Έκθεση Γ΄ Λυκείου: Ιδιωτικότητα – Ιδιωτική ζωή – Προσωπικά δεδομένα

Chris Wildt

 
Έκθεση Γ΄ Λυκείου: Ιδιωτικότητα – Ιδιωτική ζωή – Προσωπικά δεδομένα
 
Άρθρο 5 Ελληνικού Συντάγματος
1. Καθένας έχει δικαίωμα να αναπτύσσει ελεύθερα την προσωπικότητά του και να συμμετέχει στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή της Χώρας, εφόσον δεν προσβάλλει τα δικαιώματα των άλλων και δεν παραβιάζει το Σύνταγμα ή τα χρηστά ήθη.
 
Άρθρο 9^Α Ελληνικού Συντάγματος
Καθένας έχει δικαίωμα προστασίας από τη συλλογή, επεξεργασία και χρήση, ιδίως με ηλεκτρονικά μέσα, των προσωπικών του δεδομένων, όπως νόμος ορίζει. Η προστασία των προσωπικών δεδομένων διασφαλίζεται από ανεξάρτητη αρχή, που συγκροτείται και λειτουργεί, όπως νόμος ορίζει.
 
Έννοια της Ιδιωτικότητας / Ιδιωτικής ζωής
Κάθε πολίτης έχει το δικαίωμα να δρα στον ατομικό του χώρο, χωρίς οι ενέργειές του να εκτίθενται στη δημόσια προσοχή ή να αποτελούν αντικείμενο παρακολούθησης από άλλα άτομα ή φορείς. Η δυνατότητα του ατόμου να διαθέτει έναν προσωπικό, προφυλαγμένο από τους άλλους, χώρο είναι αναγκαία για την εκπλήρωση του δικαιώματος της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητάς του. Η ελευθερία αυτή συνίσταται στη δυνατότητα του ατόμου να λαμβάνει κρίσιμες για το άτομό του αποφάσεις, να προβαίνει σε επωφελείς για το ίδιο ενέργειες και να εξελίσσεται πνευματικά ή σωματικά, χωρίς να βρίσκεται υπό τον έλεγχο ή την επίκριση των άλλων, καθώς και χωρίς να είναι αναγκασμένο να λογοδοτεί σε άλλους για κάθε του επιλογή ή απόφαση.
 
Προσωπικά δεδομένα
Ως προσωπικά δεδομένα νοούνται πληροφορίες, οι οποίες σχετίζονται με τον κάθε πολίτη και αποτελούν στοιχεία της προσωπικής του ταυτότητας, της οικονομικής του δραστηριότητας, των πολιτικών, θρησκευτικών και άλλων φιλοσοφικών του πεποιθήσεων, της υγείας του, καθώς και της ενδεχόμενης συνδικαλιστικής του δράσης. Τα δεδομένα αυτά (π.χ. ετήσιο εισόδημα, αριθμός ταυτότητας, τραπεζικοί λογαριασμοί, φάκελος υγείας, κωδικός πρωτοκόλλου διαδικτύου (ΙΡ), σεξουαλικός προσανατολισμός, πολιτικά φρονήματα, ποινικό μητρώο, εθνικότητα, τόπος κατοικίας κ.ά.) τίθενται υπό νομική προστασία, προκειμένου να διασφαλίζεται το δικαίωμά του στην ιδιωτική ζωή, όπως και στην ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητάς του.
Η προστασία, επομένως, των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα εντάσσεται στην ευρύτερη νομική προσπάθεια διαφύλαξης της ιδιωτικής ζωής του ατόμου και δεν λειτουργεί αυτοτελώς. Αποσκοπεί, δηλαδή, στη διαμόρφωση ενός γενικότερου πλαισίου προστασίας, ώστε κάθε πολίτης να έχει τη δυνατότητα να διαχειρίζεται ελεύθερα καθετί -ακόμη και επιμέρους πληροφορίες- που το αφορούν.
 
Η αξία της Ιδιωτικότητας / Ιδιωτικής ζωής
- Η διαφύλαξη της ιδιωτικότητας συνιστά θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα και τίθεται, ως εκ τούτου, υπό την κρατική προστασία, δοθέντος πως ορισμένες απόπειρες παραβίασής της διενεργούνται με τρόπους -κυρίως τεχνολογικούς- απέναντι στους οποίους το κάθε μεμονωμένο άτομο δεν έχει επαρκή μέσα ή γνώσεις για να προφυλαχτεί.
 
- Η διαφύλαξη της ιδιωτικής ζωής είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την προστασία της αξιοπρέπειας των πολιτών. Είναι, άλλωστε, προφανές πως η διαρροή προσωπικών πληροφοριών και ο κακόβουλος τρόπος με τον οποίο αυτές ενδέχεται να χρησιμοποιηθούν μπορεί να εκθέσουν το άτομο στην κριτική του περίγυρου τους ή εν γένει του κοινωνικού συνόλου. Μια πιθανή διαρροή δεδομένων, όπως είναι εικόνες ή βίντεο προσωπικών του στιγμών, ενδέχεται να έχει ακραία επιζήμιες επιπτώσεις στην ψυχολογική υπόσταση του θιγόμενου ατόμου.
 
- Η ιδιωτική ζωή αποτελεί τον πυρήνα της ανθρώπινης προσωπικότητας και αξίας, εφόσον στο πλαίσιο αυτής το άτομο έχει τη δυνατότητα να σκεφτεί, να δράσει και εν γένει να υπάρξει ελεύθερα κατά τη δική του βούληση, χωρίς ανεπιθύμητες εξωτερικές παρεμβάσεις. Είναι γνωστό, άλλωστε, από παρελθόντα βιώματα της ευρωπαϊκής ηπείρου πως πολλά άτομα έχουν υποστεί διωγμούς λόγω της εθνικής τους ταυτότητας, των πολιτικών τους απόψεων ή του σεξουαλικού προσανατολισμού τους. Η απουσία, άρα, της προφύλαξης κρίσιμων προσωπικών δεδομένων ενδέχεται να στερήσει από το άτομο το δικαίωμα της ελεύθερης βίωσης της προσωπικής του ζωής, όπως και την ελευθερία λήψης ουσιωδών αποφάσεων για το μέλλον ή την προσωπική του εξέλιξη.
 
- Η διαφύλαξη της ιδιωτικής ζωής επιτρέπει στο κάθε άτομο να διαμορφώσει την προσωπική του ταυτότητα ελεύθερα και αυτοβούλως, βασιζόμενο σε όποιο πλαίσιο ηθικών αρχών επιλέξει το ίδιο, θέτοντας, παράλληλα, προσωπικούς στόχους πνευματικής και ηθικής εξέλιξης, χωρίς ανεπιθύμητες παρεμβάσεις άλλων (ατόμων ή φορέων). Η διαφύλαξη αυτή, επομένως, εμπεριέχει και τη διαδικτυακή δραστηριότητα του κάθε ατόμου, εφόσον, στο πλαίσιο του ψηφιακού περιβάλλοντος, το άτομο ενδέχεται να δεχτεί καταιγισμό έμμεσων ή άμεσων διαδικτυακών μηνυμάτων ή προτάσεων περιεχομένου, με βάση συγκεκριμένες αναζητήσεις που έχει κάνει, αν τα στοιχεία αυτά τυγχάνουν επεξεργασίας από εταιρίες ή φορείς χωρίς τη συγκατάθεσή του. Συγκατάθεση, ωστόσο, που μπορεί να ληφθεί εντέχνως λόγω της ελλιπούς προσοχής που το άτομο δίνει στα σχετικά μακροσκελή μηνύματα συναίνεσης που προβάλλονται από επιμέρους διαδικτυακές ιστοσελίδες.
 
- Η προστασία της διαδικτυακής δραστηριότητας του ατόμου συνιστά πλέον αναγκαίο συμπλήρωμα της προστασίας που αφορά την ιδιωτική του ζωή, εφόσον είναι δεδομένη η επιρροή που μπορεί να του ασκηθεί από διαδικτυακές πλατφόρμες και ιστοσελίδες τόσο σε ό,τι αφορά τη διαμόρφωση των πολιτικών του πεποιθήσεων όσο και σε ό,τι αφορά τις αγοραστικές του συνήθειες ή τον καθορισμό ευρύτερων προτύπων ζωής. Μια προστασία, βέβαια, δύσκολα επιτεύξιμη, εφόσον η επεξεργασία της διαδικτυακής του δραστηριότητας τελείται πλέον από ισχυρά μέσα τεχνητής νοημοσύνης, χωρίς το ίδιο το άτομο -ή και οι κρατικοί φορείς- να γνωρίζουν πόσα ή ποια από τα προσωπικά δεδομένα του κάθε ατόμου γίνονται αντικείμενο επεξεργασίας, προκειμένου να επιλεχθεί το είδος των διαδικτυακών μηνυμάτων, προτάσεων ή περιεχομένου θα «κατακλύσει» τις σελίδες που επισκέπτεται το άτομο αυτό.
 
- Η απουσία μηχανισμών προστασίας των προσωπικών δεδομένων του ατόμου στο ψηφιακό περιβάλλον ενδέχεται να επιφέρει σημαντικές επιπτώσεις, όπως η υποκλοπή κωδικών πρόσβασης σε κρίσιμους λογαριασμούς, όπως είναι οι τραπεζικοί, η χρήση των στοιχείων του σε οικονομικές απάτες μέσω πλαστοπροσωπίας, αλλά και η εξ αποστάσεως πρόσβαση σε προσωπικά του αρχεία.
 
- Κρίσιμο ρόλο στην ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας του ατόμου και, άρα, στην πληρέστερη βίωση της ιδιωτικής του ζωής διαδραματίζει η ελευθερία έκφρασης, η οποία συνιστά έτερο θεμελιώδες ατομικό δικαίωμα. Η ελευθερία έκφρασης, ωστόσο, αν και εν γένει τελεί υπό νομική προστασία, τείνει να περιορίζεται σε ορισμένα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, χωρίς να δίνεται στο άτομο το περιθώριο αντίδρασης ή αντιλόγου. Στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αρκεί η ανώνυμη καταγγελία από άλλους χρήστες για το περιεχόμενο των δημοσιεύσεων ενός ατόμου, για να επιβληθεί είτε χρονικός περιορισμός στο δικαίωμά του να δημοσιεύει είτε ακόμη και για να απενεργοποιηθεί πλήρως το προφίλ του.
Επιβάλλεται κατ’ αυτό τον τρόπο ένα είδος λογοκρισίας που υπονομεύει το δικαίωμα των πολιτών να εκφράζουν ελεύθερα τις απόψεις τους, έστω κι αν η λογοκρισία αυτή αφορά μόνο συγκεκριμένες πλατφόρμες και δεν επηρεάζει το ευρύτερο δικαίωμά τους στην ελεύθερη έκφραση.
 
Ιδιαίτερες όψεις της ιδιωτικότητας
- Παρά το γεγονός πως η έννοια της ιδιωτικότητας τείνει να συμπεριλαμβάνει και τον χώρο εργασίας του ατόμου, υπάρχουν ορισμένα επαγγέλματα, τα οποία θέτουν τα άτομα στη σφαίρα του δημόσιου ενδιαφέροντος, με αποτέλεσμα τα άτομα που τα ασκούν να βιώνουν ενίοτε παραβιάσεις της ιδιωτικότητάς τους. Πολιτικοί, καλλιτέχνες, καθώς και πρόσωπα από το χώρο της τηλεόρασης ή άλλων μέσων ευρείας απήχησης χάνουν ως ένα βαθμό την αναγκαία ιδιωτικότητα, εφόσον μέρος των πολιτών έχει την εντύπωση πως τα πρόσωπα αυτά συναινούν στο να δημοσιοποιείται η προσωπική τους ζωή.
 
- Η αύξηση της εγκληματικότητας, όπως και των ενεργειών εκείνων που εμπίπτουν στην τρομοκρατική δράση, καθιστούν αναγκαία τη συστηματική επιτήρηση και παρακολούθηση χώρων ή και ευρύτερων περιοχών που θεωρούνται περισσότερο ευάλωτοι σε αντίστοιχα φαινόμενα. Η επιτήρηση αυτή, αν και αποσκοπεί στη διαφύλαξη της ασφάλειας των πολιτών και στον ταχύτερο εντοπισμό προσώπων που καταφεύγουν σε εγκληματικές πράξεις, λειτουργεί υπονομευτικά για την ιδιωτικότητα όσων κινούνται στους επιτηρούμενους χώρους, εφόσον η καθημερινότητά τους καταγράφεται από κάμερες ασφαλείας. Όσο, μάλιστα, επεκτείνεται η χρήση καταγραφικών μέσων για την παρακολούθηση περισσότερων σημείων ενδιαφέροντος τόσο μειώνεται η ιδιωτικότητα των πολιτών. Προκύπτει, έτσι, μια αντίφαση, καθώς μέτρα που λαμβάνονται προς όφελος των πολιτών και της πολιτείας τείνουν να παραβιάζουν το θεμελιώδες δικαίωμα της ιδιωτικότητας, φέρνοντας δύο καίρια ζητούμενα την ασφάλεια και την ιδιωτικότητα σε μια παράδοξη αναμέτρηση.  
 
[Σύμφωνα µε το άρθρο 14 παρ. 5 του ν. 3917/2011, η εγκατάσταση και λειτουργία συστημάτων επιτήρησης µε τη λήψη ή καταγραφή ήχου ή εικόνας από δημόσιες αρχές, ΟΤΑ, φυσικά ή νομικά πρόσωπα στους χώρους που διαχειρίζονται επιτρέπεται για το σκοπό της προστασίας προσώπων και αγαθών, σύμφωνα µε τις διατάξεις του ν. 2472/1997.]
 
- Σημαντικός αριθμός πολιτών, αν και ορθώς διακηρύττει την ανάγκη διασφάλισης της ιδιωτικότητας, τείνει να συναινεί με απρόσμενη ευκολία στα αιτήματα μέσων κοινωνικής δικτύωσης ή άλλων ιστότοπων για την παραχώρηση πρόσβασης στην κάμερα, στις φωτογραφίες του τηλεφώνου τους, στα ηχεία του κινητού ή στην εγκατάσταση cookies, μέσω των οποίων ελέγχεται η διαδικτυακή δραστηριότητά τους.
 
- Οι πολίτες προκειμένου να έχουν τη δυνατότητα καλύτερης αξιοποίησης διαφόρων διαδικτυακών εφαρμογών συναινούν στην παραχώρηση ορισμένων προσωπικών δεδομένων τους, έχοντας την αίσθηση πως αυτά το πιθανότερο είναι να αξιοποιηθούν από κάποιες διαφημιστικές εταιρείες. Στην πραγματικότητα, ωστόσο, δεν γνωρίζουν με βεβαιότητα ποιοι φορείς και με ποιο τρόπο θα αξιοποιήσουν ή θα εκμεταλλευτούν τα δεδομένα αυτά.
Ακόμη και δεδομένα που μοιράζονται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης οι ίδιοι οι χρήστες, όπως είναι φωτογραφίες τους, ενδέχεται να αξιοποιηθούν για συστήματα αναγνώρισης προσώπου, δίνοντας τη δυνατότητα σε μη κρατικούς -ή και κρατικούς- φορείς να είναι σε θέση να τους εντοπίσουν αργότερα σε δημόσιους χώρους.
 
Ενέργειες διαφύλαξης της ιδιωτικότητας και των προσωπικών δεδομένων
 
Η διατήρηση της ιδιωτικής ζωής απαιτεί συνειδητές ενέργειες και προληπτικά μέτρα, τόσο στον φυσικό κόσμο όσο και στον ψηφιακό:
- Η προφύλαξη της ιδιωτικότητας ξεκινά με την προσεκτική διαχείριση των προσωπικών δεδομένων. Είναι σημαντικό να αποφεύγουμε τη δημοσιοποίηση ευαίσθητων πληροφοριών, όπως η διεύθυνση κατοικίας, ο αριθμός τηλεφώνου και τα οικονομικά μας στοιχεία, ειδικά σε κοινωνικά δίκτυα και πλατφόρμες που δεν εγγυώνται ασφάλεια. Η επιλογή ισχυρών κωδικών πρόσβασης, η χρήση ελέγχου ταυτότητας δύο παραγόντων και η τακτική ανανέωση των κωδικών είναι βασικά βήματα για την προστασία των λογαριασμών μας από κακόβουλες επιθέσεις.
 
- Η χρήση εργαλείων που αυξάνουν την ασφάλεια στο διαδίκτυο είναι εξίσου σημαντική. Τα προγράμματα προστασίας από ιούς και τα τείχη προστασίας (firewalls) μπορούν να αποτρέψουν επιθέσεις από χάκερ, ενώ τα VPN (Virtual Private Networks) κρυπτογραφούν τη διαδικτυακή μας δραστηριότητα, προστατεύοντας έτσι την ανωνυμία μας. Παράλληλα, η αποφυγή χρήσης ανοιχτών ή μη ασφαλών δικτύων Wi-Fi μειώνει τον κίνδυνο υποκλοπής προσωπικών δεδομένων.
 
- Η ευαισθητοποίηση σχετικά με τις ρυθμίσεις απορρήτου σε εφαρμογές και ιστοσελίδες αποτελεί έναν ακόμα σημαντικό παράγοντα. Πολλές πλατφόρμες συλλέγουν και χρησιμοποιούν τα προσωπικά μας δεδομένα για διαφημιστικούς σκοπούς, γι’ αυτό είναι απαραίτητο να προσαρμόζουμε τις ρυθμίσεις απορρήτου και να ελέγχουμε τα δικαιώματα πρόσβασης των εφαρμογών στις συσκευές μας. Παράλληλα, η περιοδική διαγραφή του ιστορικού περιήγησης και των cookies μπορεί να συμβάλει στην προστασία των προσωπικών πληροφοριών. Σε έναν κόσμο όπου η διαρκής σύνδεση με το διαδίκτυο είναι αναπόφευκτη, η υιοθέτηση ορθών πρακτικών διαχείρισης των προσωπικών δεδομένων μπορεί να διασφαλίσει την ασφάλεια και την ελευθερία του ατόμου από ανεπιθύμητες παρεμβάσεις.
 
- Πέρα από τα τεχνολογικά μέτρα, η διατήρηση της ιδιωτικότητας προϋποθέτει και προσεκτική συμπεριφορά στον κοινωνικό περίγυρο. Πρέπει να επιλέγουμε προσεκτικά με ποιον μοιραζόμαστε προσωπικές πληροφορίες και να αποφεύγουμε τη διάδοση δεδομένων τρίτων χωρίς τη συγκατάθεσή τους. Σε επαγγελματικό επίπεδο, η τήρηση της εμπιστευτικότητας είναι ζωτικής σημασίας για την προστασία προσωπικών ή ευαίσθητων δεδομένων.
 
Κίνδυνοι που απειλούν την ιδιωτικότητα των ατόμων
 
Η ιδιωτικότητα ενός ατόμου αποτελεί θεμελιώδες δικαίωμα, ωστόσο, στις σύγχρονες κοινωνίες αντιμετωπίζει πολλαπλές απειλές, κυρίως λόγω της ραγδαίας ανάπτυξης της τεχνολογίας και της ψηφιακής επικοινωνίας. Οι κίνδυνοι που απειλούν την ιδιωτική ζωή προέρχονται τόσο από κακόβουλες ενέργειες όσο και από την εκτεταμένη συλλογή δεδομένων από εταιρείες και κυβερνήσεις.
 
- Ένας από τους βασικότερους κινδύνους είναι η παραβίαση προσωπικών δεδομένων μέσω κυβερνοεπιθέσεων. Οι χάκερ μπορούν να αποκτήσουν πρόσβαση σε ευαίσθητες πληροφορίες, όπως οικονομικά στοιχεία, κωδικούς πρόσβασης και αρχεία επικοινωνίας, με στόχο την οικονομική εκμετάλλευση ή την εκβίαση. Επιθέσεις τύπου phishing, κακόβουλο λογισμικό και διαρροές δεδομένων είναι συχνά φαινόμενα που εκθέτουν άτομα και επιχειρήσεις σε σοβαρούς κινδύνους.
 
- Ένας άλλος σημαντικός κίνδυνος είναι η αλόγιστη συλλογή προσωπικών πληροφοριών από μεγάλες εταιρείες και διαδικτυακές πλατφόρμες. Μέσα από τις εφαρμογές κοινωνικής δικτύωσης, τις μηχανές αναζήτησης και τις διαδικτυακές αγορές, τεράστιες ποσότητες δεδομένων καταγράφονται και χρησιμοποιούνται για στοχευμένη διαφήμιση, ανάλυση συμπεριφοράς και, σε ορισμένες περιπτώσεις, χειραγώγηση των καταναλωτών. Οι περισσότεροι χρήστες αγνοούν τους όρους χρήσης και τις ρυθμίσεις απορρήτου, επιτρέποντας άθελά τους την ανεξέλεγκτη εκμετάλλευση των δεδομένων τους.
 
- Παράλληλα, οι κυβερνήσεις εφαρμόζουν όλο και πιο αυστηρές πολιτικές επιτήρησης στο όνομα της ασφάλειας. Μέσα από νόμους και τεχνολογίες παρακολούθησης, όπως οι κάμερες αναγνώρισης προσώπου, η καταγραφή τηλεπικοινωνιών και η συλλογή δεδομένων από παρόχους διαδικτύου, η ιδιωτικότητα των πολιτών συχνά τίθεται σε κίνδυνο. Παρόλο που η κρατική παρακολούθηση έχει στόχο την πρόληψη εγκληματικών ενεργειών, πολλές φορές οδηγεί σε καταπάτηση των ατομικών ελευθεριών.
 
- Επιπλέον, οι χρήστες του διαδικτύου συχνά θέτουν οι ίδιοι την ιδιωτικότητά τους σε κίνδυνο λόγω απροσεξίας. Η αλόγιστη κοινοποίηση προσωπικών πληροφοριών στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, η αποδοχή άγνωστων αιτημάτων φιλίας και η χρήση ανασφαλών κωδικών πρόσβασης αυξάνουν τον κίνδυνο διαδικτυακής απάτης, εκφοβισμού και κλοπής ταυτότητας.