Κωνσταντίνος Καβάφης «Πρέσβεις από την Αλεξάνδρεια»

Conni Togel

Κωνσταντίνος Καβάφης «Πρέσβεις από την Αλεξάνδρεια»

Δεν είδαν, επί αιώνας, τέτοια ωραία δώρα στους Δελφούς
σαν τούτα που εστάλθηκαν από τους δυο τους αδελφούς,
τους αντιζήλους Πτολεμαίους βασιλείς. Αφού τα πήραν
όμως, ανησυχήσαν οι ιερείς για τον χρησμό. Την πείραν
όλην των θα χρειασθούν το πώς με οξύνοιαν να συνταχθεί,
ποιος απ’ τους δυό, ποιος από τέτοιους δυο να δυσαρεστηθεί.
Και συνεδριάζουνε την νύχτα μυστικά
και συζητούν των Λαγιδών τα οικογενειακά.

Αλλά ιδού οι πρέσβεις επανήλθαν. Χαιρετούν.
Στην Αλεξάνδρεια επιστρέφουν, λεν. Και δεν ζητούν
χρησμό κανένα. Κ’ οι ιερείς τ’ ακούνε με χαρά
(εννοείται, που κρατούν τα δώρα τα λαμπρά),
αλλ’ είναι και στο έπακρον απορημένοι,
μη νοιώθοντας τι η εξαφνική αδιαφορία αυτή σημαίνει.
Γιατί αγνοούν που χθες στους πρέσβεις ήλθαν νέα βαρυά.
Στην Ρώμη δόθηκε ο χρησμός· έγιν’ εκεί η μοιρασιά. 

Το «Πρέσβεις από την Αλεξάνδρεια» αποτελεί ένα από τα ιστορικά ποιήματα του Καβάφη, το οποίο ενώ αναφέρεται σε υπαρκτά πρόσωπα και σε μια πραγματική διαμάχη μεταξύ τους, παρουσιάζει ένα πλαστό επεισόδιο, που το δημιουργεί ο ποιητής προκειμένου να περάσει εναργέστερα το μήνυμά του. Οι Πτολεμαίοι δεν κατέφυγαν ποτέ στο Μαντείο των Δελφών, αλλά ο ποιητής θέλει να δείξει τη διαφορά ανάμεσα στην εποχή που περνά και στην εποχή που γεννιέται. Ενώ, παλαιότερα, οι άνθρωποι βασίζονταν σε μάντεις και προφητείες, για να καταλήξουν στις αποφάσεις τους, πλέον οι αποφάσεις λαμβάνονται από τις υπερδυνάμεις της εκάστοτε εποχής. Τα χρόνια της αφέλειας και της πίστης σε ανύπαρκτους θεούς υποχωρούν, καθώς μια νέα θεότητα -η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία- εξαπλώνει την κυριαρχία της σε μεγάλο μέρος του κόσμου και αποκτά το δικαίωμα να επεμβαίνει στα εσωτερικά ζητήματα άλλων κρατών. Τι στιγμή που ανάστατοι οι μάντεις προσπαθούν να «πλάσουν» μιαν ισόρροπη απάντηση για τους δύο Πτολεμαίους, η Ρώμη λαμβάνει τις πραγματικές αποφάσεις.

Αναλυτικότερα:

Δεν είδαν, επί αιώνας, τέτοια ωραία δώρα στους Δελφούς
σαν τούτα που εστάλθηκαν από τους δυο τους αδελφούς,
τους αντιζήλους Πτολεμαίους βασιλείς.

Οι αντίζηλοι Πτολεμαίοι είναι τα αδέλφια Πτολεμαίος ΣΤ΄ ο Φιλομήτωρ και Πτολεμαίος Η΄ ο Φύσκων (ή Ευεργέτης, όπως ήθελε ο ίδιος να ονομάζεται). Ο Πτολεμαίος ο ΣΤ΄ είχε την εξουσία στην Αίγυπτο από το 180 π.Χ., ενώ από το 169 π.Χ. και για πέντε χρόνια τα δύο αδέρφια μοιράζονται από κοινού την εξουσία.

Το 164 π.Χ. ο Πτολεμαίος ΣΤ΄ εκδιώκεται από την εξουσία από τον αδερφό του Πτολεμαίο Η΄ και καταφεύγει στη Ρώμη, όπου παρουσιάζεται ρακένδυτος στη Σύγκλητο (το επεισόδιο αυτό το παρουσιάζει ο Καβάφης στο ποίημά του «Η Δυσαρέσκεια του Σελευκίδου»). Η Ρώμη αποφασίζει να μοιράσει την εξουσία της Αιγύπτου στα δύο αδέλφια, παραχωρώντας στον Πτολεμαίο ΣΤ΄ την Αλεξάνδρεια και την Κύπρο, ενώ στον μικρότερο, στον Πτολεμαίο Η΄, την Κυρηναϊκή. Αυτή είναι η δυναμικότερη επέμβαση της Ρώμης στη μακρόχρονη διαμάχη μεταξύ των δύο Πτολεμαίων, καθώς στην πορεία παρόλο που οι Ρωμαίοι θα λάβουν αποφάσεις ευνοϊκές για τον Πτολεμαίο Η΄, δεν θα θελήσουν να χρησιμοποιήσουν το στρατό τους για να επιβάλουν τη θέλησή τους.

Ο Πτολεμαίος ΣΤ΄ ο Φιλομήτωρ υπήρξε ένας από τους δικαιότερους και ευγενικότερους βασιλιάδες της Αιγύπτου, με μεγάλο σεβασμό για τους πολίτες του. Ακόμη κι όταν, το 154 π.Χ. νικά τον αδερφό του στην Κύπρο, αντί να τον τιμωρήσει για την πολύχρονη αμφισβήτηση της εξουσίας του, τον συγχώρησε και μάλιστα δέχτηκε να συνάψει μαζί του συμφωνία ειρήνης.

Ο Πτολεμαίος Η΄ ο Φύσκων (ο κοιλαράς) ήταν ένας από τους σκληρότερους βασιλιάδες, έτοιμος πάντοτε να πνίξει στο αίμα το λαό του, στην υποψία και μόνο ότι σχεδιάζουν κάποια αντίδραση εναντίον του. Ο Κακεργέτης, όπως τον ονόμαζαν ειρωνικά, πήρε ολοκληρωτικά την εξουσία της Αιγύπτου το 145 π.Χ. μετά το θάνατο του αδερφού του Πτολεμαίου Στ΄, ενώ, παράλληλα, παντρεύτηκε τη χήρα του Πτολεμαίου Στ΄, και αδερφή τους, Κλεοπάτρα Β΄ και δολοφόνησε τον ανιψιό του. Στη συνέχεια παντρεύτηκε και τη μια από τις δύο κόρες της Κλεοπάτρας Β’ την Κλεοπάτρα Γ΄, που ήταν παράλληλα και ανιψιά του. Όταν η Κλεοπάτρα Β΄ το 131 π.Χ. ξεκίνησε επανάσταση εναντίον του συζύγου και αδερφού της, εκείνος σκότωσε το γιό τους Πτολεμαίο Μεμφίτη, που ήταν τότε δεκατεσσάρων ετών, τον τεμάχισε και της έστειλε τα κομμάτια του σα δώρο γενεθλίων. Η Κλεοπάτρα Β΄ παρόλα αυτά το 124 π.Χ. επέστρεψε στον Πτολεμαίο Η΄ κι έμεινε κοντά του μέχρι το θάνατό του το 116 π.Χ.

Aφού τα πήραν
όμως, ανησυχήσαν οι ιερείς για τον χρησμό. Την πείραν
όλην των θα χρειασθούν το πώς με οξύνοιαν να συνταχθεί,
ποιος απ’ τους δυό, ποιος από τέτοιους δυο να δυσαρεστηθεί.
Και συνεδριάζουνε την νύχτα μυστικά
και συζητούν των Λαγιδών τα οικογενειακά.

Η παρουσίαση της ανησυχίας των ιερέων του Μαντείου και οι σκέψεις τους πως θα πρέπει να χρησιμοποιήσουν όλη την πείρα τους για να συντάξουν με τέτοιο τρόπο το χρησμό τους, ώστε να μη δυσαρεστήσουν κανέναν από τους Πτολεμαίους, εκφράζει εξαιρετικά την ειρωνική διάθεση του ποιητή απέναντί τους. Οι μάντεις που για αιώνες εκμεταλλεύονταν την πίστη των ανθρώπων στη δύναμη που τους παρέχει ο Απόλλωνας, δίνοντας δυσερμήνευτους και διφορούμενους χρησμούς, βρίσκονται αντιμέτωποι μ’ ένα δίλημμα που τους δυσκολεύει. Τι χρησμό να δώσουν και πώς να εξισορροπήσουν έτσι την προφητεία τους, ώστε να μη φανεί πως ευνοούν τον έναν ή τον άλλο Πτολεμαίο. Ο Καβάφης δημιουργεί το πλαστό αυτό επεισόδιο για να ξεσκεπάσει την ψευτιά που χαρακτηρίζει τους άπληστους ιερείς του Μαντείου και να τονίσει πως οι σημαντικές αποφάσεις ούτε λαμβάνονται, ούτε μπορούν να προβλεφθούν από τους μικροπρεπείς εκπροσώπους ανύπαρκτων θεοτήτων.

Aλλά ιδού οι πρέσβεις επανήλθαν. Χαιρετούν.
Στην Aλεξάνδρεια επιστρέφουν, λεν. Και δεν ζητούν
χρησμό κανένα. Κ’ οι ιερείς τ’ ακούνε με χαρά
(εννοείται, που κρατούν τα δώρα τα λαμπρά),
αλλ’ είναι και στο έπακρον απορημένοι,
μη νοιώθοντας τι η εξαφνική αδιαφορία αυτή σημαίνει.

Η ξαφνική αποχώρηση των πρέσβεων γλιτώνει τους ιερείς από τη δύσκολη θέση στην οποία είχαν περιέλθει και συνάμα τους γεμίζει ιδιαίτερη χαρά, εφόσον οι πρέσβεις τους αφήνουν τα πολύτιμα δώρα. Η απρόσμενη αυτή λύση του προβλήματος δημιουργεί μεγάλη απορία στους ιερείς οι οποίοι, όπως δεν μπορούσαν να βρουν τον ιδανικό χρησμό για τους Πτολεμαίους, έτσι και τώρα δεν μπορούν να κατανοήσουν γιατί οι Πρέσβεις αποχώρησαν τόσο βιαστικά και δεν θέλουν πια το χρησμό τους.

Γιατί αγνοούν που χθες στους πρέσβεις ήλθαν νέα βαρυά.
Στην Pώμη δόθηκε ο χρησμός· έγιν’ εκεί η μοιρασιά. 

Το τελευταίο δίστιχο του ποιήματος αποτελεί και το τελευταίο χτύπημα για τους ανίδεους ιερείς, αποκαλύπτοντας την απόλυτη άγνοιά τους και παρουσιάζοντας ποιος είναι πλέον ο ρυθμιστής των πραγμάτων. Η μοιρασιά της Αιγύπτου έγινε στη Ρώμη, που έχει πια τη δύναμη να αποφασίζει και να επιβάλλει τη θέλησή της, χωρίς διφορούμενα λόγια και ασάφειες. Η Ρώμη είναι πια ο κυρίαρχος του κόσμου και το μήνυμα του Καβάφη σαφές: Οι αποφάσεις για την τύχη των κρατών και των πολιτών τους, λαμβάνονται κάθε φορά από τις κυρίαρχες δυνάμεις και δεν υπάρχει κανείς που να μπορεί να προβλέψει ή να επηρεάσει τις αποφάσεις αυτές. Οι χώρες που έχουν τη μεγαλύτερη δύναμη αποφασίζουν ερήμην των ενδιαφερομένων και με τον έναν ή τον άλλον τρόπο επιβάλλουν τη θέλησή τους.

Η εποχή της αφέλειας πέρασε -ή πρέπει να περάσει- και οι πολίτες πρέπει να κατανοήσουν πως δεν υπάρχει κάποια σκοτεινή και αδιασάλευτη «μοίρα» που καθορίζει την πορεία των κρατών, ούτε φωτισμένοι διαμεσολαβητές των θεών που μπορούν να ερμηνεύσουν και να χρησμοδοτήσουν για τις προθέσεις τους. Η μόνη θέληση που κυριαρχεί είναι αυτή των ισχυρών κρατών, που βρίσκονται πάντοτε πίσω από κάθε σημαντική απόφαση και εξέλιξη, φροντίζοντας να εξυπηρετούν τα συμφέροντά τους.