Ιστορία Προσανατολισμού: Επανάσταση κατά του Όθωνα το 1862 (πηγές)

 
Ιστορία Προσανατολισμού: Επανάσταση κατά του Όθωνα το 1862 (πηγές)
 
Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από τα κείμενα που σας δίνονται παρακάτω, να απαντήσετε στα εξής ερωτήματα:
α. Ποιοι είναι οι λόγοι που στα τέλη της δεκαετίας του 1850 οδήγησαν σε μια συνολική δυσαρέσκεια εναντίον του βασιλιά Όθωνα;
β. Με ποια αιτήματα συνδέεται αυτή η δυσαρέσκεια;
γ. Πώς και από ποιους εκφράζεται;
 
ΚΕΙΜΕΝΟ Α
Πρώτον, ο Όθων σε γενικές γραμμές είχε εξευτελίσει το συνταγματικό πολίτευμα, κυβερνώντας ουσιαστικά ως απόλυτος μονάρχης επικεφαλής μιας φιλοβασιλικής φατρίας δουλοπρεπών πολιτικών. Η αντίδραση σε αυτή τη χειραγώγηση του πολιτικού συστήματος εντεινόταν ολοένα, ιδίως από τους νεότερους και με πανεπιστημιακές σπουδές πολιτικούς, των οποίων οι πολιτικές τάσεις ήταν πιο φιλελεύθερες και δημοκρατικές. Δεύτερον, η αρχική αντίδραση του Όθωνα στην κήρυξη του αγώνα για την ενοποίηση της Ιταλίας το 1859 υπονόμευσε τη δημοτικότητά του στο ευρύ κοινό και προσέφερε στους αντιπάλους του τροφή για να υποδαυλίζουν τη δυσαρέσκεια εναντίον του. Ο λαός γενικά υποστήριζε τον ιταλικό αγώνα, βλέποντας σε αυτόν να αντανακλώνται τα δικά του αλυτρωτικά όνειρα. Ο Όθων αντίθετα υποστήριζε ανοιχτά την Αυστρία στην προσπάθειά της να καταστείλει την εξέγερση των Ιταλών. Τρίτον, πολλοί Έλληνες, βλέποντας την υποστήριξη που προσέφεραν η Μ. Βρετανία και η Γαλλία στους Ιταλούς επαναστάτες, θεώρησαν ότι η αιτία για την οποία οι δυτικές μεγάλες δυνάμεις εξακολουθούσαν να μη βλέπουν ευνοϊκά τον ελληνικό εθνικιστικό αγώνα ήταν ο Όθων. Τέταρτον, το ζήτημα της διαδοχής εξακολουθούσε να ταλανίζει* τον Όθωνα. Το βασιλικό ζεύγος παρέμενε άτεκνο και έτσι, σε περίπτωση θανάτου του, ο θρόνος θα περνούσε σε κάποιον από τους αδελφούς του, που όλοι τους αρνιόνταν να βαπτιστούν ορθόδοξοι και ως εκ τούτου δήλωναν ανοιχτά ότι θα αποποιούνταν και τον θρόνο. Ο Όθων εξακολουθούσε να αρνείται να αποκαλύψει ποιον θα όριζε διάδοχό του, κι έτσι το ζήτημα της διαδοχής μείωνε τη δημοτικότητά του τόσο στον ελληνικό λαό όσο και στη ρωσική κυβέρνηση, που ανησυχούσε ότι η απουσία ορθόδοξου διαδόχου θα είχε σοβαρό αντίκτυπο στη θέση της Ρωσίας στην περιοχή.
 
* ταλανίζει: βασανίζει.
Th. W. Gallant, Νεότερη Ελλάδα, Από τον πόλεμο της Ανεξαρτησίας μέχρι τις μέρες μας , μτφρ. Γ. Σκαρβέλη, εκδ. Πεδίο, Αθήνα 2017, σ. 130 -131.
 
ΚΕΙΜΕΝΟ Β
Οι διάφορες ιδεολογικές θέσεις, τα πολιτικά προγράμματα και τα κοινωνικοοικονομικά συμφέροντα συνέκλιναν λοιπόν σε μια σειρά μέτρα, από τα οποία οι αντιπολιτευόμενοι προσδοκούσαν μια εκ βάθρων αλλαγή του πολιτικού συστήματος: ελεύθερες εκλογές, γενικό εξοπλισμό ή σχηματισμό εθνοφυλακής, φορολογική μεταρρύθμιση με στόχο την ελάφρυνση των αγροτών, δημόσιες επενδύσεις υποδομής, λιτότητα και μια λιγότερο περίπλοκη διοίκηση −συνθήματα που ακούγονταν παντού όπου εκδηλωνόταν δυσαρέσκεια. Χαρακτηριστικό για την κατάσταση και τον πολιτικό λόγο εκείνων των ετών είναι το γεγονός ότι το αίτημα για σεβασμό του ισχύοντος συντάγματος θεωρούνταν επαναστατικό σύνθημα!
 
G. Hering, Tα πολιτικά κόμματα στην Ελλάδα, 1821 -1936, τόμ. Α΄, μτφρ. Θ. Παρασκευόπουλος , Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα 2004, σ. 356.
 
ΚΕΙΜΕΝΟ Γ
Το αντιπολιτευτικό ρεύμα συνεχώς μεγάλωνε και η κατάσταση στην Αθήνα και στις επαρχίες ήταν εκρηκτική. Η δυσαρέσκεια γινόταν αισθητή και στους κόλπους του στρατού και κυρίως των αξιωματικών. [...] Σύντομα όμως άρχισαν πάλι να εκδηλώνονται αντιδυναστικές ενέργειες στην πρωτεύουσα και στις επαρχίες (Ναύπλιο, Τρίπολη, Άργος, Μεσσηνία, Λακωνία). [...] Εν τω μεταξύ η δράση των αντικαθεστωτικών μεγάλωνε και, ενώ όλα έδειχναν ότι η επανάσταση πλησίαζε, οι Βασιλείς αναχώρησαν για περιοδεία στις επαρχίες, όπου πίστευαν ότι είχαν ισχυρά ερείσματα*, ελπίζοντας έτσι να εξουδετερώσουν τις συνωμοτικές ενέργειες. Μετά την αναχώρηση του Όθωνα από την πρωτεύουσα, οι εξελίξεις ήταν ραγδαίες. Ο Ζαΐμης, ο Βούλγαρης, ο Δεληγιώργης, ο Κουμουνδούρος κ.ά., στις 11 Οκτωβρίου, με ψήφισμα, ανήγγειλαν στον ελληνικό λαό την κατάργηση της Βασιλείας. Κατέλαβαν τα Ανάκτορα, την Αστυνομία και το Πανεπιστήμιο, ενώ σχηματίστηκε προσωρινή κυβέρνηση.
 
* ερείσματα: στηρίγματα.
 
Λίνα Λούβη, «Το ελληνικό κράτος 1833 -1871», Ιστορία του Νέου Ελληνισμού 1770-2000, τόμ. 4, Τα Νέα-Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2003, σ. 22-23.
 
α. Η παρακμή των ξενικών κομμάτων συμπίπτει με την ανάδειξη μιας νέας γενιάς ανθρώπων με εντελώς διαφορετική νοοτροπία και καταβολές. Οι ηγετικές προσωπικότητες των ξενικών κομμάτων είχαν βιώσει την Επανάσταση και η νοοτροπία τους, τα ιδανικά τους, οι απόψεις τους είχαν διαμορφωθεί στην προεπαναστατική περίοδο. Για την αμέσως επόμενη γενιά, η Επανάσταση ανήκε στην ιστορία. Η γενιά αυτή βίωνε ραγδαίες αλλαγές λόγω των συχνών πολιτικών μεταβολών και της οικονομικής και τεχνικής ανάπτυξης, που ακολουθούσαν πρωτόγνωρους ρυθμούς. Η οικονομική και κοινωνική μεταβολή είχαν ως συνέπεια την εκ θεμελίων μεταβολή της αντίληψης για τη ζωή. Οι άνθρωποι σταμάτησαν να ζουν όπως οι πρόγονοι τους. Αυξήθηκε ο αστικός πληθυσμός, ο οποίος βρισκόταν πιο κοντά στα κέντρα λήψης αποφάσεων και είχε μεγαλύτερη δυνατότητα ενημέρωσης για τις εξελίξεις. Εντυπωσιακή ήταν επίσης και η μείωση των αναλφάβητων στον ανδρικό πληθυσμό. Η σχετικά γρήγορη διάδοση της παιδείας αύξησε τις κοινωνικές εντάσεις. Οι απαιτήσεις των ανθρώπων αυξήθηκαν. Ακόμη και οι ημιμαθείς άρχισαν να επικρίνουν τις δυσλειτουργίες του κράτους και την καθυστέρηση σε σχέση με τις χώρες της Δύσης, ενώ εντάθηκε η επιθυμία για συμμετοχή στα πολιτικά πράγματα. Η νέα γενιά δεν είχε τις εμπειρίες της προηγούμενης (τουρκοκρατία, επανάσταση, αντιβασιλεία, βοήθεια των Δυνάμεων σε κρίσιμες στιγμές) και αποστασιοποιήθηκε από τις αντιπαραθέσεις που κυριαρχούσαν στην προηγούμενη γενιά και από τα κόμματα που τις εξέφραζαν.
Η νέα γενιά ασκούσε έντονη κριτική στους παλαιότερους και φρονούσε ότι το συνταγματικό πολίτευμα δεν μπορούσε να αναπτυχθεί, καθώς το εμπόδιζαν η Αυλή και ο ίδιος ο βασιλιάς, τον οποίο θεωρούσε πολιτικά ατάλαντο. Όπως μάλιστα επισημαίνει ο Th. Gallant (Κείμενο Α), η αντίδραση απέναντι στον τρόπο διοίκησης του Όθωνα ήταν πιο έντονη από τους νέους σε ηλικία πολιτικούς, οι οποίοι είχαν σπουδάσει και είχαν πιο δημοκρατικές αντιλήψεις. Εκείνοι αδυνατούσαν να αποδεχτούν το γεγονός πως ο Όθωνας αψηφούσε πλήρως το Σύνταγμα και διοικούσε τη χώρα σαν να ήταν ακόμη απόλυτος μονάρχης, βασιζόμενος σε «δουλοπρεπείς πολιτικούς», οι οποίοι του επέτρεπαν να ελέγχει όλο το πολιτικό σύστημα.  Περί τα τέλη της δεκαετίας του 1850 έγινε φανερή μια συνολική δυσαρέσκεια μεγάλων τμημάτων του πληθυσμού λόγω της οικονομικής δυσπραγίας και της δυσλειτουργίας του πολιτικού συστήματος. Παραλλήλως, όπως το καταγράφει ο Th. Gallant (Κείμενο Α), πηγή δυσαρέσκειας για τους πολίτες αποτέλεσε και η αρνητική στάση του Όθωνα απέναντι στην προσπάθεια των Ιταλών να αποδεσμευτούν από τον έλεγχο της Αυστρίας και να διαμορφώσουν ένα ενιαίο εθνικό κράτος. Η επιλογή του Όθωνα να υποστηρίξει τους αυστριακούς, τη στιγμή που οι Έλληνες έβλεπαν στο κίνημα των Ιταλών έναν αγώνα αντίστοιχο με αυτόν που προσδοκούσαν να δώσουν για την απελευθέρωση των αλύτρωτων περιοχών της χώρας τους, μείωσε δραστικά τη δημοτικότητα του βασιλιά. Όταν, μάλιστα, οι Έλληνες διαπίστωσαν πως η Μεγάλη Βρετανία και η Γαλλία υποστήριζαν τον ιταλικό λαό, άρχισαν να πιστεύουν πως η απουσία στήριξης από τους δυτικούς στις δικές τους εθνικές διεκδικήσεις οφειλόταν ίσως στον ίδιο τον Όθωνα. Τέλος, σύμφωνα πάντοτε με τον Th. Gallant (Κείμενο Α), σημαντική αιτία δυσαρέσκειας των πολιτών απέναντι στον Όθωνα αποτελούσε το γεγονός πως ο βασιλιάς ήταν άτεκνος και δεν είχε ορίσει κάποιον ως διάδοχό του. Υπήρχε, έτσι, η ανησυχία πως σε περίπτωση που ο Όθωνας πέθαινε χωρίς να έχει διευθετήσει το ζήτημα αυτό, ο θρόνος θα κατέληγε σε κάποιον από τους αδελφούς του, οι οποίοι δεν είχαν την πρόθεση να τον αποδεχτούν, καθώς δεν ήθελαν να βαπτιστούν ορθόδοξοι. Η απουσία ορθόδοξου χριστιανού διαδόχου δυσαρεστούσε σημαντικά τους Έλληνες και δημιουργούσε ανησυχία ακόμη και στη Ρωσία, η οποία θεωρούσε πως η θέση της θα υπονομευόταν σε περίπτωση που δεν βρισκόταν κάποιος ορθόδοξος να διαδεχτεί τον Όθωνα.
 
β. Συγκροτήθηκαν αντιπολιτευτικοί όμιλοι με εκσυγχρονιστικά κατά κύριο λόγο αιτήματα: ελεύθερες εκλογές, φορολογική μεταρρύθμιση με στόχο την ελάφρυνση των αγροτών, κρατικές επενδύσεις σε έργα υποδομής, ίδρυση αγροτικών τραπεζών, απλούστερη διοίκηση. Τα στοιχεία αυτά επιβεβαιώνονται από τις πληροφορίες του G. Hering (Κείμενο Β), ο οποίος επιπροσθέτως συμπληρώνει την αξίωση πολιτών από διαφορετική ιδεολογική εκκίνηση και από διαφορετικά κοινωνικά στρώματα να αποκτήσει η χώρα εθνοφυλακή ή έστω να υπάρξει μέριμνα για τον γενικό εξοπλισμό της, καθώς και να αναμορφωθεί το πολιτικό σύστημα προκειμένου η διοίκηση του τόπου να γίνει απλούστερη και λιγότερο δαπανηρή. Ο Hering, μάλιστα, για να τονίσει την πολιτική κατάσταση που επικρατούσε στη χώρα την εποχή εκείνη επισημαίνει πως ακόμη και το αίτημα για σεβασμό του ισχύοντος συντάγματος εκλαμβάνονταν ως «επαναστατικό σύνθημα». Τα αιτήματα αυτά εξέφρασε σε μεγάλο βαθμό με την πολιτική του δράση ο Αλέξανδρος Κουμουνδούρος.
 
γ. Το Φεβρουάριο του 1862 η δυσαρέσκεια κατέληξε σε επανάσταση, με αίτημα την απομάκρυνση του βασιλιά. Όπως επισημαίνει η Λ. Λούβη (Κείμενο Γ), το αρνητικό κλίμα και η όξυνση της δυσαρέσκειας ήταν εμφανή, καθώς λάμβαναν χώρα αντιδυναστικές ενέργειες τόσο στην Αθήνα όσο και σε πόλεις της επαρχίας, όπως, ενδεικτικά, στο Ναύπλιο, στην Τρίπολη και στο Άργος. Το βασιλικό ζεύγος αντιλαμβανόμενο την ένταση που επικρατούσε ξεκίνησε περιοδεία στις επαρχιακές περιοχές, διότι θεωρούσε πως εκεί είχε μεγαλύτερη στήριξη και ευελπιστούσε πως θα κατόρθωνε να αποσοβήσει τις όποιες συνωμοτικές ενέργειες. Η αναχώρηση, ωστόσο, του Όθωνα αποτέλεσε το έναυσμα για την ταχύτερη εξέλιξη των γεγονότων, καθώς δόθηκε η ευκαιρία σε πολιτικούς της πρωτεύουσας, όπως ήταν ο Κουμουνδούρος, ο Ζαΐμης, ο Βούλγαρης και ο Δεληγιώργης, να καταλάβουν τα Ανάκτορα, το Πανεπιστήμιο και την Αστυνομία, καθώς και να σχηματίσουν προσωρινή κυβέρνηση. Με ψήφισμά τους, μάλιστα, την 11^η Οκτωβρίου 1862, ενημέρωσαν τους πολίτες για την κατάργηση της Βασιλείας. Στην επανάσταση συμμετείχαν κατά κύριο λόγο αξιωματικοί, πληροφορία που επιβεβαιώνεται και από τη Λ. Λούβη (Κείμενο Γ), άνεργοι απόφοιτοι πανεπιστημίου που δεν ήθελαν να εργαστούν στους κλάδους της αγροτικής και βιοτεχνικής παραγωγής και αισθάνονταν κοινωνικά αδικημένοι. Συμμετείχαν ακόμη και πολλά άτομα ανώτερων κοινωνικών στρωμάτων, τα οποία ζητούσαν ευκαιρίες για ενεργότερη συμμετοχή στα πολιτικά πράγματα. Στις 12 Οκτωβρίου 1862 ο Όθων αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τη χώρα.