Αρχαία Ελληνικά Γ΄ Γυμνασίου: Ενότητα 5 (ασκήσεις σχολικού)

Aged pixel

Αρχαία Ελληνικά Γ΄ Γυμνασίου: Ενότητα 5 (ασκήσεις σχολικού)

Β. Λεξιλογικά – Ετυμολογικά

- Να συμπληρώσετε τα κενά του πίνακα που ακολουθεί με τις κατάλληλες λέξεις της αρχαίας ελληνικής:

Επίθετα παράγωγα από ονόματα

όνομα      κατάληξη            παράγωγο επίθετο                  σημασία

ἄλλος             -οιος                 ἀλλοῖος = αυτός που χαρακτηρίζεται από την έννοια του ἄλλου, του διαφορετικού.

δίκη               -αιος              δίκαιος = αυτός που ανήκει σε εκείνο που δηλώνει η πρωτότυπη λέξη δίκη ή έχει σχέση με αυτό.

             

ἕξις (<ρ. ἔχω)  -ικός     (συν-) ἑκτικός = αυτός που ανήκει σε εκείνο που δηλώνει η πρωτότυπη λέξη ἕξις ή έχει σχέση με αυτό.

νόμος              -ιμος            νόμιμος = τον κατάλληλο για εκείνο που δηλώνει η πρωτότυπη λέξη νόμος.

νοῦς                -ερός             νοερός = πλησμονή

πολίτης        -ικός             πολιτικός =  αυτός που ανήκει σε εκείνο που δηλώνει η πρωτότυπη λέξη πολίτης ή έχει σχέση με αυτό.

σῶμα         -ικός               σωματικός = αυτός που ανήκει σε εκείνο που δηλώνει η πρωτότυπη λέξη σῶμα ή έχει σχέση με αυτό.

τύχη               -ρός               τυχηρός = πλησμονή

                     -αιος           τυχαῖος = αυτός που ανήκει σε εκείνο που δηλώνει η πρωτότυπη λέξη τύχη ή έχει σχέση με αυτό.

Ασκήσεις

1. Από τα παρακάτω ονόματα να σχηματίσετε επίθετα της α.ε. χρησιμοποιώντας τις κατάλληλες από τις ακόλουθες παραγωγικές καταλήξεις: -ιος, -αιος, -ειος, -μος, -ικός, -οῦς, -λέος, -αλέος, -ώδης.

όνομα                       παράγωγο επίθετο

τιμή                                τίμιος

ἀγορά                            ἀγοραῖος 

χρυσός                          χρυσοῦς

μανία                             μανιώδης

πεῖνα                             πειναλέος

σπουδή                         σπουδαῖος

πόλεμος                        πολέμιος / πολεμικός

τέλος                             τέλειος

ὥρα                                ὡραῖος

2. α. πένομαι: να δώσετε ομόρριζες λέξεις, απλές ή σύνθετες, του ρήματος στη ν.ε.

πενία, πένης, πενιχρός, λεξιπενία, σιδηροπενία

β. Τι σημαίνει η έκφραση «πενία τέχνας κατεργάζεται»; Σε ποιες περιπτώσεις τη χρησιμοποιούμε;

Η έκφραση αυτή σημαίνει ότι οι στερήσεις και οι δυσκολίες αναγκάζουν τον άνθρωπο να γίνει εφευρετικός, να επινοεί πρωτότυπες λύσεις και έξυπνα τεχνάσματα για τη βελτίωση της κατάστασής του.

Τη χρησιμοποιούμε σε περιπτώσεις όπου κάποιος, έχοντας έρθει αντιμέτωπος με οικονομικές δυσκολίες, βρίσκει έναν εντελώς πρωτότυπο τρόπο για να εξοικονομήσει τα προς το ζην. 

Γ. Γραμματική

Γ′ τάξη συνηρημένων ρημάτων (-όω, -ῶ)

ἀξιούτω, ἀξιοῖμεν: Στη ν.ε. συναντάμε τα ρήματα αξιώνω, απαξιώνω, καταξιώνω κ.ά. Ποιο συμπέρασμα μπορείτε να βγάλετε για τη μετεξέλιξη των συνηρημένων ρημάτων σε -όω, -ῶ της α.ε. στη ν.ε.; Να αναφέρετε και άλλα παραδείγματα.

Τα συνηρημένα σε -όω, -ῶ της αρχαίας ελληνικής έχουν τραπεί σε ρήματα που λήγουν σε -ώνω στη νέα ελληνική. Για παράδειγμα: βεβηλόω-ῶ / βεβηλώνω, ἐλευθερόω-ῶ / ελευθερώνω, ἐρημόω-ῶ / ερημώνω, θεμελιόω-ῶ/ θεμελιώνω, ναυλόω-ῶ / ναυλώνω, ὀχυρόω-ῶ / οχυρώνω, πληρόω-ῶ / πληρώνω κ.ά.    

Οι συναιρέσεις

ο + η, ω = ω

ο + ε, ο, ου = ου

ο + ει, ῃ, οι = οι

Εφαρμόζοντας τις συναιρέσεις της γ΄ τάξης και τις γενικές οδηγίες σχηματισμού των συνηρημένων ρημάτων να συμπληρώσετε τους ακόλουθους πίνακες:

Ενεστώτας ε.φ.

                        οριστική                            υποτακτική

α΄εν.              (ἀξιό-ω) ἀξιῶ                          (ἀξιό-ω) ἀξιῶ

β΄εν.              (ἀξιό-εις) ἀξιοῖς                     (ἀξιό-ῃς) ἀξιοῖς

γ΄εν.              (ἀξιό-ει) ἀξιοῖ                         (ἀξιό-ῃ) ἀξιοῖ

α΄πληθ.          (ἀξιό-ομεν) ἀξιοῦμεν           (ἀξιό-ωμεν) ἀξιῶμεν

β΄πληθ.          (ἀξιό-ετε) ἀξιοῦτε                 (ἀξιό-ητε) ἀξιῶτε

γ΄πληθ.          (ἀξιό-ουσι) ἀξιοῦσι(ν)          (ἀξιό-ωσι) ἀξιῶσι(ν)

                        ευκτική                             προστακτική

α΄εν.               (ἀξιό-οιμι) ἀξιοῖμι                 —

β΄εν.               (ἀξιό-οις) ἀξιοῖς                    (ἀξίο-ε) ἀξίου

γ΄εν.               (ἀξιό-οι) ἀξιοῖ                        (ἀξιο-έτω) ἀξιούτω

α΄πληθ.          (ἀξιό-οιμεν) ἀξιοῖμεν           —

β΄πληθ.          (ἀξιό-οιτε) ἀξιοῖτε                (ἀξιό-ετε) ἀξιοῦτε

γ΄πληθ.          (ἀξιό-οιεν) ἀξιοῖεν                (ἀξιο-όντων) ἀξιούντων

απαρέμφατο: (ἀξιό-εν) ἀξιοῦν

μετοχή (ονομ. εν. αρσ.): (ἀξιό-ων) ἀξιῶν [ἀξιοῦσα, ἀξιοῦν]  

Παρατατικός ε.φ.

οριστική

α' εν.   (ἠξίο-ον) ἠξίουν                   α΄πληθ.         (ἠξιό-ομεν) ἠξιοῦμεν

β΄εν.   (ἠξίο-ες) ἠξίους                   β΄πληθ.          (ἠξιό-ετε) ἠξιοῦτε

γ΄εν.   (ἠξίο-ε)  ἠξίου                     γ΄πληθ.           (ἠξίο-ον) ἠξίουν

Ενεστώτας μ.φ.

                         οριστική                                 υποτακτική

α΄εν.               (ἀξιό-ομαι) ἀξιοῦμαι                 (ἀξιό-ωμαι) ἀξιῶμαι

β΄εν.               (ἀξιό-ῃ) ἀξιοῖ                              (ἀξιό-ῃ) ἀξιοῖ

γ΄εν.               (ἀξιό-εται) ἀξιοῦται                   (ἀξιό-ηται) ἀξιῶται

α΄πληθ.          (ἀξιο-όμεθα) ἀξιούμεθα           (ἀξιο-ώμεθα) ἀξιώμεθα

β΄πληθ.          (ἀξιό-εσθε) ἀξιοῦσθε                 (ἀξιό-ησθε) ἀξιῶσθε

γ΄πληθ.          (ἀξιό-ονται) ἀξιοῦνται               (ἀξιό-ωνται) ἀξιῶνται

                         ευκτική                           προστακτική

α΄εν.                (ἀξιο-οίμην) ἀξιοίμην         —

β΄εν.                (ἀξιό-οιο) ἀξιοῖο                  (ἀξιό-ου) ἀξιοῦ

γ΄εν.                (ἀξιό-οιτο) ἀξιοῖτο               (ἀξιο-έσθω) ἀξιούσθω

α΄πληθ.          (ἀξιο-οίμεθα) ἀξιοίμεθα        —

β΄πληθ.            (ἀξιό-οισθε) ἀξιοῖσθε         (ἀξιό-εσθε) ἀξιοῦσθε

γ΄πληθ.            (ἀξιό-οιντο) ἀξιοῖντο          (ἀξιο-έσθων) ἀξιούσθων

απαρέμφατο: (ἀξιό-εσθαι) ἀξιοῦσθαι,

μετοχή (ονομ. εν. θηλ.): (ἀξιο-ομένη) ἀξιουμένη [ἀξιούμενος, ἀξιούμενον]

Παρατατικός μ.φ.

οριστική

α' εν.   (ἠξιο-όμην) ἠξιούμην          α΄πληθ.          (ἠξιο-όμεθα) ἠξιούμεθα

β΄εν.   (ἠξιό-ου) ἠξιοῦ                      β΄πληθ.          (ἠξιό-εσθε) ἠξιοῦσθε

γ΄εν.   (ἠξιό-ετο) ἠξιοῦτο                γ΄πληθ.          (ἠξιό-οντο) ἠξιοῦντο

Παρατηρήσεις

- Τα συνηρημένα ρήματα γ΄ τάξης σχηματίζουν τους υπόλοιπους χρόνους τους κατά τα βαρύτονα φωνηεντόληκτα, αφού προηγουμένως τρέψουν (εκτείνουν) τον χαρακτήρα τους -ο- σε -ω-, π.χ. ἀξιόω, ἀξιῶ → ἀξιώ-σω, ᾐξίω-σα, ᾐξίω-κα, ᾐξιώ-κειν.

Ασκήσεις 

1. δουλόω, δουλῶ – δηλόω, δηλῶ: Να κλίνετε την οριστική παρατατικού ε.φ και μ.φ. και την ευκτική ενεστώτα μ.φ.

Οριστική Παρατατικού ε.φ.

ἐδούλουν

ἐδούλους

ἐδούλου

ἐδουλοῦμεν

ἐδουλοῦτε

ἐδούλουν

Οριστική Παρατατικού μ.φ.

ἐδουλούμην

ἐδουλοῦ

ἐδουλοῦτο

ἐδουλούμεθα

ἐδουλοῦσθε

ἐδουλοῦντο

Ευκτική Ενεστώτα μ.φ.

δουλοίμην

δουλοῖο

δουλοῖτο

δουλοίμεθα

δουλοῖσθε

δουλοῖντο

Οριστική Παρατατικού ε.φ.

ἐδήλουν

ἐδήλους

ἐδήλου

ἐδηλοῦμεν

ἐδηλοῦτε

ἐδήλουν

Οριστική Παρατατικού μ.φ.

ἐδηλούμην

ἐδηλοῦ

ἐδηλοῦτο

ἐδηλούμεθα

ἐδηλοῦσθε

ἐδηλοῦντο

Ευκτική Ενεστώτα μ.φ.

δηλοίμην

δηλοῖο

δηλοῖτο

δηλοίμεθα

δηλοῖσθε

δηλοῖντο

2. Να συμπληρώσετε τα πρόσωπα του ρ. ἐλευθερόω, ἐλευθερῶ που ζητούνται:

β΄εν. οριστ. ενεστ. μ.φ. = ἐλευθεροῖ                                 

β΄εν. υποτ. ενεστ. μ.φ. = ἐλευθεροῖ                                 

γ΄ πληθ. παρατ. ε.φ. = ἠλευθέρουν                                  

α΄ πληθ. ευκτ. ενεστ. μ.φ. = ἐλευθεροίμεθα                                

β΄ εν. ευκτ. ενεστ. ε.φ. = ἐλευθεροῖς - ἐλευθεροίης

β΄πληθ. οριστ. ενεστ. μ.φ. = ἐλευθεροῦσθε

γ΄ εν. προστ. ενεστ. ε.φ. = ἐλευθερούτω

γ΄ πληθ. προστ. ενεστ. μ.φ. = ἐλευθερούσθων - ἐλευθερούσθωσαν

3. Να συμπληρώσετε τις καταλήξεις των ρημάτων στις παρακάτω φράσεις:

α. Σφόδρα γε βούλεται τοὺς Ἕλληνας ἐλευθέρους εἶναι καὶ αὐτονόμους, ὡς δηλοῖ (γ΄ εν. οριστ. ενεστ. ε.φ.) τὰ ἔργα αὐτοῦ.

β. Οὐ συγγνώμης τυχεῖν ἀξιῶν (ονομ. εν. αρσ. μτχ. ε.φ.) ταῦτα διῆλθον (= διηγήθηκα αναλυτικά).

γ. Συμβήσεται δ’ ἅμα καὶ τὰ πρότερον εἰρημένα ἐπιβεβαιοῦσθαι (απαρ. ενεστ. μ.φ.) καὶ φανερώτερα εἶναι οὕτως ἔχοντα.

δ. Ὁ δὲ ἄξιος ὢν μεγάλων ἀξιοῖ (ευκτ. ενεστ. ε.φ.) ἂν μικρῶν ἑαυτόν.

ε. Μετὰ τύχης ἀγαθῆς ἐλευθεροῦτε (β πληθ. προστ. ενεστ. ε.φ.) τοὺς Ἕλληνας.

4. Να αντιστοιχίσετε τους τύπους της στήλης Α΄ με τη γραμματική τους αναγνώριση στη στήλη Β΄ (δύο στοιχεία της στήλης Β΄ περισσεύουν):

Α΄                                             Β΄

                                                    α. β΄ εν. προστ. ενεστ. ε.φ.

1. ζημιοῦ                                    β. β΄πληθ. υποτ. ενεστ. ε.φ.

2. δηλοῦται                               γ. γ΄ εν. ευκτ. ενεστ. ε.φ.

3. στεφανῶτε                           δ. γ΄ εν. οριστ. παρατ. ε.φ

4. βεβαιοῖ                                 ε. απαρ. ενεστ. μ.φ.

5. μισθοῦσθαι                          στ. β΄ εν. προστ. ενεστ. μ.φ.

                                                   ζ. γ΄εν. οριστ. ενεστ. μ.φ.

Απάντηση:

1. ζημιοῦ = στ. β΄ εν. προστ. ενεστ. μ.φ.

2. δηλοῦται = ζ. γ΄εν. οριστ. ενεστ. μ.φ.

3. στεφανῶτε = β. β΄πληθ. υποτ. ενεστ. ε.φ.

4. βεβαιοῖ = γ. γ΄ εν. ευκτ. ενεστ. ε.φ.

5. μισθοῦσθαι = ε. απαρ. ενεστ. μ.φ.

5. Να γράψετε τις λέξεις που ζητούνται.

1. α΄ εν. οριστ. παρατ. του ρ. δικαιόω, δικαιῶ. = ἐδικαίουν

2. α΄ πληθ. οριστ. ενεστ. του ρ. ἐλευθερόω, ἐλευθερῶ. = ἐλευθεροῦμεν

3. απαρ. ενεστ. του ρ. ζημιόω, ζημιῶ. = ζημιοῦν

4. γ΄ εν. ευκτ. ενεστ. του ρ. πληρόομαι, πληροῦμαι (= γεμίζω). = πληροῖτο

5. γ΄ πληθ. υποτ. ενεστ. του ρ. ὑπνόω, ὑπνῶ. = ὑπνῶσι