Λατινικά Γ΄ Λυκείου: Κείμενο 7 (VII) (μετάφραση - συντακτική ανάλυση - ασκήσεις)

Lionel Noel Royer

Λατινικά Γ΄ Λυκείου: Κείμενο 7 (VII) (μετάφραση - συντακτική ανάλυση - ασκήσεις)

LECTIO SEPTIMA

ΕΤΟΙΜΑΣΙΕΣ ΓΙΑ ΞΕΧΕΙΜΩΝΙΑΣΜΑ

Στο βιβλίο του «Ο Γαλατικός Πόλεμος» (De Bello Gallico) ο Ρωμαίος πολιτικός, στρατηγός και συγγραφέας Γάιος Ιούλιος Καίσαρας περιγράφει με λιτότητα, συντομία και διαύγεια τις στρατιωτικές του επιχειρήσεις στη Γαλατία από το 58 ως το 52 π.Χ. Στο κείμενο που ακολουθεί περιγράφονται οι ετοιμασίες για ξεχειμώνιασμα στη Γαλατία σε κάποια φάση του πολέμου. Το ξεχειμώνιασμα γινόταν σε χειμερινά στρατόπεδα (hiberna). Ο Καίσαρας φροντίζει εδώ για την τροφοδοσία των στρατοπέδων και δίνει οδηγίες για την αντιμετώπιση εχθρικών επιδρομών.

Caesar propter frumenti inopiam legiōnes in hibernis multis conlocat. Ex quibus quattuor in Nerviis hiemāre iubet et tribus imperat in Belgis remanēre. Legātos omnes frumentum in castra importāre iubet. Milites his verbis admonet: «Hostes adventāre audio; speculatōres nostri eos prope esse nuntiant. Vim hostium cavēre debetis; hostes enim de collibus advolāre solent et caedem militum perpetrāre possunt».

Μετάφραση: Λόγω της έλλειψης σιταριού ο Καίσαρας εγκαθιστά τις λεγεώνες του σε πολλά χειμερινά στρατόπεδα. Διατάζει τέσσερις από αυτές να ξεχειμωνιάσουν στη χώρα των Νερβίων και τρεις διατάζει να παραμείνουν στη χώρα των Βέλγων. Δίνει εντολή σε όλους τους διοικητές των λεγεώνων να μεταφέρουν σιτάρι στα στρατόπεδά τους. Συμβουλεύει τους στρατιώτες του με τα παρακάτω λόγια: «Πληροφορούμαι ότι οι εχθροί πλησιάζουν· οι ανιχνευτές μας αναγγέλλουν ότι οι εχθροί βρίσκονται κοντά. Πρέπει να φυλάγεστε από την ορμή των εχθρών· γιατί συνηθίζουν να εξορμούν από τους λόφους και μπορούν να κατασφάξουν τους στρατιώτες μας.

Συντακτική ανάλυση

Caesar propter frumenti inopiam legiōnes in hibernis multis conlocat: 

Κύρια πρόταση

conlocat: Ρήμα. Caesar: Υποκείμενο. legiōnes: Αντικείμενο. in hibernis: Εμπρόθετος προσδιορισμός της στάσης σε τόπο. multis: Επιθετικός προσδιορισμός στο hibernis. propter inopiam: Εμπρόθετος προσδιορισμός του εξωτερικού αναγκαστικού αιτίου (αιτίας) στο conlocat. frumenti: Γενική αντικειμενική στο inopiam.

Ex quibus quattuor in Nerviis hiemāre iubet: Κύρια πρόταση (Η αντωνυμία quibus βρίσκεται μετά από ισχυρό σημείο στίξης και, εφόσον δεν υπάρχει άλλη κύρια πρόταση στην περίοδο, εισάγει κύρια πρόταση και ισοδυναμεί με τη δεικτική αντωνυμία: eis)

iubet: Ρήμα. Ως υποκείμενο εννοείται το Caesar. legiōnes: Εννοείται ως άμεσο αντικείμενο του ρήματος. quattuor: Επιθετικός προσδιορισμός στο εννοούμενο legiōnes. (Εναλλακτικά: Το quattor λαμβάνει τη συντακτική θέση του παραλειπόμενου όρου και τίθεται ως άμεσο αντικείμενο του ρήματος). hiemāre: Τελικό απαρέμφατο ως έμμεσο αντικείμενο του ρήματος. Ως υποκείμενό του εννοείται το legiōnes (ετεροπροσωπία). in Nerviis: Εμπρόθετος προσδιορισμός της στάσης σε τόπο. Ex quibus: Εμπρόθετος προσδιορισμός του διαιρεμένου όλου στο quattor.

et tribus imperat in Belgis remanēre: Κύρια πρόταση

imperat: Ρήμα. Ως υποκείμενο εννοείται το Caesar. legionibus: Εννοείται ως έμμεσο αντικείμενο του ρήματος. tribus: Επιθετικός προσδιορισμός στο εννοούμενο legionibus. (Εναλλακτικά: Το tribus λαμβάνει τη συντακτική θέση του παραλειπόμενου όρου και τίθεται ως έμμεσο αντικείμενο του ρήματος). remanēre: Τελικό απαρέμφατο ως άμεσο αντικείμενο του ρήματος. Ως υποκείμενό του εννοείται το legiōnes ή το tres (ετεροπροσωπία). in Belgis: Εμπρόθετος προσδιορισμός της στάσης σε τόπο.

Legātos omnes frumentum in castra importāre iubet: Κύρια πρόταση

iubet: Ρήμα. Ως υποκείμενο εννοείται το Caesar. Legātos: Άμεσο αντικείμενο του ρήματος. importāre: Τελικό απαρέμφατο ως έμμεσο αντικείμενο του ρήματος. Ως υποκείμενο του απαρεμφάτου τίθεται το Legātos (ετεροπροσωπία). frumentum: Αντικείμενο του απαρεμφάτου. in castra: Εμπρόθετος προσδιορισμός της κίνησης σε τόπο. omnes: Επιθετικός προσδιορισμός στο Legātos.

Milites his verbis admonet: Κύρια πρόταση

admonet: Ρήμα. Ως υποκείμενο εννοείται το Caesar. Milites: Αντικείμενο ρήματος. verbis: Αφαιρετική οργανική του τρόπου. his: Επιθετικός προσδιορισμός στο verbis.

Hostes adventāre audio: Κύρια πρόταση

audio: Ρήμα. Ως υποκείμενο εννοείται το ego. adventāre: Ειδικό απαρέμφατο ως αντικείμενο ρήματος. Hostes: Υποκείμενο απαρεμφάτου (ετεροπροσωπία).

speculatōres nostri eos prope esse nuntiant: Κύρια πρόταση

nuntiant: Ρήμα. speculatōres: Υποκείμενο ρήματος. esse: Ειδικό απαρέμφατο ως αντικείμενο του ρήματος. eos: Υποκείμενο του απαρεμφάτου (ετεροπροσωπία). prope: Επιρρηματικός προσδιορισμός του τόπου. nostri: Επιθετικός προσδιορισμός στο speculatōres.

Vim hostium cavēre debetis: Κύρια πρόταση

debetis: Ρήμα. Ως υποκείμενο εννοείται το vos. cavēre: Τελικό απαρέμφατο ως αντικείμενο του ρήματος. Ως υποκείμενο εννοείται το vos (ταυτοπροσωπία). Vim: Αντικείμενο του απαρεμφάτου. hostium: Γενική κτητική ή υποκειμενική στο vim.

hostes enim de collibus advolāre solent: Κύρια πρόταση

solent: Ρήμα. hostes: Υποκείμενο. advolāre: Τελικό απαρέμφατο ως αντικείμενο του ρήματος. Ως υποκείμενο του απαρεμφάτου τίθεται το hostes (ταυτοπροσωπία). de collibus: Εμπρόθετος προσδιορισμός της κίνησης από τόπο.

et caedem militum perpetrāre possunt: Κύρια πρόταση

possunt: Ρήμα. Ως υποκείμενο εννοείται το hostes. perpetrāre: Τελικό απαρέμφατο ως αντικείμενο του ρήματος. Ως υποκείμενο εννοείται το hostes (ταυτοπροσωπία). caedem: Αντικείμενο του απαρεμφάτου. militum: Γενική αντικειμενική στο caedem.

Γραμματικά ταξινομημένο λεξιλόγιο

Ουσιαστικά

Α΄ κλίση

inopia - inopiae (θηλ. = έλλειψη) [Δεν σχηματίζει πληθυντικό]

Belgae – Belgarum (αρσε. = οι Βέλγοι, η χώρα των Βέλγων) [Δεν σχηματίζει ενικό]

Β΄ κλίση

legatus - legati (αρσ. = διοικητής λεγεώνας, ύπαρχος, απεσταλμένος)

verbum - verbi (ουδ. = λόγος)

frumentum - frumenti (ουδ. = δημητριακά, σιτάρι) ετερόσημο (frumentum -i = δημητριακά, στάρι, frumenta -orum = τα γεννήματα)

hiberna - hibernorum (ουδ. = χειμερινό στρατόπεδο) [Δεν σχηματίζει ενικό]

Nervii - Nerviorum (αρ. = οι Νερβίοι, η χώρα των Νερβίων) [Δεν σχηματίζει ενικό]

castrum - castri (ουδ. = φρούριο) castra - castrorum (στρατόπεδο)

Γ΄ κλίση

speculator - speculatoris (αρσ. = ανιχνευτής, κατάσκοπος)

miles - militis (αρσ. = στρατιώτης)

legio - legionis (θηλ. = λεγεώνα)

Caesar - Caesaris (αρσ. = ο Καίσαρας) [Δεν σχηματίζει πληθυντικό]

vis -- (θηλ. = δύναμη)

hostis - hostis (αρ. = εχθρός, αντίπαλος)

collis - collis (αρσ. = λόφος)

caedes - caedis (θηλ. = σφαγή)

Επίθετα

Β΄ κλίση

multus –a –um (πολύς) [plus] / plurimus –a –um  5, 7, 27, 42   

- Το επίθετο σχηματίζει παραθετικά συνήθως στον πληθυντικό:

multi, -ae, -a (Συγκριτικός: plures, -es, -a, Υπερθετικός: plurimi, -ae, -a).

Γ΄ κλίση

omnis –is –e (όλος, ο καθένας)

tres, tria (τρεις, τρία)  [απόλυτο αριθμητικό]

Ρήματα

1^η συζυγία

advento - adventavi - adventatum - adventare (πλησιάζω)

advolo - advolavi - advolatum - advolare (καταφθάνω πετώντας· ορμώ)

hiemo - hiemavi - hiematum - hiemare (ξεχειμωνιάζω)

impero - imperavi - imperatum - imperare (διατάζω)

importo - importavi - importatum - importare (εισάγω, φέρνω μέσα)

perpetro - perpetravi - perpetratum - perpetrare (διαπράττω, κάνω)

conloco (colloco) - conlocavi (collocavi) - conlocatum (collocatum) - conlocare (collocare) (εγκαθιστώ)

nuntio - nuntiavi - nuntiatum - nuntiare (αναγγέλλω)

2^η συζυγία

admoneo - admonui - admonitum - admonere (συμβουλεύω)

debeo - debui - debitum - debere (οφείλω, πρέπει)

caveo - cavi - cautum - cavere (προσέχω, φυλάγομαι)

iubeo - iussi - iussum - iubere (διατάζω)

soleo - solitus sum - solitum - solere (συνηθίζω) [ημιαποθετικό]

remaneo - remansi - ---- - remanere (παραμένω)

4^η συζυγία

audio - audivi - auditum - audire (ακούω, πληροφορούμαι)

[possum - potui - --- - posse]  

Αντωνυμίες

qui, quae, quod [αναφορική]

is, ea, id [οριστική]

hic, haec, hoc [δεικτική]

noster, nostra, nostrum [κτητική]

Αριθμητικά

quattuor: απόλυτο αριθμητικό επίθετο (άκλιτο)

tres, tres, tria (απόλυτο αριθμητικό (επίθετο)) κλίνεται σαν γ’ κλιτο επίθετο χωρίς κλητική

Επιρρήματα

prope, propius, proxime (κοντά)

Προθέσεις

propter (+ αιτιατική)

in (+ (τοπική) αφαιρετική/αιτιατική)

ex (+ (κυρίως) αφαιρετική)

de (+ (κυρίως) αφαιρετική)

Χρονικές αντικαταστάσεις ρηματικών τύπων:

conlocat, conlocabat, conlocabit, conlocavit, conlocaverat, conlocaverit

hiemare, ----, hiematuras esse, hiemavisse

iubet, iubebat, iubebit, iussit, iusserat, iusserit

imperat, imperabat, imperabit, imperavit, imperaverat, imperaverit

remanere, ----, -----, remanisse

importare, ----, importaturos esse, importavisse

admonet, admonebat, admonebit, admonuit, admonuerat, admonuerit

adventare, ----, adventaturos esse, adventavisse

audio, audiebam, audiam, audivi, audiveram, audivero

esse, ---, futuros esse (fore), fuisse

nuntiant, nuntiabant, nuntiabunt, nuntiaverunt (nuntiavere), nuntiaverant, nuntiaverint

cavere, ---, cauturos esse, cavisse

debetis, debebatis, debebitis, debuistis, debueratis, debueritis

advolare, ---, advolaturos esse, advolavisse

solent, solebant, solebunt, soliti sunt, soliti erant, soliti erunt

perpetrare, ---, perpetraturos esse, perpetravisse

possunt, poterant, poterunt, potuerunt (potuere), potuerant, potuerint

Τροπή ενεργητικής σύνταξης σε παθητική:

Caesar propter frumenti inopiam legiōnes in hibernis multis conlocat

= Legiones propter frumenti inopiam in hibernis multis a Caesare conlocantur

Legatos omnes frumentum in castra importāre iubet

= Caesar iubet frumentum in castra importari (a legatis omnibus)

[Όταν χρησιμοποιείται παθητικό τελικό απαρέμφατο, η διαταγή μπορεί να εκφραστεί χωρίς να δηλωθεί το ποιητικό αίτιο]

Milites his verbis admonet (Caesar)

= Milites his verbis admonentur a Caesare

Vim hostium cavere debetis: Να μετατρέψετε την ενεργητική σύνταξη σε παθητική να μετατρέψετε δηλαδή την πρόταση σε παθητική περιφραστική συζυγία (ή να μετατρέψετε το debeo + απαρέμφατο σε παθητική περιφραστική συζυγία).

Vim hostium cavere debetis.

Vis hostium vobis cavenda est.

Να συμπτύξετε σε μετοχή την πρώτη κύρια πρόταση: hostes enim de collibus advolare solent et caedem militum perpetrare possunt.

= Hostes enim de collibus advolare solentes caedem militum perpetrare possunt

Ισοδύναμη έκφραση:

Ex quibus = quarum (γενική διαιρετική) 

Propter inopiam: πώς μπορεί να δηλωθεί διαφορετικά η αιτία;

=

ob, per, propter inopiam (ob, per, propter + αιτιατική)

ex, de, ab inopiā (ex, de, ab + αφαιρετική)

inopiā (απλή αφαιρετική)

Να εκφράσετε τη στάση σε τόπο και την από τόπο κίνηση με τα τοπωνύμια: Roma, Athenae.

Romae, Romā // Athenis, Athenis

Να γραφούν οι πτώσεις που ζητούνται:

Caesar: η δοτική ενικού

=  Caesari

legiones: η αφαιρετική ενικού

= legione

tribus: η αιτιατική πληθυντικού στο ουδέτερο

= tria

milites: η ονομαστική ενικού

= miles

his: η γενική ενικού του ιδίου γένους

= huius

speculatores: η γενική πληθυντικού

= speculatorum

eos: η αιτιατική ενικού στο αρσενικό

= eum

hostes: η αιτιατική πληθυντικού

= hostes/-is

collibus: η γενική πληθυντικού

= collium

caedem: η αφαιρετική ενικού

= caede

Να τεθούν οι τύποι στην ίδια πτώση του άλλου αριθμού:

legiones: legionem

quibus: qua

milites: militem

verbis: verbo

hostes (το δεύτερο): hostis

eos: eum

collibus: colle/-i

militum: militis

ΑΣΚΗΣΕΙΣ

1. Να κλιθούν τα ουσιαστικά collis και caedes.

Ενικός

Ον.    collis            caedes

Γεν.   collis            caedis

Δοτ.   colli             caedi

Αιτ.   collem         caedem

Κλητ. collis           caedes 

Αφ.    colle/i          caede

Πληθυντικός

Ον.    colles          caedes

Γεν.   collium       caedium

Δοτ.   collibus       caedibus

Αιτ.    colles -is      caedes -is

Κλητ. colles          caedes

Αφ.    collibus       caedibus

Σημείωση: Όσα αρσενικά και θηλυκά σχηματίζουν τη γενική του πληθυντικού σε -ium, σχηματίζουν και την αιτιατική πληθυντικού συνήθως σε -is (αντί σε -es).

2. Να συμπληρωθεί ο σωστός τύπος του απαρεμφάτου:

Epistulam portare possumus (porto).

Justitiā certare debēbant (certo).

Gloriae studere debet miles (studeo).

Ingenium Vergili fovere debent (foveo).

Amīcum admonere poteras (admoneo).

3. Να συμπληρωθεί ο σωστός τύπος του υποκειμένου του απαρεμφάτου:

Puto poetam desiderā re Romam (poēta).

Speculātor nuntiat hostes castra oppugnāre (hostes).

Me amīcam (-um) esse putas (ego).

Te amīcum (-am) esse puto (tu).

4. Ποια άλλα ουσιαστικά όπως το castra και hiberna γνωρίζετε (που απαντούν δηλαδή μόνο στον πληθυντικό ή που έχουν διαφορετική σημασία στον πληθυντικό);

insidiae - insidiarum (θηλ. = ενέδρα, δόλος) 11 [Δεν σχηματίζει πληθυντικό]

supplicium - supplicii / supplici (ουδ. = τιμωρία) supplicia - suppliciorum 

(ικεσίες, προσευχές, λατρεία) 14

5. Σε τι διαφέρουν από συντακτική άποψη οι προσδιορισμοί in castra και in hibernis;

in castra: Εμπρόθετος προσδιορισμός που δηλώνει κίνηση προς κάποιο τόπο. Προσδιορίζει το importare. (in + αιτιατική)

in hibernis: Εμπρόθετος προσδιορισμός που δηλώνει στάση σε τόπο. Προσδιορίζει το conlocat. (in + αφαιρετική)

Σημεία Θεωρίας

1. Το απαρέμφατο του ενεργητικού ενεστώτα λήγει σε -re: amā -re, delē -re. To απαρέμφατο του sum είναι es-se· εδώ διατηρείται η αρχική κατάληξη των απαρεμφάτων: * -se (amā -re < *ama -se: ρωτακισμός· πρβ. er -am < *es -am).

2. To απαρέμφατο, ως ρηματικό ουσιαστικό, είναι ένας πολύ εύχρηστος ρηματικός τύπος. Ως αντικείμενο διακρίνεται σε ειδικό απαρέμφατο (εξαρτάται από ρήματα λεκτικά, δοξαστικά και ρήματα που δηλώνουν ψυχικό πάθος) και τελικό απαρέμφατο (εξαρτάται από ρήματα εφετικά, δυνητικά και ρήματα που δηλώνουν έναρξη και λήξη, αμέλεια, μάθηση, λήθη, συνήθεια κτλ.).

Η έ λ λ ε ι ψ η της ειδικής πρότασης και η πολύ περιορισμένη χρήση της κατηγορηματικής μετοχής στα λατινικά, έχουν ως αποτέλεσμα να συντάσσονται με ειδικό ή τελικό απαρέμφατο ρήματα που στα ελληνικά συντάσσονται με ειδική πρόταση ή κατηγορηματική μετοχή. Το τ ε λ ι κ ό απαρέμφατο βρίσκεται πάντα σε χρόνο ε ν ε σ τ ώ τ α (στα ελληνικά βρίσκεται και σε αόριστο ή παρακείμενο) και μεταφράζεται με το να + υποτ. του ενεστώτα ή του αορίστου. Ειδικό μπορεί να είναι το απαρέμφατο κάθε χρόνου.

3. Το υποκείμενο του τελικού απαρεμφάτου βρίσκεται σε αιτιατική σε περίπτωση ετεροπροσωπίας· σε περίπτωση ταυτοπροσωπίας κανονικά ε ν ν ο ε ί τ α ι στην ονομαστική (όπως δηλ. το υποκ. του ρήματος). Το υποκείμενο του ειδικού απαρεμφάτου βρίσκεται κ α ν ο ν ι κ ά σε αιτιατική και δ ε ν π α ρ α λ ε ί π ε τ α ι π.χ.

puto (νομίζω) te errāre νομίζω ότι κάνεις λάθος

puto me errāre νομίζω ότι κάνω λάθος

4. Τα αρσενικά και θηλυκά φωνηεντόληκτα έχουν χαρακτήρα -i-(-e-) και είναι ισοσύλλαβα. Διαφέρουν από τα συμφωνόληκτα ως προς την ονομαστική του ενικού: -i-s(-e-s), και ως προς τη γενική του πληθυντικού: -i-um. Να πώς κλίνεται π.χ. το auris (θηλ.).

Ενικός

auri-s

auri-s

auri

aure-m

auri-s

aure

Πληθυντικός

aure-s

auri-um

auri-bus

aure-s

aure-s

auri-bus

Ορισμένα ουσιαστικά εμφανίζουν στην αιτ. και στην αφ. του ενικού χαρακτήρα -i- (πρβ. πάλιν) π.χ. turris (πύργος): turrim, turri· vis (δύναμη): vim, vi· Neapolis: Neapolim, Neapoli.

To ουσιαστικό vis (ελλειπτικό) κλίνεται ως εξής:

Ενικός

vis   

-

-

vim

-

vi

Πληθυντικός

vires

virium

viribus

vires

vires

viribus

5. Κλίση του possum (pos- μπροστά από σύμφωνο, pot- μπρο­στά από φωνήεν).

Ενεστώτας

pos-sum

pot-es

pot-est

pos-sumus

pot-estis

pos-sunt

Παρατατικός

pot-eram

pot-eras

pot-erat

pot-erā mus

pot-erā tis

pot-erant