Νικηφόρος Βρεττάκος «Το παιδί με τη φυσαρμόνικα» (απόσπασμα)

Anthony Falbo

Νικηφόρος Βρεττάκος «Το παιδί με τη φυσαρμόνικα» (απόσπασμα)

Θα βγω στον κάμπο να μαζέψω τα πεσμένα φύλλα του ήλιου,

να πλάσω τις ακτίδες του – τούτο το καλοκαίρι –,

να πλάσω τις αχτίδες του σε φύλλα, για να γράψω

τον ουρανό και το τραγούδι σου, Ελληνόπουλο!

Γιατί το χώμα δε με φτάνει – δε με φτάνει το αίμα μου!

Γιατί τα δάκρυά μου δε φτάνουνε να πλάσω τον πηλό μου!

Τι να το κάμω το σπίτι μου; Έξω σε τραγουδάνε!

Έξω μιλούν για σένανε – δε μου φτάνει η φωνή μου!..

Θα τρέξω εκεί που σ’ άκουσα να λες Όχι! στο θάνατο.

Θα τρέξω εκεί που πάγαινες σφυρίζοντας αντίθετα

στ’ αστροπελέκι, αντίθετα

στη διαταγή και στο γλυκό ψωμί της γης, αντίθετα

στα γαλανά σου μάτια που ήταν για τον έρωτα!

(Η παραμυθένια πολιτεία, 1947)

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

α.1. Να κατατάξετε το ποίημα στην παραδοσιακή ή τη μοντέρνα ποιητική γραφή.

Το ποίημα εντάσσεται στη μοντέρνα ποιητική γραφή.

α.2. Να αιτιολογήσετε την παραπάνω επιλογή σας εντοπίζοντας τέσσερα σχετικά χαρακτηριστικά στο ποίημα.

- Το ποίημα έχει ελεύθερο στίχο.

- Οι στίχοι του ποιήματος δεν ακολουθούν κάποιο συγκεκριμένο μέτρο.

- Στο ποίημα δεν υπάρχει ομοιοκαταληξία.

- Στο ποίημα δεν υπάρχουν στροφές με ομοιόμορφο αριθμό στίχων.

α.3. Να σχολιάσετε τον τίτλο του ποιήματος σε σχέση με το περιεχόμενο.

Ο τίτλος του ποιήματος αποδίδει στο νέο παιδί που έχει θυσιαστεί για την πατρίδα ένα χαρακτηριστικό, το οποίο στο συγκεκριμένο τουλάχιστον απόσπασμα δεν είναι εμφανές. Είναι, δηλαδή, ένα παιδί που συνηθίζει να παίζει φυσαρμόνικα και να «τραγουδά» με τον δικό του τρόπο τους καημούς της αιχμάλωτης πατρίδας.

Αν και η θεματική της φυσαρμόνικας δεν είναι ιδιαίτερα αισθητή στο συγκεκριμένο απόσπασμα, γίνεται εντούτοις αντιληπτή η διάθεση του νέου αυτού παιδιού να μην υποταχθεί στη θέληση των Γερμανών κατακτητών και να πηγαίνει σφυρίζοντας αντίθετα στις διαταγές. Ο νεαρός διατηρεί, λοιπόν, την ευθυμία του, το δυναμισμό του και το αίσθημα της ανυποταξίας, γεγονός που σημαίνει πως ακόμη και σ’ ένα τόσο ασφυκτικό πλαίσιο, όπως ήταν αυτό της κατοχής, εκείνος δεν δίσταζε να τραγουδά, να σφυρίζει και να παίζει φυσαρμόνικα, δίνοντας έτσι κουράγιο και στους συνανθρώπους του.   

[Άγαλμα του πεζοδρομίου που σε φυσά ο μαΐστρος

στο ένα σου πόδι ενώ σφυρίζεις τους καημούς της πατρίδας

με μια φωνή σαν του ρυακιού που κελαηδεί μες στην καρδιά σου,

-μικρή καρδιά της λευτεριάς που τρέμει όπως η πούλια-

παιδί του αγέρα με τη φυσαρμόνικα!]

β.1. Η δεύτερη ποιητική του περίοδος του Βρεττάκου (1939-1950) χαρακτηρίζεται από αισιοδοξία και αγωνιστικότητα. Κυριαρχούν η συμφιλίωση με το θάνατο, το φως και τον ήλιο. Επίσης παρατηρείται καταφυγή στο χώρο και στο χρόνο της παιδικής ηλικίας. Να επισημάνετε τα παραπάνω στοιχεία παραπέμποντας σε αντίστοιχα σημεία του κειμένου. 

Τα αισθήματα της αισιοδοξίας και της αγωνιστικότητας προκύπτουν μέσα από τη δράση του νέου που αντιστάθηκε με όλη τη δύναμη της ψυχής του στους Γερμανούς κατακτητές και αψηφώντας τη στρατιωτική τους υπεροχή, ύμνησε την ελευθερία αδιαφορώντας για τις διαταγές και τους περιορισμούς που εκείνοι έθεταν.   

«Θα τρέξω εκεί που πάγαινες σφυρίζοντας αντίθετα

στ’ αστροπελέκι, αντίθετα

στη διαταγή και στο γλυκό ψωμί της γης»

Η συμφιλίωση με το θάνατο, το φως και τον ήλιο προκύπτει μέσα από την πρόθεση που εκφράζει ο ποιητής να μαζέψει τα «πεσμένα φύλλα του ήλιου», τα οποία συμβολίζουν τις χαμένες για χάρη του αγώνα ζωές των νέων ανθρώπων. Ο ποιητής είναι έτοιμος να πλάσει τις ακτίδες του ήλιου σε φύλλα, για να μπορέσει να γράψει το τραγούδι εκείνο που θα υμνεί την αυτοθυσία και το ψυχικό μεγαλείο του Ελληνόπουλου που θυσίασε τη νεότητα και την ομορφιά του στο όνομα της πατρίδας. Ο ήλιος και το φως του θα γίνουν, έτσι, το μέσο για να πλάσει ο ποιητής το τραγούδι του.

Ο θάνατος γίνεται αποδεκτός μόνο και μόνο διότι δεν αποτελεί μια μάταιη απώλεια. Κάθε νέος άνθρωπος που πεθαίνει είναι και μια ακόμη προσπάθεια να κατανικηθεί η εχθρική γερμανική δύναμη που έχει στερήσει την ελευθερία των Ελλήνων.

«Θα βγω στον κάμπο να μαζέψω τα πεσμένα φύλλα του ήλιου,

να πλάσω τις ακτίδες του – τούτο το καλοκαίρι –,

να πλάσω τις αχτίδες του σε φύλλα, για να γράψω

τον ουρανό και το τραγούδι σου, Ελληνόπουλο!»

Η καταφυγή στο χώρο και στο χρόνο της παιδικής ηλικίας προκύπτει κυρίως μέσα από το γεγονός ότι ο ποιητής αφιερώνει το ποίημά του σ’ ένα παιδί: «για να γράψω / τον ουρανό και το τραγούδι σου, Ελληνόπουλο!».

Η παιγνιώδης διάθεση του «παιδιού με τη φυσαρμόνικα»: «Θα τρέξω εκεί που πάγαινες σφυρίζοντας αντίθετα / στ’ αστροπελέκι» τονίζει το υπέρμετρο θάρρος που είχε παρά το νεαρό της ηλικίας του, αφού μέσα στο έντονο κλίμα φόβου και καταπίεσης, εκείνο δεν δίσταζε να αψηφά όλους τους κινδύνους και να προχωρά σφυρίζοντας.

β.2. Να εντοπίσετε α) δύο (2) μεταφορές, β) μία (1) εικόνα και γ) μία (1) επανάληψη

στο κείμενο.

Μεταφορές:

- να μαζέψω τα πεσμένα φύλλα του ήλιου

- να πλάσω τις ακτίδες του

Εικόνα:

Θα τρέξω εκεί που πάγαινες σφυρίζοντας αντίθετα

στ’ αστροπελέκι, αντίθετα

στη διαταγή και στο γλυκό ψωμί της γης, αντίθετα

στα γαλανά σου μάτια που ήταν για τον έρωτα!

Επανάληψη:

Γιατί το χώμα δε με φτάνει – δε με φτάνει το αίμα μου!

Γιατί τα δάκρυά μου δε φτάνουνε να πλάσω τον πηλό μου!

β.3. Να αιτιολογήσετε τη χρήση του πρώτου ενικού ρηματικού προσώπου στο κείμενο.

Ο ποιητής χρησιμοποιεί το α΄ ενικό πρόσωπο διότι θέλει να τονίσει πως τα όσα καταγράφονται ενέχουν έντονο το βιωματικό στοιχείο. Είναι, άρα, ο ίδιος ο ποιητής που αισθάνεται τόσο μεγάλο θαυμασμό για το νέο παιδί που θυσιάστηκε για την πατρίδα∙ είναι ο ίδιος ο ποιητής που θέλει με κάθε τρόπο να εκφράσει την ευγνωμοσύνη του και την αγάπη του για όλους εκείνους τους γενναίους ανθρώπους που θυσιάστηκαν για χάρη της πατρίδας. Προκειμένου, έτσι, να αποδώσει με ιδιαίτερη έμφαση τα συναισθήματα που τον κατακλύζουν επιλέγει το α΄ πρόσωπο, ώστε να καταστήσει σαφές πως είναι ο ίδιος ως άτομο που είναι πρόθυμος να κάνει κάθε μία πράξη που αναφέρει στο ποίημά του και να εκδηλώσει έτσι την άδολη αγάπη και εκτίμηση που αισθάνεται στην ψυχή του.

Ο ποιητής με τη δράση του θα αποτελέσει το παράδειγμα για το πώς και πόσο έντονα θα πρέπει να βιώσουν όλοι τη βαθιά εκτίμηση για τους Έλληνες που χάθηκαν υπερασπιζόμενοι το δικαίωμα όλων στην ελευθερία.