Έκθεση Γ΄ Λυκείου: Επαναληπτικές Εξετάσεις 2001 (Θανατική ποινή)

Έκθεση Γ΄ Λυκείου: Επαναληπτικές Εξετάσεις 2001 (Θανατική ποινή)

ΚΕΙΜΕΝΟ

ΘΑΝΑΤΙΚΗ ΠΟΙΝΗ

Όλο και πιο συχνά κάνει την εμφάνισή του, στο φως της διεθνούς επικαιρότητας, το θέμα της θανατικής ποινής. Όλο και πιο δυνατές και οργανωμένες είναι οι φωνές που υψώνονται από κάθε γωνιά του πλανήτη εναντίον των χωρών που τη διατηρούν στους κώδικές τους και την εφαρμόζουν. Ανάμεσα σ’ αυτές (74 στο σύνολό τους) υπάρχουν και χώρες με δημοκρατική παράδοση όπως οι ΗΠΑ, όπου η θανατική ποινή εφαρμόζεται σε 38 από τις 50 Πολιτείες της και όπου έχουν εκτελεστεί 700 άτομα από το 1976, όταν το Ανώτατο Δικαστήριο τη νομιμοποιούσε στις ΗΠΑ.

Αναγκαίο κακό, παραδειγματική ποινή για τα μεγάλα εγκλήματα ή ανοικτή και συνεχής παραβίαση του κυριοτέρου των ανθρώπινων δικαιωμάτων, του δικαιώματος στη ζωή, αποτελεί η ποινή του θανάτου; Πρόκειται για ένα ερώτημα στο οποίο, από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, πολλοί επιχείρησαν να απαντήσουν.

Ποια είναι όμως τα επιχειρήματα όσων, και δεν είναι λίγοι, υποστηρίζουν την αναγκαιότητα της θανατικής ποινής; Στην Αρχαία Ελλάδα ο Ζάλευκος βασίζει την απονομή της ποινικής δικαιοσύνης στο «αντιπεπονθός», δηλαδή στη θεωρία της ανταπόδοσης. Επίσης τον προληπτικό χαρακτήρα της θανατικής ποινής και την εκφοβιστική λειτουργία της επικαλούνται πολλοί ως επιχείρημα υπέρ της διατήρησής της.

Αναμφίβολα δεν υπάρχει άλλη ποινή που να μπορεί να εκφοβίσει περισσότερο τον άνθρωπο και να τον αποτρέψει αποτελεσματικότερα από το έγκλημα. Παρά ταύτα, οι ανθρωποκτονίες εκ προμελέτης γίνονται παρά το γεγονός της ύπαρξης της ποινής του θανάτου, σ’ αυτές ο δράστης πολύ συχνά υπολογίζει ότι θα διαφύγει την ανακάλυψη, τη σύλληψη και την τιμωρία. Το γεγονός τούτο επιβεβαιώνεται και από τα στατιστικά στοιχεία, τα οποία αποδεικνύουν επίσης ότι η εσχάτη των ποινών όχι μόνο δεν αποτρέπει από το έγκλημα αλλά εξαγριώνει και εξαχρειώνει τους ανθρώπους και τους εθίζει στην ιδέα της επιτρεπόμενης εξόντωσης του άλλου, τους ωθεί στη χρήση ανάλογου τρόπου αντίδρασης. Έτσι, στις χώρες όπου γίνονται θανατικές εκτελέσεις εμφανίζεται υψηλή ανθρωποκτόνος εγκληματικότητα. Τούτο, για παράδειγμα, συμβαίνει στις ΗΠΑ, όπου, μάλιστα, οι θανατικές εκτελέσεις προβάλλονται συχνά και από την τηλεόραση.

Το ενδεχόμενο της δικαστικής πλάνης, επίσης, οφείλει να μας κάνει ακόμη πιο διστακτικούς απέναντι στη θανατική ποινή. Η ιστορία βρίθει δικαστικών πλανών και στην αλλοδαπή ποινική βιβλιογραφία υπάρχουν εκτενείς αναφορές σε σωρεία παρόμοιων περιστατικών. Αναγνωρίστηκε επίσημα πως έγιναν και καταδίκες και εκτελέσεις ανθρώπων για αδικήματα που ποτέ δεν διέπραξαν.

Με αυτά και άλλα επιχειρήματα είναι πλέον εφοδιασμένες εκατοντάδες πρωτοβουλίες σε όλο τον κόσμο που μάχονται τη θανατική ποινή. Οι πρωτοβουλίες αυτές, άτυπες και μη, στοχεύοντας στην κατάργηση σε παγκόσμια κλίμακα της εσχάτης των ποινών -με ενδιάμεσο σταθμό μία επίσημη απόφαση της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ εναντίον της θανατικής ποινής και υπέρ της αναστολής των εκτελέσεων- υψώνουν όλο και πιο συχνά τη φωνή τους. Ζητούν την υποστήριξη της Διεθνούς Κοινότητας, και ιδιαίτερα των χωρών όπου η θανατική ποινή έχει καταργηθεί. Μια τέτοια περίπτωση είναι η Ελλάδα, της οποίας η συμβολή στον αγώνα κατά της θανατικής ποινής, λόγω και της παράδοσής της, θα μπορούσε να φανεί ιδιαίτερα χρήσιμη και συμβολική.

(Από κείμενο της Ελιζαμπέττα Καζαλόττι που δημοσιεύτηκε στον ημερήσιο τύπο).

Α. Να γράψετε στο τετράδιό σας μια περίληψη του κειμένου που σας δόθηκε με 80-100 λέξεις.

Η συγγραφέας διερευνά στο κείμενό της το αμφιλεγόμενο ζήτημα της θανατικής ποινής. Ξεκινά τονίζοντας πως εντείνονται συνεχώς οι διαμαρτυρίες εναντίον των χωρών που τη διατηρούν. Το αν αποτελεί μια παραδειγματική ποινή ή παραβίαση του βασικότερου των ανθρωπίνων δικαιωμάτων παραμένει ένα διαρκές ερώτημα. Οι υποστηρικτές της, πάντως, επικαλούνται τη θεωρία της ανταπόδοσης, ενώ, αναφέρονται και στον προληπτικό χαρακτήρα της. Η συγγραφέας αντιπαραθέτει, ωστόσο, το γεγονός πως αντί να αποτρέπει τα εγκλήματα, συνηθίζει τους ανθρώπους στην ιδέα πως είναι αποδεκτή η εξόντωση του άλλου. Επιπλέον, υπάρχει πάντα το ενδεχόμενο της δικαστικής πλάνης και της εκτέλεσης αθώων ανθρώπων. Πλήθος πρωτοβουλιών ζητά την κατάργηση της θανατικής ποινής σε παγκόσμιο επίπεδο και η στήριξη τους από την Ελλάδα θα ήταν ιδιαιτέρως σημαντική λόγω της παράδοσής της.

Β1. Για καθεμιά από τις παρακάτω προτάσεις να γράψετε στο τετράδιό σας το γράμμα αρίθμησής της και δίπλα την ένδειξη Σωστό ή Λάθος, σύμφωνα με το νόημα του κειμένου.

α. Η διατήρηση της θανατικής ποινής υποστηρίζεται μόνο από τα αυταρχικά καθεστώτα. [Λάθος]

β. Το δίκαιο της ανταπόδοσης δικαιολογεί την επιβολή της θανατικής ποινής. [Σωστό]

γ. Ο προληπτικός χαρακτήρας της ποινής του θανάτου δικαιολογεί την κατάργησή της. [Λάθος]

δ. Στατιστικά στοιχεία βεβαιώνουν ότι η θανατική ποινή λειτουργεί πάντοτε αποτρεπτικά και μειώνει τα προμελετημένα εγκλήματα. [Λάθος]

ε. Το ενδεχόμενο της δικαστικής πλάνης είναι σοβαρός λόγος για την κατάργηση της ποινής του θανάτου. [Σωστό]

στ. Η προβολή των θανατικών εκτελέσεων από την τηλεόραση αποτρέπει την εγκληματικότητα. [Λάθος]

Β2. Να καταγράψετε μέσα από το κείμενο δύο επιχειρήματα που επικαλούνται οι υποστηρικτές της θανατικής ποινής και δύο επιχειρήματα που προβάλλουν όσοι ζητούν την κατάργησή της.

Οι υποστηρικτές της θανατικής ποινής επικαλούνται ως επιχείρημα αφενός την απονομή της δικαιοσύνης που βασίζεται στη θεωρία της ανταπόδοσης κι αφετέρου τον προληπτικό χαρακτήρα της ποινής αυτής.

Εκείνοι που ζητούν την κατάργησή της επικαλούνται το γεγονός πως η θανατική ποινή όχι μόνο δεν αποτρέπει από το έγκλημα αλλά εξαγριώνει και εξαχρειώνει τους ανθρώπους και τους εθίζει στην ιδέα της επιτρεπόμενης εξόντωσης του άλλου, κάτι που γίνεται εμφανές από την υψηλή ανθρωποκτόνο εγκληματικότητα στις χώρες όπου γίνονται θανατικές εκτελέσεις. Επιπλέον, επισημαίνουν το ενδεχόμενο της δικαστικής πλάνης, καθώς υπάρχουν πολλές περιπτώσεις κατά τις οποίες άνθρωποι καταδικάστηκαν και εκτελέστηκαν για αδικήματα που δεν διέπραξαν ποτέ.

Β3. «Παρά ταύτα οι ανθρωποκτονίες... και από την τηλεόραση».

α. Να αναφέρετε τον τρόπο πειθούς που χρησιμοποιεί η συγγραφέας στο παραπάνω απόσπασμα.

β. Στο ίδιο απόσπασμα να αναγνωρίσετε τα μέσα πειθούς και να σημειώσετε τις φράσεις με τις οποίες καταγράφονται.

α. Στο παραπάνω απόσπασμα η συγγραφέας χρησιμοποιεί ως τρόπο πειθούς την επίκληση στη λογική.

β. Ως μέσα πειθούς η συγγραφέας χρησιμοποιεί:

α) τεκμήρια (Το γεγονός τούτο επιβεβαιώνεται και από τα στατιστικά στοιχεία.... / Τούτο, για παράδειγμα, συμβαίνει στις ΗΠΑ...)

β) επιχειρήματα (Οι ανθρωποκτονίες εκ προμελέτης γίνονται παρά το γεγονός της ύπαρξης της ποινής του θανάτου, καθώς συχνά ο δράστης υπολογίζει ότι θα διαφύγει την ανακάλυψη και τη σύλληψη. / Η εσχάτη των ποινών όχι μόνο δεν αποτρέπει από το έγκλημα, αλλά εξαγριώνει και εξαχρειώνει τους ανθρώπους και τους εθίζει στην ιδέα της επιτρεπόμενης εξόντωσης του άλλου. Έτσι, στις χώρες όπου γίνονται θανατικές εκτελέσεις εμφανίζεται υψηλή ανθρωποκτόνος εγκληματικότητα.)

Β4. Για καθεμιά από τις παρακάτω προτάσεις να γράψετε στο τετράδιό σας το γράμμα της αρίθμησής της και δίπλα σ’ αυτό τη σύνθετη λέξη με πρώτο ή δεύτερο συνθετικό τη λέξη κόσμος, που συμπληρώνει σωστά το νόημά της. Σε κάθε πρόταση να χρησιμοποιηθεί διαφορετική λέξη.

α. Η παρουσία πολλών ξένων τουριστών στη Μύκονο προσδίδει στο νησί κοσμοπολίτικο χαρακτήρα.

β. Η μάχη του Μαραθώνα χαρακτηρίστηκε κοσμοϊστορικό γεγονός.

γ. Η σημερινή μορφή της παγκόσμιας οικονομίας συναντά ισχυρές αντιδράσεις.

δ. Η ευρεία καθιέρωση της νέας τεχνολογίας επέφερε κοσμογονικές αλλαγές στις εργασιακές σχέσεις.

ε. Την τελευταία ημέρα υποβολής των μηχανογραφικών δελτίων των υποψηφίων για

τα Α.Ε.Ι. ή Τ.Ε.Ι. παρατηρήθηκε πρωτοφανής κοσμοσυρροή.

Β5. α. «Το γεγονός τούτο επιβεβαιώνεται από τα στατιστικά στοιχεία».

Να μετατρέψετε την παθητική σύνταξη σε ενεργητική.

- Τα στατιστικά στοιχεία επιβεβαιώνουν τούτο το γεγονός.

β. «Η ιστορία βρίθει δικαστικών πλανών και στην αλλοδαπή ποινική βιβλιογραφία υπάρχουν εκτενείς αναφορές σε σωρεία παρόμοιων περιστατικών».

Να μετατρέψετε την παρατακτική σύνδεση σε σύνδεση καθ’ υπόταξη.

- Η ιστορία βρίθει δικαστικών πλανών, όπως αυτό γίνεται εμφανές και στην αλλοδαπή ποινική βιβλιογραφία, στην οποία υπάρχουν εκτενείς αναφορές σε σωρεία παρόμοιων περιστατικών.

Γ. Ας υποθέσουμε ότι συμμετέχεις ως εκπρόσωπος της ελληνικής νεολαίας στη Γενική Συνέλευση του Ο.Η.Ε. που πρόκειται να αποφασίσει για την κατάργηση της θανατικής ποινής σε παγκόσμιο επίπεδο. Να ετοιμάσεις τη γραπτή εισήγησή σου, στην οποία με στοιχεία από το κείμενο και από τις γνώσεις ή τις εμπειρίες σου, απευθυνόμενος/η στη λογική και στο συναίσθημα των ακροατών σου, θα στηρίξεις τη σχετική πρωτοβουλία του Ο.Η.Ε. και θα σχολιάσεις παράλληλα τον αντίλογο των εισηγητών εκείνων που υποστηρίζουν τη σκοπιμότητα να διατηρηθεί η ποινή του θανάτου. (500-600 λέξεις)

Αξιότιμα μέλη της Γενικής Συνελεύσεως

Το θέμα που τίθεται προς συζήτηση σήμερα δεν θα πρέπει να ιδωθεί τόσο υπό το πρίσμα του σωφρονισμού και της αναγκαιότητας αυτού, όσο ως μια αποφασιστική παρέμβαση υπέρ του βασικότερου εκ των ανθρωπίνων δικαιωμάτων∙ του δικαιώματος στη ζωή. Η θανατική ποινή είναι μια απολύτως καταδικαστέα πράξη βαρβαρότητας που αντλεί την καταγωγή της από περιόδους του παρελθόντος κατά τις οποίες κυριαρχούσαν απολυταρχικές απόψεις κι η ανθρώπινη ζωή δεν συνιστούσε πρωταρχική αξία.

Η θανατική ποινή φανερώνει ποικίλες ανησυχητικές παραδοχές για κάθε κοινωνία που την επιβάλλει∙ απουσία πίστης στη δυνατότητα των ανθρώπων να αναμορφωθούν, αδυναμία ή απροθυμία της ίδιας της κοινωνίας να στηρίξει τη διαδικασία αναμόρφωσης, ελλιπή ή υπό αίρεση αναγνώριση του οφειλόμενου σεβασμού στην αξία κάθε ανθρώπινης ζωής. Παραδοχές που ίσως προκαλούν μικρότερη εντύπωση όταν προέρχονται από κράτη αυταρχικής νοοτροπίας, στα οποία είναι ήδη εμφανής η έλλειψη σεβασμού απέναντι στον κάθε πολίτη, προκαλούν, όμως, αλγεινή εντύπωση όταν προέρχονται από δημοκρατικές κοινωνίες, απ’ τις οποίες θα περίμενε κανείς αδιαπραγμάτευτη και σταθερή αναγνώριση της ανθρώπινης ζωής ως πρώτιστης και κυρίαρχης αξίας.

Αναφέρονται συχνά οι υποστηρικτές της θανατικής ποινής στους εγκληματίες εκείνους που είτε προκαλούν αποτροπιασμό στους πολίτες με τις ειδεχθείς πράξεις τους είτε προβαίνουν κατ’ εξακολούθηση σε εγκληματικές και δολοφονικές πράξεις, τονίζοντας πως είναι μάταιο ή και προκλητικό ακόμη να δείχνεται απέναντί τους επιείκεια και ανθρωπισμός. Λησμονούν, ωστόσο, να αναφερθούν τόσο στο αποτρόπαιο των εκτελέσεων των καταδικασθέντων, όσο και στο πόσες ανθρώπινες ζωές έχει καταλήξει να αφαιρεί η ίδια η πολιτεία. Μήπως, λοιπόν, δεν γίνεται και το κράτος ένας κατά συρροή «δολοφόνος», όταν επιμένει να εφαρμόζει τη θανατική ποινή; Λησμονούν, επίσης, να λάβουν υπόψη τους τον αντίκτυπο που έχει στους πολίτες η επίσημη αυτή αναγνώριση της θανάτωσης ως αποδεκτού τρόπου απονομής δικαιοσύνης. Πόσο σεβασμό αναμένει μια κοινωνία απ’ τους πολίτες της απέναντι στην ανθρώπινη ζωή, όταν η ίδια τη σέβεται μόνο υπό όρους;

Αναφέρονται, επιπροσθέτως, οι υποστηρικτές της στον αποτρεπτικό χαρακτήρα που έχει η θανατική ποινή, καθώς τη θεωρούν πιο αποτελεσματικό φόβητρο σε σχέση με τις ποινές κάθειρξης. Η πραγματικότητα, εντούτοις, δείχνει να διαψεύδει την πεποίθησή τους αυτή, εφόσον αποδεικνύεται και στατιστικώς πως σε χώρες που εφαρμόζεται η θανατική ποινή, οι δολοφονίες διατηρούνται σε υψηλά επίπεδα. Γίνεται, επομένως, αντιληπτό πως η θανατική ποινή δεν αποτελεί ικανό αποτρεπτικό παράγοντα για ορισμένα σημαίνοντα εγκλήματα, καθώς αυτά είτε τελούνται από ανθρώπους που βρίσκονται σε κατάσταση ισχυρής συναισθηματικής φόρτισης  οπότε δεν λαμβάνουν καν υπόψη τους τις πιθανές συνέπειες των πράξεών τους, είτε από άτομα που διαπράττουν το έγκλημα έχοντας ήδη αποδεχτεί το ενδεχόμενο του θανάτου τους. Άνθρωποι που επιχειρούν τρομοκρατικές ενέργειες ή πολιτικά εγκλήματα, είναι ήδη αποφασισμένοι να θυσιάσουν ακόμη και τη ζωή τους.

Εκείνο που οφείλει κάθε κοινωνία να εξετάζει είναι όχι το με πόση σκληρότητα θα πρέπει να αντιμετωπίσει τους πολίτες της που εγκληματούν, αλλά το πώς θα αποτρέψει εξαρχής τέτοιου είδους αναποτελεσματικές συμπεριφορές. Ο άνθρωπος που εγκληματεί δεν είναι κάποιος που έχει χάσει πλήρως την ανθρωπιά του, αλλά κάποιος που αποδείχθηκε περισσότερο ευάλωτος από άλλους απέναντι στις δυσκολίες και τις απαιτήσεις της ζωής. Ο άνθρωπος που καταφεύγει στη βία ως απάντηση σε όσα τον πληγώνουν, το κάνει γιατί ίσως δεν γνώρισε στη ζωή του άλλο τρόπο έκφρασης ή συμπεριφοράς. Ζητούμενο, άρα, θα πρέπει να είναι ο περιορισμός εκείνων των παραγόντων που θρέφουν και εντείνουν τη βία. Η ανεργία, η απουσία ορθής αγωγής, η ενδοσχολική και ενδοοικογενειακή βία, οι κοινωνικές διακρίσεις και πλείστα άλλα προβλήματα κάθε σύγχρονης πολιτείας, είναι όσα θα πρέπει κυρίως να τίθενται στο επίκεντρο του προβληματισμού μας.

Η θανατική ποινή -ας μην το παραγνωρίζουμε- δεν αποτρέπει πιθανά εγκλήματα, όχι περισσότερο τουλάχιστον από την ισόβια κάθειρξη. Η θανατική ποινή συνιστά μια ακραία βιαιότητα, απέναντι, μάλιστα, σ’ εκείνους από τους πολίτες που έχουν μεγαλύτερη ανάγκη τη διορθωτική παρέμβαση της πολιτείας. Ας θέσουμε, λοιπόν, ένα οριστικό τέρμα στην εκδικητική εκείνη αντιμετώπιση του εγκλήματος, που επιτρέπει τη διαιώνιση της στρεβλής άποψης πως η θανάτωση ανθρώπων είναι κάτι το αποδεκτό. Μόνο η έμπρακτη απόδειξη απόλυτου σεβασμού απέναντι στην ανθρώπινη ζωή, μπορεί να αποτελέσει την αρχή μιας πραγματικής ψυχικής αναμόρφωσης εκείνου που διέπραξε το έγκλημα, κι ένα ξεκάθαρο μήνυμα προς όλους πως τίποτε δεν συνιστά ικανή αιτιολόγηση για την αφαίρεση μιας ζωής.

Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας.

Εξετάσεις Ομογενών 2016: Νεοελληνική Γλώσσα

Εξετάσεις Ομογενών 2016: Νεοελληνική Γλώσσα

ΚΕΙΜΕΝΟ

Με τα χρόνια, άρχισα να συνηθίζω στην ιδέα ότι ο κόσμος δεν θα αλλάξει ποτέ ή, τουλάχιστον, δεν θα αλλάξει μέσω της λογοτεχνίας. Ταυτόχρονα, δυσκολευόμουν όλο και περισσότερο να φανταστώ έναν κόσμο χωρίς τη λογοτεχνία, χωρίς τη δημιουργική φαντασία κάποιων που με έσωζε από την αφόρητη πλήξη της καθημερινότητας.

Λέμε συχνά ότι η αφήγηση είναι μια ανάγκη τόσο φυσική όσο και η αναπνοή, και το εννοούμε. Η αφήγηση γεννήθηκε με το ανθρώπινο είδος. Οι άνθρωποι αφηγούνται ιστορίες από τα προϊστορικά χρόνια και κάποιες από αυτές, με πρώτα τα Ομηρικά Έπη, συνεχίζουμε να τις έχουμε στην καρδιά μας. Στον πυρήνα κάθε αφήγησης υπάρχει ένας μύθος αλλά όχι μόνο: υπάρχουν χαρακτήρες που προεκτείνουν τα σύνορα της δικής μας ύπαρξης. Ταυτιζόμαστε μαζί τους, είναι οι μικροί μας «ήρωες», όντα φανταστικά αλλά πέρα για πέρα οικεία. Μεγαλώνουμε μαζί τους και κάθε τόσο προσθέτουμε κι άλλους μέσα από τις αναγνώσεις μας, εμπλουτίζοντας τη ζωή μας με καινούργιους «φίλους».

Στο τέλος, δεν μπορούμε να φανταστούμε έναν κόσμο χωρίς τον Οδυσσέα, την Αντιγόνη, τον Βασιλιά Ληρ, τους αδελφούς Καραμαζόφ ή την Άννα Καρένινα. Οι πρωταγωνιστές των μικρών και μεγάλων αφηγήσεων καταλήγουν να είναι ένα είδος οικογένειας για μας – οικεία πρόσωπα που αποκτούν σταθερή θέση στη ζωή μας.

Αναρωτιέται, βέβαια, κανείς τι κερδίζουμε από την ανάγνωση ενός λογοτεχνικού βιβλίου. Ζητούμε από τους συγγραφείς να μας συναρπάσουν με τις ιστορίες τους, αλλά καλά θα κάνουν να μείνουν στην ικανότητά τους να αφηγούνται και ας αφήσουν σε εμάς το δικαίωμα να εξάγουμε συμπεράσματα.

Ποια είναι, λοιπόν, η χρησιμότητα της λογοτεχνίας, αν αυτή δεν μεταφέρει μηνύματα και πρακτικές συμβουλές στους αναγνώστες της; Η απάντηση βρίσκεται στο βασικό εργαλείο της που δεν είναι άλλο από τη γλώσσα. Όργανο επικοινωνίας και έκφρασης, η γλώσσα αποτελεί πιστοποιητικό της ανθρώπινης νοημοσύνης. Είναι στην ουσία το διαβατήριο για την κοινωνική μας ζωή, το ρούχο που φοράμε. Κι όπως συμβαίνει πάντοτε με την ένδυση, το γούστο παίζει τον πρωτεύοντα ρόλο. Αυτό που συνήθως υποτιμούμε στη σχέση μας με τη λογοτεχνία είναι το ζήτημα της αισθητικής. Κι είναι παράξενο, αν σκεφτούμε πως στην εποχή μας όλοι απευθύνονται στην αισθητική μας, προκειμένου να κερδίσουν την καταναλωτική μας εύνοια. Καλαίσθητα καταστήματα, καλαίσθητα προϊόντα, καλαίσθητες ρεκλάμες. Έχουμε εξορίσει την κακογουστιά από τη ζωή μας όχι και από τη λογοτεχνία.

Συχνά, άκουγα ορισμένους στον κύκλο μου να λένε πως η λογοτεχνία φαντάζει σήμερα ανεπίκαιρη, σαν πιστόλι με άσφαιρα που δεν βρίσκει στόχο, και χαμογελούσα. Είχα βεβαιωθεί πια: Αυτός ο κόσμος ο αφυδατωμένος από ιδέες, ο στερημένος από κάθε είδους έμπνευση, με τις εύθραυστες δημοκρατίες των οικονομικών κολοσσών και των χρηματιστηρίων, με τις κοινωνίες των καταναλωτών και των συναισθηματικά αναλφάβητων, χρειάζεται όσο τίποτε άλλο την αύρα της λογοτεχνικής δημιουργίας. Στον ίδιο βαθμό, ίσως, που έχει ανάγκη τα δάση, τις καθαρές θάλασσες και το φυσικό περιβάλλον.

Δημήτρης Στεφανάκης, Πώς η λογοτεχνία σού αλλάζει τη ζωή, Εκδόσεις Ψυχογιός, 2016.

(Απόσπασμα σε διασκευή)

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

Α.1. Να γράψετε στο τετράδιό σας την περίληψη του κειμένου που σας δόθηκε (100 - 120 λέξεις). Μονάδες 25

Ο συγγραφέας εξετάζει τη θέση και τη χρησιμότητα της λογοτεχνίας στη σύγχρονη εποχή. Αν και ξεκινά με την παραδοχή πως η λογοτεχνία δεν μπορεί ν’ αλλάξει τον κόσμο, επισημαίνει, ωστόσο, πως η αφήγηση ιστοριών αποτελεί μέρος της ανθρώπινης δράσης ήδη από τα προϊστορικά χρόνια. Ενώ, οι διάφοροι λογοτεχνικοί χαρακτήρες καταλήγουν συχνά να κατακτούν σταθερή θέση στη ζωή των αναγνωστών, αφού ταυτίζονται με αυτούς και τους νιώθουν απολύτως οικείους. Ακολούθως ο γράφων επιχειρεί ν’ απαντήσει στο καίριο ερώτημα σχετικά με τη χρησιμότητα της λογοτεχνίας, αναφερόμενος στην ιδιαίτερη αξία του βασικού της εργαλείου∙ της γλώσσας. Η γλώσσα, λοιπόν, που συνδέεται τόσο με την κοινωνική υπόσταση των ανθρώπων όσο και με τη νοητική τους ικανότητα, είναι το κέρδος από τη λογοτεχνία. Τέλος, ο συγγραφέας θεωρεί πως αυτός ο κόσμος του καταναλωτισμού και της συναισθηματικής ένδειας χρειάζεται τη λογοτεχνία περισσότερο απ’ οτιδήποτε άλλο.      

Β.1. Να επαληθεύσετε ή να διαψεύσετε, σύμφωνα με το κείμενο, τις παρακάτω διαπιστώσεις, γράφοντας στο τετράδιό σας, δίπλα στο γράμμα που αντιστοιχεί σε κάθε πρόταση, τη λέξη Σωστό, αν η πρόταση είναι σωστή, ή τη λέξη Λάθος, αν η πρόταση είναι λανθασμένη:

α. Με τον μύθο και τους χαρακτήρες που υπάρχουν στην αφήγηση προεκτείνονται τα σύνορα της ύπαρξής μας. = Σωστό

β. Οι πρωταγωνιστές των λογοτεχνικών βιβλίων γίνονται σχεδόν μέλη της οικογένειάς μας. = Σωστό

γ. Η λογοτεχνία μεταφέρει πρακτικές συμβουλές στους αναγνώστες της. = Λάθος

δ. Η καλαισθησία δεν παίζει κυρίαρχο ρόλο στη ζωή του ανθρώπου. = Λάθος

ε. Ο καταναλωτισμός απομακρύνει τον άνθρωπο από τη λογοτεχνία. = Σωστό

Μονάδες 10

Β.2.α. Να βρείτε τα δομικά μέρη της δεύτερης παραγράφου (“Λέμε συχνά... καινούργιους «φίλους»”). (μονάδες 3)

Θεματική περίοδος: Λέμε συχνά ότι η αφήγηση είναι μια ανάγκη τόσο φυσική όσο και η αναπνοή, και το εννοούμε.

Σχόλια / Λεπτομέρειες: Η αφήγηση γεννήθηκε με το ανθρώπινο είδος. Οι άνθρωποι αφηγούνται ιστορίες από τα προϊστορικά χρόνια και κάποιες από αυτές, με πρώτα τα Ομηρικά Έπη, συνεχίζουμε να τις έχουμε στην καρδιά μας. Στον πυρήνα κάθε αφήγησης υπάρχει ένας μύθος αλλά όχι μόνο: υπάρχουν χαρακτήρες που προεκτείνουν τα σύνορα της δικής μας ύπαρξης. Ταυτιζόμαστε μαζί τους, είναι οι μικροί μας «ήρωες», όντα φανταστικά αλλά πέρα για πέρα οικεία. Μεγαλώνουμε μαζί τους και κάθε τόσο προσθέτουμε κι άλλους μέσα από τις αναγνώσεις μας, εμπλουτίζοντας τη ζωή μας με καινούργιους «φίλους».

Κατακλείδα: ---

β. Ποια νοηματική σχέση εκφράζουν οι παρακάτω διαρθρωτικές λέξεις;

ταυτόχρονα (στην πρώτη παράγραφο)

βέβαια (στην τέταρτη παράγραφο)

λοιπόν (στην πέμπτη παράγραφο)

ίσως (στην έκτη παράγραφο) (μονάδες 4)

Μονάδες 7

ταυτόχρονα: Με τη λέξη αυτή δηλώνεται πως κάτι συμβαίνει την ίδια στιγμή ή στο ίδιο χρονικό διάστημα με κάτι άλλο.

βέβαια: Με τη λέξη αυτή δηλώνεται πως ακολουθεί κάποια επιφύλαξη ή συμπληρωματική σκέψη του γράφοντος.

λοιπόν: Με τη λέξη αυτή εκφράζεται απορία.

ίσως: Με τη λέξη αυτή ο γράφων δηλώνει την περιορισμένη βεβαιότητα που έχει για τη σκέψη που διατυπώνει∙ εκφράζεται πιθανότητα ή ενδεχόμενο.

Β.3.α. Να βρείτε στο κείμενο που σας δόθηκε και να καταγράψετε πέντε χαρακτηριστικά παραδείγματα μεταφορικής χρήσης της γλώσσας. (μονάδες 5)

- συνεχίζουμε να τις έχουμε στην καρδιά μας

- προεκτείνουν τα σύνορα της δικής μας ύπαρξης

- το διαβατήριο για την κοινωνική μας ζωή

- Έχουμε εξορίσει την κακογουστιά από τη ζωή μας

- ο αφυδατωμένος από ιδέες

β. Τι θέλει να πετύχει ο συγγραφέας με τη χρήση της ερώτησης στην αρχή της πέμπτης παραγράφου; («Ποια είναι, λοιπόν, η χρησιμότητα της λογοτεχνίας, αν αυτή δεν μεταφέρει μηνύματα και πρακτικές συμβουλές στους αναγνώστες της;») (μονάδες 3) Μονάδες 8

Ο συγγραφέας με τη χρήση της ερώτησης κεντρίζει το ενδιαφέρον του αναγνώστη, εφόσον του δημιουργεί την αίσθηση πως το ερώτημα απευθύνεται στον ίδιο, προκειμένου, επί της ουσίας, να παρουσιάσει με μεγαλύτερη έμφαση ένα καίριο σημείο των συλλογισμών του.

Β.4.α. Να δώσετε ένα συνώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου: αφηγούνται, καταλήγουν, χρησιμότητα, βασικό, ρούχο. (Μονάδες 5)

αφηγούνται: διηγούνται

καταλήγουν: φτάνουν, οδηγούνται

χρησιμότητα: ωφελιμότητα

βασικό: θεμελιώδες

ρούχο: ένδυμα

β. Να δώσετε ένα αντώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις: συχνά, συνεχίζουμε, κερδίσουν, καλαίσθητα, ανεπίκαιρη. (Μονάδες 5)

Μονάδες 10

συχνά: σπάνια

συνεχίζουμε: σταματάμε, διακόπτουμε

κερδίσουν: χάσουν

καλαίσθητα: ακαλαίσθητα, κακόγουστα  

ανεπίκαιρη: επίκαιρη  

Γ.1. Η Τέχνη και ειδικότερα η Λογοτεχνία συμβάλλουν στην καλλιέργεια του ανθρώπου. Παρ’ όλα αυτά, σήμερα, οι νέοι όλο και περισσότερο απομακρύνονται τόσο από την Τέχνη όσο και από τη Λογοτεχνία.

1) Για ποιους λόγους πιστεύετε ότι παρατηρείται αυτό το φαινόμενο;

2) Πώς, κατά τη γνώμη σας, η ενασχόληση ενός νέου με τη Λογοτεχνία μπορεί να επηρεάσει τη διαμόρφωση της προσωπικότητάς του;

Να αναπτύξετε τις απόψεις σας σχετικά με τα παραπάνω σε ένα άρθρο, το οποίο θα δημοσιευθεί στην ηλεκτρονική εφημερίδα του σχολείου σας. (500-600 λέξεις)

Μονάδες 40

Τίτλος

«Η Λογοτεχνία ως πολύτιμος φορέας αγωγής για τους νέους!»  

Πρόλογος

Η τέχνη αποτελεί μια αναγκαία μορφή έκφρασης για τους ανθρώπους, καθώς δίνει διέξοδο σε συναισθηματικές εντάσεις, αλλά και στην έμφυτη δημιουργικότητα και φαντασία, ενώ, συνάμα, καλλιεργεί το αισθητικό τους κριτήριο. Συνεισφορά πολλαπλά ευεργετική, που λαμβάνει ακόμη περισσότερες προεκτάσεις αν ιδωθεί σε σχέση με τη λογοτεχνία, την κατεξοχήν νοητική έκφανση της τέχνης, η οποία, μεταξύ άλλων, ενισχύει και διευρύνει την αντιληπτική και γλωσσική ικανότητα των ατόμων. Εντούτοις, παρά τα ποικίλα αυτά οφέλη, τόσο η τέχνη εν γένει, όσο και η λογοτεχνία ειδικότερα αδυνατούν να προσελκύσουν στον επιθυμητό βαθμό το ενδιαφέρον και την προσοχή των νέων ανθρώπων.

1^ο Ζητούμενο

- Η απαιτητικότητα της λογοτεχνίας μοιάζει ασύμβατη με το πνεύμα ευκολίας της σύγχρονης εποχής. Πολλοί νέοι άνθρωποι έχουν παρασυρθεί από το κλίμα της άμεσης και εύκολης ευχαρίστησης που διακρίνει την εποχή μας, γεγονός που τους απομακρύνει από τη «δύσκολη» ψυχαγωγία της λογοτεχνίας. Υπό την επίδραση της τηλεόρασης και του διαδικτύου που έχουν στη διάθεσή τους τον εύκολο εντυπωσιασμό της εικόνας και του ήχου, η ατομική ενασχόληση μ’ ένα λογοτεχνικό βιβλίο δύσκολα προσελκύει το ενδιαφέρον των νέων.

- Επικράτηση του πνεύματος της χρησιμοθηρίας. Με τη σκέψη των περισσότερων νέων να βρίσκεται στην επαγγελματική αποκατάσταση και στη διασφάλιση ενός ικανοποιητικού βιοτικού επιπέδου, ό,τι δεν μπορεί να αξιοποιηθεί πρακτικά στην προσπάθεια κάλυψης αυτών των πρωταρχικών στόχων φαντάζει περιττό και ανούσιο.

- Εκτοπισμός της τέχνης από ευτελείς και ανώφελες μορφές διασκέδασης. Η απομάκρυνση των νέων από τη λογοτεχνία οφείλεται ως ένα βαθμό και στην απουσία αυτής της ενασχόλησης από τη ζωή των μεγαλύτερων ανθρώπων. Σε μια κοινωνία που οι περισσότεροι ενήλικες επιλέγουν την τηλεόραση, και δη τα πλέον ανούσια προγράμματα, για να γεμίσουν τον ελεύθερο χρόνο τους, απουσιάζει το πρότυπο εκείνο που θα στρέψει τους νέους στην ποιοτική ψυχαγωγία της λογοτεχνικής ανάγνωσης.

- Αδυναμία του σχολείου να εμφυσήσει την αγάπη για τη λογοτεχνία στους νέους. Με το μάθημα της λογοτεχνίας να βασίζεται σε αποσπάσματα λογοτεχνικών κειμένων, που δεν κατορθώνουν να μεταδώσουν πραγματικά την ουσία και το βάθος του ολοκληρωμένου κειμένου∙ με τις ώρες της λογοτεχνίας να χρησιμοποιούνται συχνά για να καλυφθούν ελλείψεις στο μάθημα της Νεοελληνικής Γλώσσας, αλλά και με τη στρεβλή εντύπωση ορισμένων διδασκόντων πως οι μαθητές κατανοούν από μόνοι τους την ιδιαίτερη αξία αυτού του μαθήματος, προκύπτει μια ελλιπής και αναποτελεσματική εκπροσώπηση της λογοτεχνίας στο πλαίσιο του σχολείου, που εύλογα δεν μεταδίδει στους μαθητές αγάπη κι ενδιαφέρον για τα λογοτεχνικά και ποιητικά έργα.

- Ελλιπής ή και ανύπαρκτη προώθηση της λογοτεχνίας από τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης. Η τηλεόραση και το διαδίκτυο που έχουν εξαιρετικά μεγάλη δύναμη ως προς το να επηρεάζουν το κοινό -θετικά, αλλά και αρνητικά- και να διαμορφώνουν αγοραστικές τάσεις και συμπεριφορές, δεν αξιοποιούνται επαρκώς για την προώθηση της λογοτεχνίας. Οι λογοτέχνες, όπως και οι ειδικοί σε λογοτεχνικά θέματα, δεν έχουν την αναγκαία εμπορικότητα, ώστε να τους αφιερωθεί χρόνος από τα μεγάλα κανάλια. Έτσι, αντί τα ΜΜΕ να επιχειρήσουν να διαμορφώσουν ένα πιο ποιοτικό πλαίσιο προτιμήσεων στους θεατές του, επιλέγουν -ατυχώς- να προσαρμόζουν το πρόγραμμά τους στην αυξημένη ζήτηση για ευτελή θεάματα.

- Απουσία μέριμνας ώστε οι βιβλιοθήκες (δημοτικές & σχολικές) να αποτελέσουν μέρος της καθημερινότητας των νέων. Οι δήμοι και τα σχολεία που έχουν βιβλιοθήκες αρκούνται στο να τις διατηρούν ανοιχτές, χωρίς εντούτοις να επιχειρούν μέσα από θεματικές δραστηριότητες και εκδηλώσεις να προσελκύσουν το ενδιαφέρον των νέων. Το ωφέλιμο, ωστόσο, θα ήταν να υπάρχει συνεχής δραστηριοποίηση από τη μεριά των υπεύθυνων φορέων, ώστε η βιβλιοθήκη από ανοίκειος χώρος να τραπεί σε μέρος συνάντησης και δημιουργικής ενασχόλησης.  

2^ο Ζητούμενο

- Εντοπισμός κοινών εμπειριών και προβληματισμών. Η ανάγνωση λογοτεχνικών έργων επιτρέπει στους εφήβους, που συχνά αισθάνονται πως δεν μπορούν να βρουν πραγματική κατανόηση από τους γύρω τους, να συνειδητοποιήσουν πως κοινά προβλήματα και παρόμοιες ανησυχίες έχουν κατά καιρούς κι άλλοι άνθρωποι. Τους επιτρέπει, δηλαδή, να εντοπίσουν μέσα στο σύμπαν των λογοτεχνικών ηρώων διαδρομές όμοιες με τις δικές τους και να βιώσουν τη συναισθηματική ικανοποίηση της αναγνώρισης στοιχείων του εαυτού τους σ’ έναν λογοτεχνικό χαρακτήρα. Το λογοτεχνικό έργο τρέπεται, έτσι, σε αληθινό σύντροφο του νέου και τον βοηθά να αντιμετωπίσει ανησυχίες και φοβίες που διστάζει να παραδεχτεί σε άλλους ανθρώπους∙ ακόμη και στους πιο κοντινούς του.             

- Επαφή με τη συγκεντρωμένη σοφία της εμπειρίας του συγγραφέα. Πέρα από τη δυνατότητα που δίνεται στο νέο να αντλήσει πολύτιμη συναισθηματική και ψυχολογική στήριξη μέσα από τα έργα της λογοτεχνίας, του δίνεται, επιπροσθέτως, η ευκαιρία να έρθει σ’ επαφή με τις εμπειρίες των συγγραφέων, που φροντίζουν να καταγράφουν στο έργο τους συμπεράσματα, σκέψεις και προβληματισμούς που τους γέννησε η πορεία τους στη ζωή. Έχουν, άρα, τη δυνατότητα να ζήσουν μέσα από τα λογοτεχνικά βιβλία πολύ περισσότερες ζωές και να αντλήσουν καίριες διαπιστώσεις για τη ζωή, τις απαιτήσεις και το νόημά της, βιώνοντας -από την ασφάλεια του σπιτιού τους- τις πολυποίκιλες εμπειρίες άλλων ανθρώπων.

- Ενίσχυση του ήθους τους. Οι νέοι δεν έχουν μόνο την ευκαιρία να βιώσουν μέσα από τα λογοτεχνικά έργα ποικίλες εμπειρίες, που συχνά ξεπερνούν κατά πολύ το συνηθισμένο πλαίσιο της ζωής όπως το έχουν υπόψη τους, αλλά και να κατανοήσουν την αξία της διαμόρφωσης και της διατήρησης ενός άρτιου συστήματος ηθικών αρχών. Η λογοτεχνία, άλλωστε, τείνει να αποτυπώνει και να αναδεικνύει την ιδιαίτερη σημασία που έχει το ενάρετο ήθος για τους ανθρώπους∙ οι λογοτεχνικοί ήρωες είτε ξεκινούν έχοντας ποιότητα ήθους είτε καταλήγουν να κατανοήσουν και να αποδεχτούν την ιδιαίτερη αξία της.

- Διεύρυνση της νοητικής και αντιληπτικής ικανότητας. Η επαφή με τα λογοτεχνικά έργα ενισχύει καίρια τις νοητικές δυνατότητες των νέων ανθρώπων, καθώς από τη μία εμπλουτίζει σημαντικά τις γλωσσικές τους γνώσεις -και κατ’ επέκταση τη συλλογιστική τους ικανότητα- κι από την άλλη φέρνει αντιμέτωπους τους νέους με ηθικά διλήμματα, με εμπειρίες και καταστάσεις που θέτουν σε δοκιμασία τις αντιληπτικές τους ικανότητες, κατορθώνοντας σταδιακά να τις ενισχύσουν σημαντικά.

- Δραστικός περιορισμός της μισαλλοδοξίας, της απολυτότητας και του ρατσισμού. Κάθε λογοτεχνικό έργο προσφέρει στον νέο την ευκαιρία να αντικρίσει την πραγματικότητα μέσα από τα μάτια ενός άλλου ανθρώπου, που πιθανώς ανήκει σε άλλο έθνος, σε άλλη φυλή κι έχει διαφορετικές απόψεις, διαφορετικά βιώματα και τελείως διαφορετικό τρόπο να κατανοεί την πραγματικότητα. Πρόκειται για μια εκπληκτική ευκαιρία αγωγής, καθώς ο νέος μπαίνει επί της ουσίας στη θέση του άλλου ανθρώπου και βλέπει τον κόσμο από τη δική του οπτική, μαθαίνοντας τελικά πως δεν μπορεί να υπάρξει ένας απόλυτος τρόπος θέασης και κατανόησης του κόσμου, όπως και δεν μπορεί να υπάρχει μία και μόνη άποψη για κάθε θέμα.

- Κατάλυση χρονικών και τοπικών συνόρων. Μέσα από τα λογοτεχνικά έργα ο νέος έχει την ευκαιρία να ζήσει σε παλαιότερες εποχές ή σε άλλες χώρες, βαθαίνοντας σημαντικά την ευαισθησία του και την κατανόησή του απέναντι στους άλλους ανθρώπους. Αίφνης, λαμβάνει μια σημαντική και ξεκάθαρη εικόνα για το πώς ήταν οι συνθήκες ζωής για τους ανθρώπους των προηγούμενων χρόνων ή για το πώς είναι η ζωή σε μια άλλη χώρα -ισχυρότερη ή ασθενέστερη-, κι αρχίζει να συνειδητοποιεί πως οι ομοιότητες στις ανησυχίες, αλλά και στις επιθυμίες των ανθρώπων είναι σταθερά περισσότερες από τις διαφορές∙ αρχίζει να συνειδητοποιεί τις διαχρονικές, αλλά και τις εφήμερες τάσεις στη ζωή των ανθρώπων.