Έκθεση Α΄ Λυκείου: Τρίτη ηλικία [Τράπεζα Θεμάτων]

Odd Jeppesen

Έκθεση Α΄ Λυκείου: Τρίτη ηλικία [Τράπεζα Θεμάτων]

Τρίτη ηλικία

Η «τρίτη ηλικία» ή τα γηρατειά είναι μια συνεχιζόμενη και εξελισσόμενη διαδικασία, που αρχίζει σε διαφορετική στιγμή και εξελίσσεται με διαφορετικό ρυθμό. Ακόμη, συνοδεύεται από διαφορετικές για τον κάθε άνθρωπο βιολογικές, ψυχολογικές, κοινωνικές και οικονομικές αλλαγές. Εύλογα, λοιπόν, ο ορισμός της τρίτης ηλικίας είναι πολυσύνθετος και κάθε επιστήμη προσεγγίζει την ηλικία αυτή από τη δική της σκοπιά.

Σύμφωνα με τη βιολογία, γηρατειά είναι το βιολογικό φαινόμενο κατά το οποίο οι ζωντανοί οργανισμοί παρουσιάζουν προοδευτική κάμψη των φυσιολογικών λειτουργιών τους. Έτσι, μειώνεται βαθμιαία η δύναμη στα ηλικιωμένα άτομα. Παράλληλα, αρχίζουν να εμφανίζονται χρόνιες ασθένειες. Αποτέλεσμα όλων αυτών είναι η μείωση της δραστηριότητας του ατόμου, η ελάττωση του αποθέματος ενέργειάς του και μια ποικιλία άλλων εξωτερικών (φυσιογνωμικών και αισθητικών) αλλαγών.

Η ψυχολογία από την πλευρά της υπογραμμίζει κυρίως τις μεταβολές του κεντρικού νευρικού συστήματος, που έχουν ως αποτέλεσμα τη μείωση της ικανότητας της αντίληψης. Επίσης, ενδιαφέρεται για την άμβλυνση των αισθήσεων, καθώς και την ελάττωση της ικανότητας για τη σωστή χρήση πληροφοριών.

Η κοινωνιολογία, και ιδιαίτερα η κοινωνική ψυχολογία ενδιαφέρεται για τις αλλαγές που υφίσταται η κοινωνική ομάδα των ηλικιωμένων στις σχέσεις της με τις άλλες κοινωνικές ομάδες. Ειδικότερα, παρατηρεί ότι αλλάζει ο ρόλος των ηλικιωμένων μέσα στην οικογένεια και η σχέση τους με τον χώρο της εργασίας τους, εφόσον μετά τη συνταξιοδότηση απομακρύνονται από αυτόν και συχνά ζουν στο περιθώριο. Ακόμη, μελετά το πώς μεταβάλλεται η συμπεριφορά της κοινωνίας απέναντι στους ηλικιωμένους και αυτών απέναντι στην κοινωνία, γεγονός που οφείλεται κυρίως στον περιορισμό των δραστηριοτήτων τους.

Τέλος, οι οικονομικές επιστήμες προσεγγίζουν την τρίτη ηλικία από οικονομική άποψη. Μελετούν, δηλαδή, πόσα άτομα είναι οικονομικά ενεργά, πόσα συνταξιοδοτούνται, πόσα είναι άπορα και πόσα έχουν πρόσθετες οικονομικές ανάγκες λόγω προβλημάτων υγείας και στέγης.

Από όλες αυτές τις προσεγγίσεις στην τρίτη ηλικία γίνεται σαφές πως είναι δύσκολο, αν όχι αδύνατο, να ορίσει κανείς αυτήν την ομάδα. Για λόγους καθαρά πρακτικούς έχει οριστεί το 60ο ή το 65ο έτος της ηλικίας των ανθρώπων ως ενδεικτικό της έναρξης της γεροντικής ηλικίας, γιατί στις περισσότερες χώρες το άτομο συνταξιοδοτείται, όταν φθάσει σ’ αυτή την ηλικία. Ωστόσο, πολλοί επιστήμονες κάνουν τον διαχωρισμό μεταξύ «τρίτης» και «τέταρτης ηλικίας» και χρησιμοποιούν ως κριτήριο διάκρισης των δύο αυτών ηλικιακών ομάδων τη δυνατότητα του ατόμου για αυτοεξυπηρέτηση.

Μ. Μαλικιώση – Λοΐζου. (2000). «Τρίτη ηλικία». Στο: Παιδαγωγική Ψυχολογική Εγκυκλοπαίδεια Λεξικό, τ. 8ος, 4838. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα (διασκευή).

ΘΕΜΑΤΑ

Α1. Για ποιους λόγους, σύμφωνα με το κείμενο, είναι δύσκολο να ορίσει κανείς με σαφήνεια την ηλικιακή ομάδα της «τρίτης ηλικίας»; (60-80 λέξεις)

Ο με σαφήνεια ορισμός της τρίτης ηλικίας είναι δύσκολος υπό την έννοια πως αυτή αρχίζει σε διαφορετική στιγμή για κάθε άτομο και εξελίσσεται με διαφορετικό ρυθμό. Διαφορετικές είναι, άλλωστε, κι οι αλλαγές που επιφέρει στη ζωή κάθε ατόμου σε βιολογικό, ψυχολογικό και κοινωνικοοικονομικό επίπεδο. Έτσι, κατά τρόπο διαφορετικό προσδιορίζεται και καθορίζεται από τις ποικίλες επιστήμες που εξετάζουν τα του ανθρώπινου βίου∙ αλλιώς, λοιπόν, την ορίζει η επιστήμη της βιολογίας, αλλιώς η επιστήμη της ψυχολογίας και τις κοινωνιολογίας, και διαφορετικά την προσεγγίζουν οι οικονομικές επιστήμες.

Α1. Ποιες είναι οι κοινωνικές αλλαγές που υφίσταται η «τρίτη ηλικία», σύμφωνα με το κείμενο; (60-80 λέξεις)

Σε κοινωνικό επίπεδο τα άτομα της τρίτης ηλικίας βιώνουν μια σειρά σημαντικών αλλαγών, διότι αλλάζει ο ρόλος τους τόσο μέσα στην οικογένεια, όσο και στο χώρο της εργασίας. Ειδικότερα, σε ό,τι αφορά τη σχέση των ηλικιωμένων με την εργασία, επειδή κατά την ηλικία αυτή τα άτομα συνταξιοδοτούνται, παρατηρείται συχνά και μια ιδιότυπη περιθωριοποίησή τους, αφού απομακρύνονται πια πλήρως από τη μέχρι τότε εργασία τους και απ’ όσα σχετίζονται με αυτή. Αντιστοίχως, λόγω του γενικότερου περιορισμού των δραστηριοτήτων τους, διαπιστώνεται αλλαγή στη σχέση τους απέναντι στην κοινωνία, αλλά και στη συμπεριφορά της κοινωνίας απέναντι σε αυτούς.

Α1. Για ποιους λόγους, σύμφωνα με το κείμενο, η τρίτη ηλικία παρουσιάζει ενδιαφέρον από οικονομική άποψη; (60-80 λέξεις)

Η τρίτη ηλικία παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον από οικονομική άποψη, διότι επηρεάζει σημαντικά τα οικονομικά μεγέθη μιας χώρας. Ελέγχεται, λοιπόν, πόσα άτομα αυτής της ηλικίας παραμένουν ακόμη οικονομικά ενεργά, και άρα παραγωγικά, πόσα έχουν συνταξιοδοτηθεί, αλλά και πόσα είναι άπορα και έχουν έτσι επιπλέον οικονομικές ανάγκες, προκειμένου να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα υγείας και το ζήτημα της στέγασής τους. Όπως είναι προφανές, όσο μεγαλύτερος είναι ο αριθμός των συνταξιούχων, καθώς και των άπορων ηλικιωμένων, τόσο μεγαλύτερα οφείλουν να είναι τα κρατικά κονδύλια για την κάλυψη των αναγκών τους.

Α2. Ποια συλλογιστική πορεία (παραγωγική ή επαγωγική) ακολουθεί η συγγραφέας στην τέταρτη παράγραφο (Η κοινωνιολογία... δραστηριοτήτων τους) του κειμένου; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

Η συλλογιστική πορεία που ακολουθείται στην 4^η παράγραφο είναι παραγωγική. Η συγγραφέας ξεκινά από μια ευρύτερη -γενικότερη- θέση, το ενδιαφέρον για τις αλλαγές που παρατηρούνται στις σχέσεις των ηλικιωμένων με τις άλλες κοινωνικές ομάδες, και προχωρά στην παρουσίαση πιο συγκεκριμένων -ειδικότερων- περιπτώσεων, όπως υποδηλώνει και η χρήση της λέξης «ειδικότερα».

Α2.α. Με ποιες διαρθρωτικές λέξεις επιτυγχάνεται η συνοχή στην πρώτη παράγραφο (Η «τρίτη ηλικία»...σκοπιά) του κειμένου;

- Ακόμη

- λοιπόν

Α2.β. Να αιτιολογήσετε τη χρήση τους.

Το επίρρημα ακόμη δηλώνει προσθήκη (επιπλέον), φανερώνοντας την πρόθεση του γράφοντος να προσθέσει επιπλέον πληροφορίες, σχετικές με όσα έχει ήδη αναφέρει.

Ο σύνδεσμος λοιπόν χρησιμοποιείται για να δηλωθεί συμπέρασμα.

Α2. Ποια είναι τα δομικά στοιχεία της τέταρτης παραγράφου (Η κοινωνιολογία...δραστηριοτήτων τους) του κειμένου;

Θεματική περίοδος: Η κοινωνιολογία, και ιδιαίτερα η κοινωνική ψυχολογία ενδιαφέρεται για τις αλλαγές που υφίσταται η κοινωνική ομάδα των ηλικιωμένων στις σχέσεις της με τις άλλες κοινωνικές ομάδες.

Λεπτομέρειες / σχόλια: Ειδικότερα, παρατηρεί ότι αλλάζει ο ρόλος των ηλικιωμένων μέσα στην οικογένεια και η σχέση τους με τον χώρο της εργασίας τους, εφόσον μετά τη συνταξιοδότηση απομακρύνονται από αυτόν και συχνά ζουν στο περιθώριο. Ακόμη, μελετά το πώς μεταβάλλεται η συμπεριφορά της κοινωνίας απέναντι στους ηλικιωμένους και αυτών απέναντι στην κοινωνία, γεγονός που οφείλεται κυρίως στον περιορισμό των δραστηριοτήτων τους.

Κατακλείδα: ---

Β1. «Η τρίτη ηλικία ή τα “γηρατειά” είναι μια συνεχιζόμενη και εξελισσόμενη διαδικασία».

Χρησιμοποιώντας την παραπάνω περίοδο λόγου, να δημιουργήσετε μία παράγραφο 40-50 λέξεων.

Η τρίτη ηλικία ή τα “γηρατειά” είναι μια συνεχιζόμενη και εξελισσόμενη διαδικασία. Κάθε άνθρωπος εισέρχεται σε αυτή σε διαφορετική περίοδο της ζωής του και βιώνει την περίοδο γήρανσης με διαφορετικό τρόπο και με διαφορετικούς ρυθμούς. Έτσι, ενώ κάποιος μπορεί να είναι εξαιρετικά ενεργός και διαυγής ακόμη και μετά τα εβδομήντα του χρόνια, κάποιος άλλος μπορεί να έχει ήδη απωλέσει σημαντικό μέρος της ενεργητικότητάς τους.  

Β1. Να συντάξετε μία παράγραφο 50-60 λέξεων, χρησιμοποιώντας τις λέξεις/φράσεις του κειμένου με έντονη γραφή: ηλικιωμένα άτομα, δραστηριότητας του ατόμου, οικογένεια, χώρο της εργασίας τους, περιθώριο.

Τα ηλικιωμένα άτομα συχνά βιώνουν έντονες ψυχολογικές μεταπτώσεις, καθώς έρχονται αντιμέτωπα με πρωτόγνωρες ή και δυσάρεστες γι’ αυτά καταστάσεις. Άνθρωποι που άλλοτε ήταν σε διαρκή δράση, περνούν τώρα σε μια περίοδο της ζωής τους κατά την οποία παρατηρείται κάμψη της δραστηριότητας του ατόμου. Αισθάνονται, έτσι, πως τίθενται στο περιθώριο τόσο στο πλαίσιο της οικογένειάς τους, όσο και στο χώρο της εργασίας τους, από τον οποίο και αναγκάζονται τελικά να αποσυρθούν λόγω της συνταξιοδότησής τους.

Β1. «Μεταβάλλεται η συμπεριφορά της κοινωνίας απέναντι στους ηλικιωμένους και αυτών απέναντι στην κοινωνία».

Χρησιμοποιώντας την παραπάνω πρόταση, να δημιουργήσετε μία παράγραφο 50-60 λέξεων.

Μεταβάλλεται η συμπεριφορά της κοινωνίας απέναντι στους ηλικιωμένους και αυτών απέναντι στην κοινωνία. Το γεγονός ότι περιορίζεται σημαντικά η καθημερινή τους δραστηριότητα, αλλά και η συνταξιοδότηση από την εργασία, που τους στερεί ένα καίριο μέρος της ταυτότητάς τους, διαφοροποιούν δραστικά τη στάση τους απέναντι στην κοινωνία. Οι ηλικιωμένοι αισθάνονται πως τίθενται στο περιθώριο, ενώ κι η κοινωνία με τη σειρά της τους αντιμετωπίζει ως άτομα που επιβαρύνουν, κατά κάποιο τρόπο, τη λειτουργία της.

Β2.α. Να δώσετε έναν δικό σας σύντομο κυριολεκτικό/δηλωτικό τίτλο στο κείμενο.

Πώς προσδιορίζουν την τρίτη ηλικία οι διάφορες επιστήμες.

Β2.β. Να δώσετε έναν δικό σας σύντομο μεταφορικό / συνυποδηλωτικό τίτλο στο κείμενο.

Η τρίτη ηλικία υπό το βλέμμα των επιστημών.

Β2. α. Να επισημάνετε στο κείμενο δύο όρους ειδικού/επιστημονικού λεξιλογίου.

- κεντρικού νευρικού συστήματος

- κοινωνική ψυχολογία

Β2. β. Να αιτιολογήσετε τη χρήση τους.

Δοθέντος ότι στο συγκεκριμένο κείμενο εξετάζεται η τρίτη ηλικία από την οπτική των επιστημών, είναι αναμενόμενο να χρησιμοποιηθεί επιστημονική ορολογία, που φανερώνει αφενός επιμέρους στοιχεία που τίθενται υπό έλεγχο, κι αφετέρου επιστήμες που ασχολούνται με το εξεταζόμενο θέμα.

Β2. Να επισημάνετε σε ποιες από τις παρακάτω προτάσεις/φράσεις του κειμένου η γλώσσα χρησιμοποιείται κυριολεκτικά / δηλωτικά και σε ποιες μεταφορικά / συνυποδηλωτικά:

1. «Κάθε επιστήμη προσεγγίζει την ηλικία αυτή» [Μεταφορικά]

2. «ο ρόλος των ηλικιωμένων» [Κυριολεκτικά]

3. «το άτομο συνταξιοδοτείται» [Κυριολεκτικά]