Κωνσταντίνος Καβάφης «Σοφιστής απερχόμενος εκ Συρίας»

Mark Ashkenazi

Κωνσταντίνος Καβάφης «Σοφιστής απερχόμενος εκ Συρίας»

Δόκιμε σοφιστή    που απέρχεσαι εκ Συρίας

και περί Aντιοχείας   σκοπεύεις να συγγράψεις,

εν τω έργω σου τον Μέβη    αξίζει ν’ αναφέρεις.

Τον φημισμένο Μέβη   που αναντιρρήτως είναι

ο νέος ο πιο ευειδής,   κι ο πιο αγαπηθείς

σ’ όλην την Aντιόχεια.   Κανέν’ από τους άλλους

του ιδίου βίου νέους,   κανένα δεν πληρώνουν

τόσο ακριβά ως αυτόν.   Για νάχουνε τον Μέβη

μονάχα δυο, τρεις μέρες   πολύ συχνά τον δίνουν

ως εκατό στατήρας.—   Είπα, Στην Aντιόχεια·

μα και στην Aλεξάνδρεια,   μα και στην Pώμη ακόμη,

δεν βρίσκετ’ ένας νέος   εράσμιος σαν τον Μέβη.

Το ποιητικό υποκείμενο απευθύνει σε β΄ πρόσωπο το λόγο σ’ έναν σοφιστή, σ’ έναν αναγνωρισμένο σοφιστή, ο οποίος φεύγει από τη Συρία και σκοπεύει να γράψει για την Αντιόχεια, την τότε πρωτεύουσα της Συρίας, και του επισημαίνει πως στο έργο του αξίζει ν’ αναφερθεί και στον Μέβη.

Ο φημισμένος Μέβης, υπήρξε αναντίρρητα ο πιο ωραίος νέος σε όλη την Αντιόχεια κι έχει αγαπηθεί περισσότερο απ’ όλους. Πρόκειται, βέβαια, για ένα φανταστικό πρόσωπο, ένα δημιούργημα του Καβάφη, το οποίο αξιοποιείται στο πλαίσιο αυτού του ψευδοϊστορικού ποιήματος για να παρουσιαστεί μια πτυχή του βίου της Αντιόχειας, αλλά και του ευρύτερου τότε γνωστού κόσμου.

Κανέν’ από τους άλλους

του ιδίου βίου νέους,   κανένα δεν πληρώνουν

τόσο ακριβά ως αυτόν.  

Η εκπληκτική ομορφιά του Μέβη αποτελεί ικανό δέλεαρ, ώστε να πληρώνουν ορισμένοι πάρα πολλά χρήματα για να μπορούν να περάσουν τη νύχτα μαζί του. Πληρώνουν τον Μέβη τόσο ακριβά, όσο κανέναν από τους άλλους «του ίδιου βίου», σχολιάζει ο ποιητής, και εννοεί τους νέους εκείνους που δέχονται να συνευρίσκονται ερωτικά με άνδρες επί πληρωμή.

Ο Καβάφης στα ερωτικά του ποιήματα καταγράφει τις διάφορες εκφάνσεις που λαμβάνει ο ομοφυλοφιλικός έρωτας∙ οι οποίες ελάχιστα διαφέρουν από αυτές του ετεροφυλοφιλικού. Η κατ’ επάγγελμα πορνεία ή το να ενδίδει κάποιος περιστασιακά στο οικονομικό δέλεαρ, αποτελούν συμπεριφορές που συναντά κανείς και σε άνδρες και σε γυναίκες.

Για νάχουνε τον Μέβη

μονάχα δυο, τρεις μέρες   πολύ συχνά τον δίνουν

ως εκατό στατήρας.

Το εκπληκτικό της ομορφιάς του Μέβη και της γοητείας που ασκούσε προβάλλεται με μεγαλύτερη ενάργεια μέσα από την αναφορά του χρηματικού ποσού που ήταν  διατεθειμένοι κάποιοι να δώσουν για να τον έχουν μόλις δυο τρεις μέρες. Μέχρι και εκατό στατήρες, που σημαίνει μέχρι και εκατό χρυσές λίρες∙ ποσό υπέρογκο για ένα τόσο σύντομο χρονικό διάστημα. Η ομορφιά του Μέβη, άρα, θα πρέπει να ήταν ασυνήθιστη, για να μπορεί να προκαλεί τέτοιας έντασης πάθη και να οδηγεί ορισμένους στο να δαπανούν τόσο υψηλά ποσά για εκείνον.

Είπα, Στην Aντιόχεια∙

μα και στην Aλεξάνδρεια,   μα και στην Pώμη ακόμη,

δεν βρίσκετ’ ένας νέος   εράσμιος σαν τον Μέβη.

Ο ποιητής, ωστόσο, εντείνει ακόμη περισσότερο τον έπαινό του για το κάλλος του Μέβη, αφού με ιδιαίτερη έμφαση αναφέρει πως δεν υπήρχε άλλος τόσο αξιέραστος νέος σαν τον Μέβη, όχι μόνο στην Αντιόχεια, μα μήτε και στην Αλεξάνδρεια, μήτε και στη Ρώμη. Η ομορφιά του Μέβη ξεπερνά κάθε προηγούμενο και τον καθιστά τον πιο ποθητό νέο σε όλες τις μεγάλες πόλεις της εποχής.

Αξίζει να προσεχθεί πως η εξωτερική ομορφιά, αν και δεν αποτελεί προσωπικό επίτευγμα του ατόμου, εφόσον αυτή προκύπτει κατά τρόπο τυχαίο, και άρα δεν θα έπρεπε να λαμβάνει τέτοια τιμή, ασκεί, εντούτοις, τόσο έντονη γοητεία και επηρεάζει σε τέτοιο βαθμό τους ανθρώπους που την αντικρίζουν, ώστε λειτουργεί διαχρονικά -από την αρχαιότητα ήδη- ως εξαιρετικά σημαντικό προνόμιο και πηγή πολλαπλών ωφελειών. Ο Καβάφης, άλλωστε, έχει με κάθε τρόπο τονίσει μέσα από την ποίησή του την ιδιαίτερη αξία που αναγνωρίζει στο κάλλος της νεότητας, και δεν παραλείπει ποτέ να την εκθειάζει και να την τιμά.

Θα πρέπει, επίσης, να δοθεί προσοχή στο γεγονός ότι ο Καβάφης επιχειρεί μέσα από ένα συμπληρωματικό σχόλιο να περιορίσει τις πιθανώς αρνητικές εντυπώσεις που δημιουργούνται από την αναφορά ότι ο Μέβης λαμβάνει χρήματα για να δοθεί ερωτικά. Επισημαίνει, έτσι, πως είναι πολύ πιθανό ο Μέβης να μην αποδέχεται τις προτάσεις που του γίνονται, έστω κι αν κάποιοι είναι έτοιμοι να του προσφέρουν πάρα πολλά χρήματα∙ κι είναι, αντιστοίχως, πιθανό, αν τις αποδέχεται αυτό να αποτελεί μια προσωρινή κατάσταση. Σε κάθε περίπτωση, στο ποίημα αποδίδεται ένα στιγμιότυπο μόνο της ζωής του Μέβη, το οποίο δεν μπορεί να αποτελέσει ικανό τεκμήριο για να χαρακτηριστεί με τον έναν ή τον άλλο τρόπο το σύνολο της ζωής του.    

«Μπορεί […] να μη δίδεται σ’ όποιον τύχει διόλου. Να έχη εραστήν. Αυτοί δε που τον επιθυμούν να “τον δίνουν” (να είναι έτοιμοι να τον δώσουν) 100 στατήρας για να τον έχουν δύο, τρεις μέρες. […] Και το ποίημα δεν σκεπάζει [= καλύπτει όλη] την ζωή του Μέβη. Το ποίημα πραγματεύεται την κατάστασι τώρα που απέρχεται ο Σοφιστής. Το πολύ, το έτος κατά το οποίον απέρχεται ο Σοφιστής. Μπορεί το έτος εκείνο ο Μέβης να μη έχη αίσθημα με κανένα, να μη έχει εραστήν. Και να συνάπτη σχέσεις μηνός ή εβδομάδων με τινάς∙ ή χωρίς attache [= δεσμόν] το έτος εκείνο και χωρίς ν’ αγαπά, να δίδεται δυο, τρεις (τρεις, τέσσαρες) μέρες σ’ όσους τον πληρώνουν ακριβά» (Κ. Π. Καβάφης).