Νίκος Καρούζος «Ο ακέραιος κυρ Αλέξανδρος»

Νίκος Καρούζος «Ο ακέραιος κυρ Αλέξανδρος»

Ο ακέραιος κυρ Αλέξανδρος

Θαμνώδη ρήματα και φύλλα καταπράσινα της γλώσσας.

Μεγάλος άνθρωπος κι ανέσπερος

έλληνας πού κράτησε

τον πόνο στο σωστό του το ύψος

αγνοώντας και δημοτικισμούς και εξελικτισμούς και μόδες

αγνοώντας τα εκάστοτε μορμολύκεια

την ασίγαστη γενικότητα των πιθήκων

αγνοώντας τον αιώνα της καλπάζουσας εξυπνάδας

ο ανοξείδωτος.

Ήδη τα θύματα της Προόδου πού πρόωρα σκουριάζει

πάνε στην πατρίδα του τη Σκιάθο

κι αγοράζουν ελπίζοντας οικόπεδα

πάνε για λίγο αεράκι λίγη θάλασσα και φρέσκο φεγγάρι.

Μα είν’ αδύνατο να κοροϊδέψουμε τη ρημαγμένη φύση

με ξιπόλητα Σαββατοκύριακα και με τροχόσπιτα.

ο ακέραιος κυρ Αλέξανδρος

εκείνος ὁ περιούσιος Παπαδιαμάντης

και το κεράκι μας ακόμη δεν το θέλει.

(Χορταριασμένα χάσματα , 1974)

Ανέσπερος: που δεν δύει ποτέ (ανέσπερο φως)

μορμολύκειον από τη Μορμώ , το μυθικό τέρας- φόβητρο των μικρών παιδιών κατά την αρχαιότητα φόβητρο, σκιάχτρο | φοβερά άσχημος άνθρωπος | (υβριστ.) γέρος που η συμπεριφορά ή η εμφάνισή του απωθεί

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

α.1. Να χαρακτηρίσετε το ποίημα ως παραδοσιακό ή μοντέρνο ως προς τη μορφή.

Το ποίημα είναι μοντέρνο.

α.2. Να εντοπίσετε τρία (3) μορφικά χαρακτηριστικά του ποιήματος που δικαιολογούν την προηγούμενη απάντησή σας.

- Το ποίημα έχει ελεύθερους ανισοσύλλαβους στίχους.

- Στο ποίημα δεν υπάρχει ομοιοκαταληξία.

- Το ποίημα δεν είναι χωρισμένο σε στροφές και δεν ακολουθεί κάποιο μέτρο στη σύνθεση των στίχων του. 

α.3. Να σχολιάσετε τον τίτλο του ποιήματος σε σχέση με το περιεχόμενο.

Ο τίτλος του ποιήματος «Ο ακέραιος κυρ Αλέξανδρος» έρχεται να δηλώσει τις ιδιαίτερες ποιότητες του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη που δεν προχώρησε ποτέ στη νόθευση της γλώσσας του προκειμένου να ευχαριστήσει όλους εκείνους που υποστήριζαν πως θα πρέπει να κυριαρχήσει η δημοτική και να εκσυγχρονιστεί ο γραπτός λόγος. Ο Παπαδιαμάντης έμεινε πιστός στις αρχές του και στη γλωσσική μορφή που τον εξέφραζε καλύτερα, αδιαφορώντας απέναντι στις πιέσεις και στην επιμονή εκείνων που ήθελαν με κάθε τρόπο να δουν τα πράγματα να εξελίσσονται. Διατήρησε, έτσι, την ακεραιότητά του σε σχέση με τις προσωπικές του αντιλήψεις και την ελληνική παράδοση, κι ακόμη περισσότερο σε σχέση με την τέχνη του.

β.1. Το ποίημα αναφέρεται στον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη. Να συγκεντρώσετε τα επίθετα με τα οποία τον χαρακτηρίζει και να ερμηνεύσετε τη μεταφορική τους σημασία.

Μεγάλος άνθρωπος: Ο Νίκος Καρούζος χαρακτηρίζει τον Παπαδιαμάντη «μεγάλο» άνθρωπο, θέλοντας να τονίσει το μεγαλείο της πνευματικής και ψυχικής του συγκρότησης. Με το έργο του, άλλωστε, ο σημαντικός αυτός συγγραφέας κατόρθωσε αφενός να αποδώσει τις πλείστες ομορφιές και αξίες του ελληνικού τόπου, κι αφετέρου να ψυχογραφήσει και να διερευνήσει σε βάθος την ιδιαίτερη ψυχοσύνθεση των ανθρώπων της εποχής του.

ανέσπερος έλληνας: Ο Καρούζος χαρακτηρίζει τον Παπαδιαμάντη «ανέσπερο» Έλληνα∙ Έλληνα, δηλαδή, που δεν δύει ποτέ, προκειμένου να τονίσει τη διαχρονικότητα του έργου του. Τα κείμενα του Παπαδιαμάντη αποτελούν μια πολύτιμη παρακαταθήκη για όλες τις επερχόμενες γενιές, καθώς η καλλιτεχνική τους αξία σε συνδυασμό με το βαθύ και ουσιαστικό περιεχόμενό τους τα καθιστά γόνιμο ανάγνωσμα για κάθε άνθρωπο που θέλει να γνωρίσει καλύτερη την Ελλάδα και τους ανθρώπους της. 

ο ανοξείδωτος: Με το επίθετο «ανοξείδωτος» ο Καρούζος επιχειρεί να αναδείξει την αναμφισβήτητη ποιότητα του Παπαδιαμάντη. Σε αντίθεση, έτσι, με όλους εκείνους τους εκσυγχρονιστές που έσπευδαν να υιοθετήσουν καθετί νέο και πρωτοποριακό αφήνοντας τελικά έργο επιφανειακό και εφήμερο, ο Παπαδιαμάντης μένοντας πιστός στις αρχές του και έχοντας βαθύτατη πνευματική παιδεία, μπόρεσε να δώσει ένα τόσο αξιόλογο έργο, που δεν κινδυνεύει να χάσει ποτέ τη λάμψη και την καθαρότητά του.

ο ακέραιος κυρ Αλέξανδρος: Ο Καρούζος χαρακτηρίζει τον Παπαδιαμάντη «ακέραιο» προκειμένου να τονίσει πως ουδέποτε κατέφυγε στις επιλογές εκείνες που ήταν της «μόδας» ή έμοιαζαν σύμφωνες με τις προτιμήσεις των εκσυγχρονιστών, μόνο και μόνο για να γίνει αρεστός. Ο Παπαδιαμάντης διατήρησε πάντοτε την ακεραιότητα του έργου του και των αρχών του, χωρίς να προδώσει ποτέ τις αξίες του στο όνομα μιας ανούσιας επιδίωξης του επαίνου από τους μοντέρνους ανθρώπους της εποχής του. Έμεινε πιστός στα δικά του πιστεύω και σε ό,τι θεωρούσε ο ίδιος πως υπηρετεί με τον καλύτερο τρόπο την τέχνη του.

ο περιούσιος Παπαδιαμάντης: Ο Καρούζος χαρακτηρίζει τον Παπαδιαμάντη «περιούσιο», δηλαδή ιδιαίτερα αγαπητό, για να εκφράσει την απήχηση που είχε το έργο του και την εκτίμηση με την οποία γινόταν αποδεκτό από την πλειονότητα των ανθρώπων της εποχής του, αλλά και από τους μεταγενέστερους. Η γνησιότητα και η αγαθότητα του Παπαδιαμάντη υπήρξαν αρετές που εκτίμησαν όχι μόνο οι συγκαιρινοί του αλλά και όλες οι ακόλουθες γενιές, καθιστώντας τον έναν από τους πλέον αγαπητούς συγγραφείς στην Ελλάδα. 

β.2. Να βρείτε τρεις (3) ασυνήθιστους συνδυασμούς λέξεων και δύο (2) αντιλυρικές

λέξεις.

Ασυνήθιστοι συνδυασμοί λέξεων:

- Θαμνώδη ρήματα

- φύλλα καταπράσινα της γλώσσας

- ξιπόλητα Σαββατοκύριακα

Αντιλυρικές λέξεις:

- των πιθήκων

- τροχόσπιτα

β3. Με βάση την προηγούμενη απάντησή σας και αφού παρατηρήσετε συνολικά το ποίημα να σχολιάσετε τη γλώσσα του ποιητή.

Ο ποιητής χρησιμοποιεί τη δημοτική γλώσσα, χωρίς να διστάζει να καταφεύγει σε απρόσμενους συνδυασμούς λέξεων προκειμένου να δώσει μεγαλύτερη πυκνότητα στο λόγο του, αλλά και να αναδείξει τις εκφραστικές δυνατότητες της ελληνικής γλώσσας. Αν και συνθέτει ποίηση, επιλέγει ακόμη και λέξεις που δεν διακρίνονται για τη λυρικότητά τους, μιας και πρόθεσή του είναι να ανανεώσει τα λεκτικά σχήματα και τις λέξεις που αξιοποιούνται στον ποιητικό λόγο.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι κατορθώνει να αποδώσει με τις λεκτικές του επιλογές χαρακτηριστικά και ποιότητες του Παπαδιαμάντη, με αξιοθαύμαστη πυκνότητα, απαλλάσσοντας το ποίημά του από την ανάγκη μακρυγορίας. Για παράδειγμα, με τη φράση «Θαμνώδη ρήματα» φέρνει στη σκέψη του αναγνώστη που γνωρίζει το έργο του Παπαδιαμάντη, όλες εκείνες τις εκπληκτικές περιγραφές του φυσικού τοπίου που συναντά κανείς στα διηγήματά του. Ενώ, με άλλες φράσεις, όπως: «την ασίγαστη γενικότητα των πιθήκων / τον αιώνα της καλπάζουσας εξυπνάδας» κατορθώνει να μεταδώσει όλη την περιφρόνηση που αισθάνεται για τους επιφανειακούς εκείνους ανθρώπους που δίχως να έχουν πραγματική ουσία κυνηγούν επίμονα το νέο και το σύγχρονο, αδιαφορώντας για τη βαθιά αξία των στοιχείων της παράδοσης που, λόγω άγνοιας, περιφρονούν.