Πανελλαδικές ΕΠΑ.Λ 2020: Νέα Ελληνικά (Θέματα & Απαντήσεις)

Detlev van Ravenswaay

Πανελλαδικές ΕΠΑ.Λ 2020: Νέα Ελληνικά (Θέματα & Απαντήσεις)  

Α. ΜΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Εισαγωγικό Σημείωμα

Πρόκειται για άρθρο σε εβδομαδιαίο περιοδικό που αναφέρεται στην Παγκόσμια Ημέρα για το Νερό, η οποία σηματοδοτεί κάθε χρόνο μια επείγουσα υπενθύμιση ότι το υδάτινο στοιχείο είναι από τα πολυτιμότερα για την ανθρώπινη ύπαρξη.

Παγκόσμια Ημέρα για το Νερό

     Σύμφωνα με έρευνα που εκπόνησε ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας πριν από ακριβώς έναν χρόνο, περίπου δύο δισεκατομμύρια άνθρωποι σε όλον τον κόσμο δεν έχουν πρόσβαση σε καθαρό πόσιμο νερό. Κατά τις εκτιμήσεις, καθημερινά δεκάδες πεθαίνουν από δηλητηριάσεις που οφείλονται σε ακατάλληλο για πόση νερό. Με αυτά τα δεδομένα (και υπάρχουν και άλλα, δραματικά και τρομακτικά), ο καθιερωμένος εορτασμός της Παγκόσμιας Ημέρας για το Νερό, κάθε χρόνο στις 22 Μαρτίου, αποκτά ξεχωριστή σημασία για όλους μας. Γιατί θυμίζει το αυτονόητο σε έναν κόσμο που επενδύοντας συχνά στο ανούσιο έχει την τάση να ξεχνάει το σημαντικό: ότι το νερό είναι διεθνής προτεραιότητα. Γιατί είναι εξίσου σημαντικό με το οξυγόνο που αναπνέουμε και με το φως του ήλιου. Γιατί, πολύ απλά και απόλυτα, είναι η ζωή.

     Η Παγκόσμια Ημέρα για το Νερό καθιερώθηκε στη συνδιάσκεψη του ΟΗΕ σχετικά με το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη, που πραγματοποιήθηκε στο Ρίο Ντε Τζανέιρο της Βραζιλίας το 1992. Όσο και αν μοιάζει μια ακόμα Παγκόσμια Ημέρα ανάμεσα στις εκατοντάδες που γιορτάζουμε, παραμένει από τις πιο σημαντικές, έστω και για καθαρά συμβολικούς λόγους:

     Για τις ταλαιπωρημένες γυναίκες και τα αδικημένα ανήλικα παιδιά που περπατούν καθημερινά για πολλά χιλιόμετρα, μέσα σε τραγικές συνθήκες, για να βρουν και να μεταφέρουν λίγο νερό στα σπίτια τους. Για τους περισσότερους από 65 εκατομμύρια συνανθρώπους μας που έχουν τα τελευταία χρόνια εγκαταλείψει τις εστίες τους αναζητώντας περιοχές, όπου υπάρχει νερό, σε μια δραματική προσπάθεια να επιβιώσουν. Για τα περισσότερα από 700 παιδιά κάτω των πέντε ετών που πεθαίνουν καθημερινά από ασθένειες, οι οποίες προκαλούνται από το μολυσμένο νερό. Ακόμα και για τα ζώα, που θύματα της λειψυδρίας αφανίζονται-τραγικές οι φωτογραφίες που έχουν δημοσιεύσει τα τελευταία χρόνια οι φωτογράφοι της άγριας φύσης.

     Ωστόσο, όπως μαθαίνουμε και στο σχολείο, χωρίς πιθανώς να καταλαβαίνουμε εκείνη τη στιγμή πόσο σημαντική είναι η πληροφορία, το νερό αποτελεί το 60% του ανθρώπινου σώματος. Και αυτό το ταλαίπωρο ανθρώπινο σώμα χρειάζεται καθημερινά περισσότερα από ενάμισι λίτρο καθαρού νερού, για να μπορεί να λειτουργεί σωστά. Χωρίς αυτό, χωρίς το υγρό στοιχείο, μετά βίας επιβιώνουμε για έξι-επτά ημέρες, τη στιγμή που χωρίς φαγητό μπορεί να αντέξουμε περισσότερο από μήνα. Πολλοί αριθμοί, πολλά τα στοιχεία που καταθέτουν οι επιστήμονες, πολλές οι έρευνες οι οποίες δημοσιεύονται και επιβεβαιώνουν εκείνο που όλοι γνωρίζουμε: πόσο απαραίτητο μάς είναι το νερό.

     Οι ειδικοί κρούουν (ξανά και ξανά τα τελευταία χρόνια) τον κώδωνα του κινδύνου προτείνοντας λύσεις, τη στιγμή που η λειψυδρία προβάλλει ως η νέα παγκόσμια κρίση που μέχρι το 2025 θα πλήξει τέσσερα δισεκατομμύρια ανθρώπους. Η καταστροφή των

δασών, η ατμοσφαιρική μόλυνση, η κατασπατάληση των φυσικών πόρων, η κακή διαχείριση των βιομηχανικών απορριμμάτων είναι μερικοί παράγοντες που έρχονται, για να επιδεινώσουν την κατάσταση. Υπάρχει όμως (ευτυχώς !) και αντίδραση από τον (συνειδητοποιημένο) κόσμο. Αυτή η αντίδραση για την κλιματική αλλαγή γίνεται όλο και πιο έντονη και μας επιτρέπει να ελπίζουμε πως έστω την τελευταία στιγμή θα κάνουμε εκείνο που πρέπει για το νερό, για το καλό μας, για την επιβίωσή μας.

     Ζωγράφοι, συνθέτες, λογοτέχνες και ποιητές δανείζονται τη δροσιά των υδάτων και την προσθέτουν στην τέχνη τους. Όμορφες, τρυφερές και εκστατικές εικόνες ενέπνεε και εμπνέει το υγρό στοιχείο. Και εμείς καλούμαστε τώρα, περισσότερο από κάθε άλλη φορά, να το προσέξουμε, να το φροντίσουμε, να σεβαστούμε την αξία του.

Κοσμάς Βίδος, Παγκόσμια Ημέρα για το Νερό, ΒΗΜΑgazino, 22 Μαρτίου 2020 (Διασκευή).

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

1η δραστηριότητα

Α1. Να εξηγήσετε με δικά σας λόγια σε μία παράγραφο 60-80 λέξεων γιατί είναι σημαντική η καθιέρωση του εορτασμού της Παγκόσμιας Ημέρας για το Νερό, σύμφωνα με το άρθρο που διαβάσατε.

Μονάδες 15

Η Παγκόσμια Ημέρα για το Νερό αποτελεί μια καλή αφορμή υπενθύμισης τόσο της ιδιαίτερης αξίας του νερού, χωρίς το οποίο δεν μπορεί να υπάρξει ζωή, όσο και του γεγονότος ότι μεγάλο μέρος του πληθυσμού δεν έχει εύκολη πρόσβαση σε αυτό. Πλήθος φτωχών ανθρώπων ταλαιπωρούνται καθημερινά για να μεταφέρουν λίγο νερό στα σπίτια τους, ενώ πολλοί άλλοι -μεταξύ αυτών και παιδιά- πεθαίνουν, επειδή δεν έχουν πρόσβαση σε πόσιμο νερό. Η έλλειψη, άλλωστε, πόσιμου νερού προκαλεί ήδη κύματα μετανάστευσης και σε λίγα μόλις χρόνια θα πλήττει άμεσα τουλάχιστον τέσσερα δισεκατομμύρια ανθρώπους.

2η δραστηριότητα

Α2. Να γράψετε έναν δικό σας τίτλο για το κείμενο που να ευαισθητοποιεί το αναγνωστικό κοινό (μον. 3), δικαιολογώντας πώς συνδέεται η επιλογή σας με το περιεχόμενο του κειμένου (μον. 3).

Μονάδες 6

«Η λειψυδρία σκοτώνει τα παιδιά μας»

Με τον τίτλο αυτό δίνεται έμφαση αφενός στο γεγονός ότι μεγάλο μέρος των θυμάτων που προκύπτουν εξαιτίας της λειψυδρίας είναι παιδιά («Για τα περισσότερα από 700 παιδιά κάτω των πέντε ετών που πεθαίνουν καθημερινά από ασθένειες, οι οποίες προκαλούνται από το μολυσμένο νερό.») κι αφετέρου στην παγκόσμια διάσταση του προβλήματος, που δεν αφήνει περιθώρια εφησυχασμού σε κανέναν από εμάς («… η λειψυδρία προβάλλει ως η νέα παγκόσμια κρίση που μέχρι το 2025 θα πλήξει τέσσερα δισεκατομμύρια ανθρώπους»).

Α3. «Και εμείς καλούμαστε τώρα, περισσότερο από κάθε άλλη φορά, να το προσέξουμε, να το φροντίσουμε, να σεβαστούμε την αξία του». Τι πετυχαίνει ο αρθρογράφος με τη χρήση του α΄ πληθυντικού προσώπου;

Μονάδες 3

Με τη χρήση του α΄ πληθυντικού προσώπου το κείμενο αποκτά ζωντάνια και αμεσότητα, ενώ, συνάμα, τονίζεται η ανάγκη για συλλογική δράση, εφόσον το πρόβλημα είναι κοινό για όλους τους ανθρώπους. Ο αρθρογράφος δεν αποστασιοποιείται από το θέμα που διερευνά, συμμετέχει κι αυτός στον κοινό προβληματισμό, ώστε να διαφανεί εναργέστερα η επίγνωση πως η ευθύνη για την επίλυση του κρίσιμου αυτού ζητήματος είναι συλλογική.

Α4. Να γράψετε ένα συνώνυμο για καθεμία από τις υπογραμμισμένες λέξεις στις παρακάτω φράσεις/προτάσεις:

α) διεθνής προτεραιότητα

β) ταλαιπωρημένες γυναίκες

γ) έχουν εγκαταλείψει τις εστίες τους

δ) κρούουν τον κώδωνα

ε) ατμοσφαιρική μόλυνση

στ) να επιδεινώσουν την κατάσταση

Μονάδες 6

α) διεθνής = παγκόσμια, οικουμενική

β) ταλαιπωρημένες = βασανισμένες, καταπονημένες, κουρασμένες

γ) εστίες = σπίτια, κατοικίες, πατρίδες

δ) κρούουν = χτυπούν

ε) μόλυνση = ρύπανση

στ) επιδεινώσουν = χειροτερέψουν

3η δραστηριότητα

Α5. Με αφορμή το άρθρο που διαβάσατε, να γράψετε μία ομιλία, την οποία θα απευθύνετε στους συμμαθητές και στις συμμαθήτριές σας με θέμα τους τρόπους με τους οποίους εσείς οι νέοι μπορείτε να προστατέψετε το υδάτινο στοιχείο (200–250 λέξεις).

Μονάδες 20

Αγαπητοί συμμαθητές και συμμαθήτριες,

     Ένα άρθρο του Κοσμά Βίδου σχετικά με την Παγκόσμια Ημέρα για το Νερό αποτέλεσε το έναυσμα για να σας απευθύνω ορισμένες σκέψεις και ανησυχίες μου αναφορικά με το φαινόμενο της λειψυδρίας. Πιθανώς ορισμένοι να θεωρείτε πως το πρόβλημα αυτό δεν μας επηρεάζει άμεσα, ωστόσο θα πρέπει να γνωρίζετε πως σε λίγα μόλις χρόνια θα πλήττει τουλάχιστον τους μισούς κατοίκους του πλανήτη.

     Πρόκειται, όπως αντιλαμβάνεστε, για ένα κρίσιμο πρόβλημα που μπορεί να αντιμετωπιστεί μόνο μέσα από τη συλλογική δράση των πολιτών κάθε χώρας, εφόσον οι όποιες αποσπασματικές ή μεμονωμένες προσπάθειες δεν θα έχουν επαρκή αποτελέσματα. Έτσι, σε κάθε χώρα οι πολίτες οφείλουν να πιέσουν τις κυβερνήσεις τους προκειμένου να λάβουν αυστηρότερα μέτρα απέναντι σ’ εκείνους που μολύνουν τις θάλασσες και τον υδροφόρο ορίζοντα. Τα βιομηχανικά απόβλητα, τα αστικά λύματα, όπως και τα απορρίμματα, που αποτελούν βασικές πηγές μόλυνσης του υδάτινου στοιχείου, θα πρέπει να τεθούν στο στόχαστρο συστηματικών ελέγχων.

     Αντιστοίχως, βέβαια, το πρόβλημα αυτό θα πρέπει να τεθεί υπόψη και του συνόλου των πολιτών, προκειμένου να γίνει πλήρως κατανοητό πως η ευθύνη για την προστασία του νερού μας βαρύνει όλους. Κάθε εθελοντική δράση που θα έχει ως στόχο τον καθαρισμό των ακτών, όπως και την ενημέρωση των συμπολιτών μας για την κρισιμότητα του ζητήματος, θα συνιστά ένα σημαντικό βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση. Αν ευαισθητοποιηθεί η πλειονότητα των πολιτών και υπάρξει αλλαγή στην προσωπική τους στάση απέναντι σε θέματα που σχετίζονται με την ορθή διαχείριση της οικιακής κατανάλωσης, το όφελος θα είναι σημαντικό.

     Όταν ερχόμαστε αντιμέτωποι με τόσο κρίσιμα προβλήματα οφείλουμε να δρούμε όλοι με στόχο την επίλυσή τους, έστω κι αν θεωρούμε πως οι μικρές δικές μας δράσεις είναι μικρής σημασίας. Αν καθένας από εμάς συζητήσει το θέμα αυτό με τους φίλους και την οικογένειά του, θα έχουμε ήδη συμβάλει στην ευαισθητοποίηση ενός ευρύτερου αριθμού ανθρώπων σχετικά με το ζήτημα αυτό.      

Β. ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Εισαγωγικό Σημείωμα

Το συγκεκριμένο απόσπασμα προέρχεται από τη 13η ιστορία του μυθιστορήματος του Ίταλο Καλβίνο Μαρκοβάλντο ή Οι εποχές στην πόλη. Ο ήρωας εργάζεται ως αχθοφόρος σε μια εταιρεία για να ζήσει την πολυμελή οικογένειά του. Στη δουλειά του και στο καφενείο ακούει διαρκώς ιστορίες που αποκαλύπτουν στοιχεία σχετικά με την κερδοσκοπία στα τρόφιμα και αποφασίζει να δράσει...

ΑΝΟΙΞΗ

13. Πού είναι πιο γαλάζιος ο ποταμός

[...] «Όλες μου οι προσπάθειες θα πρέπει ν’ αποσκοπούν», ορκίστηκε στον εαυτό του, «στο να προσφέρω στην οικογένειά μου τροφές που δεν έχουν περάσει από τα επίβουλα χέρια των κερδοσκόπων». Το πρωί που πήγαινε στη δουλειά του συναντούσε μερικές φορές ανθρώπους με πετονιές και λαστιχένιες μπότες να κατευθύνονται στο ποτάμι. «Αυτός είναι ο τρόπος», είπε ο Μαρκοβάλντο. Εκεί στην πόλη, όμως, το ποτάμι μάζευε σκουπίδια, αποχετεύσεις και υπονόμους, και του προξενούσε βαθιά αποστροφή. «Πρέπει να βρω ένα μέρος», είπε, «όπου το νερό θα είναι αληθινό νερό και τα ψάρια αληθινά ψάρια. Εκεί θα ρίξω την πετονιά μου».

Οι μέρες είχαν αρχίσει να μεγαλώνουν: μετά τη δουλειά ο Μαρκοβάλντο έπαιρνε το μοτοποδήλατό του και πήγαινε να εξερευνήσει το ποτάμι και τους παραποτάμους του στους λόφους πάνω από την πόλη. Τον ενδιέφεραν κυρίως οι περιοχές όπου το νερό έτρεχε μακριά από τον ασφαλτόδρομο. Έπαιρνε τα μονοπάτια ανάμεσα στα δάση με τις ιτιές, προχωρούσε όσο γινόταν με το μοτοποδήλατό του κι έπειτα – αφήνοντάς το σ’ ένα σύθαμνο – συνέχιζε με τα πόδια, ώσπου να φτάσει στο νερό. Μια φορά χάθηκε: τριγυρνούσε σε απότομες όχθες γεμάτες θάμνους και δεν έβρισκε πια μονοπάτι ούτε ήξερε πού βρισκόταν το ποτάμι: ξαφνικά, παραμερίζοντας μερικά κλαδιά, είδε λίγα μέτρα παρακάτω τα σιωπηλά νερά – ήταν ένα πλάτωμα του ποταμού σαν μια μικρή ήσυχη λεκάνη – μ’ ένα γαλάζιο χρώμα που θύμιζε λίμνη στα βουνά.

Η συγκίνηση δεν τον εμπόδισε να διερευνήσει τις αδιόρατες πτυχές του ρεύματος. Και να που η επιμονή του επιβραβεύτηκε! Ένα σκίρτημα, η αναμφισβήτητη ένδειξη ενός πτερύγιου κάτω από την επιφάνεια του νερού, κι έπειτα κι άλλο, κι άλλο, τόση ευτυχία, που δεν πίστευε στα μάτια του: εδώ ήταν το λημέρι όλων των ψαριών του ποταμού, ο παράδεισος κάθε ψαρά, άγνωστος ίσως σε όλους, εκτός απ’ αυτόν. Καθώς επέστρεφε  (ήδη είχε αρχίσει να σκοτεινιάζει), σταματούσε για να χαράξει σημάδια στους κορμούς της φτελιάς και να σωριάσει πέτρες σε ορισμένα σημεία, ώστε να μπορέσει να ξαναβρεί το δρόμο.

Τώρα δεν του έλειπε παρά ο εξοπλισμός. Ωστόσο το είχε ήδη σκεφτεί: ανάμεσα στους γείτονες και το προσωπικό της εταιρείας είχε εντοπίσει καμιά δεκαριά φανατικούς ψαράδες. Με μισόλογα και υπαινιγμούς, με ξεχωριστές στον καθένα υποσχέσεις ότι θα τον πληροφορήσει μόλις βεβαιωθεί για ένα μέρος γεμάτο πέστροφες που μόνο αυτός ήξερε, κατάφερε να δανειστεί από δω κι από κει ένα οπλοστάσιο ψαρά πρωτοφανές σε πληρότητα.

Τώρα πια δεν του έλειπε τίποτα: καλάμι, πετονιές, αγκίστρια, δολώματα, απόχη, μπότες, τσάντα, ο καιρός ωραίος, δύο ώρες ελεύθερες – από τις έξι ως τις οχτώ – προτού να πάει στη δουλειά, το ποτάμι με τις πέστροφες...

Είναι δυνατό να μην έπιανε τίποτα; Πράγματι: μόλις έριχνε το αγκίστρι, έβγαζε ψάρι· οι πέστροφες τσιμπούσαν ανυποψίαστες. Μιας και με την πετονιά ήταν τόσο εύκολο, δοκίμασε με το δίχτυ: ήταν τόσο καλόβολες οι πέστροφες, που έπεφταν μες στο δίχτυ με τα μάτια κλειστά.

Όταν ήρθε η ώρα να φύγει, η τσάντα του ήταν πια γεμάτη. Έψαξε να βρει ένα μονοπάτι για ν’ ανηφορίσει την όχθη.

– Έι, εσείς! – σε μια καμπή της όχθης, ανάμεσα στις λεύκες, στεκόταν ένας τύπος με πηλήκιο αγροφύλακα και τον κοιτούσε βλοσυρός.

– Εγώ; Τι έγινε; έκανε ο Μαρκοβάλντο με το προαίσθημα ότι κάτι άγνωστο απειλούσε τις πέστροφές του.

– Πού τα έπιασες αυτά τα ψάρια; είπε ο φύλακας.

– Ε; Γιατί; και η καρδιά του Μαρκοβάλντο πήγαινε να σπάσει.

– Αν τα ψάρεψες εδώ κάτω, πέταξέ τα αμέσως: δεν είδες το εργοστάσιο εδώ παραπάνω; και πράγματι έδειχνε ένα μακρύ και χαμηλό κτήριο που φαινόταν πέρα από τις ιτιές μετά τη στροφή του ποταμού και που γέμιζε τον αέρα καπνούς και τα νερά μ’ ένα πυκνό σύννεφο σ’ ένα απερίγραπτο χρώμα ανάμεσα στο τιρκουάζ και το βιολετί. Τουλάχιστον  δεν είδες τι χρώμα έχει το νερό; Εργοστάσιο χρωμάτων: το ποτάμι έχει δηλητηριαστεί απ’ αυτό το μπλε, το ίδιο και τα ψάρια. Πέταξέ τα αμέσως, αλλιώς θα σου τα κατάσχω!

Τώρα ο Μαρκοβάλντο ήθελε να τα πετάξει όσο πιο γρήγορα γινόταν, να τα ξεφορτωθεί, λες και μόνη η μυρωδιά τους μπορούσε να τον δηλητηριάσει. [...]

επίβουλα: αυτά που χαρακτηρίζονται από κακές προθέσεις

σύθαμνο: πολλοί θάμνοι μαζί

φτελιά: είδος δέντρου

καμπή: στροφή

βλοσυρός: αυτός που έχει αυστηρό βλέμμα

Απόσπασμα από το βιβλίο του Ίταλο Καλβίνο, Μαρκοβάλντο ή Οι εποχές στην πόλη, μετάφραση Έφη Καλλιφατίδη, Εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα, 1989, σελ. 90-92.

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

1η δραστηριότητα

Β1. Να αναπτύξετε σε μια παράγραφο 50-60 λέξεων με ποιες ενέργειες επιχειρεί ο Μαρκοβάλντο να λύσει το πρόβλημα που αντιμετωπίζει και ποιο είναι το αποτέλεσμα.

Μονάδες 15

Ο Μαρκοβάλντο πάσχιζε να εξασφαλίσει στην οικογένειά του τροφή, χωρίς να προσφύγει στους κερδοσκόπους. Σκέφτηκε, λοιπόν, να το επιτύχει αυτό ψαρεύοντας στο ποτάμι. Η εκτεταμένη μόλυνση του ποταμού, ωστόσο, τον εξαναγκάζει σε μια επίπονη και χρονοβόρα αναζήτηση του κατάλληλου σημείου. Εντελώς αναπάντεχα εντοπίζει ένα σημείο του ποταμού που μοιάζει ιδανικό, διασφαλίζει από γνωστούς του τα κατάλληλα εργαλεία και αρχίζει το ψάρεμα. Ο ενθουσιασμός του, ωστόσο, διαψεύδεται όταν ένας αγροφύλακας του επισημαίνει πως το συγκεκριμένο σημείο είναι εξαιρετικά μολυσμένο.

2η δραστηριότητα

Β2. α) Ο αφηγητής χρησιμοποιεί περιγραφή, διάλογο και μονόλογο. Να δώσετε από ένα παράδειγμα για καθέναν από αυτούς τους αφηγηματικούς τρόπους μέσα από το κείμενο (μον. 9).

Περιγραφή: «και πράγματι έδειχνε ένα μακρύ και χαμηλό κτήριο που φαινόταν πέρα από τις ιτιές μετά τη στροφή του ποταμού και που γέμιζε τον αέρα καπνούς και τα νερά μ’ ένα πυκνό σύννεφο σ’ ένα απερίγραπτο χρώμα ανάμεσα στο τιρκουάζ και το βιολετί»

Διάλογος: «– Έι, εσείς! – σε μια καμπή της όχθης, ανάμεσα στις λεύκες, στεκόταν ένας τύπος με πηλήκιο αγροφύλακα και τον κοιτούσε βλοσυρός.

– Εγώ; Τι έγινε; έκανε ο Μαρκοβάλντο με το προαίσθημα ότι κάτι άγνωστο απειλούσε τις πέστροφές του.

– Πού τα έπιασες αυτά τα ψάρια; είπε ο φύλακας.

– Ε; Γιατί; και η καρδιά του Μαρκοβάλντο πήγαινε να σπάσει.»

Μονόλογος: «Αυτός είναι ο τρόπος», είπε ο Μαρκοβάλντο... «Πρέπει να βρω ένα μέρος», είπε, «όπου το νερό θα είναι αληθινό νερό και τα ψάρια αληθινά ψάρια. Εκεί θα ρίξω την πετονιά μου».

β) « – ήταν ένα πλάτωμα του ποταμού σαν μια μικρή ήσυχη λεκάνη – μ’ ένα γαλάζιο χρώμα που θύμιζε λίμνη στα βουνά».

Στην παραπάνω περίοδο να εντοπίσετε ένα εκφραστικό μέσο και να εξηγήσετε τι πετυχαίνει με αυτό ο αφηγητής (μον. 6).

Μονάδες 15

Στην περίοδο αυτή αξιοποιείται μια παρομοίωση «σαν μια μικρή ήσυχη λεκάνη», μέσω της οποίας ο αφηγητής επιχειρεί να αποδώσει πιο παραστατικά την εικόνα του χώρου που περιγράφει. Ο αναγνώστης κατανοεί, έτσι, καλύτερα το γεγονός πως στο σημείο εκείνο ο ποταμός ήταν πιο πλατύς, αλλά και πιο ήρεμος. Το κείμενο γίνεται κατ’ αυτό τον τρόπο σαφέστερο και κερδίζει σε ζωντάνια.

3η δραστηριότητα

Β3. Ποιες σκέψεις και συναισθήματα σας προκαλεί η περιπέτεια του Μαρκοβάλντο; Να αναπτύξετε την απάντησή σας σ’ ένα κείμενο 100–150 λέξεων.

Μονάδες 20

Η απόφαση του ήρωα να αφιερώσει όλες του τις προσπάθειες στο να διασφαλίσει τροφή για την οικογένειά του, χωρίς να αφεθεί στα χέρια των κερδοσκόπων, παραπέμπει στη διάθεση κάθε πατέρα και γονιού να κάνει καθετί προς όφελος των παιδιών και της οικογένειάς του. Οι καθημερινές και επίπονες αναζητήσεις του μέχρι να βρει ένα αμόλυντο τμήμα του ποταμού για να μπορέσει να ψαρέψει, δείχνουν ακριβώς πόσο πρόθυμοι είναι οι γονείς να θυσιάσουν κάθε στιγμή του δικούς του χρόνου για χάρη των παιδιών τους. Η περιπέτεια αυτή του ήρωα μου προκαλεί συναισθήματα συγκίνησης, τόσο λόγω των αγαθών του προθέσεων και της αφοσίωσης που έχει στην οικογένειά του, όσο και λόγω του άτυχου τέλους που προκύπτει παρά τη φιλότιμη διάθεσή του και την επίμοχθη προσπάθειά του. Ο Μαρκοβάλντο, όπως και κάθε γονιός, έχει κατά νου μόνο το πώς θα προσφέρει ό,τι καλύτερο μπορεί στους δικούς του, έστω κι αν χρειαστεί να ταλαιπωρηθεί ο ίδιος. Είναι, έτσι, ιδιαίτερα απογοητευτικό το γεγονός ότι στο τέλος δεν καταφέρνει να πετύχει τον στόχο του. 

Επαναληπτικές Πανελλαδικές ΕΠΑ.Λ 2019: Νέα Ελληνικά (Θέματα & Απαντήσεις)

Mario Sanchez Nevado

Επαναληπτικές Πανελλαδικές ΕΠΑ.Λ 2019: Νέα Ελληνικά (Θέματα & Απαντήσεις)  

Α. ΜΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Εισαγωγικό Σημείωμα

Το άρθρο αναφέρεται στον ρόλο που μπορεί να διαδραματίσει η γνήσια συγνώμη στη ζωή μας.

Πανίσχυρο φάρμακο η ειλικρινής συγνώμη

Οι περισσότεροι άνθρωποι λένε «συγνώμη» πολλές φορές την ημέρα για ασήμαντα πράγματα, όπως όταν σκοντάφτουν κατά λάθος πάνω σε κάποιον ή δεν του κράτησαν την πόρτα για να περάσει. Αυτού του είδους οι απολογίες είναι εύκολες και συνήθως γίνονται αμέσως αποδεκτές με ένα σχόλιο του τύπου «κανένα πρόβλημα». Όταν, όμως, το «συγνώμη» λέγεται για να διορθώσει σκληρά λόγια ή πράξεις που στ’ αλήθεια πλήγωσαν τον αποδέκτη τους, ξαφνικά γίνεται πολύ δύσκολο να το πει κανείς.

Και αν, παρά τις καλές προθέσεις, η συγνώμη ειπωθεί με λανθασμένο τρόπο, τότε είναι ορατός ο κίνδυνος αντί να μαλακώσει τον πόνο του άλλου ατόμου, να το εξοργίσει, θέτοντας σε κίνδυνο ακόμα και σημαντικές σχέσεις. Όπως αναφέρει η εφημερίδα «Νew York Times», αυτό που πρέπει να συνειδητοποιήσουμε είναι πως η ανάγκη να ζητήσουμε συγνώμη αφορά λιγότερο εμάς και περισσότερο τους ανθρώπους που, για οποιονδήποτε λόγο, προσβάλαμε με κάτι που είπαμε, κάναμε ή δεν κάναμε. Επιπλέον, όταν λέγεται με τον σωστό τρόπο αποτελεί πανίσχυρο φάρμακο, που κάνει καλό τόσο σε αυτόν που τη λέει, όσο και σε αυτόν που την δέχεται.

[...]

Κατ’ αρχάς δεν πρέπει να ακολουθείται από δικαιολογίες, διότι αυτές είναι ό,τι χρειάζεται για να εξαγριωθεί το άτομο που βλάψαμε και θέλουμε να μας συγχωρήσει. Όταν η συγνώμη συνοδεύεται από ένα «αλλά», χάνει την ειλικρίνειά της. Οι καλύτερες συγνώμες είναι σύντομες και δεν περιέχουν καμία δικαιολογία ή εξήγηση που μπορεί να τις ακυρώσει. Ούτε πρέπει η συγνώμη να συνοδεύεται από την προσμονή ότι το άλλο άτομο θα διαγράψει μεμιάς ό,τι συνέβη. Μπορεί στ’ αλήθεια να δεχθεί την ειλικρινή συγνώμη μας, αλλά να μην είναι ακόμα έτοιμο να μας συγχωρήσει για ό,τι κάναμε. Αυτό μπορεί να χρειαστεί καιρό για να συμβεί και, φυσικά, θα εξαρτηθεί από το αν θα επαναλάβουμε το παράπτωμα ή όχι.

Επιπλέον, δεν είναι σωστό να πιέζουμε τους άλλους να μας συγχωρήσουν. Η άποψη πως όποιος δεν συγχωρεί καταδικάζεται σε μια ζωή πίκρας και μίσους είναι λανθασμένη. Δεν είναι υποχρεωτικό να συγχωρήσουμε κάποιον για να ξεπεράσουμε κάτι που μας πίκρανε πολύ. Πολύ σημαντικό είναι επίσης η συγνώμη που ζητάμε να μην στοχεύει στις αντιδράσεις του άλλου ατόμου, αλλά στις πράξεις ή στα λόγια που τις προκάλεσαν. Η πρόταση «λυπάμαι που αισθάνεσαι έτσι» απομακρύνει το βάρος από εμάς και το μεταβιβάζει στο άλλο άτομο. Με άλλα λόγια, σημαίνει ότι δεν έχουμε μετανιώσει καθόλου. Απαραίτητο είναι ακόμα να ακούσουμε όσα έχει να πει το άτομο που προσβάλαμε, χωρίς να αντιδράσουμε αμυντικά.

Σε κάθε περίπτωση είναι γεγονός ότι, όταν κάποιος κατορθώνει να ζητήσει με ειλικρίνεια συγνώμη, όχι μόνο ωφελεί το άλλο άτομο, που μπορεί να αισθανθεί ανακουφισμένο και με λιγότερη πίκρα και θυμό, αλλά και τον ίδιο του τον εαυτό, διότι ενισχύει την αυτοεκτίμηση, την ακεραιότητα και την ωριμότητά του.

(Εφ. Τα Νέα, 2-2-2017, Διασκευή)

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

1η δραστηριότητα

Α1. Να αποδώσετε περιληπτικά στην τάξη σας σε ένα κείμενο 60-80 λέξεων το νόημα της τρίτης (3ης) και τέταρτης (4ης) παραγράφου: «Κατ’ αρχάς... χωρίς να αντιδράσουμε αμυντικά».

Μονάδες 15

2η δραστηριότητα

Α2. Να δώσετε έναν κυριολεκτικό τίτλο στο κείμενο.

Μονάδες 3

Α3. Να επισημάνετε δύο (2) διαρθρωτικές λέξεις ή φράσεις της τέταρτης (4ης) παραγράφου: «Επιπλέον... αμυντικά» και να εξηγήσετε τη λειτουργία τους.

Μονάδες 4

Α4. προσβάλαμε, πανίσχυρο, συγχωρήσει, προκάλεσαν: Με το δεύτερο συνθετικό καθεμίας από τις παραπάνω λέξεις να γράψετε μία ομόρριζη λέξη, απλή ή σύνθετη.

Μονάδες 8

3η δραστηριότητα

Α5. Σ’ ένα άρθρο να αναπτύξετε την άποψή σας για τις ευεργετικές συνέπειες της συγνώμης για το άτομο που την εκφράζει και το κοινωνικό σύνολο (200-250 λέξεις).

Μονάδες 20

Β. ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Εισαγωγικό Σημείωμα

Ο Ν. Βρεττάκος (1912-1991) έχει εκδώσει πολλές ποιητικές συλλογές και πεζά έργα. Έχει τιμηθεί με το κρατικό βραβείο ποίησης.

Παράκληση για συγνώμη

Κύριε!

Γείτονα!

Άνοιξε γείτονα!

Αν τυχόν και παραπονέθηκα

σε παρακαλώ να με συγχωρήσεις.

Αν είπα, αν έκλαψα, αν ζήτησα αγάπη,

αν χάιδεψα των παιδιών μου τα χέρια

σαν κάτι δικό μου,

αν δεν στάθηκα όσο

περήφανος θα ’πρεπε μέσα στη γύμνια μου,

αν είπα στον ήλιο πώς τίποτα

δεν του χρωστάω -

σε παρακαλώ να με συγχωρήσεις.

Κι αν θαρρείς πως δεν τ’ άξιζα

ξέχασέ με ως τ’ απόβραδο σαν

τα πουλιά που περνάνε,

σαν τα σύννεφα τ’ ουρανού

που δεν τα βρίσκει τ’ απόγευμα,

σαν τη χλόη που μαραίνεται

και δεν τη θυμάται

κανείς πια την ίδια.

Σβύσε* τα ίχνη μου. Σβύσε τους στίχους μου

που σημαδεύουν το πέρασμά μου. Δεν το ’θελα.

Η ψυχή μου φουρτούνιαζε και τότες δεν όριζα

το χέρι μου, Κύριε! Κι αν

τυχόν και δεν κράτησα

τον πόνο σου όμορφα

πάνω στον ώμο μου,

αν τρέκλισα κάτω απ’ το βάρος του,

αν λύγισα,

αν έφυγα, γείτονα,

σε παρακαλώ να με συγχωρήσεις.

(Νικηφόρος Βρεττάκος, Ο χρόνος και το ποτάμι, 1957)

*Στη λέξη «Σβύσε» διατηρείται η πρωτότυπη γραφή.

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

1η δραστηριότητα

Β1. Να γράψετε πέντε (5) από τους λόγους για τους οποίους ο ποιητής ζητά συγχώρεση.

Μονάδες 15

2η δραστηριότητα

Β2. α) Το ποίημα εντάσσεται στη μοντέρνα ποίηση. Να εντοπίσετε τρία (3) από τα χαρακτηριστικά της που βρίσκονται στο ποίημα. (μον. 9)

β) Να εντοπίσετε στο ποίημα μία (1) μεταφορά, μία (1) παρομοίωση και μία (1) εικόνα. (μον. 6)

Μονάδες 15

3η δραστηριότητα

Β3. Γράψτε ένα γράμμα «συγνώμης» σε ένα δικό σας άτομο που αδικήσατε ή πληγώσατε (100-150 λέξεις). (Να μην αναφέρετε το όνομά σας).

Μονάδες 20

Ενδεικτικές απαντήσεις

Α. ΜΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

1η δραστηριότητα

Α1. Αγαπητοί συμμαθητές, στο συγκεκριμένο απόσπασμα ο αρθρογράφος διερευνά τα χαρακτηριστικά μιας ειλικρινούς συγνώμης. Αρχικά επισημαίνει πως η συγνώμη δεν θα πρέπει να συνοδεύεται από δικαιολογίες, μήτε από την προσδοκία πως ο άλλος θα ξεχάσει ό,τι έγινε. Η συγχώρεση μπορεί να προκύψει με τον καιρό ή να μην επέλθει καθόλου, εφόσον το άτομο μπορεί να ξεπεράσει κάτι οδυνηρό χωρίς να συγχωρέσει τον άλλο. Τονίζει, επίσης, πως η συγνώμη συνιστά πλήρη αποδοχή της ευθύνης κι όχι μεταβίβασή της στο άλλο άτομο. Σημαίνει, τέλος, διάθεση να ακούσουμε εκείνον που πληγώσαμε.

Σας ευχαριστώ.

[Λέξεις: 89]

              

2η δραστηριότητα

Α2. Πώς επηρεάζει η συγνώμη τις διαπροσωπικές σχέσεις

Α3. Επίσης: Το επίρρημα αυτό δηλώνει προσθήκη (επιπροσθέτως)

Ακόμα: Το επίρρημα αυτό δηλώνει προσθήκη (επιπλέον)

Με άλλα λόγια: Με τη φράση αυτή δηλώνεται επεξήγηση

Α4. προσβάλαμε: αναβολή (επιβολή, διαβολή, καταβολή)

πανίσχυρο: ισχυρογνωμοσύνη (ανίσχυρος)

συγχωρήσει: αναχώρηση (χωροθέτηση, χωρονομία)

προκάλεσαν: ανακαλώ (επικαλούμαι, πρόσκληση, επίκληση)

3η δραστηριότητα

Α5.

Η αξία της ειλικρινούς συγνώμης

    Στο καθημερινό πλαίσιο των διαπροσωπικών σχέσεων είναι αναπόφευκτο να προκαλούνται προστριβές. Ενδέχεται, μάλιστα, λόγω μιας άστοχης φράσης ή μιας εν θερμώ αντίδρασης να επέλθει προσωρινή ρήξη στις σχέσεις φιλικών ή συγγενικών προσώπων. Ρήξη που μπορεί να θεραπευτεί με μια ειλικρινή συγνώμη. Με την ειλικρινή, δηλαδή, έκφραση μεταμέλειας, μέσω της οποίας επωφελείται τόσο το ίδιο το άτομο, όσο και το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο. 

     Το άτομο που ζητά συγνώμη οδηγείται εκ των πραγμάτων σε μια διαδικασία αυτοελέγχου, η οποία του επιτρέπει να εντοπίσει το λάθος του και το βοηθά να μην το επαναλάβει. Συμβάλλει, συνάμα, η συγνώμη στην ηθική βελτίωση του ατόμου, εφόσον το καθιστά ψυχικά ωριμότερο μέσα από την ανάληψη της ευθύνης για τις πράξεις του, αλλά και μέσα από τη συνειδητοποίηση πως τα λόγια κι οι πράξεις του έχουν επίπτωση στα συναισθήματα των άλλων ανθρώπων. Το άτομο παύει, έτσι, να είναι εγωκεντρικό και αντιλαμβάνεται πόσο σημαντικό είναι να λαμβάνει υπόψη του το πώς νιώθουν οι άνθρωποι γύρω του.

     Η συγνώμη, άλλωστε, ωφελεί εν γένει το κοινωνικό σύνολο και τις διαπροσωπικές σχέσεις των μελών του, καθώς σφυρηλατεί ειλικρινείς σχέσεις μεταξύ τους, χάρη στην επίγνωση πως όποιος σφάλλει έχει τη διάθεση και την ωριμότητα να απολογηθεί γι’ αυτό. Τα άτομα γίνονται κατ’ αυτό τον τρόπο πιο πρόθυμα να εμπιστευθούν το ένα το άλλο, μιας και σταδιακά εδραιώνεται ένα πνεύμα αλληλοκατανόησης μεταξύ τους. Με την υποχώρηση του εγωκεντρισμού και με τη διαρκή ενίσχυση της ενσυναίσθησης οι κοινωνικές σχέσεις γίνονται πιο ουσιαστικές και πιο σταθερές.

     Η συγνώμη, επομένως, διαδραματίζει ουσιαστικό ρόλο στη ζωή των ατόμων, μιας και τους οδηγεί στην ηθική τους βελτίωση και στη διαμόρφωση σταθερότερων σχέσεων. Έχοντας όλα αυτά κατά νου, ακόμη κι αν μοιάζει δύσκολο να ζητήσετε συγνώμη για κάτι που κάνατε, μη διστάζετε καθόλου, θα σας βγει σε καλό!

[Λέξεις: 294]

Β. ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

1η δραστηριότητα

Β1. Ο ποιητής απευθυνόμενος στον γείτονά του, αλλά επί της ουσίας στον Κύριο, ζητά συγχώρεση για κάθε του πιθανό λάθος. Ειδικότερα, ζητά συγνώμη αν έτυχε να του παραπονεθεί για κάτι. Ζητά συγνώμη αν αντιμετώπισε τα παιδιά του σαν να του ανήκουν, παραγνωρίζοντας την αυτονομία και την ανεξαρτησία τους. Ζητά συγνώμη αν δεν φάνηκε όσο περήφανος έπρεπε μέσα στη φτώχια του. Ζητά συγνώμη αν φάνηκε αχάριστος με το να πει στον ήλιο (στη ζωή) πως δεν του χρωστάει τίποτα για όσα εκείνος του προσέφερε. Ζητά, επίσης, συγνώμη αν δεν κατόρθωσε να υπομείνει αγόγγυστα τον πόνο του Κυρίου στους ώμους του και άρχισε να παραπατά και να λυγίζει υπό το βάρος του, κι αν κατέληξε να φύγει.

2η δραστηριότητα

Β2. α)

1. Στο ποίημα αξιοποιείται ο ελεύθερος στίχος, χωρίς μέτρο και χωρίς ομοιοκαταληξία.

2. Το ποίημα δεν χωρίζεται σε στροφές με βάση κάποιον κανόνα, μήτε έχουν αυτές ίδιο αριθμό στίχων. 

3. Στο ποίημα αξιοποιείται λεξιλόγιο της καθημερινής ομιλίας.  

β) Μεταφορά: δεν κράτησα / τον πόνο σου όμορφα

Παρομοίωση: σαν τα σύννεφα τ’ ουρανού / που δεν τα βρίσκει τ’ απόγευμα

Εικόνα: σαν τη χλόη που μαραίνεται

3η δραστηριότητα

Β3.

Αγαπημένε μου φίλε,

Γνωρίζω πως με τη συμπεριφορά μου και κυρίως με τα λόγια μου σε πλήγωσα πάρα πολύ και πως πιθανώς δεν έχεις καμία διάθεση να επικοινωνήσεις πια μαζί μου. Θα ήθελα, ωστόσο, να σου εκφράσω με κάθε ειλικρίνεια το πόσο πολύ έχω μετανιώσει γι’ αυτό που συνέβη και να σου ζητήσω συγνώμη για τον τρόπο που σου μίλησα. Θέλω να ξέρεις πως εκτιμώ βαθύτατα τη φιλία μας και πως δεν θα ήθελα να τη δω να χάνεται εξαιτίας μιας δικής μου ανωριμότητας. Ήμουν εκείνες τις μέρες πολύ απογοητευμένος και θυμωμένος, για λόγους που δεν είχαν καμία σχέση μ’ εσένα, κι αναζητούσα -το παραδέχομαι- κάποιον για να ξεσπάσω. Ένιωθα την ανάγκη να βγάλω προς το έξω το θυμό που συγκρατούσα και, ατυχώς, το ξέσπασμα αυτό έγινε σ’ εσένα. Αν μπορούσα με κάποιο τρόπο να διαγράψω εκείνες τις στιγμές, θα το έκανα αμέσως, διότι σου φέρθηκα με τόσο άσχημο τρόπο, χωρίς εσύ να φταις σε τίποτα. Θα ήθελα, λοιπόν, αν η φιλία μας συνεχίζει να σημαίνει κάτι για σένα, να μου δώσεις μια ευκαιρία να επανορθώσω.

Με αγάπη,

ο φίλος σου

[Λέξεις: 181]

Πανελλαδικές ΕΠΑ.Λ 2019: Νέα Ελληνικά (Θέματα & Απαντήσεις)

Nancy Merkle

Πανελλαδικές ΕΠΑ.Λ 2019: Νέα Ελληνικά (Θέματα & Απαντήσεις)  

Α. ΜΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Εισαγωγικό Σημείωμα

Ο Α. Καμύ το 1957 κερδίζει το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας. Στην ομιλία του στην Ακαδημία της Σουηδίας αναφέρεται στην Τέχνη και στον κοινωνικό ρόλο του καλλιτέχνη.

[...] Προσωπικά, μου είναι αδύνατον να ζήσω χωρίς την τέχνη μου. Αλλά ουδέποτε την έβαλα πάνω απ’ όλα. Αντιθέτως, μου είναι απαραίτητη γιατί συνυπάρχει με τον καθένα και μου επιτρέπει να ζω, έτσι όπως είμαι, στο ίδιο επίπεδο με όλους. Η τέχνη δεν είναι για μένα μια απόλαυση μοναχική. Είναι ένα μέσο για να αγγίζω τον μεγαλύτερο δυνατό αριθμό ανθρώπων, προσφέροντάς τους μια προνομιακή εικόνα για τους κοινούς πόνους και τις χαρές. Εξαναγκάζει, λοιπόν, τον καλλιτέχνη να μην απομονωθεί και του επιβάλλει την πιο ταπεινή και οικουμενική αλήθεια. Και αυτός που συχνά επιλέγει τη μοίρα του καλλιτέχνη επειδή αισθάνεται διαφορετικός, πολύ γρήγορα αντιλαμβάνεται ότι δεν θα τονώσει την τέχνη και τη διαφορετικότητά του παρά μόνον αποδεχόμενος την ομοιότητά του με όλο τον κόσμο.

Ο καλλιτέχνης διαπλάθεται μέσα σ’ ένα αδιάκοπο πηγαινέλα από το εγώ του στους άλλους, στο μεταίχμιο1 μεταξύ της αναγκαίας γι’ αυτόν ομορφιάς και της κοινότητας από την οποία αδυνατεί να αποσπαστεί. Γι’ αυτό τον λόγο οι αληθινοί καλλιτέχνες δεν περιφρονούν τίποτε και υποχρεώνουν εαυτούς να κατανοούν αντί να κρίνουν. Κι αν πρέπει να πάρουν το μέρος κάποιου σε αυτόν τον κόσμο, δεν μπορούν παρά να ταχθούν υπέρ μιας κοινωνίας όπου, σύμφωνα με την ιστορική ρήση του Νίτσε2, δεν θα κυριαρχεί πλέον ο κριτής αλλά ο δημιουργός, είτε είναι εργάτης είτε διανοούμενος.

[...] Ο καλλιτέχνης μπορεί να ξαναβρεί το αίσθημα μιας ζωντανής κοινωνίας που θα τον δικαιώσει με μόνη προϋπόθεση να αποδεχτεί, όσο του είναι δυνατόν, τη διπλή υποχρέωση που προσδίδει αξία στο έργο του: να ταχθεί στην υπηρεσία της αλήθειας και της ελευθερίας. Εφόσον, προορισμός του είναι να συνενώσει τον μεγαλύτερο δυνατόν αριθμό ανθρώπων, αδυνατεί να συμβιβαστεί με το ψεύδος και τη δουλεία που, όπου βασιλεύουν, πολλαπλασιάζουν τη μοναξιά. Όποιες κι αν είναι οι προσωπικές μας αναπηρίες, το μεγαλείο της δουλειάς μας θα ριζώσει μόνο αν αναλάβουμε μια δέσμευση διττή3, που δύσκολα τηρείται: την άρνηση του ψεύδους για ό,τι γνωρίζουμε και την αντίσταση στην καταπίεση.

(Αλμπέρ Καμύ, «Ο Καλλιτέχνης και η Εποχή του. Ομιλίες στη Σουηδία», εκδ. Καστανιώτης, Αθήνα, 2011, απόσπασμα, σελ. 26-28, διασκευή)

1 μεταίχμιο: το διαχωριστικό σημείο ανάμεσα σε δύο αντίθετες καταστάσεις

2 Νίτσε: Γερμανός φιλόσοφος

3 διττή: διπλή

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

1η δραστηριότητα

Α1. «Προσωπικά ... είτε διανοούμενος»: Παρουσιάστε περιληπτικά στην τάξη σας το περιεχόμενο του συγκεκριμένου αποσπάσματος του κειμένου. (60-80 λέξεις)

Μονάδες 15

2η δραστηριότητα

Α2. αντιθέτως, λοιπόν, γι’ αυτό τον λόγο, εφόσον: Ποιος είναι ο ρόλος της κάθε διαρθρωτικής λέξης/φράσης στη συνοχή του κειμένου;

Μονάδες 4

Α3. Να δώσετε έναν τίτλο στο κείμενο.

Μονάδες 3

Α4. α) ουδέποτε, επιτρέπει, αδυνατεί, δέσμευση: Να γράψετε ένα αντώνυμο για κάθε μία από τις παραπάνω λέξεις.

(μον. 4)

β) περιφρονούν, υποχρέωση: Για κάθε μία από τις παραπάνω λέξεις του κειμένου να δημιουργήσετε μία πρόταση που θα φανερώνει τη σημασία τους. (μον. 4)

Μονάδες 8

3η δραστηριότητα

Α5. Σε μία σύντομη ομιλία σας στη Βουλή των Εφήβων να προτείνετε τρόπους με τους οποίους το σύγχρονο σχολείο θα αναλάβει καθοριστικό ρόλο στην πρόοδο της τέχνης και του πολιτισμού. (200-250 λέξεις)

Μονάδες 20

Β. ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Εισαγωγικό Σημείωμα

Η Alda Merini είναι Ιταλίδα ποιήτρια και το 1996 προτάθηκε από τη Γαλλική Ακαδημία για το βραβείο Νόμπελ στη Λογοτεχνία.

[Ένα ποίημα δυο ερμηνείες]

Δεν έχω ανάγκη από χρήματα.

Έχω ανάγκη από αισθήματα,

από λέξεις, από λέξεις σοφά διαλεγμένες,

από λουλούδια που τα λένε σκέψεις,

από ρόδα που τα λένε παρουσίες,

από όνειρα που κατοικούν τα δέντρα,

από τραγούδια που κάνουν τ’ αγάλματα να χορεύουν,

από άστρα που ψιθυρίζουν στ’ αυτί των εραστών.

Έχω ανάγκη από ποίηση,

εκείνη τη μαγεία που καίει το βάρος των λέξεων,

που ξυπνά τις συγκινήσεις και φέρνει καινούργια χρώματα.

Alda Merini, Μετάφραση: Ευαγγελία Πολύμου,

https://bibliotheque.gr/article/67424.

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

1η δραστηριότητα

Β1. Σε μία παράγραφο 50–60 λέξεων να καταγράψετε ποιες είναι οι προσδοκίες της ποιήτριας. Τεκμηριώστε την απάντησή σας με στοιχεία του ποιήματος.

Μονάδες 15

2η δραστηριότητα

Β2. α) Να εντοπίσετε και να καταγράψετε τρεις προσωποποιήσεις που υπάρχουν στο ποίημα. (μον. 6) Τι πετυχαίνει με τη χρήση τους η ποιήτρια; (μον. 1)

β) Η φράση «έχω ανάγκη» επαναλαμβάνεται στο ποίημα. Να ερμηνεύσετε τη λειτουργία της επανάληψης ως προς το νόημα του κειμένου. (μον. 8)

Μονάδες 15

3η δραστηριότητα

Β3. Η ποιήτρια δηλώνει ότι έχει ανάγκη την ποίηση. Εσείς, στη ζωή σας, κατά πόσο έχετε ανάγκη από κάποια μορφή τέχνης (μουσική, ζωγραφική, θέατρο, λογοτεχνία κ.λπ.); Σε ένα κείμενο 100-150 λέξεων να αναπτύξετε την άποψή σας.

Μονάδες 20

Ενδεικτικές Απαντήσεις

Α. ΜΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

1^η Δραστηριότητα

Α1. Αγαπητοί συμμαθητές, ο Αλμπέρ Καμύ αναφέρεται στην κοινωνική διάσταση της τέχνης. Αρχικά τονίζει πως αν και θεωρεί την τέχνη αναγκαία για τον ίδιο, την αντικρίζει περισσότερο ως μέσο επικοινωνίας με τους άλλους. Ο καλλιτέχνης, άλλωστε, ακόμη κι εκείνος που νιώθει διαφορετικός, κατανοεί πως μόνο αναγνωρίζοντας τις ομοιότητές του με τους άλλους υπηρετεί την τέχνη. Η ανάγκη της επικοινωνίας, όπως επισημαίνει, εξωθεί τους καλλιτέχνες στο να κατανοούν τους άλλους κι όχι να τους κρίνουν. Οι καλλιτέχνες στηρίζουν, επομένως, την πρωτοκαθεδρία όσων δημιουργούν έναντι όσων κρίνουν.

Σας ευχαριστώ.

[Λέξεις: 86]

2^η Δραστηριότητα

Α2. αντιθέτως: δηλώνει αντίθεση σε σχέση με κάτι που προηγήθηκε (επίρρημα)

λοιπόν: υποδηλώνει πως ο ομιλητής/γράφων οδηγείται σ’ ένα συμπέρασμα με βάση τα όσα προηγήθηκαν (σύνδεσμος)

γι’ αυτό τον λόγο: εκφράζει σχέση αιτιολόγησης

εφόσον: δηλώνει προϋπόθεση (σύνδεσμος)

Α3. «Ο κοινωνικός ρόλος του καλλιτέχνη»

Α4.

α) ουδέποτε: πάντοτε

επιτρέπει: απαγορεύει (εμποδίζει, αποτρέπει)

αδυνατεί: μπορεί

δέσμευση: απελευθέρωση (αποδέσμευση)

β) Οι καλλιεργημένοι άνθρωποι δεν περιφρονούν κανέναν από τους συνανθρώπους τους, αναγνωρίζοντας πως καθένας έχει τη δική του ξεχωριστή ταυτότητα και αξία.

Η τήρηση των νόμων δεν αποτελεί προαιρετική επιλογή, αλλά σημαντικό καθήκον και αναγκαία υποχρέωση όλων -ανεξαιρέτως- των πολιτών.

3^η Δραστηριότητα

Α5.

Αξιότιμε κύριε Πρόεδρε, αγαπητοί Έφηβοι Βουλευτές,

            θα ήθελα να αξιοποιήσω την ευκαιρία που μου δίνεται να σας απευθύνω το λόγο από αυτό εδώ το βήμα, για να θέσω ένα καίριο, κατά τη γνώμη μου, θέμα, αυτό της προώθησης της τέχνης στο σχολείο. Πιστεύω πως η έγκαιρη και ουσιαστική επαφή των μαθητών με την τέχνη, θα ευνοήσει τόσο τους ίδιους σε ψυχοκοινωνικό επίπεδο, όσο και ευρύτερα την πρόοδο του πολιτισμού.

            Θεωρώ, βέβαια, πως η επαφή αυτή δεν θα πρέπει να λάβει το χαρακτήρα ενός υποχρεωτικού μαθήματος, αλλά μιας γενικότερης ένταξης της τέχνης στη σχολική ζωή, με τη μορφή εκδηλώσεων. Παρουσιάσεις του έργου γνωστών καλλιτεχνών θα μπορούσαν να δώσουν το έναυσμα για την ελεύθερη δημιουργία μαθητικών έργων, τα οποία, ακολούθως, θα εκτίθενται ή θα παρουσιάζονται στο χώρο του σχολείου. Μια δημιουργική και συνεχής συνομιλία με τον χώρο της τέχνης, που θα επιτρέπει στους νέους να εκφράζονται μέσω αυτής και να κατανοούν πιο άμεσα τη λειτουργία της.

Συνάμα, θα είναι επωφελής μια γενικότερη γνωριμία των μαθητών με την επίδραση και το διαχρονικό ρόλο της τέχνης, μέσω της επαφής τους τόσο με πολιτιστικά μνημεία της Ελλάδας, όσο και άλλων χωρών. Έργα τέχνης και μνημεία που έχουν ταυτιστεί με συγκεκριμένους πολιτισμούς, μπορούν να αποτελέσουν είτε το αντικείμενο μελέτης στο πλαίσιο σχολικών μαθημάτων, είτε αφορμές προσωπικής επαφής με επισκέψεις στους αντίστοιχους χώρους.

Η τέχνη ως αδιάψευστος μάρτυρας της κοινής στην ουσία της ταυτότητας όλων των ανθρώπων οφείλει, άρα, να είναι συνεχώς παρούσα στη σχολική ζωή των μαθητών. Θα διασφαλίζεται μέσω αυτής, αφενός η κατανόηση κι ο σεβασμός απέναντι στον άλλο άνθρωπο κι αφετέρου η αντίληψη πως ως εκφραστής της ανθρώπινης διάνοιας συνιστά αναπόσπαστο μέρος κάθε πολιτισμού.

Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας!  

[Λέξεις: 276]

Β. ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

1η δραστηριότητα

Β1. Οι προσδοκίες της ποιήτριας συνδέονται με τη βαθιά και πολύπλευρη επίδραση που ασκεί ο ποιητικός λόγος (Έχω ανάγκη από ποίηση). Επιθυμεί τόσο τη συναισθηματική συγκίνηση που προσφέρει η ποίηση (Έχω ανάγκη από αισθήματα), όσο και τη διανοητική πρόκληση που αυτή συνιστά (από λουλούδια που τα λένε σκέψεις). Επιζητά, επίσης, την επικοινωνία, την ελπίδα, αλλά και τη δυναμική εκείνη που αναστατώνει την ψυχή του ανθρώπου (τραγούδια που κάνουν τ’ αγάλματα να χορεύουν).

[Λέξεις: 71]

Β2.

α) Προσωποποιήσεις:

- όνειρα που κατοικούν τα δέντρα

- τραγούδια που κάνουν τ’ αγάλματα να χορεύουν

- άστρα που ψιθυρίζουν στ’ αυτί των εραστών

Η ποιήτρια προσωποποιεί αφηρημένες έννοιες και αντικείμενα στο πλαίσιο του ποιήματός της προκειμένου να αποδώσει πιο παραστατικά τη δυναμική επίδραση του ποιητικού λόγου. Με αυτό τον τρόπο ο αναγνώστης δεν διαβάζει απλώς για τα όσα προσφέρει η ποίηση, αλλά αντικρίζει ζωντανές εικόνες που αποδίδουν τη συνεχή παρουσία και δράση της ποίησης. Τα όνειρα που βρίσκονται όχι πολύ μακριά από την ποιήτρια, τα τραγούδια που ξεσηκώνουν ακόμη και αγάλματα, αλλά και τα αστέρια που υιοθετούν ενεργά το ρομαντικό ρόλο που τους αποδίδεται, συνιστούν όλα εκφάνσεις του πολυδύναμου ποιητικού λόγου, που μπορεί να επηρεάσει δραστικά το άτομο σε συναισθηματικό και νοητικό επίπεδο.  

β) Με την επανάληψη της φράσης αυτής, αρχικά σε αποφατική μορφή «δεν έχω ανάγκη» και ακολούθως σε καταφατική «έχω ανάγκη», η ποιήτρια κατορθώνει να αποδώσει εμφατικά το πόσο ουσιώδης είναι για εκείνη η λειτουργία κι η προσφορά του ποιητικού λόγου. Η ανάγκη της για συγκίνηση τόσο σε συναισθηματικό όσο και σε νοητικό επίπεδο, όπως κι η ανάγκη της για ανανέωση (φέρνει καινούργια χρώματα), μπορεί να καλυφθεί μόνο μέσω της πολύπτυχης και δραστικής επίδρασης που της ασκεί η ποίηση.

3^η Δραστηριότητα

Β3.

Η τέχνη είναι διαρκώς παρούσα στη ζωή των περισσότερων ανθρώπων, ανεξάρτητα από την ηλικία τους ή την ειδικότερη επαγγελματική ή άλλη ταυτότητά τους, εφόσον αποτελεί ένα πολυδύναμο μέσω έκφρασης, συναισθηματικής εκτόνωσης και αισθητικής απόλαυσης. Σε ό,τι αφορά εμένα προσωπικά, ως τελειόφοιτο Λυκείου, η τέχνη κατέχει σημαντική θέση στην καθημερινότητά μου, ιδίως με τη μορφή της μουσικής, εφόσον μου προσφέρει μια αναγκαία δυνατότητα διαφυγής από τις πιεστικές υποχρεώσεις της ημέρας, αλλά και από τα ποικίλα ζητήματα που με απασχολούν σε σχέση με το μέλλον μου. Η επίγνωση πως σύντομα ολοκληρώνεται ο κύκλος της μαθητικής ζωής μου και πως ακολουθούν νέες ευκαιρίες, αλλά και διαφορετικές απαιτήσεις, μου προκαλεί συχνά αισθήματα ενθουσιασμού, μα και αγωνίας. Αισθήματα που δεν έχω πάντοτε τη δυνατότητα να τα προσδιορίσω με ακρίβεια ή να τα εκφράσω πλήρως, γι’ αυτό κι έχω ανάγκη τη μουσική που μου επιτρέπει με τη μελωδία, τους στίχους και την έντασή της να νιώσω πως απελευθερώνομαι από αυτά.

[Λέξεις: 154]