Ιστορία Προσανατολισμού: Μικρασιατική Καταστροφή (Το πρώτο διάστημα) [Πηγές]

Ιστορία Προσανατολισμού: Μικρασιατική Καταστροφή (Το πρώτο διάστημα) [Πηγές]
 
Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις και αξιοποιώντας στοιχεία από τα ακόλουθα κείμενα να αναφερθείτε:
α) στον αριθμό των προσφύγων και στις δυσκολίες που βίωσαν κατά το πρώτο διάστημα της άφιξής τους, και
β) στο πώς διαχειρίστηκε το ελληνικό κράτος το ζήτημα της διατροφής και της στέγασης των προσφύγων κατά την ίδια αρχική περίοδο.
 
Κείμενο Α
Οι πρώτοι πρόσφυγες από τη Θράκη εγκαταστάθηκαν σε τέσσερα µεγάλα στρατόπεδα στις παρυφές της Θεσσαλονίκης, που είχαν χτιστεί για το βρετανικό στρατό στη διάρκεια της προετοιµασίας της εκστρατείας της Καλλίπολης. Το 70% αυτών των ανθρώπων πάσχει από ελονοσία εξαιτίας των βάλτων που βρίσκονται γύρω από την πόλη και η ασθένεια δεν µπορεί να αντιµετωπιστεί γιατί δεν υπάρχει κινίνη. Η έναρξη της περιόδου των βροχών αναµένεται από στιγµή σε στιγµή και τότε η πνευµονία θα κάνει θραύση ακόµα και αν κατορθωθεί να µην εξαπλωθούν η χολέρα και ο τύφος. Στα στρατόπεδα εκτυλίσσονται σκηνές απίστευτης φρίκης. ∆εκάδες ανθρώπων - ηλικιωµένοι, άνδρες και γυναίκες, νεαρές κοπέλες που έχουν βιαστεί από τους Τούρκους, γυναίκες που είδαν τους άνδρες τους να συλλαµβάνονται και να οδηγούνται στην Άγκυρα - έχουν χάσει τα λογικά τους από τον τρόµο. Περιφέρονται µέσα στους κατάµεστους και δύσοσµους στρατώνες φωνάζοντας και βρίζοντας, τραγουδώντας και κλαίγοντας, χωρίς οι χιλιάδες αδιάφοροι και απελπισµένοι άνθρωποι που τους περιτριγυρίζουν να τους δίνουν καµιά σηµασία Γέροι άνθρωποι που έχουν αποχωριστεί τις οικογένειές τους και είναι ανίκανοι να φροντίσουν τους εαυτούς τους σωριάζονται νεκροί στο πάτωµα των στρατώνων και τα πτώµατά τους µένουν εκεί απαρατήρητα µέχρι να σκοντάψει πάνω τους κανένας από τους υπεύθυνους του έργου περίθαλψης.
 
Edward Hale Bierstadt, Η Μεγάλη Προδοσία, εκδ. «Νέα Σύνορα» - Α. Α. Λιβάνη, Αθήνα 1997.
 
Κείμενο Β
Η περίθαλψη των προσφύγων αντιμετωπίστηκε αρχικά με πόρους του ελληνικού κράτους, τις υπηρεσίες ιδιωτικών οργανώσεων και τη βοήθεια του Αμερικανικού Ερυθρού Σταυρού (ως τον Ιούνιο του 1923). Ωστόσο η έκταση των προσφυγικών αναγκών ήταν τέτοια ώστε χρειάστηκε η μεσολάβηση της Κοινωνίας των Εθνών, προκειμένου να εξασφαλιστεί εξωτερική πίστωση για τη χρηματοδότηση του ηράκλειου έργου της αποκαταστάσεως. Το 1924, μετά από επίπονες διαπραγματεύσεις, συνάφθηκε δάνειο με ονομαστικό κεφάλαιο 12.300.000 λιρών Αγγλίας.
 
Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Τόμος ΙΕ΄, Εκδοτική Αθηνών.
 
Κείμενο Γ
Υπό την πίεση των γεγονότων, η Επαναστατική Επιτροπή του Πλαστήρα αποφασίζει την επίταξη κάποιων ακινήτων µε Απόφασή της, την 15η Σεπτεµβρίου, δεκαπέντε ηµέρες µετά την Καταστροφή. Είναι το πρώτο από τα πολλά βήµατα που θα συµπεριλάβει η προσφυγική αποκατάσταση. Σε αυτή την Απόφαση της 15ης Σεπτεµβρίου στηρίζονται οι επόµενες νοµοθετικές ρυθµίσεις. Και στις 11 Νοεµβρίου του ίδιου έτους εµφανίζεται το πολύ βασικό Ν∆ «Περί επιτάξεως ακινήτων δι’ εγκατάστασιν προσφύγων»: Έχοντες υπόψη την υπ’ αριθµ. 1 § της από 15 Σεπτεµβρίου 1922 αποφάσεως της Επαναστατικής Επιτροπής, προτάσει του Ηµετέρου Υπουργικού Συµβουλίου, απεφασίσαµεν και διατάσσοµεν: Άρθρον 1ον Επιτρέπεται η επίταξις εν όλω ή εν µέρει οικηµάτων επιπλωµένων και µη, αγροικιών, κτηµάτων […κτλ.] και παντός είδους ακινήτων […] µη κατοικουµένων ή άλλως πως χρησιµοποιούµενων υπό του ιδιοκτήτου.
Με αυτόν τον τρόπο επιτάχθηκαν θέατρα, κινηµατογράφοι, χαρτοπαικτικές λέσχες, γραφεία, αποθήκες, νοσοκοµεία και, φυσικά, κατοικίες. «Μη κατοικούµενες ή άλλως πως χρησιµοποιούµενες». Πάρα πολύ σύντοµα γίνεται φανερό ότι µε µόνο τις «µη κατοικούµενες» οικίες, το µέτρο της επίταξης δεν επαρκεί. Κι έτσι, έντεκα µόλις µέρες αργότερα, στις 22 Νοεµβρίου, έρχεται νέο Ν∆ βάσει του οποίου ο Υπουργός Περιθάλψεως, αν κρίνει ανεπαρκή την προσωρινή στέγαση, εξουσιοδοτείται να επεκτείνει την επίταξη και επί ακινήτων κατοικουµένων ή οπωσδήποτε χρησιµοποιουµένων. Από τη στιγµή αυτή, το προσφυγικό ζήτηµα αφορά άµεσα κάθε Έλληνα κάτοικο. Κανείς πλέον δεν µπορεί να µείνει απαθής.
 
Βίκα ∆. Γκιζελή, «Επίταξις ακινήτων κατοικουµένων ή οπωσδήποτε χρησιµοποιουµένων», στο συλλογικό τόµο Ο ξεριζωµός και η άλλη πατρίδα, Επιστηµονικό Συµπόσιο, εκδ. Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισµού και Γενικής Παιδείας, Αθήνα 1997.
 
Ενδεικτική απάντηση
 
α. Οι πρώτες απογραφές των προσφύγων που κατέφυγαν στην Ελλάδα δεν αποδίδουν την πραγματικότητα. Ο αριθμός πρέπει να ήταν πολύ μεγαλύτερος, αν υπολογίσουμε την υψηλή θνησιμότητα των πρώτων χρόνων λόγω των άθλιων συνθηκών διαβίωσης και των επιδημιών, το μειωμένο αριθμό των γεννήσεων και τη μετανάστευση πολλών προσφύγων σε άλλες χώρες. Στην απογραφή του 1928 καταγράφηκαν 1.220.000 πρόσφυγες. Οι αρρώστιες κατέβαλλαν τους πρόσφυγες που ήταν ταλαιπωρημένοι, πρόχειρα στεγασμένοι και υποσιτίζονταν. Ο τύφος, η γρίπη, η φυματίωση (κυρίως στις πόλεις) και η ελονοσία (κυρίως στην ύπαιθρο) τους θέριζαν. Οι πληροφορίες αυτές επιβεβαιώνονται από τον Edward H. Bierstadt (Κείμενο Α), ο οποίος αναφερόμενος στις συνθήκες εγκατάστασης των πρώτων προσφύγων από την Ανατολική Θράκη στη Θεσσαλονίκη καταγράφει το πλήθος των οξύτατων προβλημάτων που αντιμετώπιζαν. Οι πρόσφυγες αυτοί τοποθετήθηκαν σε τέσσερα στρατόπεδα μεγάλης έκτασης στα άκρα της πόλης, τα οποία είχαν κατασκευαστεί στο πλαίσιο του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου για τον αγγλικό στρατό λόγω της τότε σχεδιαζόμενης στρατιωτικής επέμβασης στη χερσόνησο της Καλλίπολης. Οι πρόσφυγες ήταν συνωστισμένοι και σε άσχημη κατάσταση, εφόσον το εβδομήντα τοις εκατό αυτών είχαν προσβληθεί από ελονοσία λόγω των βάλτων που υπήρχαν γύρω από τη Θεσσαλονίκη. Δυνατότητα ίασης δεν υπήρχε, διότι στα στρατόπεδα αυτά δεν διέθεταν κινίνη. Παραλλήλως, μάλιστα, επειδή επρόκειτο να ξεκινήσει η περίοδος βροχών, οι πρόσφυγες θα ήταν ευάλωτοι στην πνευμονία, ακόμη κι αν με κάποιο τρόπο ήταν εφικτό να αποτραπεί η εμφάνιση χολέρας και τύφου στα βρόμικα στρατόπεδα εγκατάστασής τους. Σύμφωνα με στοιχεία της Κοινωνίας των Εθνών, ένας σημαντικός αριθμός προσφύγων πέθαναν μέσα σ’ ένα χρόνο από την άφιξή τους στην Ελλάδα. Εκτός από τις αρρώστιες, οι πρόσφυγες ήταν και ψυχικά τραυματισμένοι από την απώλεια συγγενών και φίλων, της πατρογονικής γης και του ευρύτερου κοινωνικού χώρου όπου είχαν ζήσει. Οι διαπιστώσεις αυτές επιβεβαιώνονται από τον Edward H. Bierstadt (Κείμενο Α), ο οποίος αποδίδει εμφατικά τον ψυχικό τραυματισμό των προσφύγων της Θράκης. Άνδρες, γυναίκες και ηλικιωμένοι περιφέρονταν στα στρατόπεδα έχοντας παρανοήσει από τον βαθύτατο φόβο που είχαν βιώσει. Αρκετές γυναίκες, άλλωστε, είχαν βιαστεί από τους Τούρκους, ενώ άλλες είχαν δει τους συζύγους τους να συλλαμβάνονται και να οδηγούνται στην Άγκυρα. Το υπόλοιπο πλήθος των προσφύγων, πάντως, βρισκόμενο σε κατάσταση απόγνωσης δεν έδινε σημασία στην παραληρηματική συμπεριφορά των συνανθρώπων τους. Ακόμη και στις περιπτώσεις που κάποιοι ηλικιωμένοι, οι οποίοι δεν είχαν κανέναν δικό τους να τους προσέχει, πέθαιναν μέσα στα στρατόπεδα, δεν υπήρχε μέριμνα από τους άλλους πρόσφυγες. Μόνο αν κάποιος από τους υπευθύνους της περίθαλψης εντόπιζε τους πεθαμένους μαζεύονταν οι σοροί τους.
 
β. Στην αρχή το κράτος αντιμετώπισε με τα μέσα που διέθετε τις πρώτες στοιχειώδεις και πιεστικές ανάγκες των προσφύγων: διατροφή, προσωρινή στέγαση, ιατρική περίθαλψη. Κινητοποιήθηκαν επίσης ιδιώτες, ατομικά ή οργανωμένα. Αποφασιστική, ιδιαίτερα για την ιατρική περίθαλψη και την παροχή φαρμάκων, υπήρξε η δραστηριοποίηση στην Ελλάδα ξένων φιλανθρωπικών οργανώσεων. Οι πληροφορίες αυτές επιβεβαιώνονται από την Ιστορία του Ελληνικού Έθνους (Κείμενο Β), όπου διευκρινίζεται πως μία από τις ξένες φιλανθρωπικές οργανώσεις ήταν ο Αμερικανικός Ερυθρός Σταυρός, ο οποίος δραστηριοποιήθηκε στην Ελλάδα μέχρι τον Ιούνιο του 1923. Επισημαίνεται, βέβαια, πως οι ανάγκες ήταν τέτοιας έκτασης, ώστε απαιτήθηκε η παρέμβαση της Κοινωνίας των Εθνών, προκειμένου να διασφαλιστεί η αναγκαία δανειοδότηση για την υλοποίηση του τεράστιου έργου της αποκατάστασης των προσφύγων. Για τη σύναψη του δανείου απαιτήθηκαν, ωστόσο, δύσκολες διαπραγματεύσεις και εγκρίθηκε τελικά το 1924 με ονομαστικό κεφάλαιο που ανερχόταν στις 12.300.000 λίρες Αγγλίας. Μέχρι τότε, διενεργήθηκαν έρανοι, οργανώθηκαν πρόχειρα συσσίτια και έγινε προσπάθεια για καθημερινή διανομή ψωμιού, παροχή ρουχισμού και άλλων ειδών πρώτης ανάγκης.
Με την άφιξη των προσφύγων, το έργο της προσωρινής στέγασης ανέλαβε το Υπουργείο Περιθάλψεως, που ενισχύθηκε με έκτακτο προσωπικό. Στη συνέχεια το Ταμείο Περιθάλψεως Προσφύγων (ιδρύθηκε το Νοέμβριο του 1922) ανήγειρε ξύλινα παραπήγματα για τη στέγαση των προσφύγων. Πλήθος ξεπρόβαλαν οι αυτοσχέδιες κατασκευές που χρησίμευαν ως προσωρινά καταλύματα (καλύβες, παράγκες, σκηνές) γύρω από τις πόλεις, σε πλατείες ή στα κενά οικόπεδα των πόλεων. Όπως, μάλιστα, επισημαίνει η Βίκα Γκιζελή (Κείμενο Γ), η Επαναστατική Επιτροπή του Νικόλαου Πλαστήρα ήδη από τις 15 Σεπτεμβρίου 1922, λίγες μόλις μέρες δηλαδή μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, λαμβάνει την πρώτη κρίσιμη απόφαση για την αποκατάσταση των προσφύγων επιτρέποντας την επίταξη ακινήτων. Περίπου ένα μήνα μετά, στις 11 Νοεμβρίου 1922, δημοσιεύεται το ιδιαίτερης βαρύτητας Νομοθετικό Διάταγμα «Περί επιτάξεως ακινήτων δι’ εγκατάστασιν προσφύγων». Με βάση την πρώτη παράγραφο της απόφαση που είχε λάβει η Επαναστατική Επιτροπή και ύστερα από πρόταση του υπουργικού συμβουλίου το νέο νομοθετικό διάταγμα προβλέπει στο πρώτο του άρθρο την ολική ή μερική επίταξη οικημάτων, επιπλωμένων ή μη, κτημάτων, αλλά και κάθε είδους ακινήτου το οποίο δεν κατοικείται ή δεν χρησιμοποιείται με κάποιο άλλον τρόπο από τον ιδιοκτήτη του. Επιτάσσονται, έτσι, κινηματογράφοι, χαρτοπαικτικές λέσχες, γραφεία, νοσοκομεία και κατοικίες. Δεν έμεινε γενικά χώρος στεγασμένος που να μη χρησιμοποιήθηκε: σχολεία, εκκλησίες και τζαμιά, στρατώνες, θέατρα, δημόσια κτίρια, αποθήκες, υπόγεια. Επιτάχθηκαν και τα άδεια σπίτια σε όλη την Επικράτεια. Σύντομα, ωστόσο, όπως τονίζει η Βίκα Γκιζελή (Κείμενο Γ), έγινε αντιληπτό πως τα ακατοίκητα ακίνητα δεν επαρκούσαν. Για τον λόγο αυτό, στις 22 Νοεμβρίου 1922, έντεκα μόλις μέρες μετά το προηγούμενο διάταγμα, δημοσιεύεται νέο διάταγμα με βάση το οποίο ο Υπουργός Περιθάλψεως εξουσιοδοτείται να προβεί στην επίταξη ακόμη και ακινήτων που κατοικούνται ή χρησιμοποιούνται με όποιον άλλον τρόπο από τον ιδιοκτήτη τους. Από εκείνη τη στιγμή το ζήτημα της αποκατάστασης των προσφύγων άρχισε να αφορά άμεσα κάθε Έλληνα πολίτη και κανείς δεν μπορούσε να αδιαφορήσει. Καταλήφθηκαν, έτσι, ακόμη και κατοικούμενοι χώροι, οι ένοικοι των οποίων μοιράστηκαν την κατοικία τους με τους πρόσφυγες.