Η Φεγγαροντυμένη, η Αναδυομένη και η θεϊκή Πατρίδα
Ο Κρητικός
Κάτι κρυφό μυστήριο εστένεψε τη φύση
Κάθε ομορφιά να στολιστή και το θυμό ν’ αφήση.
Δεν ειν’ πνοή στον ουρανό, στη θάλασσα, φυσώντας
Ούτε όσο κάνει στον ανθό η μέλισσα περνώντας,
Όμως κοντά στην κορασιά, πού μ’ έσφιξε κι εχάρη,
Εσειότουν τ’ ολοστρόγγυλο και λαγαρό φεγγάρι•
Και ξετυλίξει ογλήγορα κάτι που εκείθε βγαίνει,
Κι ομπρός μου ιδού πού βρέθηκε μία φεγγαροντυμένη.
Ετρεμε το δροσάτο φως στη θεϊκιά θωριά της,
Στα μάτια της τα ολόμαυρα και στα χρυσά μαλλιά της.
Εκοίταξε τα’ αστέρια, κι εκείνα αναγάλλιασαν,
Και την αχτινοβόλησαν και δεν την εσκεπάσαν•
Κι από το πέλαο, που πατεί χωρίς να το σουφρώνει,
Κυπαρισσένιο ανάερα τα’ ανάστημα σηκώνει,
Κι ανεί τς αγκάλες μ’ έρωτα και με ταπεινοσύνη,
Κι έδειξε πάσαν ομορφιά και πάσαν καλοσύνη.
Τότε από φως μεσημερνό ή νύχτα πλημμυρίζει,
Κι η χτίσις έγινε ναός πού ολούθε λαμπυρίζει.
Οι Ελεύθεροι Πολιορκημένοι
Σχεδίασμα Γ «Ο Πειρασμός»
Αλαφροΐσκιωτε καλέ, για πες απόψε τί’ δες∙
Νύχτα γιομάτη θαύματα, νύχτα σπαρμένη μάγια!
Χωρίς ποσώς γης, ουρανός και θάλασσα να πνένε,
Ουδ’ όσο κάν’ η μέλισσα κοντά στο λουλουδάκι,
Γύρου σε κάτι ατάραχο π’ ασπρίζει μες στη λίμνη,
Μονάχο ανακατώθηκε το στρογγυλό φεγγάρι,
Κι όμορφη βγαίνει κορασιά ντυμένη με το φως του.
Ο Λάμπρος
Απόσπασμα 32
Στην κορυφή της θάλασσας πατώντας
Στέκει, και δε συγχύζει τα νερά της,
Που στα βάθη τους μέσα ολόστρωτα όντας
Δεν έδειχναν το θείο ανάστημά της.
Δίχως αύρα να πνέη, φεγγοβολώντας
Η αναλαμπή του φεγγαριού κοντά της
Συχνότρεμε, σα νάχε επιθυμήσει
Τα ποδάρια τα θεία να της φιλήση.
Η θεϊκή μορφή της Φεγγαροντυμένης εντοπίζεται στο έργο του Σολωμού τόσο στον Κρητικό, όσο και στους Ελεύθερους Πολιορκημένους, ενώ μια παρόμοια μορφή βρίσκουμε και στο ποίημα ο Λάμπρος, την οποία ο Στυλιανός Αλεξίου ονομάζει «Αναδυομένη».
Ο τρόπος με τον οποίο ο ποιητής επιλέγει να παρουσιάσει τις μορφές αυτές έχει πολλές ομοιότητες στα τρία ποιήματα, παρόλο που η λειτουργία της θεϊκής γυναίκας, μοιάζει να διαφοροποιείται στον Λάμπρο, ή τουλάχιστον παραμένει αδιευκρίνιστη.
Στον Κρητικό και στους Ελεύθερους Πολιορκημένους, που έχουμε πληρέστερα την παρουσίαση του σκηνικού της εμφάνισης των θεϊκών μορφών, προηγείται μια αναφορά στο μυστηριακό κλίμα που επικρατεί στη φύση. Στον Κρητικό δηλώνεται πως κάποιο κρυφό μυστήριο αναγκάζει τη φύση να στολιστεί με κάθε ομορφιά, ενώ στους Ελεύθερους Πολιορκημένους η νύχτα παρουσιάζεται να είναι γεμάτη από θαύματα και μάγια. Η παρουσίαση της Αναδυομένης στον Λάμπρο αποτελεί απόσπασμα που ξεκινά με τη θεϊκή μορφή να είναι ήδη παρούσα, οπότε δεν έχουμε τους στίχους που προετοιμάζουν την εμφάνισή της.
Κοινό στοιχείο και στις τρεις εμφανίσεις είναι η ακινησία της φύσης, η οποία δίνεται με την αναφορά στο γεγονός ότι ο άνεμος δεν πνέει ούτε στο ελάχιστο. Στον Κρητικό μάλιστα και στους Ελεύθερους Πολιορκημένους, η πλήρης απουσία του ανέμου δίνεται παραστατικά με την ίδια ακριβώς παρομοίωση: «Ούτε όσο κάνει στον ανθό η μέλισσα περνώντας, / Ουδ’ όσο κάν’ η μέλισσα κοντά στο λουλουδάκι», ενώ στην Αναδυομένη του Λάμπρου η ανυπαρξία του ανέμου δίνεται τελείως επιγραμματικά: «Δίχως αύρα να πνέη».
Σε ό,τι αφορά, τώρα, την εμφάνιση των θεϊκών γυναικών, στον Κρητικό και στους Ελεύθερους Πολιορκημένους, οι μορφές μοιάζουν να προβάλουν μέσα από το φως του φεγγαριού που καθρεφτίζεται στο ακινητοποιημένο νερό της θάλασσας. Οι μορφές δηλαδή εμφανίζονται λουσμένες στο φως του φεγγαριού, γι’ αυτό και ο ποιητής χαρακτηρίζει τη μορφή στον Κρητικό Φεγγαροντυμένη.
Κρητικός:
«Εσειότουν τ’ ολοστρόγγυλο και λαγαρό φεγγάρι•
Και ξετυλίξει ογλήγορα κάτι που εκείθε βγαίνει,
Κι ομπρός μου ιδού πού βρέθηκε μία φεγγαροντυμένη.»
Ελεύθεροι Πολιορκημένοι:
«Μονάχο ανακατώθηκε το στρογγυλό φεγγάρι,
Κι όμορφη βγαίνει κορασιά ντυμένη με το φως του.»
Η ξαφνική εμφάνιση των γυναικών μέσα από το φως του φεγγαριού, ενισχύει τη μυστηριακή και υπερβατική τους υπόσταση, ενώ παράλληλα μας δημιουργεί την αίσθηση πως η παρουσία τους σηματοδοτεί μια θεϊκή παρέμβαση.
Σε ό,τι αφορά την Αναδυομένη, επειδή δεν έχουμε τους στίχους που παρουσιάζουν την εμφάνισή της, δε γνωρίζουμε αν ο ποιητής σκόπευε να δημιουργήσει μια παρόμοια εικόνα, βρίσκουμε, όμως, κι εδώ την κυρίαρχη παρουσία του φεγγαριού. Ο ποιητής λέει πως το φεγγάρι που καθρεφτιζόταν στο νερό δίπλα της έτρεμε, σα να ήθελε το φως του φεγγαριού να φιλήσει τα πόδια της.
Παρατηρούμε, παράλληλα, πως η εικόνα του φεγγαριού που καθρεφτίζεται στο νερό, είναι κοινή και στις τρεις εμφανίσεις, ενώ στον Κρητικό και στους Ελεύθερους Πολιορκημένους η αντανάκλαση του φεγγαριού τρέμει λίγο προτού εμφανιστούν οι θεϊκές μορφές, εικόνα που παρουσιάζεται και στην Αναδυομένη, με τη διαφορά πως η Αναδυομένη είναι ήδη παρούσα.
Ο Κρητικός
Κάτι κρυφό μυστήριο εστένεψε τη φύση
Κάθε ομορφιά να στολιστή και το θυμό ν’ αφήση.
Δεν ειν’ πνοή στον ουρανό, στη θάλασσα, φυσώντας
Ούτε όσο κάνει στον ανθό η μέλισσα περνώντας,
Όμως κοντά στην κορασιά, πού μ’ έσφιξε κι εχάρη,
Εσειότουν τ’ ολοστρόγγυλο και λαγαρό φεγγάρι•
Και ξετυλίξει ογλήγορα κάτι που εκείθε βγαίνει,
Κι ομπρός μου ιδού πού βρέθηκε μία φεγγαροντυμένη.
Ετρεμε το δροσάτο φως στη θεϊκιά θωριά της,
Στα μάτια της τα ολόμαυρα και στα χρυσά μαλλιά της.
Εκοίταξε τα’ αστέρια, κι εκείνα αναγάλλιασαν,
Και την αχτινοβόλησαν και δεν την εσκεπάσαν•
Κι από το πέλαο, που πατεί χωρίς να το σουφρώνει,
Κυπαρισσένιο ανάερα τα’ ανάστημα σηκώνει,
Κι ανεί τς αγκάλες μ’ έρωτα και με ταπεινοσύνη,
Κι έδειξε πάσαν ομορφιά και πάσαν καλοσύνη.
Τότε από φως μεσημερνό ή νύχτα πλημμυρίζει,
Κι η χτίσις έγινε ναός πού ολούθε λαμπυρίζει.
Οι Ελεύθεροι Πολιορκημένοι
Σχεδίασμα Γ «Ο Πειρασμός»
Αλαφροΐσκιωτε καλέ, για πες απόψε τί’ δες∙
Νύχτα γιομάτη θαύματα, νύχτα σπαρμένη μάγια!
Χωρίς ποσώς γης, ουρανός και θάλασσα να πνένε,
Ουδ’ όσο κάν’ η μέλισσα κοντά στο λουλουδάκι,
Γύρου σε κάτι ατάραχο π’ ασπρίζει μες στη λίμνη,
Μονάχο ανακατώθηκε το στρογγυλό φεγγάρι,
Κι όμορφη βγαίνει κορασιά ντυμένη με το φως του.
Ο Λάμπρος
Απόσπασμα 32
Στην κορυφή της θάλασσας πατώντας
Στέκει, και δε συγχύζει τα νερά της,
Που στα βάθη τους μέσα ολόστρωτα όντας
Δεν έδειχναν το θείο ανάστημά της.
Δίχως αύρα να πνέη, φεγγοβολώντας
Η αναλαμπή του φεγγαριού κοντά της
Συχνότρεμε, σα νάχε επιθυμήσει
Τα ποδάρια τα θεία να της φιλήση.
Η θεϊκή μορφή της Φεγγαροντυμένης εντοπίζεται στο έργο του Σολωμού τόσο στον Κρητικό, όσο και στους Ελεύθερους Πολιορκημένους, ενώ μια παρόμοια μορφή βρίσκουμε και στο ποίημα ο Λάμπρος, την οποία ο Στυλιανός Αλεξίου ονομάζει «Αναδυομένη».
Ο τρόπος με τον οποίο ο ποιητής επιλέγει να παρουσιάσει τις μορφές αυτές έχει πολλές ομοιότητες στα τρία ποιήματα, παρόλο που η λειτουργία της θεϊκής γυναίκας, μοιάζει να διαφοροποιείται στον Λάμπρο, ή τουλάχιστον παραμένει αδιευκρίνιστη.
Στον Κρητικό και στους Ελεύθερους Πολιορκημένους, που έχουμε πληρέστερα την παρουσίαση του σκηνικού της εμφάνισης των θεϊκών μορφών, προηγείται μια αναφορά στο μυστηριακό κλίμα που επικρατεί στη φύση. Στον Κρητικό δηλώνεται πως κάποιο κρυφό μυστήριο αναγκάζει τη φύση να στολιστεί με κάθε ομορφιά, ενώ στους Ελεύθερους Πολιορκημένους η νύχτα παρουσιάζεται να είναι γεμάτη από θαύματα και μάγια. Η παρουσίαση της Αναδυομένης στον Λάμπρο αποτελεί απόσπασμα που ξεκινά με τη θεϊκή μορφή να είναι ήδη παρούσα, οπότε δεν έχουμε τους στίχους που προετοιμάζουν την εμφάνισή της.
Κοινό στοιχείο και στις τρεις εμφανίσεις είναι η ακινησία της φύσης, η οποία δίνεται με την αναφορά στο γεγονός ότι ο άνεμος δεν πνέει ούτε στο ελάχιστο. Στον Κρητικό μάλιστα και στους Ελεύθερους Πολιορκημένους, η πλήρης απουσία του ανέμου δίνεται παραστατικά με την ίδια ακριβώς παρομοίωση: «Ούτε όσο κάνει στον ανθό η μέλισσα περνώντας, / Ουδ’ όσο κάν’ η μέλισσα κοντά στο λουλουδάκι», ενώ στην Αναδυομένη του Λάμπρου η ανυπαρξία του ανέμου δίνεται τελείως επιγραμματικά: «Δίχως αύρα να πνέη».
Σε ό,τι αφορά, τώρα, την εμφάνιση των θεϊκών γυναικών, στον Κρητικό και στους Ελεύθερους Πολιορκημένους, οι μορφές μοιάζουν να προβάλουν μέσα από το φως του φεγγαριού που καθρεφτίζεται στο ακινητοποιημένο νερό της θάλασσας. Οι μορφές δηλαδή εμφανίζονται λουσμένες στο φως του φεγγαριού, γι’ αυτό και ο ποιητής χαρακτηρίζει τη μορφή στον Κρητικό Φεγγαροντυμένη.
Κρητικός:
«Εσειότουν τ’ ολοστρόγγυλο και λαγαρό φεγγάρι•
Και ξετυλίξει ογλήγορα κάτι που εκείθε βγαίνει,
Κι ομπρός μου ιδού πού βρέθηκε μία φεγγαροντυμένη.»
Ελεύθεροι Πολιορκημένοι:
«Μονάχο ανακατώθηκε το στρογγυλό φεγγάρι,
Κι όμορφη βγαίνει κορασιά ντυμένη με το φως του.»
Η ξαφνική εμφάνιση των γυναικών μέσα από το φως του φεγγαριού, ενισχύει τη μυστηριακή και υπερβατική τους υπόσταση, ενώ παράλληλα μας δημιουργεί την αίσθηση πως η παρουσία τους σηματοδοτεί μια θεϊκή παρέμβαση.
Σε ό,τι αφορά την Αναδυομένη, επειδή δεν έχουμε τους στίχους που παρουσιάζουν την εμφάνισή της, δε γνωρίζουμε αν ο ποιητής σκόπευε να δημιουργήσει μια παρόμοια εικόνα, βρίσκουμε, όμως, κι εδώ την κυρίαρχη παρουσία του φεγγαριού. Ο ποιητής λέει πως το φεγγάρι που καθρεφτιζόταν στο νερό δίπλα της έτρεμε, σα να ήθελε το φως του φεγγαριού να φιλήσει τα πόδια της.
Παρατηρούμε, παράλληλα, πως η εικόνα του φεγγαριού που καθρεφτίζεται στο νερό, είναι κοινή και στις τρεις εμφανίσεις, ενώ στον Κρητικό και στους Ελεύθερους Πολιορκημένους η αντανάκλαση του φεγγαριού τρέμει λίγο προτού εμφανιστούν οι θεϊκές μορφές, εικόνα που παρουσιάζεται και στην Αναδυομένη, με τη διαφορά πως η Αναδυομένη είναι ήδη παρούσα.
Μια βασική ομοιότητα επίσης βρίσκουμε ανάμεσα στη Φεγγαροντυμένη του Κρητικού και την Αναδυομένη, καθώς και οι δύο μορφές παρουσιάζονται να πατούν πάνω στο νερό της θάλασσας, χωρίς να το ταράζουν. Στοιχείο που ενισχύει την αίσθηση ότι οι γυναικείες αυτές μορφές έχουν θεϊκή υπόσταση.
Κρητικός:
«Κι από το πέλαο, που πατεί χωρίς να το σουφρώνει»
Λάμπρος:
«Στην κορυφή της θάλασσας πατώντας
Στέκει, και δε συγχύζει τα νερά της»
Κοινή μοιάζει να είναι και η λειτουργία των θεϊκών μορφών στον Κρητικό και στους Ελεύθερους Πολιορκημένους, μιας κι ο ποιητής τις θέλει να αποτελούν στοιχεία έκφρασης της ομορφιάς και να θέτουν σε δοκιμασία την αποφασιστικότητα των ηρώων. Στον Κρητικό η Φεγγαροντυμένη δοκιμάζει την αφοσίωση του ήρωα στην απόφασή του να σώσει την αρραβωνιαστικιά του, ενώ στους Ελεύθερους Πολιορκημένους, στα πλαίσια της ενότητας που επονομάζεται ο Πειρασμός, η θεϊκή μορφή συνενώνεται με τη γενικότερη ευδαιμονία της φύσης και θέτει σε δοκιμασία την απόφαση των πολιορκημένων να θυσιάσουν τη ζωή τους, με την ηρωική έξοδο που ετοιμάζουν.
Ενώ, λοιπόν, στα δύο ποιήματα οι θεϊκές γυναίκες λειτουργούν ως «πειρασμοί» για τους ήρωες, στον Λάμπρο η λειτουργία της Αναδυομένης είναι αδιευκρίνιστη, καθώς το απόσπασμα που την παρουσιάζει δεν είναι ενταγμένο στο ποίημα, αλλά δίνεται ανεξάρτητο. Δεν μπορούμε επομένως να γνωρίζουμε σε ποιον θα έκανε την εμφάνισή της η Αναδυομένη και με ποιο σκοπό.
Γνωρίζουμε, βέβαια, πως ο κεντρικός ήρωας του ποιήματος είναι ο Λάμπρος και πως μέσα στη θάλασσα είχε πνιγεί η κόρη του, όταν με φρίκη έμαθε πως ο άντρας με τον οποίο είχε ερωτικές σχέσεις ήταν ο πατέρας της. Γνωρίζουμε, επίσης, πως ο Λάμπρος τελικά θα τερματίσει τη ζωή του πέφτοντας κι αυτός στη θάλασσα, όπως και η κόρη του.
Ενδέχεται, επομένως, σε μια σκηνή τιμωρίας του ήρωα να εμφανιζόταν η ψυχή της χαμένης κόρης του ή μια θεϊκή γυναίκα που θα καλούσε τον ήρωα να την ακολουθήσει στα βάθη της θάλασσας.
Οι Ελεύθεροι Πολιορκημένοι
Σχεδίασμα Γ
Μητέρα, μεγαλόψυχη στον πόνο και στη δόξα,
Κι αν στο κρυφό μυστήριο ζουν πάντα τα παιδιά σου
Με λογισμό και μ’ όνειρο, τί χαρ’ έχουν τα μάτια,
Τα μάτια τούτα, να σ’ ιδούν μες στο πανέρμο δάσος,
Που ξάφνου σού τριγύρισε τ’ αθάνατα ποδάρια
(Κοίτα) με φύλλα της Λαμπρής, με φύλλα του Βαϊώνε!
Το θεϊκό σου πάτημα δεν άκουσα, δεν είδα,
Ατάραχη σαν ουρανός μ’ όλα τα κάλλη πόχει,
Που μέρη τόσα φαίνονται και μέρη ‘ναι κρυμμένα∙
Αλλά, Θεά, δεν ημπορώ ν’ ακούσω τη φωνή σου,
Κι ευθύς εγώ τ’ Ελληνικού κόσμου να τη χαρίσω;
Δόξα ‘χ’ η μαύρη πέτρα του και το ξερό χορτάρι.
(Η Θεά απαντάει εις τον ποιητή και τον προστάζει να ψάλη την πολιορκία του Μεσολογγιού).
Η εμφάνιση της μητέρας πατρίδας, της προσωποποιημένης θεϊκής πατρίδας, που μας δίνεται στο τρίτο σχεδίασμα των Ελεύθερων Πολιορκημένων, γίνεται για να κληθεί ο ποιητής, από την ίδια την πονεμένη πατρίδα, να ψάλει την πολιορκία του Μεσολογγίου και τη θυσία των παιδιών της.
Η εμφάνιση αυτή διαφοροποιείται σε πολλά σημεία από τις άλλες εμφανίσεις θεϊκών γυναικών στο έργο του Σολωμού, αποτελεί όμως μια ακόμη προτίμηση του ποιητή στη θεματική της αποθέωσης της Γυναίκας, στην οποία ο ποιητής προσδίδει θεϊκή υπόσταση και την καθιστά κεντρική παρουσία στα έργα του.
Η μητέρα πατρίδα εμφανίζεται ξαφνικά, χωρίς να γίνει αντιληπτή από τον ποιητή, και στις παρακλήσεις του να ακούσει το θέλημά της, απαντά πως επιθυμία της είναι να εξυμνηθεί από τον ποιητή η πολιορκία του Μεσολογγίου. Όπως και στις άλλες θεϊκές μορφές, υπάρχει κι εδώ το στοιχείο του άπειρου κάλλους, της ακινησίας αλλά και του μυστηρίου, χωρίς όμως η μορφή αυτή να εντάσσεται όπως οι προηγούμενες στα πλαίσια της δοκιμασίας των ηρώων. Εδώ, η θεϊκή γυναίκα είναι η προσωποποίηση της Πατρίδας, που θέλει να εξυμνηθούν τα παιδιά της που θυσιάστηκαν.
1 σχόλια:
Πολύ καλή σύνδεση κειμένων. Την ίδια την έβαλα για άσκηση στους μαθητές μου για να εξοικειωθούν με τη μελέτη / σύγκριση παράλληλου κειμένου. Μόλις παραδώσουν την εργασία τους, θα τους παραπέμψω στη συγκεκριμένη ανάρτηση
Δημοσίευση σχολίου