Ιστορία Γ Λυκείου: Η αγροτική μεταρρύθμιση του Βενιζέλου (1917) [Πηγή]

Evgeni Dinev 

Ιστορία Γ Λυκείου: Η αγροτική μεταρρύθμιση του Βενιζέλου (1917)

Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από το ακόλουθο κείμενο να αναφερθείτε στην αγροτική μεταρρύθμιση της κυβέρνησης Βενιζέλου (1917) και στις συνέπειές της.

Η αγροτική μεταρρύθμιση του Βενιζέλου ήταν το πιο ριζοσπαστικό μέτρο που είχε εφαρμοστεί ως τότε στην Ελλάδα. Χωρίς αμφιβολία οι συνθήκες που δημιουργήθηκαν από τον πόλεμο, ο οποίος είχε οξύνει τις υφιστάμενες κοινωνικές πιέσεις, επέσπευσαν τη ρύθμιση του αγροτικού προβλήματος που ταλαιπωρούσε την Ελλάδα για δεκαετίες ολόκληρες. Πρέπει, όμως, να σημειωθεί ότι η μεταρρύθμιση, ενώ άμβλυνε τις κοινωνικές πιέσεις στην ύπαιθρο, πετυχαίνοντας έτσι τους πολιτικούς της στόχους, δε βελτίωσε ουσιαστικά την κατάσταση των χωρικών. Μολονότι άλλαξε ριζικά τις σχέσεις της ιδιοκτησίας της γης, γενικεύοντας το σύστημα της μικρής οικογενειακής ιδιοκτησίας που επικρατούσε στην Πελοπόννησο, δε μετέβαλε ποιοτικά τον τρόπο παραγωγής, παρόλο που άλλαξε σε κάποιο βαθμό τις σχέσεις παραγωγής –τουλάχιστον στις περιοχές που εφαρμόστηκε- σύμφωνα με τις ανάγκες της αναπτυσσόμενης καπιταλιστικής δομής. Ο κατατεμαχισμός της γης, ενώ έκανε πιο εντατική την καλλιέργεια, δεν απελευθέρωσε το χωρικό από τα παραδοσιακά υπέρογκα χρέη του. Αντίθετα, τα χρέη των χωρικών αυξήθηκαν σε μεγάλο βαθμό τις επόμενες δεκαετίες, με τη διαφορά όμως ότι ο παλιός καταπιεστικός τοκογλυφικός δανεισμός των μεγαλογαιοκτημόνων αντικαταστάθηκε από μια λιγότερο επαχθή και ορθολογιστικότερη παρέμβαση του χρηματικού κεφαλαίου στις βασικές σχέσεις της αγροτικής παραγωγής.

Η αγροτική μεταρρύθμιση και ο συνακόλουθος τεμαχισμός της γης συνοδεύτηκαν από αύξηση επενδύσεων στην αγροτική παραγωγή, με τη μορφή πιστώσεων, και από την ταχεία εξέλιξη του συνεταιριστικού κινήματος, που αποσκοπούσε αφενός στην προστασία των μικρών παραγωγών και αφετέρου στη μεγαλύτερη ασφάλεια των επενδύσεων στην αγροτική οικονομία. Το βασικό θεσμικό πλαίσιο για την οργάνωση των συνεταιρισμών δημιουργήθηκε το 1914. Οι συνθήκες που δημιούργησε ο πόλεμος έδωσαν στο συνεταιριστικό κίνημα μεγάλη ώθηση. Τα προβλήματα που είχαν σχέση με τη διακίνηση των προϊόντων, την παραδοσιακή εκμετάλλευση του μικρού παραγωγού από τους μεσάζοντες, την έλλειψη κεφαλαίων από τους τοκογλυφικούς όρους δανειοδοτήσεως που επικρατούσαν στην ελεύθερη αγορά, έκαναν ακόμη πιο αισθητή την ανάγκη συλλογικής ασφάλειας που πρόσφερα οι συνεταιρισμοί.   

[Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Τόμος ΙΕ΄]

Το αποφασιστικό βήμα προς την ολοκλήρωση της αγροτικής μεταρρύθμισης έγινε στα ταραγμένα χρόνια του Α' Παγκοσμίου πολέμου και του «εθνικού διχασμού». Το 1917 η κυβέρνηση του Ελευθερίου Βενιζέλου στη Θεσσαλονίκη αποφάσισε την ολοκλήρωση της μεταρρύθμισης. Επρόκειτο, όπως αναφέρεται στο παράθεμα, για το πιο ριζοσπαστικό μέτρο που είχε εφαρμοστεί μέχρι τότε στην Ελλάδα, και προέκυψε λόγω των έντονων κοινωνικών πιέσεων που δημιούργησε στη χώρα ο πόλεμος. Ο στόχος της μεταρρύθμισης ήταν διπλός: αφενός η στήριξη και ο πολλαπλασιασμός των ελληνικών ιδιοκτησιών γης στις νεοαποκτηθείσες περιοχές και αφετέρου η αποκατάσταση των προσφύγων και η πρόληψη κοινωνικών εντάσεων στον αγροτικό χώρο. Με βάση αυτά τα νομοθετήματα η απαλλοτρίωση των μεγάλων αγροτικών ιδιοκτησιών έγινε δυνατή στα αμέσως μετά τον πόλεμο χρόνια, όταν η ανάγκη αποκατάστασης των προσφύγων βρέθηκε στο επίκεντρο του κρατικού ενδιαφέροντος.

Η αναδιανομή που έγινε έφτασε στο 85% των καλλιεργήσιμων εκτάσεων στη Μακεδονία και στο 68% στη Θεσσαλία. Στο σύνολο της καλλιεργήσιμης γης της χώρας το ποσοστό αυτό ανήλθε σε 40%. Μετά από λίγα χρόνια, κάτω από την πίεση του προσφυγικού προβλήματος, η αγροτική μεταρρύθμιση ολοκληρώθηκε και οδήγησε την αγροτική οικονομία της χώρας σε καθεστώς μικροϊδιοκτησίας. Με τη σειρά της η νέα κατάσταση δημιούργησε νέα προβλήματα. Οι μικροκαλλιεργητές δυσκολεύονταν να εμπορευματοποιήσουν την παραγωγή τους και έπεφταν συχνά θύματα των εμπόρων. Επιπλέον, σύμφωνα, με το παράθεμα, η κατάσταση των αγροτών δεν βελτιώθηκε, παρά το γεγονός ότι επήλθε δραστική αλλαγή στις σχέσεις ιδιοκτησίας, κι αυτό γιατί δεν υπήρξε κάποια ποιοτική μεταβολή στον τρόπο παραγωγής. Έτσι, ενώ η δημιουργία πλήθους μικρών ιδιοκτησιών ενίσχυσε την καλλιέργεια της γης, οι αγρότες δεν απαλλάχτηκαν από τις μεγάλες οικονομικές υποχρεώσεις που τους επιβάρυναν και κατά τα προηγούμενα χρόνια, με αποτέλεσμα τα χρέη τους να αυξηθούν τις αμέσως επόμενες δεκαετίες. Η διαφορά με το παρελθόν ήταν πως πλέον δεν υπήρχε ο τοκογλυφικός δανεισμός των μεγαλογαιοκτημόνων, αλλά μια λιγότερο δυσβάσταχτη και περισσότερο ορθολογική παρέμβαση του χρηματικού κεφαλαίου στην αγροτική παραγωγή. Για να αντιμετωπιστεί αυτή η κατάσταση προωθήθηκε η ίδρυση της Αγροτικής Τράπεζας, κρατικών οργανισμών παρέμβασης και παραγωγικών συνεταιρισμών. Σε ό,τι αφορά, μάλιστα, τους συνεταιρισμούς, στο παράθεμα αναφέρεται, πως οι δυσκολίες στη διακίνηση των αγροτικών προϊόντων, η δυσκολία εύρεσης κεφαλαίων λόγω των τοκογλυφικών όρων δανεισμού στην ελεύθερη αγορά, αλλά και η εκμετάλλευση των μικρών παραγωγών από τους μεσάζοντες, καθιστούσαν την ανάγκη για τη δημιουργία τους σαφώς επιτακτική. Έτσι, το 1914 διαμορφώθηκε το θεσμικό πλαίσιο για την οργάνωση συνεταιρισμών. Στόχος αυτών των συνεταιρισμών, που γνώρισαν γοργή διάδοση, υπήρξε αφενός η προστασία των μικρών παραγωγών και αφετέρου η διασφάλιση των επενδύσεων που γίνονταν στην αγροτική οικονομία, μιας και αυτές είχαν αυξηθεί χάρη στην αγροτική μεταρρύθμιση και τον τεμαχισμό της γης.

Το αγροτικό ζήτημα απέκτησε έτσι νέο περιεχόμενο, χωρίς να προκαλέσει τις εντάσεις που γνώρισαν άλλα κράτη της Ευρώπης (Ισπανία, Βουλγαρία, Ρουμανία κ.λπ.).