Ερωτήσεις ΚΕΕ Πρωταγόρας Ενότητα 1η: Σύγκριση ενός Ομηρικού μύθου με τον μύθο του Προμηθέα

Jacub Gagnon 

Ερωτήσεις ΚΕΕ Πρωταγόρας Ενότητα 1^η

Η χρήση του μύθου για διδακτικούς σκοπούς δεν είναι επινόηση των σοφιστών, υπάρχει ήδη στον Όμηρο (Ιλιάδα Ι 529 - 600, Μελέαγρος και Ω 602 - 617, Νιόβη) κ.α. Να διαβάσετε κάποιον από τους μύθους αυτούς και να επισημάνετε κοινά στοιχεία και διαφορές με το μύθο στη διδασκαλία των σοφιστών.

Ιλιάδα, Ω 599-6017:

«Όπως ζητούσες, γέροντα, λυτρώθηκε ο γιος σου,

σε στρώμα πάνω κείτεται∙ η αυγή μόλις έρθει,

θα τον δεις κουβαλώντας τον∙ ας δειπνήσουμε τώρα.

Κι η ωριοπλέξουδη Νιόβη θυμήθηκε να φάει∙

έχασε δώδεκα παιδιά στ’ αρχοντικό της μέσα,

έξι κορίτσια κι έξι γιους στη νιότη τους επάνω∙

τους γιους ο Φοίβος σκότωσε με τ’ αργυρό του τόξο,

τα κορίτσια η Άρτεμη θυμώνοντας της Νιόβης,

γιατί την ωριομάγουλη Λητώ συνεριζόταν,

πως γέννησε πολλά παιδιά, ενώ εκείνη δύο∙

κι αυτοί, κι ας ήταν μόνο δυο, της τα σκοτώσαν όλα.

Για μέρες εννιά κείτονταν εκείνα σκοτωμένα

και δεν τα έθαβε κανείς, γιατί είχε πετρώσει

τον κόσμο ο Δίας∙ θεοί τη δέκατη πια μέρα

τα έθαψαν. Μα έφαγε τα δάκρυα σταματώντας.

Τώρα σ’ απάτητα βουνά, κάπου μέσα στα βράχια,

στον Σίπυλο, οι νεράιδες πως έχουν τις φωλιές τους

λεν και τους χορούς τους στήνουν γύρω στον Αχελώο

κι εκεί, αν κι είναι πέτρα πια, τους πόνους της κλωσάει.

(Μετάφραση: Θεόδωρος Γ. Μαυρόπουλος)

Ο Αχιλλέας όταν υποχωρεί στις ικεσίες του Πριάμου και συμφωνεί να του παραδώσει τη σορό του Έκτορα, για να μπορέσουν οι Τρώες να πραγματοποιήσουν την ταφή του, ζητά από τον Πρίαμο να δειπνήσει μαζί του, παρά τη μεγάλη του λύπη. Για να ενισχύσει, μάλιστα, την πρόσκλησή του, θυμίζει στον Πρίαμο πως ακόμη και η Νιόβη έφαγε παρόλο που θρηνούσε το χαμό των δώδεκα παιδιών της.

Η Νιόβη έχοντας αποκτήσει έξι ζεύγη διδύμων, έξι αγόρια κι έξι κορίτσια, περηφανεύθηκε πως απέκτησε περισσότερα παιδιά ακόμη κι από τη Λητώ, που ο Δίας της πρόσφερε ένα μόλις ζεύγος διδύμων, την Άρτεμη και τον Απόλλωνα. Η Λητώ για να την τιμωρήσει, έστειλε την Άρτεμη και τον Απόλλωνα να της σκοτώσουν τα παιδιά, κι ο Δίας ύστερα για εννιά μέρες μετέτρεπε σε πέτρα, όποιον επιχειρούσε να τα θάψει. Μόνο τη δέκατη μέρα ο Δίας κάμφθηκε στις ικεσίες της Νιόβης και έβαλε τους δίδυμους θεούς να θάψουν τα παιδιά της, ενώ την ίδια τη μετέτρεψε σε βράχο, στο βουνό του Σίπυλου, όπου πετρωμένη πια δακρύζει μέρα-νύχτα για το χαμό των παιδιών της.

Ο μύθος αυτός διατυπώνεται από τον Αχιλλέα, θέλοντας να ενισχύσει το αίτημά του στον Πρίαμο, που για μέρες θρηνεί και δεν τρέφεται, να δειπνήσει. Η εμφανής αναλογία που υπάρχει ανάμεσα στην περίπτωση του Πριάμου και της Νιόβης, προσδίδει στο μύθο αποδεικτική αξία και τον καθιστά κυρίαρχο μέσο της προσπάθειας του Αχιλλέα να πείσει τον Πρίαμο.

Υπ’ αυτήν την έννοια ο μύθος της Νιόβης, έχει παρόμοια χρήση με τον μύθο του Προμηθέα -όπως αυτός παρουσιάζεται από τον Πρωταγόρα- καθώς και στις δύο περιπτώσεις οι ομιλητές χρησιμοποιούν τις μυθικές διηγήσεις για να ενισχύσουν τη θέση τους, αποδίδοντας μάλιστα στους μύθους αποδεικτική ισχύ. Ο Αχιλλέας τονίζει μέσω αυτού πως οι άνθρωποι ακόμη και στους μεγαλύτερους θρήνους τους, δεν παραλείπουν την αναγκαία γι’ αυτούς τροφή, ενώ ο Πρωταγόρας παρουσιάζει την εξελικτική πορεία των ανθρώπινων κοινωνιών που τους οδήγησε στην υιοθέτηση και προάσπιση της δικαιοσύνης και του αλληλοσεβασμού, των βασικών δηλαδή προϋποθέσεων της πολιτικής αρετής.

Ο Όμηρος, βέβαια, χρησιμοποιεί το μύθο της Νιόβης, όχι μόνο για να ενισχύσει την πρόταση του Αχιλλέα, αλλά κυρίως ως μέσο επιβράδυνσης, καθώς τα γεγονότα ωθούνται σταδιακά στην ταφή του Έκτορα και συνάμα στην ολοκλήρωση του Έπους.

Η βασική χρήση, επομένως, του μύθου από τον Όμηρο είναι η επιβράδυνση της αφήγησης, σε αντίθεση με τον Πρωταγόρα, όπου ο μύθος αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της επιχειρηματολογίας του σοφιστή και χρησιμοποιείται για να δώσει με εύληπτο κι ευχάριστο τρόπο, βασικά σημεία του συλλογισμού του.

Επιπλέον, ο Όμηρος επιλέγει τον συγκεκριμένο μύθο με βάση τις ομοιότητες που παρουσιάζει με την κατάσταση που βιώνει ο Πρίαμος, ενώ ο Πρωταγόρας, που δεν επιχειρεί κάποιον παραλληλισμό, επιλέγει το μύθο του, ως ιδανικότερο μέσο για να παρουσιάσει τις διαδοχικές αλλαγές που επήλθαν στις συνήθειες των ανθρώπων μέχρι να κατανοήσουν πόσο σημαντικό είναι να συνυπάρχουν και παράλληλα μέχρι να αντιληφθούν τις προϋποθέσεις που θα πρέπει να πληρούνται, ώστε να επιτευχθεί η αρμονικότητα της συνύπαρξης αυτής.

Δείτε επίσης:

Ερωτήσεις ΚΕΕ Πρωταγόρας Ενότητα 3η: Πώς υποκαθιστά ο άνθρωπος την έλλειψη οργάνων προσαρμογής;