Gerard de Lairesse
Λατινικά Γ΄ Λυκείου: Κείμενο 5 (V) (μετάφραση - συντακτική ανάλυση -
ασκήσεις)
LECTIO QUINTA
ΕΝΑΣ ‘ΛΑΤΡΗΣ’ ΤΟΥ ΒΙΡΓΙΛΙΟΥ
Ο Σίλιος Ιταλικός (Silius Italicus,
26-101 μ.Χ.) ήταν επικός ποιητής. Συνέθεσε το μεγαλύτερο σωζόμενο ρωμαϊκό έπος
με τον τίτλο «Punica» και με θέμα τον Β' Καρχηδονιακό πόλεμο. Η ποιότητα του
έργου όμως δε συμβαδίζει με την έκτασή του. Υπήρξε φανατικός θαυμαστής του
Βιργιλίου, τον οποίο λάτρεψε κυριολεκτικά: συγκέντρωνε εικόνες του· αγόρασε και
ανακαίνισε το μνημείο του ποιητή στη Νεάπολη και το επισκεπτόταν όπως ένα ναό·
τιμούσε, τέλος, τα γενέθλιά του με θρησκευτική κατάνυξη.
Silius Italicus, poēta epicus, vir clarus erat. XVII (septendecim) libri
eius de bello Punico secundo pulchri sunt. Ultimis annis vitae suae in Campaniā
se tenēbat. Multos in illis locis agros possidēbat. Silius animum tenerum
habēbat. Gloriae Vergili studēbat ingeniumque eius fovēbat. Eum ut puer
magistrum honorābat. Monumentum eius, quod Neapoli iacēbat, pro templo habēbat.
Μετάφραση: Ο Σίλιος Ιταλικός, ο επικός ποιητής,
ήταν άνδρας δοξασμένος. Τα δεκαεφτά βιβλία του για το δεύτερο Καρχηδονιακό
πόλεμο είναι όμορφα. Τα τελευταία χρόνια της ζωής του παρέμενε στην Καμπανία.
Στα μέρη εκείνα είχε στην κατοχή του πολλά αγροκτήματα. Ο Σίλιος είχε ευαίσθητη
ψυχή. Επιδίωκε τη δόξα του Βιργιλίου και περιέβαλλε το πνεύμα του με αγάπη. Τον
τιμούσε όπως ο μαθητής το δάσκαλο. Το μνημείο του, που βρισκόταν στη Νεάπολη,
το θεωρούσε σαν ναό.
Συντακτική ανάλυση:
- Silius Italicus, poēta epicus, vir clarus erat: Κύρια πρόταση
erat: Ρήμα. Silius Italicus: Υποκείμενο. poēta: Παράθεση στο υποκείμενο. epicus:
Επιθετικός προσδιορισμός στο poeta. vir: Κατηγορούμενο του υποκειμένου. clarus: Επιθετικός
προσδιορισμός στο vir.
- XVII (septendecim) libri eius de bello Punico secundo pulchri
sunt: Κύρια πρόταση
sunt: Ρήμα. libri:
Υποκείμενο. pulchri: Κατηγορούμενο του υποκειμένου. XVII (septendecim):
Επιθετικός προσδιορισμός στο libri. eius:
Γενική του δημιουργού (genetivus auctoris) ή κτητική στη λέξη libri. de
bello: Εμπρόθετος προσδιορισμός της αναφοράς. Ισοδυναμεί προς το περί +
γενική της αρχαίας ελληνικής. Punico: Επιθετικός προσδιορισμός στο bello. secundo: Επιθετικός προσδιορισμός στο Punico bello.
- Ultimis annis vitae suae in Campaniā se tenēbat: Κύρια πρόταση
tenēbat: Ρήμα. Ως υποκείμενο εννοείται το Silius Italicus. se: Αντικείμενο ρήματος. Η αντωνυμία
se αναφέρεται στο υποκείμενο (Silius) του ρήματος (tenebat) και επομένως έχουμε
ευθεία αυτοπάθεια. in Campaniā: Εμπρόθετος προσδιορισμός της στάσης σε τόπο.
annis: Αφαιρετική τοπική του χρόνου (χρονικός εντοπισμός) στο tenebat. Ultimis: Επιθετικός προσδιορισμός στο annis. vitae: Γενική διαιρετική στο annis. suae: Επιθετικός προσδιορισμός στο
vitae. Η αντωνυμία suae αναφέρεται στο υποκείμενο (Silius) του ρήματος
(tenebat) και επομένως έχουμε ευθεία αυτοπάθεια (κτήση με αυτοπάθεια).
- Multos in illis locis agros possidēbat: Κύρια πρόταση
possidēbat: Ρήμα. Ως υποκείμενο εννοείται το
Silius Italicus.
agros: Αντικείμενο ρήματος. Multos: Επιθετικός προσδιορισμός στο agros. in locis: Εμπρόθετος προσδιορισμός που δηλώνει
τη στάση σε τόπο. illis: Επιθετικός προσδιορισμός στο locis.
- Silius animum tenerum habēbat: Κύρια πρόταση.
habēbat: Ρήμα. Silius Italicus: Υποκείμενο. animum: Αντικείμενο.
tenerum: Επιθετικός προσδιορισμός στο animum.
- Gloriae Vergili studēbat:
Κύρια πρόταση.
studēbat: Ρήμα. Ως υποκείμενο εννοείται
το Silius Italicus.
Gloriae: Αντικείμενο. Το ρήμα studebat συντάσσεται με
δοτική. Vergili: Γενική κτητική στο gloriae.
- ingeniumque eius fovēbat:
Κύρια πρόταση.
fovēbat: Ρήμα. Ως υποκείμενο εννοείται
το Silius Italicus.
ingenium: Αντικείμενο. eius: Γενική κτητική στο ingenium (κτήση χωρίς αυτοπάθεια, δηλ. Vergili).
- Eum honorābat: Κύρια πρόταση
honorābat: Ρήμα. Ως υποκείμενο
εννοείται το Silius Italicus.
Eum: Αντικείμενο.
- ut puer magistrum:
Δευτερεύουσα απλή παραβολική-συγκριτική, ελλειπτική του τρόπου ως β΄ όρος
σύγκρισης με α΄ όρο την κύρια πρόταση. Εισάγεται με τον παραβολικό σύνδεσμο ut, εκφέρεται με
οριστική (εννοούμενο ρήμα honorat), καθώς η σύγκριση αφορά δύο πράξεις που
είναι (ή θεωρούνται ως) αντικειμενική πραγματικότητα. Η
παραβολική πρόταση λειτουργεί ως β΄ όρος σύγκρισης. Ως α΄ όρος σύγκρισης
θεωρείται η κύρια πρόταση «(Silius Italicus) eum (sic) honorabat».
honorat: Ρήμα (εννοείται).
puer: Υποκείμενο. magistrum: Αντικείμενο.
- Monumentum eius pro templo habēbat: Κύρια πρόταση
habēbat: Ρήμα. Ως υποκείμενο εννοείται το
Silius Italicus.
Monumentum: Αντικείμενο. eius: Γενική κτητική στο monumentum (κτήση χωρίς αυτοπάθεια,
δηλ. Vergili). pro templo: Εμπρόθετος προσδιορισμός της παραβολής ως
κατηγορούμενο στο monumentum.
- quod Neapoli iacēbat:
Δευτερεύουσα αναφορική προσδιοριστική πρόταση στο monumentum. Εισάγεται με τον
αναφορικό σύνδεσμο quod,
εκφέρεται με οριστική, καθώς δηλώνει κάτι το πραγματικό· χρόνου παρατατικού,
διότι αναφέρεται στο παρελθόν.
iacēbat: Ρήμα. quod: Υποκείμενο. Neapoli:
Απρόθετη αφαιρετική (επειδή είναι όνομα πόλεως) που δηλώνει τη στάση σε τόπο.
Γραμματικά ταξινομημένο λεξιλόγιο
Ουσιαστικά
Α΄ κλίση
poeta – poetae (αρσε. = ποιητής)
vita – vitae (θηλ. = ζωή)
gloria – gloriae (θηλ. = δόξα)
Campania – Campaniae (θηλ. = Καμπανία)
[Δεν σχηματίζει πληθυντικό]
Β΄ κλίση
animus - animi (αρσ. = ψυχή)
annus - anni (αρσ. = έτος)
liber - libri (αρσ. = βιβλίο)
ager - agri (αρ. = αγρός)
puer - pueri (αρσ. = παιδί)
magister - magistri (αρ. = δάσκαλος)
vir - viri (αρσ. = άνδρας)
templum - templi (ουδ. = ναός)
bellum - belli (ουδ. = πόλεμος)
monumentum - monumenti (μνημείο, τάφος)
ingenium - ingenii (i) (ουδ. = πνεύμα)
Italicus - Italici (αρ. = Ιταλικός)
[Δεν σχηματίζει πληθυντικό]
Sillius - Sillii / Silli (αρ. = Σίλιος) [Δεν σχηματίζει
πληθυντικό] (Η κλητική ενικού σχηματίζεται σε -i, με συναίρεση του -ie
σε-i (Sili)
Vergilius - Vergilii / Vergili (αρ. = Βιργίλιος) [Δεν σχηματίζει
πληθυντικό] (Η κλητική ενικού σχηματίζεται σε -i, με συναίρεση του -ie σε-i
(Vergili)
locus -i (αρσ. = τόπος) Στον πληθυντικό
ως ουδέτερο σημαίνει: τόποι ενώ ως αρσενικό σημαίνει: χωρία βιβλίων
Γ΄ κλίση
Neapolis - Neapolis (θηλ. = η Νεάπολη)
Neapolis
Neapolis
Neapoli
Neapolim
Neapolis
Neaopoli
Ρήματα
1η συζυγία
honoro - honoravi - honoratum - honorare (τιμώ)
2η συζυγία
foveo - fovi - fotum - fovere (θάλπω, περιβάλλω με αγάπη)
habeo - habui - habitum - habere (έχω, θεωρώ)
iaceo - iacui - iacitum - iacere (κείμαι, βρίσκομαι)
possideo - possedi - possessum - possidere (κατέχω)
teneo - tenui - tentum - tenere (κρατώ, me teneo = παραμένω)
studeo - studui - ----- - studere (σπουδάζω, ασχολούμαι)
Επίθετα
Β΄ κλίση
Punicus –a –um (Καρχηδονιακός)
epicus –a –um (επικός)
clarus –a –um (καθαρός, δυνατός) clarior –ior
–ius / clarissimus –a –um
pulcher, pulchra, pulchrum (όμορφος) pulchrior
-ior -ius / pulcherrimus -a -um
ultimus –a –um (τελευταίος) [υπερθετικός του ultra]
ulterior –ior –ius
tener, tenera, tenerum (τρυφερός, ευαίσθητος) tenerior –ior
–ius / tenerrimus –a –um
secundus –a –um (δεύτερος) [τακτικό αριθμητικό]
multi, multae, multa (Συγκριτικός
βαθμός: plures, plures, plura, υπερθετικός βαθμός: plurimi, plurimae, plurima)
Αντωνυμίες
qui, quae, quod (ο οποίος, η οποία, το
οποίο) αναφορική
is, ea, id (αυτός, αυτή, αυτό) οριστική
ille, illa, illud (εκείνος, εκείνη,
εκείνο) δεικτική
suus, sua, suum (δικός του, δική του,
δικό του) κτητική
se (τον εαυτό του) προσωπική
Προθέσεις
de + αφαιρετική
in + αιτιατική ή αφαιρετική (εδώ τοπική
αφαιρετική)
pro + αφαιρετική
Χρονικές αντικαταστάσεις ρηματικών
τύπων:
est, erat, erit, fuit, fuerat, fuerit
sunt, erant, erunt, fuerunt (fuere), fuerant, fuerint
tenet, tenebat, tenebit, tenuit, tenuerat, tenuerit
possidet, possidebat, possidebit, pessedit, possederat,
possederit
habet, habebat, habebit, habuit, habuerat, habuerit
studet, studebat, studebit, studuit, studuerat, studuerit
fovet, fovebat, fovebit, fovit, foverat, foverit
honorat, honorabat, honorabit, honoravit, honoraverat,
honoraverit
iacet, iacebat, iacebit, iacuit, iacuerat, iacuerit
Τροπή παράθεσης σε αναφορική πρόταση:
Silius Italicus, poeta epicus
= qui poeta epicus erat
Μετατροπή ενεργητικής σύνταξης σε
παθητική:
Multos in illis locis agros possidēbat:
= Multi in illis locis agri -a Silio- possidebantur.
Silius animum tenerum habēbat:
= Animus tener a Silio habebatur.
Silius Italicus monumentum eius pro templo habebat
= Μonumentum eius
a Silio Italico pro templo habebatur
Διατύπωση ισοδύναμης έκφρασης:
pro templo habēbat = quasi templum / tamquam templum
Μετατροπή πρότασης σε μετοχή
Monumentum eius, quod Neapoli
iacebat, pro templo habebat
= Monumentum eius Neapoli iacens
pro templo habebat
Ετυμολογική
συσχέτιση λατινικών και ελληνικών λέξεων
epicus = επικός
magister = μαέστρος
Campania = σαμπάνια
septendecim = επτά
templum = τέμπλο
animus = άνεμος
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
1. Να συμπληρωθούν τα κενά των
καταλήξεων με το ρήμα στον παρατατικό. Να προσέξετε τον τονισμό!
Ego pulchros (πληθ.) libros habebam.
Nos epistulam poētae tenebamus.
Illi magnum (εν.) agrum possidebant.
Vos pulchrum (εν.) librum habēbatis.
Tu litteris pulchris studēbas (litterae, πληθ., γράμματα, γραμματεία)
Nos templa sacra honorabamus.
2. Η πρόταση ultimis... tenēbat να ξαναγραφτεί με το ρήμα στα
υπόλοιπα πρόσωπα της οριστικής του παρατατικού και με τις απαραίτητες
μετατροπές του suae και se π.χ.
Ultimis annis vitae meae in Campaniā me tenēbam
Ultimis annis vitae tuae in Campaniā te tenēbas
Ultimis annis vitae nostrae in Campaniā nos tenēbamus
Ultimis annis vitae vestrae in Campaniā vos tenēbatis
Ultimis annis vitae suae in Campaniā se tenēbant
3. Να τονιστούν οι παρακάτω λέξεις:
Valeri (γεν. του Valĕrius),
Aristides, philosophia
4. Ingenium eius fovēbat: να αντικατασταθεί το
eius με τον κατάλληλο τύπο της αντων. suus -a -um. Ποια η διαφορά στη σημασία;
= Ingenium suum fovebat. Το suum αναφέρεται στο υποκείμενο, δηλαδή
στο Σίλιο Ιταλικό (αυτοπάθεια), ενώ το eius στο Βιργίλιο.
Επαναληπτικές Ασκήσεις Μαθημάτων I-V
1. Να μεταφερθούν τα ρήματα των μαθήματος III στους αντίστοιχους τύπους
οριστικής του παρατατικού και τα ρήματα του μαθ. V στους αντίστοιχους τύπους της
οριστικής του ενεστώτα. Να
ξαναδιαβαστούν τα κείμενα στη νέα τους μορφή. Προσοχή στον τονισμό!
Μάθημα 3: habebant,
se comparabat, urgebat, nocebat, respondebat, placebat,
adligabat, se movebat, advolabat, videbat, stupebat,
delebat, liberabat, gaudebant.
Μάθημα 5: est, (sunt),
se tenet, possidet, habet, studet, fovet,
honorat, iacet, habet.
2. Να συμπληρωθούν τα κενά με τη σωστή κατάληξη του
ουσιαστικού ή του επιθέτου.
Andromeda fiiia Cephei et Cassiopes est.
Perseus Andromedam amat.
Scopulus in ora Aethiopiae est.
Incolae deo regiam hostiam dant.
Concordia Rōmanorum (γεν. πληθ.) maxima erat.
Rōmāni amīcos (αρσ. πληθ.) honorābant.
(In) illo loco monumentum Vergili est.
Silius monumentum Vergili, poētae epici, pro templo habēbat.
Bellum Troiae clarum est.
Poēta ingenio valido contra iniuriam repugnat.
Aenēas pericula (πληθ.) ponti non timet (timeo, 2
φοβάμαι)
Incolae Aethiopiae Perseo dona portant.
Silius Vergilium, virum clarum, honorābat.
Silius in agris suis se tenēbat.
Silius Vergilium pro magistro habēbat.
Silio (δοτ.) animus tener erat.
3. Να συμπληρωθούν τα κενά με το σωστό τύπο της λέξης
που βρίσκεται μέσα στην παρένθεση:
Neptūnus beluam suam ad oram Aethiopiae urget
(suus-a-um).
Perseus beluam videt; eam hastā delet (is, ea, id).
Perseus et Andromeda inter se amant (nos, vos, se).
Regīna Aenēan rogat (rogo, 1 ρωτώ) et Aenēas reginae respondet
(regina).
Poeatae (δοτ.) exilium non
placet (poēta).
Neptūnus ventis (αφαιρ.) pontum
turbat (ventus, πληθ.).
Apud Graecos poētae multi erant (Graeci).
Dido novam patriam in Africa fundat (Africa).
Graeci in Asiam navigant (Asia-ae η Ασία).
Vergilius narrat de dolis Graecōrum (dolus, πληθ.).
Bellum plēnum periculorum est (periculum, πληθ.).
Cepheus et Cassiope cum incolis valde gaudent (incola,
πληθ.).
4. Να μπει το σημάδι της μακρόχρονης ή βραχύχρονης
συλλαβής πάνω από την παραλήγουσα των παρακάτω λέξεων, κι έπειτα να τονιστούν
οι λέξεις αυτές:
epistulārum, deplorāmus, propulsabāmus, nocētis, desidĕrant, Homērus (Όμηρος), Neapŏlis, Aspasĭa (Ασπασία).
Σημεία Θεωρίας:
Μάθημα 4ο
1. Τα ουδέτερα ουσιαστικά της β΄ κλίσης
(και το ουδ. των δευτερόκλιτων επιθέτων και των κτητικών αντωνυμιών) κλίνονται
ως εξής:
Ενικός
don-um
don-i
don-ō
don-i
don-ō
don-um
don-um
don-ō
don-ō
Πληθυντικός
don-a
don-ōrum
don-is
don-a
don-a
don-is
Σημ.: Τα ουδέτερα σε -ium (beneficium, ingenium κτλ.) συναιρούν συνήθως το -ii της γενικής σε -ī.
2. Η οριστική του ενεργητικού παρατατικού της α΄
συζυγίας σχηματίζεται ως εξής: ενεστωτικό θέμα + πρόσφυμα -bā + βασικές
καταλήξεις
amo
amābam
amābas
amābat
amabāmus
amabātis
amābant
sum
eram
eras
erat
erāmus
erātis
erant
3. Στα λατινικά λείπει η αλληλοπαθής αντωνυμία. Ένας τρόπος
για να εκφραστεί η αλληλοπάθεια είναι με τις φράσεις inter nos (inter vos, inter se) και τα τρία πρόσωπα του πληθυντικού
του κατάλληλου ρήματος π.χ.
αγαπιόμαστε = inter nos amāmus,
αγαπιέστε = inter vos amātis,
αγαπιώνται = inter se amant.
4. Η δεικτική αντωνυμία is, ea, id χρησιμοποιείται συνήθως ως
επαναληπτική, στη θέση δηλ. προηγούμενου ουσιαστικού (πρβ.αὐτός). Κλίνεται ως εξής:
is ea id ei – ii – i eae
ea
eius eius
eius
eorum
earum
eorum
ei
ei
ei
eis – iis – is eis – iis
–is eis – iis – is
eum eam
id
eos
eas
ea
eo
ea
eo
eis – iis –
is eis –iis – is eis –
iis – is
5. Η αφαιρετική εκφράζει την αναφορά (iustitiā certābant). Η αφαιρετική με την in εκφράζει χρόνο, τόπο και
κατάσταση (in suppliciis, in bello· πρβ. ἐν τῷ πολέμῳ).
6. Η παράλειψη του ρήματος όταν εννοείται από τα συμφραζόμενα
είναι συνηθισμένο φαινόμενο.
Μάθημα 5ο
1. Τα αρσενικά δευτερόκλιτα ουσιαστικά σε -er κλίνονται
όπως τα ουσιαστικά σε -us, με τη διαφορά ότι δεν εμφανίζουν κατάληξη στην
ονομαστική και στην κλητική τον ενικού. Αρχικά ήταν ονόματα σε *-ros (= -rus)
που έχασαν το -ο- και εξελίχθηκαν σύμφωνα με τους φωνητικούς νόμους της
λατινικής: *pueros > puer· *agros > ager (πρβ. ἀγρός). Όμοια κλίνεται και το μοναδικό
ουσιαστικό vir, viri· επίσης, τα επίθετα όπως το tener -era -erum και pulcher
-chra -chrum και οι κτητ. αντων. noster -tra - trum (ἡμέτερος, δικός μας), vester -tra -trum
(ὑμέτερος, δικός σας).
ager
agri
puer pueri
agri
agrorum
pueri puerorum
agro
agris
puero pueris
agrum
agros
puerum pueros
ager
agri
puer pueri
agro
agris
puero pueris
vir
viri
viri
virorum
viro
viris
virum
viros
vir
viri
viro
viris
2. Η οριστική του παρατατικού της β΄ συζυγίας σχηματίζεται
με την προσθήκη της κατάληξης ba-m στο ενεστωτικό θέμα (habē-):
habēbam
habēbas
habēbat
habebāmus
habebātis
habēbant
3. To ουσ. locus ανήκει στα ετερογενή, δηλ.
σχηματίζει τον πληθ. κατά τα αρσ. (loci χωρία βιβλίου) και κατά τα ουδ. (loca
τόποι).
4. Τονίζουμε Vergĭli, αν και η παραλήγουσα είναι βραχύχρονη,
γιατί έχει προηγηθεί συναίρεση στη λήγουσα (<Vergĭlii) και η παραλήγουσα -gi-
εξακολουθεί να κρατεί τον τόνο, όπως και πρώτα. Προσοχή στον τονισμό των λέξεων
όπως: Campánia, Itália κτλ., που δε συμβαδίζει με τα ελληνικά. Λέξεις με
ελληνική προέλευση διατηρούν την αρχική ποσότητα της παραλήγουσας: Neápolis,
Cleobūlus (<Κλεόβουλος), Euripĭdes (<Ευριπίδης), theológia
(<θεολογία), Aenēas (<Αινείας) κτλ.
5. Η κτητική αντωνυμία suus -a -um και η προσωπική se (γ΄
προσ., ενικού και πληθυντικού) εκφράζουν κανονικά αυτοπάθεια. Αναφέρονται
δηλαδή είτε στο υποκείμενο της πρότασης στην οποία βρίσκονται (ευθεία
αυτοπάθεια, π.χ. ultimis annis vitae suae in Campania se
tenēbat), είτε στο υποκείμενο της κύριας πρότασης ενώ βρίσκονται σε
δευτερεύουσα (πλάγια αυτοπάθεια).
Για να εκφράσουμε κτήση χωρίς
αυτοπάθεια στο γ΄ προσ., χρησιμοποιούμε τις πλάγιες πτώσεις της
αντωνυμίας is, ea, id π.χ.
pater suus = ὁ ἑαυτοῦ πατήρ = ο πατέρας του (του ίδιου)
pater eius = ὁ πατήρ αὐτοῦ = ο πατέρας του (κάποιου άλλου)
6. Στα λατινικά δεν υπάρχει αυτοπαθής αντωνυμία για το α΄ και
το β΄ πρόσωπο. Στη θέση της χρησιμοποιούμε τις πλάγιες πτώσεις της προσ. αντων.
του α΄ και β΄ προσώπου, π.χ.
amo te = ἀγαπῶ σε = σε αγαπώ
amas te = ἀγαπᾶς σεαυτόν = αγαπάς τον εαυτό σου
7. Η απλή αφαιρετική των λέξεων που δηλώνουν χρόνο δηλώνει
το πότε έγινε μια πράξη (ultimis annis· πρβ. ταύτῃ τῇ ἡμέρᾳ).
8. Η παράθεση-επεξήγηση δε διαφέρει από τα ελληνικά (Silius
Italicus, poēta epicus).
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου