Νεοελληνική Γλώσσα Γ΄ Λυκείου: Οι ασυμβίβαστοι

 

Ruth Palmer 

Νεοελληνική Γλώσσα Γ΄ Λυκείου: Οι ασυμβίβαστοι
 
Κείμενο 1
«Οι ασυμβίβαστοι»
Ι.Μ. Παναγιωτόπουλου, Οι σκληροί καιροί, εκδόσεις των Φίλων. (Απόσπασμα σε διασκευή).
 
            Ο ασυμβίβαστος είναι μια πραγματικότητα του καιρού μας, γιατί δεν είναι ο ένας, ο μοναδικός και ο μοναχικός, καθώς άλλοτε, είναι πια οι πολλοί και ιδίως αυτοί οι νέοι που έρχονται με κραυγές και συχνά με απειλητικές χειρονομίες να μας επιπλήξουν για όσα έχουμε πράξει, για όσα έχουμε διασώσει και να μας στερήσουν το δικαίωμα της παρουσίας, αν το μπορέσουν.
            Όταν μιλούμε για τους ασυμβίβαστους, έχουμε κυριότατα στον νου μας αυτούς τους νέους ανθρώπους. Το ασταμάτητο «όχι» τους. Έγραψα κάπου αλλού, και το πιστεύω πάντα, πως η Ιστορία προχωρεί με το «όχι», δεν προχωρεί με το «ναι». Με το «ναι» αποτελματώνεται. Το «όχι» μπορεί και να έχει ατομική προέλευση, να είναι η εξέγερση ενός προσώπου, μια αυτόβουλη ενέργεια. Το «ναι» σπανιότατα είναι η ολόψυχη και φωτισμένη συγκατάθεση. Στις περισσότερες περιπτώσεις προέρχεται από ραθυμία, ατολμία, αδιαφορία, ή έλλειψη εσωτερικής ανησυχίας. Το «ναι» πληρώνεται —και πλουσιοπάροχα κάποτε. Το «όχι» πληρώνει —και αδρότατα κάποτε.
            Και, φυσικά, αυτή τη στιγμή δεν πρόκειται για το «όχι» του αντιρρησία, του αρνητικού τύπου, που είναι απαράγωγος από φυσικού του και πολεμάει κι απαρνιέται τα πάντα για να μπορέσει αυτόνομα να υπάρξει, όπως συχνά συμβαίνει στην ανέλιξη της πνευματικής ζωής, όπου στέρφοι και πικρόχολοι και κακόπιστοι προσπαθούν να πλάσουν ένα ατομικό πεπρωμένο με την αδιάκοπη άρνηση, καθώς τα σκυλιά που γαβγίζουν και γρούζουν, γιατί δεν έχουν άλλο τρόπο να δηλώσουν την ύπαρξή τους. Ο λόγος είναι για το φωτισμένο, συλλογισμένο, σταθερό, αμετακίνητο «όχι», για μια απόφαση ψυχής και πνεύματος.
            Η κραυγή των σύγχρονων ασυμβίβαστων, τουλάχιστον των περισσότερων —γιατί καμιά γενίκευση δεν είναι σωστή— είναι μια αυθόρμητη κίνηση, που δεν έχει προφτάσει να συλλογιστεί τον εαυτό της. Και τούτο είναι η αδυναμία της. Τα «άγουρα χρόνια» είναι όλο φλόγα. Άλλωστε, εμείς οι πρεσβύτεροι αυτή τη φλόγα τη θεωρούμε προνόμιο και τη μακαρίζουμε. Και η φλόγα δεν φωτίζει μονάχα· πυρπολεί κιόλας και κατακαίει και μεταμορφώνει σε στάχτη. […].
            Οι ασυμβίβαστοι «ασεβούν» και προς την παράδοση. Την υποβάλλουν σ’ εξαντλητική ανάκριση, για να την αναγκάσουν να ομολογήσει την κενότητά της, όπου, φυσικά, συμβαίνει να είναι κενή. Κι επειδή οι καιροί μας είναι σκληροί, η αντιπαραδοσιακή επιδρομή παίρνει τη μορφή καταιγίδας, που τρομάζει τους απλοϊκούς και εξουθενώνει τους ανυποψίαστους χρησιμοθηρικούς. Αυτή η αντιπαραδοσιακή επιδρομή μοιάζει με διάρρηξη σε καλά ασφαλισμένο χρηματοκιβώτιο. Η επίδραση, επομένως, των ασυμβίβαστων, ακόμη κι όταν δεν είναι φανερή, είναι φυσικό να έχει υποβάλει την παράδοση σε σκληρότατη δοκιμασία.
 
Κείμενο 2
Το κείμενο είναι απόσπασμα από το βιβλίο του Μιχάλη Κασσωτάκη Ο έφηβος και τα προβλήματά του, εκδ. «Ορόσημο», Αθήνα: 1980.
 
            […] Πολλοί είναι ακόμη οι γονείς που δεν ανέχονται την εξέγερση της εφηβείας, τις έντονες αντιδράσεις των μέχρι χθες συνετών, φρόνιμων και υπάκουων παιδιών τους, την επανεμφάνιση κακών συνηθειών, που είχαν για πολύ καιρό ξεχαστεί, την άρνηση συνεργασίας και το πνεύμα εριστικότητας που εμφανίζουν.
            Αγνοούν οι γονείς αυτοί ότι τα παιδιά τους στην περίοδο αυτή, επιθυμώντας να αποκτήσουν την αυτονομία τους και να επιβεβαιώσουν την ανεξαρτησία τους, ενεργούν συχνά αντίθετα προς τις πατρικές επιθυμίες και ορέξεις. Και η αντίδραση αυτή είναι τόσο μεγαλύτερη όσο πιο έντονη είναι η επιμονή των γονέων στη συμμόρφωση των παιδιών τους προς το πατρικό μοντέλο τρόπου ζωής. Αν π.χ. αρέσουν στους γονείς τα κοντά μαλλιά και μιλούν συχνά με ειρωνεία για τους «μακρυμάλληδες», εξωθούν με τον τρόπο τους αυτό περισσότερο τον έφηβο γιο να γίνει «μακρυμάλλης» παρά να προτιμήσει τα κοντά μαλλιά. Αν αρέσει στους γονείς η κλασική μουσική ή τα παλιά τραγούδια, ενώ η μοντέρνα μουσική αντιμετωπίζεται με περιφρόνηση, οι προτιμήσεις των παιδιών θα στραφούν μάλλον προς τη μοντέρνα έξαλλη μουσική. Αν υπερτονίζεται στην οικογένεια η αξία της σεμνής ενδυμασίας και αποδίδεται μεγάλη σημασία στην εξωτερική εμφάνιση, οι πιθανότητες να προτιμήσει ο έφηβος το έξαλλο ντύσιμο είναι πάρα πολλές. Αν οι γονείς εκτιμούν ιδιαίτερα την καλή συμπεριφορά και αποδίδουν μεγάλη σημασία στο τυπικό «savoir – vivre», το παιδί, επιδιώκοντας να απαλλαγεί από την πατρική κηδεμονία, μπορεί να κάνει ακριβώς το αντίθετο. Πάμπολλα είναι τα παραδείγματα, τα οποία θα μπορούσε κανείς να αναφέρει σχετικά με αυτή την τάση των εφήβων να δρουν αντίθετα προς τις επιθυμίες των γονέων τους με πρόδηλη συχνά την πρόθεση να τους ερεθίσουν…
 
Κείμενο 3
ΣΤΑ ΕΙΚΟΣΙ ΤΟΥ…
Βασίλης Βασιλικός, «Τα Ποιήματα», εκδ. Πολύπλανο, Αθήνα: 1999.
 
Στα είκοσί του χρόνια πάνω ο Μύρων είπε:
«Δεν είμαι νέος πια». «Πια» γιατί;
αφού ποτέ μου δεν υπήρξα νέος!
 
Γιατί
Δεν συγκινήθηκα ποτέ από μια ζητιάνα
με το μωρό στο ισχνό βυζί της·
ούτε απ’ τις ρόδες των τσιγγάνικων κάρων
που κουβαλούν τους έξαλλους θιάσους·
τα χελιδόνια που φωλιάζαν στα μπαλκόνια μου
τραγουδώντας το τραγούδι της αγάπης
μ’ εκνευρίζανε με τις στριγγλιές φωνές τους
και χαλούσα τις φωλιές…
 
Γι’ αυτό δεν είμαι νέος πια. «Πια» γιατί;
αφού ποτέ μου δεν υπήρξα νέος».
 
Απρίλης, 1951
 
ΘΕΜΑ 1
Να παρουσιάσετε συνοπτικά (60-70 λέξεις) τη διάκριση που γίνεται στη 2^η και στην 3^η παράγραφο του Κειμένου 1 ανάμεσα στο «όχι» που φέρνει αλλαγές και στο «όχι» των μη παραγωγικών ανθρώπων.
Μονάδες 20
 
Σύμφωνα με τον συγγραφέα υπάρχουν δύο διακριτές στάσεις άρνησης με διαφορετικό κίνητρο και διαφορετικά αποτελέσματα. Από τη μία υπάρχει το «όχι» ανθρώπων έτοιμων να πληρώσουν το τίμημα, που συνιστά αποτέλεσμα σκέψης, αποφασιστικότητας και αυτόβουλης αντίδρασης, το οποίο ωθεί τα πράγματα σε αλλαγές. Ενώ, από την άλλη, υπάρχει το «όχι» των άγονων και κακόπιστων ανθρώπων, οι οποίοι μη έχοντας να προσφέρουν κάτι, αρνούνται τα πάντα, με τρόπο που παρεμποδίζει την εξέλιξη.
[Λέξεις: 70]
 
ΘΕΜΑ 2
Ερώτημα 1^ο
Στο Κείμενο 2 ο συγγραφέας φαίνεται να παίρνει θέση υπέρ των γονέων ή να δικαιολογεί τη συμπεριφορά των νέων; Απάντησε σε 50 περίπου λέξεις με σχετικές αναφορές από το κείμενο (δεν λαμβάνονται υπόψη στη ζητούμενη έκταση).
Μονάδες 15
 
Ο συγγραφέας δικαιολογεί τη συμπεριφορά των νέων, εφόσον τη θεωρεί ίδιον της μεταβατικής εφηβικής περιόδου. Λαμβάνει, έτσι, επικριτική θέση απέναντι στους γονείς εκείνους που αγνοούν το γεγονός ότι διαχρονικά οι έφηβοι επιδιώκουν «να αποκτήσουν την αυτονομία τους και να επιβεβαιώσουν την ανεξαρτησία τους». Εκεί, επομένως, που ένας γονιός θα όφειλε να επιδείξει υποστηρικτική στάση απέναντι στο έφηβο παιδί του, τείνουν να υπάρχουν πολλοί «γονείς που δεν ανέχονται την εξέγερση της εφηβείας». Η απουσία κατανόησης, ωστόσο, λειτουργεί αρνητικά, διότι ενισχύει και εντείνει την εφηβική αντίδραση απέναντι στην «πατρική κηδεμονία».
 
Ερώτημα 2^ο
Στη 2^η παράγραφο του Κειμένου 2 ο συγγραφέας διατυπώνει μία θέση. Ποια είναι  αυτή (μονάδες 4) και σε ποιον βαθμό την τεκμηριώνει με πειστικό τρόπο (μονάδες 6);
Μονάδες 10
 
Ο ισχυρισμός του γράφοντος είναι πως, όταν οι γονείς δεν αποδέχονται τη φυσιολογική προσπάθεια των έφηβων παιδιών τους να διεκδικήσουν την αυτονομία τους, τείνουν να ασκούν πίεση, προκειμένου να τούς επιβάλουν τη θέλησή τους. Η πίεση αυτή, ωστόσο, έχει το αντίθετο αποτέλεσμα, εφόσον ενισχύει την αντίδραση των εφήβων.
Ο γράφων τεκμηριώνει με επαρκώς πειστικό τρόπο τον ισχυρισμό του, καθώς αξιοποιεί παραδείγματα από την καθημερινή ζωή, οικεία στους περισσότερους αναγνώστες. Οι έφηβοι έχουν την τάση να υιοθετούν διαφορετική στάση από εκείνη που επιθυμούν οι γονείς τους, με βασικό στόχο να διατρανώσουν τη θέλησή τους για μια αυτόνομη πορεία. Έτσι, αν οι γονείς επιμένουν, για παράδειγμα, στο πόσο σημαντική είναι η σεμνή ενδυμασία, είναι πάρα πολύ πιθανό να εξωθήσουν το έφηβο παιδί τους στην υιοθέτηση ακραίων ενδυματολογικών επιλογών.
 
Ερώτημα 3^ο
α. Να εντοπίσεις τρεις τρόπους (γλωσσικές επιλογές, εκφραστικά μέσα, οργάνωση παραγράφου) με τους οποίους ο συγγραφέας στην 3^η παράγραφο του Κειμένου 1 προσπαθεί να ενισχύσει τη θέση του. (μονάδες 6)
 
Ο συγγραφέας προκειμένου να αναδείξει τη μεγάλη διαφορά ανάμεσα στο φωτισμένο «όχι» που οδηγεί σε ουσιαστικές εξελίξεις και στο αντιπαραγωγικό και άγονο «όχι» αξιοποιεί ποικίλες γλωσσικές επιλογές και εκφραστικά μέσα.
-        Σε πρώτο επίπεδο ο συγγραφέας οργανώνει την παράγραφό του με σύγκριση – αντίθεση (σχήμα άρσης-θέσης «δεν πρόκειται για το όχι του αντιρρησία», «Ο λόγος είναι για το φωτισμένο, συλλογισμένο, σταθερό…»), προκειμένου να τονίσει τις καίριες διαφορές ανάμεσα σε αυτές τις δύο στάσεις, οι οποίες, αν και έχουν ως σημείο αναφοράς το «όχι», διαφέρουν πλήρως μεταξύ τους.
-        Ο συγγραφέας αξιοποιεί μια παραστατική παρομοίωση («καθώς τα σκυλιά που γαβγίζουν και γρούζουν, γιατί δεν έχουν άλλο τρόπο να δηλώσουν την ύπαρξή τους»), παρομοιάζοντας τους «στέρφους» και «πικρόχολους» ανθρώπους που στρέφονται στην αδιάκοπη άρνηση, μη έχοντας άλλο τρόπο να διαμορφώσουν το πεπρωμένο τους, με τα σκυλιά που γαβγίζουν συνεχώς. Με αυτό τον τρόπο γίνεται αντιληπτό πως ο «θόρυβος» εκείνων που αρνούνται καθετί συνιστά τη μόνη επιλογή για να δηλώσουν την ύπαρξή τους, αφού επί της ουσίας δεν κάνουν και δεν προσφέρουν τίποτα.
-        Ο συγγραφέας αξιοποιεί σειρά επιθέτων και ουσιαστικών αρνητικής σημασίας, ώστε να προσδιορίσει και να τονίσει τα χαρακτηριστικά των ανθρώπων που αρνούνται κάθε προσπάθεια αλλαγής ή εξέλιξης («αντιρρησίας», «αρνητικός τύπος», «απαράγωγος», «στέρφοι», «πικρόχολοι», «κακόπιστοι»).
-        Αξιοποιεί, από την άλλη, ένα ασύνδετο σχήμα, προκειμένου να επισημάνει την ιδιαίτερη αξία του «όχι», όταν αυτό προκύπτει συνειδητά και ύστερα από βαθιά σκέψη («το φωτισμένο, συλλογισμένο, σταθερό, αμετακίνητο “όχι”»).
-        Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί, επίσης, ενεστώτα, αναφερόμενος στους άγονους αντιρρησίες («πολεμάει κι απαρνιέται»), προκειμένου να υποδηλώσει τη διάρκεια και τη διαχρονικότητα του εν λόγω προβλήματος.
 
β. Να μετασχηματίσεις στη 2^η παράγραφο του Κειμένου 1 τη φράση «…η Ιστορία προχωρεί με το “όχι”, δεν προχωρεί με το “ναι”», ώστε από μεταφορική λειτουργία ο λόγος να γίνει κυριολεκτικός. (μονάδες 4)
Μονάδες 10
 
«…η Ιστορία εξελίσσεται με την αμφισβήτηση, όχι με τον συμβιβασμό»
 
ΘΕΜΑ 3
Να ερμηνεύσεις την ψυχική διάθεση του ήρωα του ποιήματος αξιοποιώντας τρεις σχετικούς κειμενικούς δείκτες. Παράλληλα, να εκφράσεις τη συμφωνία ή τη διαφωνία σου με την παραδοχή στην οποία καταλήγει στο Κείμενο 3. (150-200 λέξεις)
Μονάδες 15
 
Ο Μύρων, ο ήρωας του ποιήματος, οδηγείται με αίσθημα απογοήτευσης και θλίψης στο συμπέρασμα πως δεν υπήρξε ποτέ νέος, αφού ποτέ δεν παρασύρθηκε από τα συναισθήματα της στιγμής, για να νιώσει τη χαρά ή τη συγκίνηση. Με το οξύμωρο σχήμα που προκύπτει από την ηλικία του ήρωα («Στα είκοσί του χρόνια») και την πεποίθηση που εκφράζει («Δεν είμαι νέος πια»), καθίσταται εμφανής η εσωτερική του απόγνωση, εφόσον σπεύδει να αναγνωρίσει το τέλος της νεότητάς του, ενώ βρίσκεται ακόμη στην ακμή αυτής της περιόδου. Η πεποίθησή του, ωστόσο, τεκμηριώνεται από τον ίδιο με βάση τη συναισθηματική του αδιαφορία απέναντι σε ερεθίσματα που θα συγκινούσαν οποιονδήποτε άλλο νέο άνθρωπο. Η εικόνα ενός μωρού στο λιπόσαρκο στήθος της μητέρας του, δεν προκάλεσε καμία συγκίνηση στον ήρωα, όπως δεν τον επηρέασε μήτε η ακουστική εικόνα που διαμορφώνεται από «τις ρόδες των τσιγγάνικων κάρων», έστω κι αν γνώριζε πως κατέφταναν με τους «έξαλλους θιάσους» τους, για να διασκεδάσουν τον κόσμο. Όπως προκύπτει, άλλωστε, από το σχήμα αντίθεσης («το τραγούδι της αγάπης», «μ’ εκνευρίζανε»), ο ήρωας ουδέποτε ένιωσε τη γοητεία της συναισθηματικής παρόρμησης και ουδέποτε επέτρεψε στον εαυτό του τη χαρά του αυθορμητισμού.
Η παραδοχή του ήρωα, πως δεν υπήρξε νέος ποτέ, αν και σαφώς ενέχει στοιχεία υπερβολής, δεν είναι στην περίπτωσή του εντελώς ανακριβής. Η νεότητα γενικότερα και η εφηβεία ειδικότερα διακρίνονται για την ένταση των συναισθημάτων, για την επικράτησή τους έναντι της λογικής και για τον πηγαίο αυθορμητισμό. Υπ’ αυτό το πρίσμα, ο ήρωας του ποιήματος δεν βίωσε επαρκώς την πραγματική φύση της νεανικής του ηλικίας.
 
ΘΕΜΑ 4
Σε ένα δικό σας άρθρο, έκτασης 350-400 λέξεων, να αιτιολογήσετε σε τι αποσκοπεί η αρνητική στάση των εφήβων σε προσωπικό επίπεδο, καθώς και πώς επιδρά, όταν εκτείνεται στο ευρύτερο κοινωνικό πλαίσιο. Θεωρείτε πως η αντίδραση αυτή λειτουργεί επωφελώς ή όχι για το κοινωνικό σύνολο;
Το κείμενό σας να βασίζεται σε επιχειρήματα, για τη διαμόρφωση των οποίων καλείστε να αξιοποιήσετε τα Κείμενα 1 & 2.
Μονάδες 30  
 
1^ο ζητούμενο: Σε τι αποσκοπεί η αρνητική στάση των εφήβων σε προσωπικό επίπεδο;
-        Η τάση των εφήβων να «εξεγείρονται» και να υιοθετούν μια αρνητική στάση απέναντι στον έλεγχο των γονιών τους έχει ως βασικό στόχο τη διεκδίκηση της προσωπικής τους αυτονομίας, καθώς η εφηβική ηλικία σηματοδοτεί τη σταδιακή μετάβαση στην ενηλικίωση. Οι έφηβοι επιχειρούν να διευρύνουν τα όρια της ελευθερίας τους, περιορίζοντας τον ασκούμενο από τους γονείς τους έλεγχο, προκειμένου να δοκιμάσουν το κατά πόσο είναι σε θέση να λειτουργήσουν αυτόνομα και με επαρκή ωριμότητα, ώστε να μη χρειάζονται τη συνεχή στήριξη των γονιών τους.
-        Η εφηβεία εμπεριέχει την «επαναστατική» διάθεση, η οποία, ωστόσο, δεν εκδηλώνεται κατ’ ανάγκη με έντονο τρόπο. Το πώς θα εκδηλωθεί η επαναστατικότητα των εφήβων εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το πώς θα διαχειριστούν τη μεταβατική αυτή περίοδο οι γονείς. Η δική τους ετοιμότητα να ανταποκριθούν εγκαίρως στο αίτημα των εφήβων για μεγαλύτερα όρια ελευθερίας αποτρέπει συχνά τις εντάσεις στη συμπεριφορά των εφήβων,  εφόσον διαπιστώνουν πως έχουν την εμπιστοσύνη και τη στήριξη των γονιών τους. Όταν, όμως, οι γονείς δεν αντιλαμβάνονται τη σημασία του κρίσιμου αιτήματος για περισσότερη ανεξαρτησία και επιδιώκουν να διατηρήσουν με αυστηρότητα τον έλεγχο των εφήβων, τότε η αντίδραση και η εριστική διάθεση συνιστούν αναμενόμενα αποτελέσματα, καθώς οι έφηβοι αισθάνονται πως οι γονείς τους δεν επιδεικνύουν κατανόηση και συμπαράσταση στην απαιτητική αυτή περίοδο της ζωής τους.
-        Ο αρνητισμός των εφήβων δεν συνδέεται πάντοτε μόνο με την ανάγκη τους για περισσότερη ελευθερία, διότι η συμπεριφορά αυτή ενδέχεται να επιμένει ακόμη κι αν έχουν αποκτήσει ευρύτερα όρια ελεύθερης δράσης. Πρόσθετη εσωτερική ανάγκη της εφηβικής ηλικίας είναι η διαμόρφωση μιας προσωπικής ταυτότητας με ένα προσωπικό πλαίσιο πεποιθήσεων και επιδιώξεων. Μια ανάγκη που συχνά ασκεί ιδιαίτερη πίεση στον έφηβο, ιδίως όταν δεν έχει προηγηθεί η κατάλληλη προεργασία, ώστε να είναι έτοιμος να ανταποκριθεί. Ένας ανέτοιμος έφηβος, ο οποίος αδυνατεί να προσδιορίσει τον ιδεατό εαυτό του και δεν γνωρίζει πώς να διακρίνει τις ποιότητες εκείνες που ταιριάζουν περισσότερο στον ίδιο, καταλήγει να βρίσκεται σε σύγχυση και, κατ’ επέκταση, σε μια παρατεταμένη περίοδο εσωτερικής αναζήτησης με ποικίλες εναλλαγές στη συμπεριφορά και στις υιοθετούμενες στάσεις. Ο έφηβος περιέρχεται σε μια κατάσταση εκνευρισμού και συνεχούς αρνητισμού απέναντι σε υποδεικνυόμενες από τους γονείς αξίες ή επιδιώξεις, διότι δεν μπορεί να εντοπίσει από μόνος του τις κατάλληλες απαντήσεις σχετικά με το ποιος είναι και τι επιθυμεί στη ζωή του.
 
2^ο ζητούμενο: Πώς επιδρά η αρνητική στάση των εφήβων, όταν εκτείνεται στο ευρύτερο κοινωνικό πλαίσιο. Λειτουργεί η αντίδραση αυτή επωφελώς ή όχι για το κοινωνικό σύνολο;
-        Η αρνητική στάση των εφήβων δεν περιορίζεται πάντοτε στο πλαίσιο του οικογενειακού περιβάλλοντος, δοθέντος πως οι έφηβοι ενδέχεται είτε να επιδεικνύουν αντίδραση απέναντι σε κάθε μορφή «εξουσίας» είτε να εκδηλώνουν απορριπτική στάση απέναντι σε κοινωνικά πρότυπα ή αξίες που οι ίδιοι τα θεωρούν παρωχημένα.
-        Όταν οι έφηβοι εκλαμβάνουν κάθε μορφή ασκούμενου ελέγχου από τους ενήλικες ως κάτι αρνητικό για τους ίδιους, τότε η εκδήλωση αυτής της συμπεριφοράς στο ευρύτερο κοινωνικό πλαίσιο είναι πιθανό να έχει αρνητικές επιπτώσεις, καθώς ενδέχεται να τους οδηγήσει σε παραβατικές ή επιθετικές αντιδράσεις. Η αδυναμία των εφήβων να κατανοήσουν εγκαίρως πως η ατομική ελευθερία δεν ισοδυναμεί με την απουσία κάθε ελέγχου, τούς παρασύρει σε μια άνευ νοήματος προσπάθεια αντίδρασης ακόμη και απέναντι σε θεσμούς και αρχές που έχουν εδραιωθεί προκειμένου να διασφαλίζεται η ελευθερία και η ασφάλεια για το σύνολο των πολιτών. Η εσφαλμένη πεποίθηση των εφήβων πως μπορούν να κάνουν «ό,τι θέλουν», χωρίς να λογοδοτούν σε κανέναν, έχει σαφώς επιζήμια επίδραση στο κοινωνικό σύνολο, ιδίως όταν λαμβάνει τη μορφή αγενούς ή απειλητικής συμπεριφοράς απέναντι σε άλλα άτομα, όταν έχει ως αποτέλεσμα τη φθορά ξένης περιουσίας ή όταν καταλήγει εν γένει σε παράνομες πράξεις.
-        Η αντίδραση, από την άλλη, των εφήβων απέναντι σε παρωχημένα πρότυπα και αξίες ενδέχεται να έχει επωφελή επίδραση στο κοινωνικό σύνολο, αν στρέφεται πράγματι απέναντι σε αξίες που δεν συμβαδίζουν πια με τον δημοκρατικό τρόπο ζωής και με τον σεβασμό απέναντι σε όλους τους πολίτες. Όταν οι έφηβοι εντοπίζουν ορθώς κάποια παρωχημένα στερεότυπα ή διακρίσεις που συνεχίζουν να υπάρχουν στην κοινωνική καθημερινότητα, τότε η ένθερμη προσπάθειά τους να αλλάξουν τη νοοτροπία των ανθρώπων γύρω τους, μπορεί να λειτουργήσει επωφελώς. Σε μια τέτοια περίπτωση οι έφηβοι δρουν ως υπεύθυνοι μελλοντικοί πολίτες, υποδεικνύοντας στους υπόλοιπους κατάλοιπα ξεπερασμένων αντιλήψεων ή πρακτικές που δεν ανταποκρίνονται πια στα επιδιωκόμενα πρότυπα του σύγχρονου κόσμου. Η κριτική των εφήβων είναι τότε σαφώς καλοδεχούμενη, εφόσον έχουν την ευαισθησία και το οξυμμένο κριτήριο που απαιτείται, προκειμένου να εντοπίσουν δυσαρμονίες, τις οποίες οι ενήλικες είτε δεν είναι σε θέση να τις διακρίνουν είτε τις έχουν αποδεχτεί ως κάτι το παγιωμένο και δεν έχουν τη διάθεση να επιδιώξουν την απάλειψή τους.

  «Το θέμα προέρχεται και αντλήθηκε από την πλατφόρμα της Τράπεζας Θεμάτων Διαβαθμισμένης Δυσκολίας που αναπτύχθηκε (MIS5070818-Tράπεζα θεμάτων Διαβαθμισμένης Δυσκολίας για τη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, Γενικό Λύκειο-ΕΠΑΛ) και είναι διαδικτυακά στο δικτυακό τόπο του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής (Ι.Ε.Π.) στη διεύθυνση (http://iep.edu.gr/el/trapeza-thematon-arxiki-selida)».