Χλόη Κουτσουμπέλη, Καταρράκτης

Yvette Depaepe
 
Χλόη Κουτσουμπέλη, Καταρράκτης  
 
Το ποίημα της Χλόης Κουτσουμπέλη ανήκει στη συλλογή «Η γυμνή μοναξιά του ποιητή Όμικρον» που εκδόθηκε τον Μάρτιο του 2021. Στη συλλογή αυτή η ποιήτρια αξιοποιεί τις βιογραφίες γνωστών προσώπων, υπαρκτών ή φανταστικών, μετουσιώνοντάς τες σε ποιήματα μέσα από τη δική της προσωπική ματιά.
H Άννι Έντσον Τέιλορ, Αμερικανίδα δασκάλα χορού, έγινε γνωστή όταν αποφάσισε να προβεί σε μια παράτολμη κίνηση στις 24 Οκτωβρίου 1901, στα 63α γενέθλιά της, καθώς βρισκόταν σε τραγική προσωπική και οικονομική κατάσταση. Η Τέιλορ, έγινε η πρώτη γυναίκα που έπεσε από τους καταρράκτες του Νιαγάρα και παρέμεινε ζωντανή, μέσα σε ένα βαρέλι.
 
Ονομάζομαι Άννι Έντσον Tέιλορ.
Το 1901 έκλεισα τα εξήντα τρία.
Επέζησα από έναν καταρράκτη,
έναν γάμο, δύο κηδείες, τρεις εραστές.
 
Η ζωή μου βαρέλι που κατρακυλά.
Ο άντρας μου παρέμεινε για μένα ένας ξένος.
Φορούσε μακριά σώβρακα
κι έσβηνε το κερί το βράδυ.
Όσο για μένα τις νύχτες ταξίδευα πολύ.
Το πρωί η νυχτικιά μου πάντα λασπωμένη.
Ένα βράδυ ξύπνησα σ’ άλλο κρεβάτι.
Μέσα στον ύπνο, βλέπετε,
μπερδεύει κανείς τις διευθύνσεις.
Ποια είμαι δεν έμαθα ποτέ.
Στο τάφο μου ας γράψουν:
Άννι Έντσον Τέιλορ
Η μόνη πραγματική συγκίνηση
που ένιωσε ποτέ
ήταν όταν έπεσε στους Καταρράκτες.
Κι όταν έγραψε το πρώτο της ποίημα.
 
ΘΕΜΑ 3
α. Να εντοπίσετε δύο διαφορετικά σχήματα λόγου και να εξηγήσετε τη λειτουργία τους.
 
«Επέζησα από έναν καταρράκτη,
έναν γάμο, δύο κηδείες, τρεις εραστές.»
 
Στις στίχους αυτούς αξιοποιείται ένα ασύνδετο σχήμα, μέσω του οποίου το ποιητικό υποκείμενο παρουσιάζει συνοπτικά και κατά τρόπο δραστικό τις δυσκολίες και τις επώδυνες εμπειρίες που κλήθηκε να αντιμετωπίσει στη ζωή της. Η πρώτη δυσκολία είναι κυριολεκτική, εφόσον αναφέρεται στην παράτολμη πτώση της στους καταρράκτες του Νιαγάρα μέσα σε ένα βαρέλι. Η ακόλουθη είναι μεταφορικά δοσμένη, καθώς αναφέρεται στο γεγονός ότι ο γάμος της υπήρξε δύσκολος από την άποψη, όπως φανερώνει στη συνέχεια, ότι η σχέση της με τον σύζυγό της δεν είχε τον απαιτούμενο συναισθηματικό δεσμό. Ακολούθως, το ποιητικό υποκείμενο υπαινίσσεται την απώλεια δύο σημαντικών για εκείνη προσώπων, χωρίς να αποκαλύπτει την ταυτότητά τους. Πρόκειται, ειδικότερα για τον θάνατο του συζύγου της, καθώς και για τον θάνατο του γιού της, ο οποίος απεβίωσε σε βρεφική ηλικία. Τέλος, το ποιητικό υποκείμενο δηλώνει πως «επέζησε» από τρεις εραστές υποδηλώνοντας τις κοινωνικές πιέσεις που ασκούνταν σε μία γυναίκα εκείνη την εποχή, όταν αποφάσιζε να συνάψει εφήμερες ερωτικές σχέσεις.
 
«Η ζωή μου βαρέλι που κατρακυλά.»
 
Στον συγκεκριμένο στίχο το ποιητικό υποκείμενο αξιοποιεί μια μεταφορά προκειμένου να τονίσει πως η ίδια δεν έχει τη δυνατότητα να ελέγξει την πορεία της ζωής της και τα όσα της συμβαίνουν, όπως ακριβώς δεν είχε κανέναν έλεγχο στην κίνηση του βαρελιού, όταν έπεφτε από τους καταρράκτες του Νιαγάρα. Τα ποικίλα τραυματικά γεγονότα και οι δυσκολίες που σημαδεύουν τη ζωή της προκύπτουν ανεξάρτητα από τη δική της βούληση.
 
β. Να αιτιολογήσετε την αλλαγή ρηματικού προσώπου στους τρεις τελευταίους στίχους του ποιήματος.
 
Στο κλείσιμο του κειμένου, όταν πια έχει ολοκληρωθεί το βιογραφικό ποίημα του ποιητικού υποκειμένου, παρατίθεται σε τρίτο πρόσωπο η επιγραμματική σύνοψη της ζωής της, όπως αυτή καταγράφεται στον τάφο της. Με την επιλογή του προσώπου αυτού προσδίδεται αντικειμενικότητα στον τελικό απολογισμό της ζωής του ποιητικού υποκειμένου, ώστε να μη θεωρηθεί πως τα όσα καταγράφονται συνιστούν μια υποκειμενική -και κατ’ επέκταση μερικώς έγκυρη- αποτίμηση των πραγμάτων.
Η Άννι Έντσον Τέιλορ νιώθει πραγματική συγκίνηση όταν πέφτει από τους καταρράκτες του Νιαγάρα∙ όταν για πρώτη φορά στη ζωή της κάνει κάτι που το επιλέγει η ίδια, αποδεσμεύοντας τον εαυτό της από τις κοινωνικές επιταγές, αλλά και από τα όσα της έχει επιβάλει η μοίρα. Αντιστοίχως, νιώθει συγκίνηση όταν γράφει το πρώτο της ποίημα -το σε πρώτο πρόσωπο βιογραφικό μέρος του ποιήματος-, καθώς συνειδητοποιεί με οδύνη πόσο λίγα πράγματα πέτυχε στη ζωή της και πόσο λίγο της δόθηκε η δυνατότητα να ζήσει εμπειρίες που τις θέλησε η ίδια.
 
Εναλλακτικό ερώτημα
Τι υποδηλώνει, κατά τη γνώμη σας, η μεταφορική εικόνα των ακόλουθων στίχων: «Όσο για μένα τις νύχτες ταξίδευα πολύ… / μπερδεύει κανείς τις διευθύνσεις.»
 
Η καταπίεση που βιώνει η ποιητική φωνή στο πλαίσιο του γάμου της τήν εξωθεί στο να αναζητά παροδική λύτρωση μέσα από φανταστικά ταξίδια και φανταστικές εμπειρίες στο πλαίσιο των ονείρων της. Η «λασπωμένη νυχτικιά» υποδηλώνει τις νυχτερινές -επικίνδυνες και περιπετειώδεις- πορείες της, ενδεικτικές της ανάγκης της να ξεφύγει από την πιεστική και ως προς όλα ρυθμισμένη καθημερινότητά της. Αντιστοίχως, το γεγονός πως «ένα βράδυ ξυπνά σε άλλο κρεβάτι» υποδηλώνει την επιθυμία της να βιώσει τον έρωτα πέρα από την εξαναγκαστική επαφή με τον σύζυγό της που της είναι ψυχικά αδιάφορος.  
 
ΘΕΜΑ 4
Πώς θα χαρακτήριζες το ποιητικό υποκείμενο μέσα από τα συμβάντα που εκθέτει στη «βιογραφία» του; Να αιτιολογήσεις την απάντησή σου με αναφορά σε 3 ενδείξεις του κειμένου. (100 – 150 λέξεις).
 
Τα συμβάντα της βιογραφίας της ποιητικής φωνής αναδεικνύουν το ψυχικό σθένος, αλλά και τη βαθιά ανάγκη για χειραφέτησή της. Το γεγονός ότι περνά πολλά χρόνια από τη ζωή της παντρεμένη με έναν άντρα με τον οποίο δεν είχε κάποια ουσιαστική πνευματική και ψυχική επικοινωνία («Ο άντρας μου παρέμεινε για μένα ένας ξένος»), φανερώνει τη διάθεσή της να αποδεχτεί και να υπομείνει τις δυσκολίες στη ζωή της. Αν και καταπιέζεται, άλλωστε, στο πλαίσιο του γάμου της, όπως αυτό διαφαίνεται από τις απόπειρες φυγής στα όνειρά της («Όσο για μένα τις νύχτες ταξίδευα πολύ. / Το πρωί η νυχτικιά μου πάντα λασπωμένη.»), δεν επιχειρεί να τον διακόψει. Υπομένει, αντιστοίχως, η ποιητική φωνή σημαντικές απώλειες («δύο κηδείες»), χωρίς, όμως, να αποποιείται πλήρως το δικαίωμά της στην ευχαρίστηση. Κατά τρόπο, μάλιστα, που φανερώνει μια ιδιαίτερα πρωτοπόρα θέαση της κοινωνικής πραγματικότητας, η ποιητική φωνή συνάπτει ακόμη και ερωτικές σχέσεις εκτός γάμου («τρεις εραστές»). Παραλλήλως, βέβαια, η πράξη που φανερώνει περισσότερο από κάθε τι τον δυναμισμό της και τη θέλησή της να αισθανθεί ελεύθερη είναι η πτώση της από τον καταρράκτη («Επέζησα από έναν καταρράκτη»).

Λιλή Ζωγράφου, Το Περίσσιο [Λογοτεχνία Β΄ Λυκείου]

Muhammad Fadhlullah

Λιλή Ζωγράφου, Το Περίσσιο [Λογοτεχνία Β΄ Λυκείου]

Το απόσπασμα είναι από το βιβλίο της Λιλής Ζωγράφου: « Η γυναίκα που χάθηκε καβάλα στ’ άλογο», εκδόσεις Αλεξάνδρεια.
 
Η ζωή της ήταν όλη χτισμένη με το φόβο του μπαμπά. Από τα μάτια του πατέρα της εκπεμπόταν όλη η μαγεία και ο πανικός της ζωής της. Ο μπαμπάς βέβαια δεν τους συγχωρούσε ότι ήταν κορίτσια. Κι αυτό έπρεπε να το θεωρούν φυσικό. Γι’ αυτό, όταν της χαμογελούσε, έπλεε στο γαλάζιο. Μόνο που χαμογελούσε πολύ σπάνια. Φύλαε τα χαμόγελά του σαν χάντρες μες στις μικρές χούφτες της. Ήξερε να μετράει ως το δέκα. Μα δεν μάζεψε ποτέ τόσο πολλές. Από πολύ μικρή πληροφορήθηκε ότι ο μπαμπάς είχε ιδιαίτερους λόγους να ‘ναι δυσαρεστημένος μαζί της.
Γιατί, όταν ήταν να γεννηθεί, ύστερα από τρεις ζωντανές θυγατέρες, περίμενε, σίγουρος πια, πως θα γεννιόταν το αγόρι. Όταν του ‘παν πως απόκτησε μια ακόμη κόρη θύμωσε πάρα πολύ κι έφυγε όχι μόνο από το σπίτι, αλλά και από την πόλη. Η μαμά δεν είχε κανένα λόγο να την αγαπά ύστερα απ’ αυτό. Αφού εξαιτίας της έχασε τον μπαμπά για οκτώ μήνες. Αυτά τα μάθαιναν με πολλή χαρά οι μεγάλες αδερφές της κι έτσι συμφώνησαν όλοι, σπάνια περίπτωση, πως τούτο το παιδάκι ήταν περίσσιο. Έφτασε δέκα χρονών με τ’ όνομα το Περίσσιο.
Το Περίσσιο έφταιγε πάντα για όλα, καταδικασμένο, ύστερα από την επίσημη απόρριψη του μπαμπά, απ’ όλους.
 
ΘΕΜΑΤΑ
1. «Γι’ αυτό, όταν της χαμογελούσε, έπλεε στο γαλάζιο.», «Φύλαε τα χαμόγελά του σαν χάντρες μες στις μικρές χούφτες της.»
Αφού προσδιορίσετε τα σχήματα λόγου στις δοθείσες περιόδους να εξηγήσετε πώς υπηρετούν το νόημα του κειμένου.
Μονάδες 10
 
- «Γι’ αυτό, όταν της χαμογελούσε, έπλεε στο γαλάζιο.» Στην περίοδο αυτή ο αφηγητής αξιοποιεί μια μεταφορά προκειμένου να μεταδώσει με έμφαση την αίσθηση ευτυχίας που βίωνε η νεαρή ηρωίδα, όταν της χαμογελούσε ο πατέρας της. Το μικρό παιδί ένιωθε πως «πλέει στο γαλάζιο», καθώς όλα γύρω της αποκτούσαν τη γαλήνη και την ομορφιά ενός καταγάλανου ουρανού ή μιας γαληνεμένης θάλασσας. Οι ελάχιστες φορές, άλλωστε, κατά τις οποίες δεχόταν το χαμόγελο του πατέρα της τής προσέφεραν τα λυτρωτικά συναισθήματα της αποδοχής, της αγάπης και της ασφάλειας που τόσο είχε στερηθεί. Τα συναισθήματα, δηλαδή, που θα βίωνε σαφώς συχνότερα, αν είχε γεννηθεί αγόρι.
 
- «Φύλαε τα χαμόγελά του σαν χάντρες μες στις μικρές χούφτες της.» Στο πλαίσιο της περιόδου αυτής ο αφηγητής αξιοποιεί μια παρομοίωση, μέσω της οποίας επιτυγχάνει να αποδώσει το πόσο πολύτιμα ήταν για τη μικρή ηρωίδα τα χαμόγελα του πατέρα της. Τα παρομοιάζει, μάλιστα, με χάντρες, καθώς τα μικρά αυτά αντικείμενα συνιστούν αγαπημένο παιχνίδι για τα μικρά παιδιά, οπότε φανερώνεται εναργώς η αξία που τους απέδιδε το Περίσσιο.  
 
2. Να προσδιορίσετε το κυρίαρχο ρηματικό πρόσωπο της αφήγησης και να εξηγήσετε πώς επηρεάζει το αφηγηματικό αποτέλεσμα.
Μονάδες 10
 
Η αφήγηση αποδίδεται κυρίως με τη χρήση γ΄ ενικού ρηματικού προσώπου, από έναν παντογνώστη αφηγητή. Η παρουσίαση των γεγονότων από έναν αντικειμενικό εξωτερικό παρατηρητή επιτρέπει τη δραστικότερη απόδοση των επώδυνων συναισθημάτων της ηρωίδας, εφόσον τα όσα καταγράφονται είναι απαλλαγμένα από την εντύπωση της υποκειμενικότητας που θα προσέδιδε στο κείμενο η πρωτοπρόσωπη αφήγηση. Ο αναγνώστης, έτσι, αποδέχεται χωρίς επιφυλάξεις την έκταση του ψυχικού τραύματος της ηρωίδας, εφόσον αναγνωρίζει την αντικειμενικότητα και, άρα, την ακρίβεια της απόδοσης των γεγονότων. Στοιχείο που, πιθανώς, θα εξέλιπε, αν υπήρχε, στο πλαίσιο μιας πρωτοπρόσωπης αφήγησης, η αίσθηση πως ίσως η ηρωίδα διεκτραγωδεί τις εμπειρίες της.
 
3. Να ερμηνεύσετε με αναφορές σε χωρία του κειμένου και με βάση τα κοινωνικά στερεότυπα του παρελθόντος τη στάση που φαίνεται να έχουν τα μέλη της οικογένειας απέναντι στην ηρωίδα (μονάδες 10). Πώς πιστεύετε ότι μπορεί να νιώθει ένας άνθρωπος τον οποίο η οικογένεια του αποκαλεί και θεωρεί «Περίσσιο» (μονάδες 5); Να αναπτύξετε την απάντησή σας σε 150-200 λέξεις.
Μονάδες 15
 
Η κυρίαρχη επιθυμία των οικογενειών και ιδίως των πατεράδων, σε προγενέστερες εποχές, για την απόκτηση αρσενικών παιδιών αιτιολογεί τη βαθιά απογοήτευση του συγκεκριμένου πατέρα, όταν πληροφορείται πως απέκτησε την τέταρτη κόρη του («θύμωσε πάρα πολύ κι έφυγε όχι μόνο από το σπίτι, αλλά και από την πόλη»). Η έντονη αυτή αντίδραση του πατέρα έχει ως άμεση συνέπεια την απόρριψη της ηρωίδας από τη μητέρα της («Αφού εξαιτίας της έχασε τον μπαμπά για οκτώ μήνες»), η οποία επιρρίπτει την ευθύνη για την απογοήτευση του συζύγου της όχι στο δεσπόζον αίτημα -στερεότυπο- της εποχής, αλλά στο μικρότερο παιδί της. Η διπλή αυτή απόρριψη του νεότερου κοριτσιού από τον πατέρα και από τη μητέρα της προσφέρει στις μεγαλύτερες κόρες της οικογένειας την ευκαιρία να εκτονώσουν κι εκείνες τα αρνητικά τους βιώματα στο μικρό κορίτσι («Αυτά τα μάθαιναν με πολλή χαρά οι μεγάλες αδερφές της»). Ως εκ τούτου, η ηρωίδα γίνεται το αποδιοπομπαίο θύμα μιας ευρύτερα προβληματικής κατάστασης, η οποία πηγάζει από την απογοήτευση του πατέρα, που δεν έχει αποκτήσει γιο («δεν τους συγχωρούσε ότι ήταν κορίτσια. Κι αυτό έπρεπε να το θεωρούν φυσικό»).
Το γεγονός πως λόγω της συλλογικής αυτής απόρριψης το μικρό κορίτσι καταλήγει να αποκαλείται το «Περίσσιο» δημιουργεί μια εξαιρετικά επώδυνη συνθήκη, εφόσον το μικρότερο παιδί δεν έχει τη δυνατότητα να αντλήσει από κανέναν συναισθήματα αποδοχής και αγάπης. Είναι αναπόφευκτο, έτσι, το παιδί αυτό να αισθάνεται αδικημένο, να βιώνει συνεχή θλίψη και να μην αποκτά ποτέ αυτοπεποίθηση, αφού νιώθει πως είναι ανεπιθύμητο.