Πανελλήνιες 2015: Νεοελληνική Γλώσσα (Θέματα - Απαντήσεις)

Aged Pixel 

ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ΄ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΚΑΙ Δ΄ ΤΑΞΗΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΑΙ ΕΠΑΛ (ΟΜΑΔΑ Β΄)

ΔΕΥΤΕΡΑ 18 ΜΑΪΟΥ 2015

ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ

Κείμενο

Εμείς και οι αρχαίοι χώροι θέασης και ακρόασης

Οι χώροι θέασης και ακρόασης που δημιούργησε η ελληνική αρχαιότητα αποτελούν για πολλούς λόγους μιαν από τις πιο σημαντικές ομάδες μνημείων της πολιτισμικής μας κληρονομιάς.

Πρώτα απ’ όλα, γιατί οι χώροι αυτοί, ως τόποι μαζικής συγκέντρωσης, για θρησκευτικούς, πολιτικούς ή ψυχαγωγικούς σκοπούς, εκφράζουν στην αρχιτεκτονική με τον προφανέστερο τρόπο τη δημοκρατική αντίληψη για τη ζωή και την έντονη αίσθηση κοινότητας που χαρακτήρισε τον αρχαίο βίο. Τα σχετικά αρχιτεκτονικά σχήματα εκείνης της δημιουργίας (θέατρα, βουλευτήρια κλπ.) εξακολουθούν μέχρι σήμερα να εξυπηρετούν ανάλογες δραστηριότητες.

Ένας δεύτερος λόγος για την ιδιαίτερη σημασία αυτών των χώρων είναι ότι το θέαμα και ο λόγος που αναπτυσσόταν μέσα σ’ αυτούς, ιδιαίτερα το ψυχαγωγικό θέαμα, με την πραγματική έννοια της ψυχαγωγίας, της αγωγής της ανθρώπινης ψυχής, αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα κοινωνικά πολιτισμικά αγαθά. Από τη γέννηση του δράματος στους χώρους λατρείας της αρχαίας Ελλάδας μέχρι και σήμερα ο λόγος και η δράση που εκτυλίσσεται μέσα σε θεατρικούς χώρους παράγουν πολιτισμό.

Και ένας τρίτος λόγος είναι ότι στο χώρο της Μεσογείου, και ιδιαίτερα στην Ελλάδα, σώζονται σε μεγάλο αριθμό οι χώροι στους οποίους ασκήθηκε από την εποχή της διαμόρφωσής της η θεατρική δημιουργία. Οι χώροι αυτοί, περισσότερο από όσο όλα τα άλλα κατάλοιπα του παρελθόντος, ασκούν στη σύγχρονη κοινωνία αλλά και τη σύγχρονη καλλιτεχνική δημιουργία, μιαν ιδιαίτερη πρόκληση επαφής του παρόντος με το παρελθόν, επειδή προσφέρονται κατ’ εξοχήν για χρησιμοποίησή τους με την ίδια λειτουργία για την οποία σχεδιάστηκαν. Αυτή η επαφή του παρόντος με το παρελθόν, όχι μόνο των ειδικών αλλά και του ευρύτερου κοινού, είναι μια βασική επιδίωξη της σύγχρονης αρχαιολογίας, η οποία βλέπει τη δικαίωσή της στη βίωση από την κοινωνία του ιστορικού περιεχομένου και του μηνύματος ζωής των μνημείων. Αλλά και από την άλλη πλευρά, η βίωση των μνημείων και η ένταξή τους στη ζωή εξελίσσεται από τάση σε απαίτηση της σύγχρονης κοινωνίας.

Η επιδίωξη της συνάντησης της σύγχρονης δημιουργικότητας και των διαμορφωμένων από το δημιουργικό παρελθόν σχημάτων θεατρικών χώρων, που εξυπηρετεί την παραπάνω απαίτηση, θέτει, βέβαια, προβλήματα, αφού τα αρχαία θέατρα και οι άλλοι χώροι θέασης, όπως τα ωδεία, τα στάδια κλπ., είναι πλέον μνημεία, όλα με μικρότερες ή μεγαλύτερες φθορές και καταπονήσεις. Τα περισσότερα μάλιστα σώζονται αποσπασματικά, μέχρι σημείου αδυναμίας αναβίωσης και εξυπηρέτησης της κατά προορισμόν λειτουργίας τους.

Τα προβλήματα αυτά δεν πρέπει, βέβαια, με κανέναν τρόπο να οδηγούν σε αρνητική τοποθέτηση για τη σύγχρονη χρήση των κατάλληλων για τη δραστηριότητα αυτή μνημείων. Η επαφή του κοινού με τα μνημεία, και ιδιαίτερα στην περίπτωση αυτή η βίωση από το ευρύ κοινό σύγχρονων προβληματισμών και καλλιτεχνικών εκφράσεων μέσα από το ιστορικό περιβάλλον, είναι ο καλύτερος και αποτελεσματικότερος τρόπος προσέγγισης και οικείωσης της πολιτισμικής μας κληρονομιάς. Αλλά είναι, παράλληλα, και ο δραστικότερος τρόπος δημιουργίας στην ευρύτερη κοινωνία συνείδησης εκτίμησης και προστασίας των μνημείων μας.

Η καταγραφή όλων των μνημείων αυτών –των πολύ ή λιγότερο γνωστών, των εντοπισμένων αλλά μη ερευνημένων, αλλά και εκείνων των οποίων γνωρίζουμε ακόμη την ύπαρξη μόνο από αρχαίες μαρτυρίες– με όλα τα δεδομένα τους, δηλαδή την ιστορία τους, τα χαρακτηριστικά τους, την κατάστασή τους και τις δυνατότητες χρήσης ή απλής ανάδειξής τους, θα προσφέρει ένα πολύ σημαντικό εργαλείο στη συστηματικότερη διαχείριση αυτού του πλούτου.

Η όσμωση αρχαιολόγων, ανθρώπων του θεάτρου, παραγόντων της τοπικής αυτοδιοίκησης και άλλων διανοητών είναι βέβαιο ότι θα δημιουργήσει ένα πολύ καλό κλίμα για μια κοινή προσπάθεια ισορροπημένης και συνετής προσέγγισης του είδους αυτού των μνημείων.

Η καλλιέργεια, εξάλλου, με διάφορες εκδηλώσεις στο ευρύτερο κοινό της τάσης αυτής απέναντι στα μνημεία θα αποτελέσει ουσιαστική θετική συμβολή, αφενός, στην ολοκληρωμένη προστασία τους (ενεργητική προστασία και από το ευρύ κοινό) και, αφετέρου, στη δημιουργική βίωση των αρχαίων χώρων θέασης.

1 όσμωση ή ώσμωση: (μτφ.) η αλληλεπίδραση.

Β. Λαμπρινουδάκης, «Εμείς και οι αρχαίοι χώροι θέασης και ακρόασης», στον συλλογικό τόμο «Διάζωμα» κίνηση πολιτών για την ανάδειξη των αρχαίων θεάτρων, Εκδόσεις Διάζωμα 2009 (Διασκευή).

A1. Να γράψετε στο τετράδιό σας την περίληψη του κειμένου που σας δόθηκε (100-120 λέξεις).

Μονάδες 25

Τα αρχαία θέατρα συνιστούν πολύτιμα μνημεία πολιτιστικής κληρονομιάς, καθώς εκφράζουν τη δημοκρατική αντίληψη των προγόνων μας, αλλά και την έντονη πολιτιστική αξία της τελούμενης σε αυτά γνήσιας ψυχαγωγίας.  Επιπλέον, το γεγονός ότι στην Ελλάδα αρκετά από αυτά διασώζονται, αποτελεί ένα ισχυρό κάλεσμα για δημιουργική επαφή και επικοινωνία με το παρελθόν. Η επαφή αυτή, που φέρνει στην επιφάνεια το μήνυμα ζωής αυτών των μνημείων, μπορεί να επιτευχθεί παρά το καίριο πρόβλημα που προκύπτει από τις φθορές που έχουν υποστεί, με τη βίωση από το κοινό σύγχρονων παραστάσεων στους χώρους αυτούς. Παράλληλα, θα πρέπει να γίνει μια συστηματική καταγραφή όλων των μνημείων, ώστε να αξιοποιηθούν ορθά, φέρνοντάς τα συνάμα σ’ επαφή με τους ειδήμονες, αλλά και το ευρύ κοινό, προκειμένου να γίνει κοινή συνείδηση και η ανάγκη ενεργητικής προστασίας τους.  

Β1. Να επαληθεύσετε ή να διαψεύσετε, σύμφωνα με το κείμενο, τις παρακάτω διαπιστώσεις, γράφοντας στο τετράδιό σας, δίπλα στο γράμμα που αντιστοιχεί σε κάθε πρόταση, τη λέξη Σωστό, αν η πρόταση είναι σωστή, ή τη λέξη Λάθος, αν η πρόταση είναι λανθασμένη:

α. Ο συγγραφέας συσχετίζει τους αρχαίους θεατρικούς χώρους με τη δημοκρατία.

= Σωστό

β. Ο συγγραφέας θεωρεί το αρχαίο θέατρο διασκέδαση και όχι πραγματική ψυχαγωγία.

= Λάθος

γ. Κατά τον συγγραφέα, δεν θα πρέπει σήμερα να γίνονται θεατρικές παραστάσεις στα αρχαία θέατρα.

= Λάθος

δ. Ο συγγραφέας δεν θα συμφωνούσε με τη διοργάνωση σύγχρονων μαθητικών αγώνων ρητορικής σε ένα αρχαίο βουλευτήριο.

= Λάθος

 ε. Κατά τον συγγραφέα, η χρήση των αρχαίων θεάτρων σε σύγχρονες εκδηλώσεις μπορεί να συμβάλει στην προστασία και ανάδειξή τους.

= Σωστό

Μονάδες 10

Β2. α) Να βρείτε τους τρόπους ανάπτυξης της έβδομης παραγράφου του κειμένου (Η καταγραφή … αυτού του πλούτου) και να δικαιολογήσετε την απάντησή σας. Μονάδες 4

Η παράγραφος αναπτύσσεται με αίτιο - αποτέλεσμα, καθώς  το αίτημα καταγραφής των μνημείων (αίτιο), θα προσφέρει τη δυνατότητα διαχείρισης του πλούτου αυτού (αποτέλεσμα).

Επίσης, το εντασσόμενο ανάμεσα στις παύλες μέρος της παραγράφου, αναπτύσσεται με διαίρεση, καθώς τα μνημεία χωρίζονται σε γνωστά ή μη, σε εντοπισμένα αλλά μη ερευνημένα και σε μη εντοπισμένα.

Διαίρεση, συνάμα, εντοπίζουμε και στη διερεύνηση του όρου «δεδομένα».

β) Να αντικαταστήσετε τις διαρθρωτικές λέξεις-εκφράσεις με άλλες (λέξεις-εκφράσεις) που να διατηρούν τη συνοχή του κειμένου: Πρώτα απ’ όλα (στη δεύτερη παράγραφο) παράλληλα (στην έκτη παράγραφο) εξάλλου (στην ένατη παράγραφο). Μονάδες 6

πρώτα απ’ όλα = αρχικά, κατ’ αρχάς, πρωτίστως, πρώτα – πρώτα

παράλληλα = συνάμα, ταυτόχρονα, ταυτοχρόνως, σύγχρονα

εξάλλου = άλλωστε

Β3. α) Να γράψετε ένα συνώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου: εκτυλίσσεται, κατάλοιπα, επιδίωξη, προσέγγισης, ολοκληρωμένη.

Μονάδες 5

εκτυλίσσεται: ξετυλίγεται, αναπτύσσεται, ξεδιπλώνεται, εξελίσσεται, λαμβάνει χώρα

κατάλοιπα: υπολείμματα, απομεινάρια, λείψανα, περισσεύματα   

επιδίωξη: σκοπός, στόχος

προσέγγισης: πλησιάσματος, προσπέλασης, εξέτασης, πραγμάτευσης  

ολοκληρωμένη: πλήρη, ακέραιη, άρτια, τελειωμένη  

β) Να γράψετε ένα αντώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου: αναπτυσσόταν, δράση, ερευνημένων, γνωρίζουμε, ανάδειξης.

Μονάδες 5

αναπτυσσόταν: υποβαθμιζόταν, συρρικνωνόταν, συμπτυσσόταν  

δράση: απραξία, αδράνεια

ερευνημένων: ανεξερεύνητων, αδιερεύνητων

γνωρίζουμε: αγνοούμε

ανάδειξης: απόκρυψης, υστέρησης, στασιμότητας

Β4. α) Να αιτιολογήσετε τη χρήση της διπλής παύλας στην παρακάτω περίπτωση: –των πολύ … αρχαίες μαρτυρίες– (στην έβδομη παράγραφο).

Μονάδες 2

Η διπλή παύλα χρησιμοποιείται για την ένταξη στο κείμενο μιας συμπληρωματικής και επεξηγηματικής πληροφορίας, η οποία κρίνεται αναγκαία για την πλήρη απόδοση του νοήματος.

β) Ποιο ρηματικό πρόσωπο κυριαρχεί στο κείμενο; Να δικαιολογήσετε την επιλογή του συγγραφέα.

Μονάδες 3

Στο κείμενο κυριαρχεί το γ΄ πρόσωπο, καθώς ο συγγραφέας επιδιώκει να αποδώσει αντικειμενικότητα στο δοκίμιό του.

Γ1. Σε ομιλία που θα εκφωνήσετε σε ημερίδα του Δήμου σας με θέμα «Προστασία και αξιοποίηση της πολιτισμικής μας κληρονομιάς», να εκθέσετε τις απόψεις σας (500-600 λέξεις) σχετικά με:

α) τους λόγους για τους οποίους πρέπει το ευρύ κοινό να πλησιάσει και να γνωρίσει τους χώρους και τα μνημεία της πολιτισμικής μας κληρονομιάς και

β) τις δραστηριότητες με τις οποίες οι πολίτες και ειδικότερα οι νέοι θα εξοικειωθούν με αυτά.

Μονάδες 40

Αξιότιμοι κύριοι,

   Η χώρα μας έχει δεχτεί την ανυπολόγιστη ευλογία της ύπαρξης και διατήρησης σε αυτήν ποικίλων χώρων υψηλού αρχαιολογικού ενδιαφέροντος. Πρόκειται για μνημεία, που άλλοτε εξυπηρετούσαν τις θρησκευτικές, κοινωνικές ή ψυχαγωγικές ανάγκες των αρχαίων προγόνων μας, και τα οποία βρίσκονται πλέον υπό τη δική μας ευθύνη, αλλά και συνάμα στη διάθεσή μας, για να τα αξιοποιήσουμε με τον καλύτερο δυνατό τρόπο.

   Η γνωριμία και η επαφή με τους χώρους αυτούς ενέχει καίρια σημασία, καθώς προσφέρει στον σύγχρονο πολίτη τη δυνατότητα να κατανοήσει -μέρος τουλάχιστον- των στοιχείων εκείνων που συνετέλεσαν στην αξιοθαύμαστη κορύφωση του ελληνικού πολιτισμού. Η δημοκρατική συνείδηση, η συνεχής ανάγκη της συμμετοχής στα κοινά, μα και η αγάπη για το ωραίο, αποτέλεσαν ισχυρά κίνητρα για τη δημιουργικότητα και την αδιάκοπη προσπάθεια των προγόνων μας. Πρόκειται, το δίχως άλλο, για σημαντικά μηνύματα που μπορούν να εμπνεύσουν, να στηρίξουν και να καθοδηγήσουν τους πλέον ποικίλα δοκιμαζόμενους συνανθρώπους μας.

   Μέσα, μάλιστα, από την επαφή με τα επιτεύγματα των αρχαίων Ελλήνων, προκύπτει, όχι μόνο ένα άξιο παράδειγμα προς μίμηση, μα κι ένας αστείρευτος πλούτος ιδεών προς αξιοποίηση και συνέχιση. Είναι εύλογο, άλλωστε, πως κάθε νέος πολιτισμός και κάθε νέα κοινωνία μπορεί να επιτύχει ένα καινούριο ανέβασμα αντλώντας στοιχεία από τις επιτεύξεις των παλαιότερων, χωρίς να χρειάζεται να δημιουργεί εκ του μηδενός τις δικές της βάσεις. Έτσι, οι σύγχρονοι Έλληνες, είναι σε θέση να αξιοποιήσουν πολλαπλώς τα μηνύματα κοινωνικής συνοχής και σύμπνοιας που λειτούργησαν κάποτε ως φορέας κοινωνικής ευημερίας, αλλά και να λάβουν ουσιαστική γνώση σε τομείς όπως είναι η τέχνη, η εκπαίδευση και η επιστήμη.

   Καίρια είναι, βέβαια, κι η συμβολή της γνωριμίας με τα μνημεία πολιτιστικής κληρονομιάς στη βαθιά κατανόηση της ξεχωριστής και ιδιαίτερης εθνικής μας ταυτότητας. Οι σύγχρονοι Έλληνες έχουν τη δυνατότητα να εκτιμήσουν πόσο σπουδαία και πρωτοπόρα υπήρξε η πνευματική παράδοση και πράξη των προγόνων τους, ώστε να μην παρασύρονται από τα θέλγητρα της δυτικής καταναλωτικής κουλτούρας. Μπορούν, άρα, να αντιτάξουν την πληθωρική πολιτιστική δημιουργία των προγόνων τους, στα συνεχή καλέσματα επιφανειακής και υλιστικής προσέγγισης της σύγχρονης εποχής.

   Τα οφέλη, λοιπόν, από την επαφή με τα σπουδαία μνημεία της πολιτιστικής μας κληρονομιάς είναι σαφώς πολύ σημαντικά, εφόσον αποτρέπουν την εθνική αλλοτρίωση, μα και φέρνουν στην επιφάνεια τη συλλογική εκείνη μνήμη που μπορεί να διασφαλίσει την απρόσκοπτη πνευματική και εθνική συνέχεια, τη βαθιά εκτίμηση του κάλλους και φυσικά την υπόμνηση πολύτιμων ιδανικών του παρελθόντος. Κρίνεται, επομένως, αναγκαία η εξοικείωση των πολιτών, και ειδικότερα των νέων, με αυτά.

   Εξοικείωση, η οποία μπορεί να επιτευχθεί κατ’ αρχάς στο πλαίσιο του σχολείου με τη συστηματική μελέτη των στοιχείων εκείνων που αποκαλύπτουν πλήρως τη λειτουργικότητα αυτών των χώρων και φυσικά των ιδιαίτερων συμβολισμών τους, σε επίπεδο πνευματικό, μα και κοινωνικό. Μελέτη, βέβαια, που θα πρέπει να συνοδεύεται από επισκέψεις στους χώρους αυτούς, ώστε οι νέοι να μπορούν να αντιληφθούν καλύτερα το μεγαλείο αυτών των μνημείων και να βιώσουν την ιδιαίτερη εκείνη αίσθηση που προκαλεί σε κάθε άνθρωπο η άμεση επικοινωνία με χώρους όπου έδρασαν και διέπρεψαν οι πρόγονοί του.

   Παράλληλα, απολύτως σημαντική κρίνεται και η ενεργή αξιοποίηση των χώρων αυτών με την παρακολούθηση ή το ανέβασμα θεατρικών παραστάσεων και τη διεξαγωγή αγώνων ρητορικής και ομιλιών από τους ίδιους τους νέους. Μια τέτοιου είδους επαφή θα εμφυσήσει στους νέους, με τον πλέον αποτελεσματικό τρόπο, τον αναγκαίο σεβασμό για τους χώρους αυτούς, ώστε να κατανοήσουν, μα και να επιδιώξουν την προστασία και την ανάδειξή τους.

   Σημαντική, βέβαια, για την επαφή όλων των νέων με τα μνημεία είναι και η συμβολή που μπορούν να έχουν τα μέσα ενημέρωσης, αλλά και οι υπεύθυνοι για τον πολιτισμό φορείς, ώστε αυτά να προβληθούν σε κάθε γωνιά του ελληνισμού. Με δεδομένο, άλλωστε, πως δεν είναι εύκολη για όλους τους νέους η άμεση επαφή με τους χώρους αυτούς, θα ήταν ιδιαιτέρως χρήσιμη η δυνατότητα της διαδικτυακής γνωριμίας και «επίσκεψης».

   Κλείνοντας θα ήθελα, εκ μέρους των συνομηλίκων και συμμαθητών μου, να εκφράσω τη βαθιά επιθυμία μου, το κάλεσμα αυτό για τη γνωριμία, την ανάδειξη και την προστασία αυτών των εξαίρετων μνημείων, να μη μείνει χωρίς ανταπόκριση. Είναι, θαρρώ, εξαιρετικά σημαντικό να αποτελέσουν, με κάθε τρόπο, οι χώροι αυτοί μέρος της καθημερινότητάς μας και σημείο αναφοράς για κάθε μελλοντική μας κοινωνική, πνευματική και πολιτική πράξη.

Σας ευχαριστώ για την προσοχή και το χρόνο σας.