Λατινικά Γ΄ Λυκείου Κείμενο 36 (XXXVI) (μετάφραση - συντακτική ανάλυση - ασκήσεις)

John Vanderlyn

Λατινικά Γ΄ Λυκείου Κείμενο 36 (XXXVI) (μετάφραση - συντακτική ανάλυση - ασκήσεις)

LECTIO SEXTA ET TRICESIMA

MIA ΑΠΟΠΕΙΡΑ ΔΩΡΟΔΟΚΙΑΣ

Ο Μάνιος Κούριος Δεντάτος (Manius Curius Dentatus) υπήρξε μια θρυλική φυσιογνωμία της ρωμαϊκής ιστορίας. Ολιγαρκής και αδιάφθορος έδωσε -όπως μας πληροφορεί το παρακάτω χωρίο- μια περήφανη απάντηση στους πρέσβεις των Σαμνιτών που προσπάθησαν να τον δωροδοκήσουν με χρυσάφι. Η εγκράτεια και η ολιγάρκεια διέκρινε γενικότερα -έτσι τουλάχιστον υποστήριζαν οι Ρωμαίοι- τους ήρωες των πρώτων αιώνων της Ρώμης. Στην αντίληψη των Ρωμαίων ιστορικών η ηθική παρακμή συνδέθηκε κύρια με τα ελαττώματα της απληστίας (avaritia) και της τρυφής (luxuria).

Manius Curius Dentātus maximā frugalitāte utebātur, quo facilius divitias contemnere posset. Die quodam Samnitium legāti ad eum venērunt. Ille se in scamno assidentem apud focum et ex ligneo catillo cenantem eis spectandum praebuit. Samnitium divitias contempsit et Samnītes paupertātem eius mirāti sunt. Nam cum ad eum magnum pondus auri publice missum attulissent, ut eo uterētur, vultum risu solvit et protinus dixit: «Supervacaneae, nē dicam ineptae, legatiōnis ministri, narrāte Samnitibus Manium Curium malle locupletibus imperāre quam ipsum fieri locuplētem; et mementōte me nec acie vinci nec pecuniā corrumpi posse».

Μετάφραση: Ο Μάνιος Κούριος Δεντάτος ήταν πάρα πολύ ολιγαρκής, για να μπορεί να περιφρονεί ευκολότερα τα πλούτη. Κάποια μέρα ήρθαν σ’ αυτόν απεσταλμένοι των Σαμνιτών. Εκείνος παρουσιάστηκε σ’ αυτούς για να τον δουν να κάθεται σε ένα σκαμνί δίπλα στη φωτιά και να τρώει από (ένα) ξύλινο πιάτο. Περιφρόνησε τα πλούτη των Σαμνιτών και οι Σαμνίτες θαύμασαν τη φτώχεια του. Όταν δηλαδή σ’ αυτόν είχαν προσφέρει πολύ χρυσάφι, σταλμένο από το δημόσιο ταμείο, για να το χρησιμοποιήσει, χαλάρωσε το πρόσωπό (του) με γέλιο και αμέσως είπε: «Μέλη της περιττής, για να μην πω της ανόητης, πρεσβείας, πείτε στους Σαμνίτες ότι ο Μάνιος Κούριος προτιμά να εξουσιάζει τους πλούσιους παρά να γίνει ο ίδιος πλούσιος˙ και θυμηθείτε ότι εγώ δεν είναι δυνατόν ούτε στη μάχη να νικηθώ ούτε με χρήματα να διαφθαρώ».

Συντακτική ανάλυση

Manius Curius Dentatus maxima frugalitate utebatur: κύρια πρόταση κρίσεως που εκφέρεται με οριστική (utebatur: οριστική παρατατικού).

utebatur: ρήμα.

Manius Curius Dentatus: υποκείμενο του ρήματος utebatur.

frugalitate: αντικείμενο του ρήματος utebatur.

maxima: ομοιόπτωτος, επιθετικός προσδιορισμός στη λέξη frugalitate.

quo facilius divitias contemnere posset: δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση που λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο περιεχόμενο της κύριας πρότασης με ρήμα το utebatur. Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο quo, διότι ακολουθεί επίρρημα συγκριτικού βαθμού (facilius) και εκφέρεται με υποτακτική, καθώς το περιεχόμενό της δηλώνει κάτι το επιθυμητό. Συγκεκριμένα, εκφέρεται με υποτακτική παρατατικού (posset), διότι εξαρτάται από ρήμα ιστορικού χρόνου (utebatur: παρατατικός) και δηλώνει το σύγχρονο στο παρελθόν. Υπάρχει ιδιομορφία στην ακολουθία των χρόνων, γιατί ο σκοπός είναι ιδωμένος τη στιγμή που εμφανίζεται στο μυαλό του ομιλητή και όχι τη στιγμή της πιθανής πραγματοποίησής του (συγχρονισμός της κύριας με τη δευτερεύουσα πρόταση).

posset: ρήμα.

(Manius Curius Dentatus): εννοούμενο υποκείμενο του ρήματος posset και του απαρεμφάτου contemnere (ταυτοπροσωπία).

contemnere: αντικείμενο του ρήματος posset και τελικό απαρέμφατο.

divitias: αντικείμενο του απαρεμφάτου contemnere.

facilius: επιρρηματικός προσδιορισμός του τρόπου στο ρήμα posset.

Die quodam Samnitium legati ad eum venerunt: κύρια πρόταση κρίσεως που εκφέρεται με οριστική (venerunt: οριστική παρακειμένου).

venerunt: ρήμα.

legati: υποκείμενο του ρήματος venerunt.

Samnitium: γενική κτητική (υποκειμενική) στη λέξη legati.

ad eum: εμπρόθετος προσδιορισμός που δηλώνει την κίνηση σε πρόσωπο στο ρήμα venerunt.

die: αφαιρετική του χρόνου στο ρήμα veneunt.

quodam: ομοιόπτωτος, επιθετικός προσδιορισμός στο die.

Ille se in scamno assidentem apud focum et ex ligneo catillo cenantem eis spectandum praebuit: κύρια πρότασης κρίσεως, αφού εκφέρεται με οριστική. (praebuit: οριστική παρακειμένου).

praebuit: ρήμα.

ille: υποκείμενο του ρήματος praebuit.

se: άμεσο αντικείμενο του ρήματος praebuit και άμεση αυτοπάθεια (λατινισμός).

eis: έμμεσο αντικείμενο του ρήματος praebuit.

spectandum: αιτιατική γερουνδιακού που δηλώνει το σκοπό στο ρήμα praebuit. Λειτουργεί ως κατηγορηματικός προσδιορισμός στο άμεσο αντικείμενο του ρήματος praebuit “se”.

assidentem [et] cenantem: κατηγορηματικές μετοχές εξαρτώμενες από τον ρηματικό τύπο αίσθησης spectandum (άμεση αντίληψη ) και λειτουργούν ως κατηγορούμενα στο άμεσο αντικείμενο του ρήματος praebuit “se”.

in scamno: εμπρόθετος προσδιορισμός που δηλώνει στάση σε τόπο στη μετοχή assidentem.

apud focum: εμπρόθετος προσδιορισμός που δηλώνει τη στάση σε τόπο και συγκεκριμένα το πλησίον στη μετοχή assidentem.

ex catillo: εμπρόθετος προσδιορισμός που δηλώνει την (τοπική) προέλευση στη μετοχή cenantem.

ligneo: ομοιόπτωτος, επιθετικός προσδιορισμός στη λέξη catillo.

Samnitium divitias contempsit: κύρια πρόταση κρίσεως, αφού εκφέρεται με οριστική (contempsit: οριστική παρακειμένου).

contempsit: ρήμα.

(Manius Curius Dentatus): εννοούμενο υποκείμενο του ρήματος contempsit.

divitias: αντικείμενο του ρήματος contempsit.

Samnitium: γενική κτητική στο divitias.

et Samnites paupertatem eius mirati sunt: κύρια πρόταση κρίσεως που εκφέρεται με οριστική (mirati sunt: oριστική παρακειμένου) και συνδέεται παρατακτικά με τον σύνδεσμο et με την προηγούμενη κύρια πρόταση με ρήμα το contempsit.

mirati sunt: ρήμα.

Samnites: υποκείμενο του ρήματος mirati sunt.

paupertatem: αντικείμενο του ρήματος mirati sunt.

eius: γενική κτητική στο paupertatem.

Nam[........ ], vultum risu solvit: κύρια πρόταση κρίσεως που εκφέρεται με οριστική (solvit: οριστική παρακειμένου).

solvit: ρήμα.

(Manius Curius Dentatus): εννοούμενο υποκείμενο του ρήματος solvit.

vultum: αντικείμενο του ρήματος solvit.

risu: αφαιρετική οργανική του τρόπου στο ρήμα solvit.

[et] protinus dixit: κύρια πρόταση κρίσεως που εκφέρεται με οριστική (dixit: οριστική παρακειμένου). Συνδέεται παρατακτικά με τον συμπλεκτικό σύνδεσμο et με την προηγούμενη κύρια πρόταση με ρήμα το solvit.

dixit: ρήμα.

(Manius Curius Dentatus): εννοούμενο υποκείμενο του ρήματος dixit.

protinus: επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο ρήμα dixit.

cum ad eum magnum pondus auri publice missum attulissent: δευτερεύουσα επιρρηματική χρονική πρόταση που λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο περιεχόμενο των κυρίων προτάσεων που προηγήθηκαν με ρήματα τα solvit & dixit. Εισάγεται με τον ιστορικό, διηγηματικό σύνδεσμο cum και εκφέρεται με υποτακτική, διότι ο ιστορικός, διηγηματικός σύνδεσμος cum υπογραμμίζει τη βαθύτερη σχέση της δευτερεύουσας με την κύρια πρόταση και δημιουργεί μία σχέση αιτίου -αιτιατού ανάμεσά τους, ενώ παράλληλα είναι φανερός ο ρόλος του υποκειμενικού στοιχείου στην υποτακτική. Πιο συγκεκριμένα εκφέρεται με υποτακτική υπερσυντελίκου (attulissent), διότι εξαρτάται από ρήματα ιστορικού χρόνου (solvit, dixit) και δηλώνει το προτερόχρονο στο παρελθόν.

attulissent: ρήμα.

(Samnites): εννοούμενο υποκείμενο του ρήματος attulissent.

pondus: αντικείμενο του ρήματος attulissent.

magnum: ομοιόπτωτος, επιθετικός προσδιορισμός στο pondus.

auri: γενική διαιρετική ή του περιεχομένου στο pondus.

missum: επιθετική/αναφορική μετοχή ως επιθετικός προσδιορισμός στο pondus.

ad eum: εμπρόθετος προσδιορισμός που δηλώνει κίνηση σε πρόσωπο στο ρήμα attulissent.

publice: επιρρηματικός προσδιορισμός του τρόπου στη μετοχή missum.

ut eo uteretur: δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση που λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο περιεχόμενο της χρονικής πρότασης που προηγείται με ρήμα το attulissent. Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ut, διότι είναι καταφατική και εκφέρεται με υποτακτική, καθώς το περιεχόμενό της δηλώνει κάτι το επιθυμητό. Συγκεκριμένα εκφέρεται με υποτακτική παρατατικού (uteretur), διότι εξαρτάται από ρήμα ιστορικού χρόνου (attulissent = υπερσυντέλικος) και δηλώνει το σύγχρονο στο παρελθόν. Υπάρχει ιδιομορφία στην ακολουθία των χρόνων, γιατί ο σκοπός είναι ιδωμένος τη στιγμή που εμφανίζεται στο μυαλό του ομιλητή και όχι τη στιγμή της πιθανής πραγματοποίησής του (συγχρονισμός της κύριας με τη δευτερεύουσα πρόταση).

uteretur: ρήμα.

(Manius Curius Dentatus): εννοούμενο υποκείμενο του ρήματος uteretur.

eo: αντικείμενο του ρήματος uteretur.

Supervacaneae, [..... ] ineptae, legationis ministri, narrate Samnitibus Manium Curium malle locupletibus imperare quam ipsum fieri locupletem: κύρια πρόταση επιθυμίας που εκφέρεται με προστακτική. (narrate: προστακτική ενεστώτα).

narrate: ρήμα.

(vos): εννοούμενο υποκείμενο του ρήματος narrate.

Samnitibus: έμμεσο αντικείμενο του ρήματος narrate.

malle: άμεσο αντικείμενο του ρήματος narrate και ειδικό απαρέμφατο.

Manium Curium: υποκείμενο του απαρεμφάτου malle και ετεροπροσωπία.

imperare: αντικείμενο του απαρεμφάτου malle και τελικό απαρέμφατο.

(Manium Curium): εννοούμενο υποκείμενο του απαρεμφάτου imperare.

locupletibus: αντικείμενο του απαρεμφάτου imperare.

quam fieri: β΄ όρος σύγκρισης (ο α΄ όρος είναι το imperare), ο οποίος εκφέρεται με το quam + ομοιότροπα με τον α΄ όρο (διότι τα συγκρινόμενα μέλη είναι απαρέμφατα). Συγκριτική λέξη είναι το malle ( ipsum: υποκείμενο του απαρεμφάτου fieri.

locupletem: κατηγορούμενο στο υποκείμενο ipsum του απαρεμφάτου fieri.

ministri: κλητική προσφώνηση.

legationis: γενική αντικειμενική στη λέξη ministri.

supervacaneae, ineptae: ομοιόπτωτοι, επιθετικοί προσδιορισμοί στο legationis.

ne dicam: δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση (παρενθετική), που λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο περιεχόμενο της κύριας πρότασης με ρήμα το narrate. Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ne, διότι είναι αρνητική και εκφέρεται με υποτακτική, καθώς το περιεχόμενό της δηλώνει κάτι το επιθυμητό. Συγκεκριμένα εκφέρεται με υποτακτική ενεστώτα (dicam), γιατί εξαρτάται από ρήμα αρκτικού χρόνου (narrate) και δηλώνει το σύγχρονο στο παρόν. Υπάρχει ιδιομορφία στην ακολουθία των χρόνων, γιατί ο σκοπός είναι ιδωμένος τη στιγμή που εμφανίζεται στο μυαλό του ομιλητή και όχι τη στιγμή της πιθανής πραγματοποίησής του (συγχρονισμός της κύριας με τη δευτερεύουσα πρόταση).

dicam: ρήμα.

(ego): εννοούμενο υποκείμενο του ρήματος dicam.

et mementote me nec acie vinci nec pecunia corrumpi posse: κύρια πρόταση επιθυμίας που εκφέρεται με προστακτική (mementote: προστακτική μέλλοντα με σημασία ενεστώτα).

mementote: ρήμα.

(vos): εννοούμενο υποκείμενο του ρήματος mementote.

posse: αντικείμενο του ρήματος mementote και ειδικό απαρέμφατο (το posse είναι απρόσωπο).

[nec] vinci [nec] corrumpi: υποκείμενα στο απρόσωπο posse και τελικά απαρέμφατα.

me: υποκείμενο στα απαρέμφατα vinci και corrumpi.

acie: αφαιρετική οργανική του τρόπου στο απαρέμφατο vinci.

pecunia: αφαιρετική οργανική του μέσου στο απαρέμφατο corrumpi.

Γραμματικά ταξινομημένο λεξιλόγιο

ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ

A΄ κλίση

divitiae -arum θηλυκό (το ουσιαστικό απαντά μόνο στον πληθυντικό)

pecunia -ae θηλυκό (ως περιληπτικό ουσιαστικό δεν σχηματίζει πληθυντικό)

Β΄ κλίση

Manius -ii(i) αρσενικό (ως κύριο όνομα δεν διαθέτει πληθυντικό)

Curius -ii/i αρσενικό (ως κύριο όνομα δεν διαθέτει πληθυντικό)

Dentatus -i αρσενικό (ως κύριο όνομα δεν διαθέτει πληθυντικό)

focus -i αρσενικό

scamnum -i ουδέτερο

catillus -i αρσενικό (ετερογενές: στον ενικό είναι αρσενικό: catillus -i, στον πληθυντικό είναι ουδέτερο: catilla -orum)

legatus -i αρσενικό 

minister -stri αρσενικό (συγκοπτόμενο)

aurum -i ουδέτερο (ως λέξη που δηλώνει ύλη δεν σχηματίζει πληθυντικό, εκτός κι αν δηλώνει αντικείμενο φτιαγμένο από αυτό το υλικό).

Γ΄ κλίση

frugalitas -atis θηλυκό (ως αφηρημένο ουσιαστικό δεν σχηματίζει πληθυντικό)

Samnites -ium αρσενικό (ως εθνικό ουσιαστικό απαντά κατά κανόνα στον πληθυντικό)

paupertas -atis θηλυκό

pondus -eris ουδέτερο

legatio -onis θηλυκό

locuples -pletis αρσενικό

Δ΄ κλίση

risus -us αρσενικό

vultus -us αρσενικό

Ε΄ κλίση

dies, diei αρσενικό

acies, aciei θηλυκό

ΕΠΙΘΕΤΑ

Β΄ κλίση

magnus, -a -, um (συγκριτικός: maior, -ior, -ius υπερθετικός: maximus, -a, -um)

ligneus, -a, -um (ως επίθετο που δηλώνει ύλη και ως παράγωγο από ουσιαστικό δεν σχηματίζει παραθετικά)

supervacaneus, -a, -um (ως επίθετο που δηλώνει απόλυτη έννοια δεν σχηματίζει παραθετικά)

ineptus, -a, -um (συγκριτικός: ineptior, -ior, -ius υπερθετικός: ineptissimus, -a, -um)

ΜΕΤΟΧΕΣ

assidens -ntis (χρόνου ενεστώτα)

cenans -ntis (χρόνου ενεστώτα)

miratus, -a, -um (χρόνου παρακειμένου)

missus, -a, -um (χρόνου παρακειμένου)

ΑΝΤΩΝΥΜΙΕΣ

quidam, quaedam, quoddam (αόριστη επιθετική)

is, ea, id (οριστική -επαναληπτική)

ego (προσωπική α΄ προσώπου)

se (προσωπική γ΄ προσώπου)

ille, illa, illud (δεικτική)

ipse, ipsa, ipsum (οριστική)

ΡΗΜΑΤΑ

1η Συζυγία

ceno, -avi, -atum, -āre

impero, -avi, -atum, -āre

specto, -avi, -atum, -āre

narro, -avi, -atum, -āre

miror, miratus sum, mirāri (αποθετικό)

2η Συζυγία

assideo, assedi, assessum, assidēre

praebeo, praebui, praebitum, praebēre

3η Συζυγία

utor, usus sum, uti (αποθετικό, συντάσσεται με αφαιρετική)

contemno, contempsi, contemptum, contemnĕre

mitto, misi, missum, mittĕre

affero (adfero), attuli (adtuli), allatum (adlatum), afferre (adferre)

(το β΄ ενικό της προστακτικής του ενεργητικού ενεστώτα είναι affer (adfer)

solvo, solvi, solutum, solvĕre

dico, dixi, dictum, dicĕre

(το β΄ ενικό της προστακτικής του ενεργητικού ενεστώτα είναι dic)

corrumpo, corrupi, corruptum, corrumpĕre

vinco, vici, victum, vincĕre

4η Συζυγία

venio, veni, ventum, venīre

ΑΝΩΜΑΛΑ-ΕΛΛΕΙΠΤΙΚΑ ΡΗΜΑΤΑ

malo, malui, -, malle

fio, factus sum, fieri (το ρήμα χρησιμοποιείται ως παθητικό του facio)

memini -meminisse (o παρακείμενος memini έχει σημασία ενεστώτα)

possum, potui, -, posse (εδώ είναι απρόσωπο: potest, potuit, -, posse:)

ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΑ

facile (συγκριτικός: facilius, υπερθετικός: facillime)

publice (δεν σχηματίζει παραθετικά)

protinus

quam

ΠΡΟΘΕΣΕΙΣ

ad + αιτιατική

in + αφαιρετική (εδώ)

apud + αιτιατική

ex + αφαιρετική

ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΑ

quo (τελικός, υποτακτικός)

et (συμπλεκτικός, παρατακτικός)

ut (τελικός, υποτακτικός)

nec...nec (συμπλεκτικός, παρατακτικός)

nam (αιτιολογικός, παρατακτικός)

cum (χρονικός[ιστορικός/διηγηματικός], υποτακτικός)

ne (τελικός, υποτακτικός)

[Πηγή: www.study4exams.gr ]

Χρονικές αντικαταστάσεις ρηματικών τύπων:

utitur, utebatur, utetur, usus est, usus erat, usus erit

possit, posset, ----, potuerit, potuisset

contemnere, ----, contempturum esse, contempisse

veniunt, veniebant, venient, venerunt (venere), venerant, venerint

assidentem, ----, assessurum

praebet, praebebat, praebebit, praebuit, praebuerat, praebuerit

contemnit, contemnebat, contemnet, contempsit, contempserat, contempserit

mirantur, mirabantur, mirabuntur, mirati sunt, mirati erant, mirati erunt

afferant, afferrent, allaturi sint, attulerint, attulissent

utatur, uteretur, usurus sit, usus sit, usus esset

solvit, solvebat, solvet, solvit, solverat, solverit

dicit, dicebat, dicet, dixit, dixerat, dixerit

dicam, dicerem, dicturus sim, dixerim, dixissem

narrate, ----, narratote

fieri, ----, factum iri, factum esse, ----, factum fore

corrumpi, ----, corruptum iri, corruptum esse, ----, corruptum fore

posse, ---, potuisse

Μετατροπή ενεργητικής σύνταξης σε παθητική:

Samnitium divitias contempsit [περιφρόνησε τα πλούτη των Σαμνιτών]

=

Παθητική σύνταξη: Samnitium divitiae contemptae sunt (a Manio Curio Dentato)

cum ad eum magnum pondus auri publice missum attulissent [ενώ δηλαδή έφεραν σε αυτόν μεγάλη ποσότητα χρυσάφι σταλμένο από την πολιτεία τους]

=

Παθητική σύνταξη: cum ad eum magnum pondus auri publice missum allatum esset a Samnitibus

Ανάλυση μετοχής σε δευτερεύουσα πρόταση:

missum: Επιθετική μετοχή, Παρακειμένου, που δηλώνει το Προτερόχρονο και προσδιορίζει τη λέξη pondus

=

quod missum erat (Οριστική Υπερσυντελίκου, για να δηλωθεί το προτερόχρονο στο παρελθόν, αφού έχουμε εξάρτηση από ιστορικό χρόνο attulissent)

Σύμπτυξη δευτερεύουσας πρότασης σε μετοχή:

Nam cum ad eum magnum pondus auri publice missum attulissent, ut eo uteretur, vultum risu solvit

(Ενώ δηλαδή έφεραν σε αυτόν μεγάλη ποσότητα χρυσάφι, σταλμένο από την πολιτεία τους, για να το χρησιμοποιήσει, χαλάρωσε το πρόσωπό του με το γέλιο)

=

Η δευτερεύουσα Χρονική πρόταση μπορεί να τραπεί σε Χρονική μετοχή. Εφόσον το ρήμα της δευτερεύουσας είναι ενεργητικού Υπερσυντελίκου η μετοχή που θα προκύψει θα είναι αφαιρετική απόλυτη παθητικού Παρακειμένου, με παράλληλη τροπή της ενεργητικής σύνταξης σε παθητική. Συνάμα, θα δηλωθεί το ποιητικό αίτιο, καθώς η κύρια και η δευτερεύουσα έχουν διαφορετικό υποκείμενο: ad eum magno  pondere  auri  publice  misso  allato  a  Samnitibus (τίθενται σε αφαιρετική όλοι οι προσδιορισμοί του υποκειμένου της μετοχής)

Σύμπτυξη κύριας πρότασης σε μετοχή

Samnitium divitias contempsit et Samnītes paupertātem eius mirāti sunt.

Η πρώτη κύρια πρόταση μπορεί να συμπτυχθεί σε γνήσια αφαιρετική απόλυτη μετοχή, εφόσον οι δύο προτάσεις έχουν διαφορετικό υποκείμενο.

= Samnitium divitiis contemptis (εννοείται a Curio) Samnites paupertatem eius mirati sunt.

Δήλωση σκοπού:

quo facilius divitias contemnere posset (για να μπορεί ευκολότερα να περιφρονεί τα πλούτη) [Δευ/σα Τελική πρόταση, εισαγόμενη με το quo επειδή ακολουθεί συγκριτικός βαθμός επιρρήματος (facilius), εκφερόμενη με Υποτακτική Παρατατικού, επειδή εξαρτάται από ιστορικό χρόνο (utebatur) (ιδιόμορφη ακολουθία χρόνων)]

=

qui facilius divitias contemnere posset [Δευ/σα Αναφορική Τελική πρόταση, εκφερόμενη με Υποτακτική Παρατατικού, επειδή εξαρτάται από ιστορικό χρόνο (ιδιόμορφη ακολουθία χρόνων)]

Το ρήμα possum δεν έχει σουπίνο και γερούνδιο, οπότε ο σκοπός δεν μπορεί να δηλωθεί με άλλους τρόπους.

ut eo uteretur (για να το χρησιμοποιήσει) [Δευ/σα Τελική πρόταση, εκφερόμενη με Υποτακτική Παρατατικού, επειδή εξαρτάται από ιστορικό χρόνο (attulissent) (ιδιόμορφη ακολουθία χρόνων)]

=

qui eo uteretur [Δευ/σα Αναφορική Τελική πρόταση, εκφερόμενη με Υποτακτική Παρατατικού, επειδή εξαρτάται από ιστορικό χρόνο (ιδιόμορφη ακολουθία χρόνων)]

usum eo [αιτιατική σουπίνου]

utendi eo causa [causa + γενική γερουνδίου] (Εφόσον δεν υπάρχει αντικείμενο σε αιτιατική, δεν έχουμε γερουνδιακή έλξη. Ακόμη κι αν το eo είχε τεθεί σε αιτιατική δεν θα είχαμε γερουνδιακή έλξη, καθώς είναι το ουδέτερο αντωνυμίας.)

ad utendum eo [ad + αιτιατική γερουνδίου]

Έκφραση απαγόρευσης:

narrate

=

Nolite narrare

Ne narraveritis

Δήλωση κτήσης με αυτοπάθεια:

paupertatem eius (κτήση χωρίς αυτοπάθεια)

= paupertatem suam (κτήση με αυτοπάθεια)

Τροπή σύνταξης με χρήση παθητικής περιφραστικής συζυγίας / debeo + απαρέμφατο:

[Manius Curius Dentatus] Samnitium divitias contempsit

=

Samnitium divitiae contemnendae fuerunt Manio Curio Dentato

Manius Curius Dentatus Samnitium divitias contemnere debuit 

Die quodam Samnitium legāti ad eum venērunt. [Κάποια μέρα ήρθαν σ’ αυτόν απεσταλμένοι των Σαμνιτών.]

Die quodam Samnitium legati ad eum venire debuerunt. [Κάποια μέρα όφειλαν να έρθουν σε αυτόν απεσταλμένοι των Σαμνιτών.]

Die quodam Samnitium legatis ad eum veniendum fuit.

Να γραφεί ό,τι ζητείται για τους ακόλουθους ρηματικούς τύπους:

utebatur: β΄ ενικό υποτακτικής ενεστώτα

= utaris/-re

posset: γ΄ πληθ. οριστικής παρακειμένου

= potuerunt ή potuere

contemnere: οι 4 πτώσεις του γερουνδίου

= contemnendi, contemnendo, contemnendum, contemnendo

venerunt: β΄ πληθυντικό προστακτικής ενεργητικού ενεστώτα

= venite

mirati sunt: η μετοχή του μέλλοντα και στα 3 γένη

= miraturus, -a, -um

attulissent: β΄ ενικό προστακτικής ενεργητικού ενεστώτα

= affer (& adfer)

solvit: γ΄ ενικό υποτακτικής παθητικού παρατατικού

= solveretur

dixit: β΄ ενικό προστακτικής ενεργητικού ενεστώτα

= dic

narrate: γ΄ πληθυντικό υποτακτικής ενεργητικού υπερσυντελίκου

= narravissent

corrumpi: αφαιρετική του σουπίνου

= corruptu

Ασκήσεις

1. Να αναγνωριστούν οι τελικές προτάσεις του κειμένου (σύνδεσμος, έγκλιση, ακολουθία)

quo facilius divitias contemnere posset (για να μπορεί ευκολότερα να περιφρονεί τα πλούτη)

Δευτερεύουσα τελική πρόταση που λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο περιεχόμενο της κύριας. Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο quo γιατί ακολουθεί συγκριτικός βαθμός επιρρήματος (facilius). Η τελική πρόταση εκφέρεται με υποτακτική, καθώς το περιεχόμενό της είναι κάτι το επιθυμητό, και ειδικότερα με Υποτακτική Παρατατικού, καθώς εξαρτάται από ρήμα ιστορικού χρόνου (utebatur, Οριστική Παρατατικού), γιατί έχουμε συγχρονισμό της κύριας με τη δευτερεύουσα (ιδιόμορφη ακολουθία χρόνων).

ut eo uteretur (για να το χρησιμοποιήσει)

Δευτερεύουσα τελική πρόταση που λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο περιεχόμενο της κύριας. Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ut γιατί είναι καταφατική. Η τελική πρόταση εκφέρεται με υποτακτική, καθώς το περιεχόμενό της είναι κάτι το επιθυμητό, και ειδικότερα με Υποτακτική Παρατατικού, καθώς εξαρτάται από ρήμα ιστορικού χρόνου (attulissent, Υποτακτική Υπερσυντελίκου), γιατί έχουμε συγχρονισμό της κύριας με τη δευτερεύουσα (ιδιόμορφη ακολουθία χρόνων).

ne dicam (για να μην πω)

Δευτερεύουσα τελική πρόταση που λειτουργεί παρενθετικά. Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ne γιατί είναι αρνητική κι εκφέρεται με υποτακτική γιατί το περιεχόμενό της είναι κάτι το επιθυμητό. Ειδικότερα, εκφέρεται με Υποτακτική Ενεστώτα, καθώς εξαρτάται από ρήμα αρκτικού χρόνου (narrate, Προστακτική Ενεστώτα), κι έχουμε συγχρονισμό της κύριας με τη δευτερεύουσα (ιδιόμορφη ακολουθία χρόνων).

2. Να αντικατασταθεί το σουπίνο ή το εμπρόθετο γερούνδιο από τελική πρόταση∙ π.χ. spectatum veniunt = veniunt, ut spectent

Να εφαρμοσθεί η ακολουθία των χρόνων:

Praedones salutatum venerunt [Οι ληστές ήρθαν για να χαιρετίσουν επίσημα]

= Praedones venerunt, ut salutarent (με υποτακτική παρατατικού, καθώς εξαρτάται από ιστορικό χρόνο, συγχρονισμός κύριας με τη δευτερεύουσα) 

Legatos miserunt ad orandum [Έστειλαν πρέσβεις για να παρακαλέσουν]

= Legatos miserunt, ut orarent (με υποτακτική παρατατικού, καθώς εξαρτάται από ιστορικό χρόνο, συγχρονισμός κύριας με τη δευτερεύουσα)

Pueri venerunt spectatum [Τα παιδιά ήρθαν για να δουν]

= Pueri venerunt, ut spectarent (με υποτακτική παρατατικού, καθώς εξαρτάται από ιστορικό χρόνο, συγχρονισμός κύριας με τη δευτερεύουσα)

Legatos mittunt oratum [Στέλνουν πρέσβεις για να παρακαλέσουν]

= Legatos mittunt, ut orent (με υποτακτική ενεστώτα, καθώς εξαρτάται από αρκτικό χρόνο, συγχρονισμός κύριας με τη δευτερεύουσα)

Praedones salutatum veniunt [Οι ληστές έρχονται για να χαιρετίσουν επίσημα]

= Praedones veniunt, ut salutent (με υποτακτική ενεστώτα, καθώς εξαρτάται από αρκτικό χρόνο, συγχρονισμός κύριας με τη δευτερεύουσα)

3. Να γίνει χρονική αντικατάσταση του utebatur∙ να κλιθεί το acies.

utor – usus sum – usum – uti (αποθετικό 3ης συζυγίας, χρησιμοποιώ)

utebatur: Οριστική Παρατατικού, γ΄ ενικό πρόσωπο

ΕΝΣ                 utitur

ΠΡΤ                 utebatur

ΜΕΛ               utetur

ΠΡΚ                usus est

ΥΠΕΡ             usus erat

Σ.ΜΕΛ            usus erit

acies – aciei (παραταγμένος στρατός, μάχη) [5η κλίση]

ΕΝΙΚΟΣ                                             ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ

acies                                                    acies

aciei                                                     ---

aciei                                                     ---

aciem                                                   acies

acies                                                    acies

acie                                                      ---

4. Να μεταφραστούν στα λατινικά οι προτάσεις:

Είναι φτωχός (pauper), για να μπορεί να περιφρονεί τα πλούτη

Ήταν φτωχός, για να μπορεί να περιφρονεί τα πλούτη

Είναι φτωχός, για να μπορεί να περιφρονεί τα πλούτη

= Pauper est, ut divitias contemnere possit

Ήταν φτωχός, για να μπορεί να περιφρονεί τα πλούτη

= Pauper erat, ut divitias contemnere posset

Σημειώσεις

1. Οι ακόλουθες προτάσεις του κειμένου είναι δευτερεύουσες επιρρηματικές τελικές που λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί του σκοπού. Σε αυτές τις προτάσεις -όπως και σε όλες τις τελικές -ισχύει ο συγχρονισμός δευτερεύουσας και κύριας πρότασης (ιδιομορφία στην ακολουθία χρόνων) και συγκεκριμένα:

quo facilius ... posset: εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο quo, διότι ακολουθεί επίρρημα συγκριτικού βαθμού (facilius). Εκφέρεται με υποτακτική παρατατικού (posset), αφού το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου (utebatur).

ut ... uteretur: εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ut, διότι είναι καταφατική. Eκφέρεται με υποτακτική παρατατικού (uteretur), γιατί το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου (attulissent).

ne dicam: εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ne, γιατί είναι αρνητική. Εκφέρεται με υποτακτική ενεστώτα (dicam), καθώς το ρήμα εξάρτησης είναι αρκτικού χρόνου (narrate). Λειτουργεί παρενθετικά.

2. cum... attulissent: δευτερεύουσα χρονική επιρρηματική πρόταση που εισάγεται με τον ιστορικό -διηγηματικό σύνδεσμο cum. Εκφέρεται με υποτακτική (υπερσυντελίκου: attulissent), καθώς ο ιστορικός σύνδεσμος cum υπογραμμίζει τη βαθύτερη σχέση της κύριας με τη δευτερεύουσα πρότασης και δημιουργεί ένα είδος αιτίου -αιτιατού ανάμεσά τους. Άλλωστε, είναι φανερός ο ρόλος του υποκειμενικού στοιχείου στην υποτακτική. Δηλώνει το προτερόχρονο στο παρελθόν (ρήμα εξάρτησης ιστορικού χρόνου: solvit).

3. To ρήμα utor συντάσσεται με αφαιρετική (εδώ utebatur frugalitate).

4. Οι μετοχές του κειμένου assidentem και cenantem είναι κατηγορηματικές, αφού εξαρτώνται από το γερουνδιακό spectandum που προέρχεται από ρήμα αισθήσεως σημαντικό. [πρβλ. ανάλογη χρήση με τα αρχαία ελληνικά].

5. spectandum: αιτιατική γερουνδιακού που εκφράζει τον σκοπό. [πρβλ. σχόλια βιβλίου, σελ. 93 & Τζερεφός, Συντακτικό Λατινικής Γλώσσας, σελ. 46].

6. A. Τα παραθετικά των επιθέτων magnus, facilis, ineptus έχουν ως εξής:

Θετικός βαθμός    Συγκριτικός βαθμός       Υπερθετικός βαθμός

magnus, -a, -um      maior, maior, maius              maximus, -a, -um

facilis, -is, -e              facilior, -ior, -ius                  facillimus, -a, -um

ineptus, -a, -um       ineptior, -ior, -ius                 ineptissimus, -a, -um

B. Tα παραθετικά των επιρρημάτων που προέρχονται από τα παραπάνω επίθετα είναι τα ακόλουθα:

Θετικός βαθμός                Συγκριτικός βαθμός       Υπερθετικός βαθμός

magnopere ή magno opere    magis                                  maxime

facile                                           facilius                                facillime

inepte                                        ineptius                              ineptissime

7. [...] quam ipsum fieri: β΄ όρος σύγκρισης. Εκφέρεται με quam + ομοιότροπα με τον α΄ όρο σύγκρισης (ο α΄ όρος είναι το imperare), διότι τα συγκρινόμενα μέλη είναι απαρέμφατα. Συγκριτική λέξη είναι το απαρέμφατο malle (είναι ρηματικός τύπος με συγκριτική έννοια, αφού προέρχεται από το magis velle).

8. To impero συντάσσεται με δοτική (εδώ imperare locupletibus).

9. acie: αφαιρετική οργανική του μέσου όταν συνοδεύει ρήματα που δηλώνουν ήττα, νίκη κλπ. (πρβλ. στην αρχαία ελληνική γλώσσα για τις δοτικές του μέσου: πολέμῳ, ναυμαχίᾳ, μάχῃ).

Σημεία Θεωρίας

1. Οι τελικές προτάσεις είναι προτάσεις επιρρηματικές. Εκφράζουν το σκοπό για τον οποίο γίνεται η πράξη μιας άλλης πρότασης, συνήθως της κύριας. Εισάγονται με το σύνδεσμο ut, αν είναι καταφατικές, και με το σύνδεσμο nē, αν είναι αρνητικές. Εκφέρονται πάντοτε με υποτακτική (στα ελληνικά μπορεί να έχουμε ακόμη ευκτική του πλάγιου λόγου ή οριστική).

Ιδιομορφία ως προς την ακολουθία των χρόνων: εκφέρονται μόνο με την υποτακτική του ενεστώτα (σε εξάρτηση από αρκτικό χρόνο) και του παρατατικού (σε εξάρτηση από ιστορικό χρόνο)· π.χ.

Legāti aurum adferunt, ut Curius eo utātur.

Legāti aurum attulērunt, ut Curius eo uterētur.

2. Οι τελικές προτάσεις εισάγονται με το quo, όταν ακολουθεί συγκριτικός βαθμός επιθέτου ή επιρρήματος· π.χ. quo facilius divitias contemnere posset για να μπορεί ευκολότερα να περιφρονεί τα πλούτη. Επίσης χρησιμοποιούνται παρενθετικά (nē dicam...). Τέλος, στην κύρια πρόταση μπορεί να προηγούνται επιρρήματα ή φράσεις που σημαίνουν «γι’ αυτό το σκοπό», «με αυτή την πρόθεση» (eo consilio, ut...· eā mente, ut ...), πράγμα που δείχνει ότι η πρόταση είναι τελική.

3. Μετά από ρήματα που σημαίνουν «δίνω, παραδίδω, παρέχω», το γερουνδιακό εκφράζει σκοπό (πρβ. το απαρέμφατο του σκοπού της ελληνικής: τὴν πόλιν οἰκεῖν αὐτοῖς ἔδοσαν)· π.χ.

Legātis se spectandum praebuit

Ο σκοπός εκφράζεται και με εμπρόθετο γερούνδιο ή εμπρόθετο γερουνδιακό (βλ. τα μαθ. XXXII, XLIX)· επίσης με τη δοτική του σκοπού (βλ. το μάθ. XXX), με το σουπίνο σε -um (XXXIV Π4) και με εμπρόθετο ουσιαστικό σε αιτιατική πτώση.