Νεοελληνική Γλώσσα Γ΄ Λυκείου: Ο νέος ουμανισμός

Sorin Vidis

 
Νεοελληνική Γλώσσα Γ΄ Λυκείου: Ο νέος ουμανισμός
 
Ενδεικτικά Κριτήρια Αξιολόγησης για τη Νεοελληνική Γλώσσα και Λογοτεχνία Γ΄ τάξης Γενικού Λυκείου
 
Κριτήριο αξιολόγησης 2
 
Κείμενο 1
O νέος ουμανισμός
 
     Ενίοτε γίνεται λόγος για νέο μεσαίωνα με ποικίλες αφορμές. Η πολυ-δυναμικότητα του 21ου αιώνα με τις αναδυόμενες υπερδυνάμεις της Κίνας και της Ινδίας θυμίζουν σε κάποιους τον 12ο αιώνα, όταν ο κόσμος ήταν ταυτόχρονα και δυτικός και ανατολικός. Τα σημερινά παγκοσμιοποιημένα δίκτυα παρουσιάζουν αναλογίες με τα εμπορευματικά δίκτυα του Μεσαίωνα που δημιούργησαν οι Σταυροφορίες και ο δρόμος του μεταξιού. Οι μεσαιωνικές επιδημίες παραλληλίζονται με τη γρίπη των πτηνών ή και το AIDS, ενώ ο αυξανόμενος ρόλος του Ισλάμ και το χάσμα πλουσίων και φτωχών προκαλούν πρόσθετους συνειρμούς. Η ΕΕ αντιμετωπίζεται ως το αντίστοιχο της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και η Αμερική ως το νέο Βυζάντιο, που βλέπει και προς τα δυτικά και προς τα ανατολικά, ούσα σε μεταβατική κατάσταση.
     Μήπως όμως η κρίση μάς φέρει, εκτός από νέες λέξεις, φράσεις ή ανέκδοτα, και νέους συνειρμούς, περνώντας από τον νέο μεσαιωνισμό στον νέο ουμανισμό; Ο τελευταίος θα ήταν ένας βολικά ευρύχωρος όρος για να συστεγάσει τις ποικίλες αντιστάσεις των καιρών. Δεν πρόκειται για αυτοτελές κίνημα ή ιδεολογικό ρεύμα, ούτε για αναβίωση του αμερικανικού κριτικού κινήματος των αρχών του εικοστού αιώνα, αλλά για έναν όρο που θα λειτουργούσε συνοπτικά ως αντίπαλος της νέας τάξης πραγμάτων που έχει δημιουργήσει η επιμονή στην οικονομική ανάπτυξη με στόχο το μέγιστο ιδιωτικό κέρδος και με παράλληλη αδιαφορία για τον άνθρωπο.
     Ο «νέος ουμανισμός» φαίνεται να πριμοδοτεί το αίσθημα και όχι τη λογική, τη συμπάθεια και όχι την αποστασιοποίηση. Στο οικονομικό και θεσμικό επίπεδο θα μπορούσε να αναχθεί σε σύνθημά του αυτό που τελευταία ακούγεται συχνά στην Ελλάδα: «Είμαστε άνθρωποι και όχι αριθμοί». Στο εκπαιδευτικό επίπεδο ο νέος ουμανισμός υπερασπίζεται την προτεραιότητα της παιδείας και της μόρφωσης και αντιστρατεύεται την κατάρτιση, την εμπορευματοποίηση, τις τεχνικές δεξιότητες και την προετοιμασία για την αγορά εργασίας. Ως αντιρατσιστική δράση, ο νέος ουμανισμός προασπίζεται την κατάργηση των φυλετικών ή άλλων διαχωρισμών, στηρίζει όλους ανεξαιρέτως τους ανθρώπους που έχουν ανάγκη και τονίζει ότι η αλληλεγγύη δεν ελέγχει διαβατήριο ή χρώμα. Επιμένοντας στο σύνολο και στην αυτοδιαχείριση και όχι στον κοινωνικό κατακερματισμό και στην πολυδιάσπαση, ο νέος ουμανισμός αντιστέκεται επίσης στην ιδεοληψία της διαρκούς ανάπτυξης και στην κυριαρχία των αγορών, ζητώντας την επιστροφή στη μικρή κλίμακα, στην τοπικότητα, στην κοινότητα και στο φυσικό περιβάλλον.
     Είναι σε θέση αυτός ο πολυσχιδής νέος ουμανισμός να λειτουργήσει συσπειρωτικά, να εκφράσει τις διάφορες μορφές κοινωνικής αντίστασης και να αποτελέσει σοβαρό αντίβαρο στην παγκοσμιοποίηση ή θα στιγματιστεί ως αιθεροβάμων ιδεαλισμός και απατηλή ουτοπία; Ως ποιον βαθμό μια από τις βαθύτερες συνέπειες της κρίσης είναι η νέα ανακάλυψη του ανθρώπινου παράγοντα, που παίρνει τη μορφή ενός νέου ουμανισμού με σύνθημα «μέτρο όλων ο άνθρωπος»; Θα είναι εν τέλει αυτός ο νέος ουμανισμός αντίσταση, επιστροφή ή νέα αφετηρία;
 
Δημήτρης Τζιόβας, Το Βήμα, 11/08/2013 [διασκευή]
 
Κείμενο 2
 
Ενός λεπτού σιγή
 
Εσείς που βρήκατε τον άνθρωπό σας
κι έχετε ένα χέρι να σας σφίγγει τρυφερά,
έναν ώμο να ακουμπάτε την πίκρα σας,
ένα κορμί να υπερασπίζει την έξαψή σας,
 
κοκκινίσατε άραγε για την τόση ευτυχία σας,
έστω και μία φορά;
είπατε να κρατήσετε ενός λεπτού σιγή
για τους απεγνωσμένους;
 
Από τη συλλογή Ανυπεράσπιστος καημός (1960) Ντίνος Χριστιανόπουλος, Ποιήματα, Εκδόσεις Διαγωνίου, Θεσσαλονίκη 1985
 
ΘΕΜΑ Α
Να αποδώσετε σε 70-80 λέξεις την πρόταση που διατυπώνει ο συγγραφέας του Κειμένου 1 ως απάντηση στον νέο μεσαιωνισμό.
Μονάδες 15
 
Απάντηση, κατά τον συγγραφέα, στο νέο μεσαιωνισμό και στην προσήλωση στο οικονομικό κέρδος, θα αποτελέσει ο νέος ουμανισμός, ο οποίος δίνει έμφαση στο αίσθημα και τη συμπάθεια. Οι άνθρωποι, όπως τονίζει ο συγγραφέας, δεν θα πρέπει να λογίζονται ως αριθμοί, για χάρη του κέρδους, και η εκπαίδευση θα αποσκοπεί στη μόρφωση και όχι στην επαγγελματική κατάρτιση. Συνάμα, επιδιώκεται η εξάλειψη των φυλετικών διαχωρισμών και η επικράτηση της αλληλεγγύης. Προέχει, τέλος, το φυσικό περιβάλλον και η ενότητα μεταξύ των ανθρώπων και όχι η διαρκής ανάπτυξη.  
 
ΘΕΜΑ Β
Β1. Να επαληθεύσετε ή να διαψεύσετε, με βάση το Κείμενο 1, τις παρακάτω προτάσεις, γράφοντας δίπλα στο γράμμα που αντιστοιχεί σε κάθε πρόταση τη λέξη Σωστό ή Λάθος (μονάδες 10). Να τεκμηριώσετε τη θέση σας με μία (1) αναφορά στο κείμενο για κάθε
απάντηση (μονάδες 5).
α. Γεγονότα και χαρακτηριστικά του 21ου αιώνα δημιουργούν συνειρμούς με αντίστοιχα των μεσαιωνικών χρόνων.
β. Η νέα τάξη πραγμάτων έχει ανθρωποκεντρικό προσανατολισμό.
γ. Ο νέος ουμανισμός δίνει έμφαση στον μορφωτικό και παιδευτικό ρόλο της εκπαίδευσης.
δ. Η διαρκής οικονομική ανάπτυξη δεν αποτελεί στόχο του νέου ουμανισμού.
ε. Ο συγγραφέας εκφράζει τη βεβαιότητά του για τον ρόλο του νέου ουμανισμού ως αντίβαρου στην παγκοσμιοποίηση.
Μονάδες 15
 
α. Σωστό: Τα σημερινά παγκοσμιοποιημένα δίκτυα παρουσιάζουν αναλογίες με τα εμπορευματικά δίκτυα του Μεσαίωνα…
β. Λάθος: αντίπαλος της νέας τάξης πραγμάτων που έχει δημιουργήσει η επιμονή στην οικονομική ανάπτυξη…
γ. Σωστό: Στο εκπαιδευτικό επίπεδο ο νέος ουμανισμός υπερασπίζεται την προτεραιότητα της παιδείας και της μόρφωσης…
δ. Σωστό: ο νέος ουμανισμός αντιστέκεται επίσης στην ιδεοληψία της διαρκούς ανάπτυξης…
ε. Λάθος: Είναι σε θέση αυτός ο πολυσχιδής νέος ουμανισμός… να αποτελέσει σοβαρό αντίβαρο στην παγκοσμιοποίηση ή θα στιγματιστεί ως αιθεροβάμων ιδεαλισμός και απατηλή ουτοπία;
 
Β2. Ο Δ. Τζιόβας στην 1η παράγραφο του κειμένου του σημειώνει: «Ενίοτε γίνεται λόγος για νέο μεσαίωνα με ποικίλες αφορμές.» Πώς τεκμηριώνει αυτή την αναφορά; Να δώσετε την απάντησή σας σε 60-70 λέξεις, αξιοποιώντας στοιχεία της παραγράφου.
Μονάδες 10
 
Ο συγγραφέας τεκμηριώνει την αναφορά του καταγράφοντας παραδείγματα σχετικών παραλληλισμών ανάμεσα στη σύγχρονη εποχή και τον μεσαίωνα. Η ύπαρξη, για παράδειγμα, παγκοσμίων δικτύων στις μέρες μας παραπέμπουν στα ανάλογα εμπορικά δίκτυα του Μεσαίωνα που είχαν προκύψει μέσω των Σταυροφοριών. Ενώ, αντιστοίχως, η ύπαρξη μολυσματικών ασθενειών, όπως είναι το AIDS και η γρίπη των πτηνών, παραπέμπουν στις φονικές επιδημίες των μεσαιωνικών χρόνων. Παρόμοιες συσχετίσεις προκαλεί συνάμα και το τωρινό χάσμα ανάμεσα στους εύπορους και τους φτωχότερους.
 
Β3. Πώς κατά τη γνώμη σας λειτουργεί το σημείο στίξης που κυριαρχεί στην τελευταία παράγραφο του Κειμένου 1; Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας, λαμβάνοντας υπόψη σας και τη θέση της παραγράφου στο κείμενο.
Μονάδες 15
 
Με τη χρήση του ερωτηματικού και τη διαμόρφωση αλλεπάλληλων ερωτημάτων, ο συγγραφέας επιχειρεί όχι μόνο να παρακινήσει τους αναγνώστες να προβληματιστούν σχετικά με τις πιθανές δυνατότητες του νέου ουμανισμού, αλλά και να εκφράσει τη γνήσια απορία του σχετικά με τις δυνατότητες αυτές. Το γεγονός, άλλωστε, ότι τα ερωτήματα αυτά τίθενται στον επίλογο του κειμένου, φανερώνει πως ο συγγραφέας δεν είναι πράγματι σε θέση να τα απαντήσει. Δεν λειτουργούν, έτσι, ως τυπική αφορμή για να δώσει ακολούθως ο ίδιος τις σχετικές απαντήσεις, αλλά ως ειλικρινής έκφραση απορίας, καθώς ο συγγραφέας πράγματι αγνοεί αν ο νέος ουμανισμός θα κατορθώσει να αποτελέσει αντίβαρο στην παγκοσμιοποίηση ή θα θεωρηθεί ανέφικτος ιδεαλισμός.
 
ΘΕΜΑ Γ
Ποιο είναι, κατά τη γνώμη σας, το κύριο θέμα του Κειμένου 2; Να τεκμηριώσετε την άποψή σας, αξιοποιώντας τους κατάλληλους κειμενικούς δείκτες. Πιστεύετε ότι οι σημερινοί νέοι είναι ευαισθητοποιημένοι σε αυτό το θέμα; (150-200 λέξεις)
Μονάδες 15
 
Κύριο, κατά τη γνώμη μου, θέμα του ποιήματος αποτελεί η αδυναμία ορισμένων ανθρώπων να βρουν έναν σύντροφο στη ζωή τους, γεγονός που τους ωθεί στη μοναξιά και την απόγνωση. Το θέμα αυτό αναδεικνύεται παραστατικά μέσω μιας αντίθεσης, καθώς το ποιητικό υποκείμενο θέτει το ερώτημα σχετικά με τη μοίρα των μοναχικών ανθρώπων όχι στους ίδιους, αλλά σ’ εκείνους που έχουν δημιουργήσει δεσμούς αγάπης («Εσείς που βρήκατε τον άνθρωπό σας»). Με την αξιοποίηση σχημάτων συνεκδοχής («έχετε ένα χέρι να σας σφίγγει», «έναν ώμο να ακουμπάτε», «ένα κορμί να υπερασπίζει»), το ποιητικό υποκείμενο δηλώνει την ιδιαίτερη αξία της συντροφικότητας, μέσω της οποίας καλύπτονται καίριες συναισθηματικές κυρίως ανάγκες των ανθρώπων. Ενώ, μέσω του τίτλου «Ενός λεπτού σιγή», που παραπέμπει στην απόδοση τιμής σε ανθρώπους που έχουν χαθεί με ηρωικό ή επώδυνο τρόπο, καθώς και μέσω του αυστηρού ύφους του ρητορικού ερωτήματος που θέτει στους ευτυχισμένους: «κοκκινίσατε άραγε για την τόση ευτυχία σας, / έστω και μια φορά», τονίζει κατά τρόπο έμμεσο το μέγεθος του πόνου που βιώνουν οι «απεγνωσμένοι» άνθρωποι που έχουν απομείνει μόνοι τους.
Το θέμα της μοναξιάς, αν και ιδιαίτερα οικείο στους μεγαλύτερους σε ηλικία, αποτελεί για τους νεότερους περισσότερο μια πηγή ανησυχίας, παρά μια βιωμένη επίγνωση, εφόσον λόγω ηλικίας διατηρούν ακέραια την ελπίδα της μελλοντικής συναισθηματικής αποκατάστασης. Οι νέοι, άρα, γνωρίζουν το θέμα αυτό και είναι εν μέρει ευαισθητοποιημένοι σχετικά με αυτό, δεν έχουν όμως βιώσει την πραγματική του έκταση και το επώδυνο της πραγματικότητάς του.
 
ΘΕΜΑ Δ
Ο Δ. Τζιόβας εκθέτει τις απόψεις του για τον νέο ουμανισμό και ολοκληρώνει το κείμενό του χωρίς να παίρνει θέση. Να διατυπώσετε τη δική σας άποψη για τον ρόλο του νέου ουμανισμού σε ένα άρθρο – απάντηση στον συγγραφέα, το οποίο θα δημοσιευτεί στην ίδια εφημερίδα. (350-400 λέξεις)
Μονάδες 30
 
Μια ρεαλιστική αποτίμηση του νέου ουμανισμού
 
     Με το πολύ ενδιαφέρον του άρθρο «Ο νέος ουμανισμός» ο Δημήτρης Τζιόβας επισημαίνει την αναγκαιότητα αντίστασης στη με κάθε τρόπο πρόταξη της οικονομικής ανάπτυξης. Αφήνει, ωστόσο, ανοιχτό το ζήτημα της πιθανής πορείας που θα ακολουθήσει μια τέτοια προσπάθεια κοινωνικής αντίστασης. Το κρίσιμο αυτό ερώτημα σχετικά με τη δυνατότητα ή μη του νέου ουμανισμού να αποτελέσει ικανό αντίβαρο στην παγκοσμιοποίηση και στις συνέπειές της, μπορεί να λάβει απάντηση μόνο αν εξεταστεί υπό το πρίσμα ρεαλιστικών προσδοκιών.      

     Το γεγονός πως μέσω της παγκοσμιοποίησης καλύπτονται ποικίλες ανάγκες των πολιτών ανά τον κόσμο, όπως και τα τεράστια οικονομικά οφέλη που διασφαλίζονται μέσω αυτής, συνιστά σαφή ένδειξη πως είναι πλέον για τα καλά εδραιωμένη. Η ανατροπή της, επομένως, δεν αποτελεί εφικτό στόχο, χωρίς αυτό να σημαίνει πως δεν είναι εφικτή η ουσιαστική ευαισθητοποίηση των πολιτών σχετικά με τις τεράστιες ανισότητες που προκαλεί η παγκοσμιοποίηση, και κατ’ επέκταση σχετικά με την ανάγκη να ληφθούν μέτρα για την εξισορρόπησή τους. Όσο κι αν μοιάζει ουτοπικό το αίτημα της στήριξης των ασθενέστερων κρατών από τα ευπορότερα, μπορεί να υλοποιηθεί αν οι πολίτες των κρατών αυτών κατανοήσουν την έκταση του προβλήματος και αναλογιστούν την προσωπική τους ευθύνη.

     Η ίδια η γένεση, άλλωστε, του νέου ουμανισμού οφείλεται ακριβώς στη σταδιακή συνειδητοποίηση των βαρύτατων επιπτώσεων της άνισης οικονομικής ανάπτυξης. Οι εικόνες των υποσιτισμένων παιδιών ανά τον κόσμο, η ανάδειξη των δραματικών ελλείψεων που αντιμετωπίζουν πολλά κράτη σε ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, η πρόσφατη οικονομική κρίση, όπως και η συγκλονιστική εμπειρία της πανδημίας του κορωνοϊού, έχουν επιφέρει πλήγμα στη μέχρι πρότινος αδιαπέραστη «άγνοια» των ισχυρών κρατών. Πλέον έχει γίνει αντιληπτό πως δεν μπορεί να παραταθεί περαιτέρω η ανέφελη αδιαφορία των πλουσίων, κι αυτό προσφέρει ουσιαστικό πάτημα στους θεράποντες του νέου ουμανισμού προκειμένου να διαδώσουν το μήνυμα και την ανάγκη της μερικής έστω αποκατάστασης των ανισοτήτων.

     Ο νέος ουμανισμός, επομένως, μπορεί να αποτελέσει μια νέα αφετηρία για την επανεξέταση των προτεραιοτήτων που κινούν τη δράση της ανθρωπότητας. Είναι, εντούτοις, σημαντικό να διευκρινιστεί πως ορισμένες από τις προτεραιότητες αυτές, όπως είναι, για παράδειγμα, η ανάγκη των νέων για επαγγελματική κατάρτιση και προετοιμασία για την αγορά εργασίας, δεν μπορούν να παραγκωνιστούν, καθώς κάτι τέτοιο θα ήταν επιζήμιο για την ομαλή ένταξή τους στο κοινωνικό σύνολο, αλλά και για την προσωπική τους ζωή. Έτσι, αν και είναι θεμιτό να δοθεί έμφαση στις ανθρωπιστικές αξίες και στην πνευματική καλλιέργεια των νέων, αυτό θα πρέπει να γίνει κατά τρόπο ισόρροπο με τη μύησή τους στις παιδευτικές απαιτήσεις της επαγγελματικής αποκατάστασης.

    Το αίτημα, λοιπόν, για κοινωνική αντίσταση απέναντι στις στρεβλώσεις που προκαλεί η συνεχής επιδίωξη του οικονομικού κέρδους, έχει αναμφισβήτητη αξία, εφόσον μπορεί να επιφέρει καίριες αλλαγές στον τρόπο που δρουν και σκέφτονται οι άνθρωποι σήμερα. Είναι όμως εξίσου σημαντικό να μην αναμένει κανείς πλήρη ανατροπή του οικονομικού μοντέλου λειτουργίας των κοινωνιών, καθώς κάτι τέτοιο θα αποτελούσε μια μη ρεαλιστική θέαση του ζητήματος.