμπειρίας του πολέμου καλύπτοντας τα εμπόλεμα χρόνια μέχρι και τον εμφύλιο. Μας δίνει εικόνες πολεμικών συγκρούσεων, θανάτου, κατοχής, πείνας και ταπείνωσης, θέλοντας να μας προσφέρει μια πλήρη θέαση της πολεμικής εμπειρίας όπως ο ίδιος τη βίωσε.

Λέξεις 350

Η θέση της γυναίκας όπως αποτυπώνεται στα διηγήματα του Ιωάννου

Pablo Picasso

Η θέση της γυναίκας όπως αποτυπώνεται στα διηγήματα του Ιωάννου

Τα διηγήματα του Γιώργου Ιωάννου αναφέρονται σε μία εποχή κατά την οποία οι γυναίκες όφειλαν να ακολουθούν ένα αυστηρό σύστημα ηθικών αρχών, γεγονός που τους προκαλούσε πολλές φορές προβλήματα. Οι γυναίκες παράλληλα, τουλάχιστον στα χρόνια της νεότητάς τους, βρίσκονταν υπό τον έλεγχο της οικογένειάς τους και μόνο στην πορεία της ζωής τους αποκτούσαν περισσότερες ελευθερίες και δικαιώματα.
Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα του ελέγχου που ασκούσαν οι γονείς στην κόρη τους μας δίνει ο Ιωάννου στο διήγημα «Η Ευτυχούλα». Η ηρωίδα του διηγήματος αν και μοιάζει να έχει τις δυνατότητες να ευτυχήσει, στην προσπάθειά της να ευχαριστήσει τους αυστηρούς γονείς της, αφοσιώνεται πλήρως στη φροντίδα τους, παραμερίζει την προσωπική της ζωή και χάνει έτσι την ευκαιρία να γνωρίσει τον έρωτα και να δημιουργήσει μια δική της οικογένεια.
Κι ενώ η Ευτυχούλα περνά τη ζωή της αποκλεισμένη από τον έρωτα, η ηρωίδα του διηγήματος «Το Βουγγάρι», κάνει το λάθος κι έρχεται σ’ επαφή μ’ έναν άντρα χωρίς να τον έχει παντρευτεί. Η εγκυμοσύνη που θα προκύψει θα την αναγκάσει να κρύβεται από την οικογένειά της και θα την οδηγήσει σε παράτολμες πράξεις για να μπορέσει να παντρευτεί. Η ιστορία αυτή είναι χαρακτηριστική για τη σημασία που είχε η διατήρηση της τιμής και της αγνότητας για τις γυναίκες εκείνης της εποχής.
Μια διαφορετική εικόνα πάντως μας δίνει ο Ιωάννου στο διήγημα «Η μόνη κληρονομιά» όπου μας παρουσιάζει την ιστορία της οικογένειάς του. Εδώ βλέπουμε τη γιαγιά του συγγραφέα η οποία αφού ακολούθησε τον άντρα της σε όλες τις περιπέτειες της προσφυγιάς, μετά τον πρόωρο θάνατό του παίρνει τον έλεγχο στα χέρια της κι αποφασίζει κάτι εξαιρετικά ριψοκίνδυνο. Φεύγει με τα πόδια από τη Θεσσαλονίκη για να επιστρέψει στο σπίτι της στην Ανατολική Θράκη, αψηφώντας τους κινδύνους και επιδεικνύοντας μεγάλη ψυχική δύναμη και θάρρος.
Ο Ιωάννου αποτυπώνει στα κείμενά του την πορεία γυναικών που αποτελούν σαφή παραδείγματα των περιορισμών και της καταπίεσης που δέχονταν οι γυναίκες εκείνη την εποχή. Τις αντιμετωπίζει βέβαια με σεβασμό αλλά δεν παίρνει ξεκάθαρα θέση κατά των διακρίσεων που γίνονται εις βάρος τους. Ο Ιωάννου έχοντας μεγαλώσει και ανατραφεί σ’ εκείνες τις δύσκολες εποχές αποδέχεται την κατάσταση όπως ακριβώς τη βιώνει.

Λέξεις 350

Κοινωνικά προβλήματα στα διηγήματα του Ιωάννου

Michael Wicksted

Κοινωνικά προβλήματα στα διηγήματα του Ιωάννου

Ο Ιωάννου στα διηγήματά του παρουσιάζει την πραγματικότητα, όπως ο ίδιος τη βίωσε, χωρίς να καταφεύγει σε ωραιοποιήσεις και χωρίς να αποφεύγει να μιλήσει για τα καίρια κοινωνικά προβλήματα της εποχής του. Το βασικότερο πρόβλημα της χώρας υπήρξε, βέβαια, η άσχημη οικονομική κατάσταση που επικράτησε για πολλές δεκαετίες και το οποίο είχε αρκετές επιπτώσεις που επηρέασαν καταλυτικά τη ζωή των Ελλήνων.
Ένα από τα κοινωνικά προβλήματα που απασχόλησε ιδιαίτερα τον Ιωάννου είναι η μετανάστευση που σήμανε για την Ελλάδα την απώλεια σημαντικού μέρους του ενεργού της πληθυσμού. Ο συγγραφέας αναφέρεται στο θέμα αυτό στο διήγημα «Ψηλά στο Εσκί Ντελίκ», όπου παρακολουθεί την ιστορία δύο ζευγαριών προσφύγων, από το γάμο τους μέχρι τη στιγμή που τα παιδιά τους μη μπορώντας να βρουν δουλειά στην Ελλάδα μεταναστεύουν στη Γερμανία. Ο Ιωάννου μάλιστα θεωρεί υπεύθυνους για τη μετανάστευση όσους καταχράστηκαν το δημόσιο χρήμα.
Ο συγγραφέας ασχολείται και με εκείνους που παρέμειναν εδώ και βίωσαν την οικονομική εξαθλίωση. Στο διήγημα «Ο Θανάσης ο φονιάς» μας παρουσιάζει την ιστορία του Θανάση που κατέληξε να σκοτώσει έναν ξάδερφό του, ο οποίος αρνήθηκε να του επιστρέψει τα χρήματα που του χρωστούσε. Η ιστορία του Θανάση είναι ενδεικτική για την δραματική επίδραση που είχε η άσχημη οικονομική κατάσταση, ειδικά σε όσους δεν είχαν την ψυχική δύναμη να αντεπεξέλθουν στις δυσκολίες και στις στερήσεις.
Άλλωστε, ακόμη κι αν οι άνθρωποι δεν έφταναν στο έγκλημα, προσπαθούσαν πάντως να αντιμετωπίσουν με κάποιο τρόπο την άσχημη κατάσταση. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν τα πρόσωπα του διηγήματος «Το μαγνητόφωνο της ταβέρνας». Ένας πατέρας που κάθε βράδυ γυρίζει μεθυσμένος στο σπίτι του, μια οικογένεια που στερείται πολλά για να διασφαλίζει ο πατέρας χρήματα για το κρασί του κι ένας ταβερνιάρης που νοιάζεται μόνο να πουλήσει κρασί, αδιαφορώντας για το πώς θα βρει τα χρήματα ο αλκοολικός πατέρας.
Ο Ιωάννου ασχολείται με την κατάσταση που επικρατεί στην ελληνική κοινωνία και προβληματίζεται με τις επιπτώσεις των οικονομικών δυσκολιών που αντιμετωπίζει η χώρα. Οι επιπτώσεις άλλωστε της οικονομικής κρίσης ήταν ήδη αρκετά εμφανείς με τους Έλληνες να καταφεύγουν στο έγκλημα, στη μεταξύ τους εκμετάλλευση αλλά και στο αλκοόλ για να βρουν διέξοδο στην καταθλιπτική αυτή κατάσταση που είχαν περιέλθει.

Λέξεις 350

Ο θάνατος στα διηγήματα του Ιωάννου

Caroline Jennings

Ο θάνατος στα διηγήματα του Ιωάννου

Ο Ιωάννου καλύπτει στα διηγήματά του μια χρονική περίοδο γεμάτη με δύσκολα γεγονότα για τους Έλληνες. Η φτώχεια, οι πολεμικές συγκρούσεις κι η πείνα αποτελούν παράγοντες που αποδεκατίζουν την ελληνική κοινωνία. Ο συγγραφέας αποτυπώνει τις καταστάσεις αυτές καθιστώντας σαφές ότι ο θάνατος αποτελούσε αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητας των Ελλήνων εκείνη την εποχή.
Ο θάνατος κυριαρχεί από το πρώτο κιόλας διήγημα της συλλογής, το «Ψηλά στο Εσκί Ντελίκ» όπου ο συγγραφέας παρακολουθεί την πορεία δύο οικογενειών προσφύγων που αναγκάζονται να ζήσουν σε πολύ δύσκολες συνθήκες για τη χώρα. Το τίμημα που πληρώνουν οι δύο οικογένειες είναι μεγάλο καθώς πολλοί από αυτούς πεθαίνουν από ασθένειες που δεν μπορούσαν να αντιμετωπίσουν τότε λόγω της έλλειψης κατάλληλων φαρμάκων. Η φτώχεια και οι ασθένειες άλλωστε υπήρξαν βασικές αιτίες για την απώλεια πολλών ανθρώπων στα χρόνια του μεσοπολέμου.
Ένα ακόμη διήγημα στο οποίο ο θάνατος αποτελεί βασικό θέμα είναι «Ο θείος Βαγγέλης». Ο ήρωας ξεκινά την πορεία του στον πόλεμο με την Ιταλία έχοντας μεγάλο σεβασμό για την ανθρώπινη ζωή. Καθώς όμως τα χρόνια περνούν ο θείος Βαγγέλης αρχίζει να συνηθίζει τους συνεχείς θανάτους και ιδίως στα χρόνια του εμφυλίου που αναλαμβάνει να εκφωνεί τους επικήδειους λόγους στις καθημερινές ταφές των στρατιωτών. Η φαινομενικά ψυχρή συμπεριφορά του ήρωα δικαιώνει την άποψη ότι οι άνθρωποι σε δύσκολες περιόδους συνηθίζουν ακόμη και το θάνατο.
Το διήγημα στο οποίο βλέπουμε μια πιο προσωπική προσέγγιση στο θέμα του θανάτου είναι «Η μόνη κληρονομιά». Εδώ ο Ιωάννου μας μιλάει για τους θανάτους των ανδρών της οικογένειάς του σε σχετικά νεαρή ηλικία, ξεκινώντας από τους παππούδες του και φτάνοντας στον πατέρα του. Οι θάνατοι αυτοί αφορούν άμεσα το συγγραφέα καθώς προδιαγράφουν και για τον ίδιο έναν πρόωρο θάνατο. Ο Ιωάννου πάντως κατορθώνει να μιλήσει για τους θανάτους των συγγενών του με ελεγχόμενη συγκίνηση, χωρίς όμως να μας κρύβει την ανησυχία του για το δικό του μέλλον.
Αν και ο θάνατος αποτελεί κεντρικό θέμα στα διηγήματα του Ιωάννου λόγω των ιδιαίτερων συνθηκών που επικρατούσαν εκείνη την εποχή, δεν οδηγεί το συγγραφέα σε αδικαιολόγητους συναισθηματισμούς. Ο συγγραφέας αποδίδει του θανάτους διατηρώντας την απαραίτητη απόσταση ώστε η καταγραφή να γίνεται με τρόπο αντικειμενικό και ψύχραιμο.

Λέξεις 350

Η αποτύπωση της προσφυγιάς στα διηγήματα του Ιωάννου

Η αποτύπωση της προσφυγιάς στα διηγήματα του Ιωάννου

Ο Ιωάννου στα διηγήματά του αναφέρεται συχνά στην προσφυγιά καθώς, παρόλο που ο ίδιος δεν υπήρξε ποτέ πρόσφυγας, προέρχεται από οικογένεια προσφύγων, με αποτέλεσμα να έχει μεγαλώσει ακούγοντας διαρκώς ιστορίες για τη χαμένη πατρίδα. Όπως είναι επόμενο ο συγγραφέας αισθάνεται οικείο των πόνο των προσφύγων και τους αντιμετωπίζει με σεβασμό ανεξάρτητα από την εθνικότητά τους.
Το διήγημα στο οποίο ο Ιωάννου μας παρουσιάζει την ιστορία της οικογένειάς του και άρα το λόγο για τον οποίο η έννοια της προσφυγιάς τον συγκινεί τόσο πολύ είναι «Η μόνη κληρονομιά». Εδώ μαθαίνουμε ότι και οι δύο παππούδες του ήρθαν πρόσφυγες από την Ανατολική Θράκη, παρακολουθούμε τις περιπέτειές τους και βλέπουμε πώς πέθαναν σχετικά νέοι με τον καημό της πατρίδας τους. Ο συγγραφέας επομένως μεγάλωσε σε μια οικογένεια όπου ο πόνος για τη χαμένη πατρίδα κυριαρχεί και φυσικά επηρεάζει την προσωπικότητά του.
Ένα ακόμη διήγημα που αναφέρεται στο θέμα της προσφυγιάς είναι το «Ψηλά στο Εσκί Ντελίκ». Σ’ αυτό ο Ιωάννου μας παρουσιάζει την ιστορία δύο ζευγαριών από την Ανατολική Θράκη που έρχονται πρόσφυγες στην Ελλάδα. Παρακολουθεί τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν στην αρχή αλλά και στην πορεία μέχρι και μετά τα χρόνια του εμφυλίου όπου μας αναφέρει ότι τα παιδιά τους αναγκάζονται να φύγουν μετανάστες στη Γερμανία, ζώντας κι αυτά με τη σειρά τους μια μορφή προσφυγιάς.
Μια διαφορετική εικόνα προσφυγιάς μας περιγράφει ο Ιωάννου στο διήγημα «Στου Κεμάλ το σπίτι». Εδώ παρακολουθεί τις γεμάτες συγκίνηση επισκέψεις μιας γυναίκας στο πατρικό του σπίτι. Η ανακάλυψη ότι η γυναίκα αυτή είναι Τουρκάλα αρχικά ενοχλεί την οικογένεια του αλλά γρήγορα συνειδητοποιούν ότι ο πόνος της που εγκατέλειψε τη Θεσσαλονίκη είναι ίδιος με το δικό τους πόνο που έφυγαν από τη Θράκη. Η αξία του διηγήματος έγκειται στην παρουσίαση του πόνου της προσφυγιάς και από την πλευρά των Τούρκων.
Νοσταλγία, πόνος κι αγάπη για την πατρίδα είναι μερικά από τα συστατικά που συνθέτουν τα διηγήματα του Ιωάννου. Ο συγγραφέας ως ευαίσθητος αποδέκτης του πόνου των προσφύγων φροντίζει να αποδώσει με δίκαιο τρόπο την αμοιβαιότητα του πόνου τόσο στους Έλληνες όσο και στους Τούρκους, που βίωσαν εξίσου το αίσθημα του ξεριζωμού και της νοσταλγίας για τη μητέρα πατρίδα.

Λέξεις 350