Ιστορία Β΄ Λυκείου: Μοντεσκιέ και Τζον Λοκ (επεξεργασία πηγής)

Ιστορία Β΄ Λυκείου: Μοντεσκιέ και Τζον Λοκ (επεξεργασία πηγής)
 
Τα παρακάτω κείμενα αναφέρονται στις απόψεις του Τζον Λοκ και του Μοντεσκιέ αντίστοιχα. Συνδυάζοντας τις ιστορικές σας γνώσεις με τις απαραίτητες πληροφορίες από τα κείμενα που σας δίνονται, να απαντήσετε στα εξής:
α. Πώς ορίζεται το «κράτος» σύμφωνα με τον Τζον Λοκ και ποιο το χρέος κάθε πολιτικού άρχοντα;
β. Ποιες είναι οι τρεις εξουσίες τις οποίες αναφέρει ο Μοντεσκιέ, ποιος κίνδυνος υπάρχει όταν συγκεντρώνονται στο ίδιο πρόσωπο ή πολιτικό σώμα και γιατί;
 
ΚΕΙΜΕΝΟ Α
Το κράτος είναι, κατά την άποψή μου, μία ανθρώπινη κοινωνία που μόνο σκοπό έχει τη διατήρηση και την προώθηση των κοινωνικών αγαθών. Ονομάζουμε κοινωνικά αγαθά τη ζωή, την ελευθερία, τη φυσική ακεραιότητα […]και την κατοχή εξωτερικών αγαθών όπως είναι η γη, τα χρήματα και ούτω καθ’ εξής. Είναι καθήκον του πολιτικού άρχοντα να διατηρεί υγιή και ακέραιη μία δίκαιη κατοχή αυτών των αγαθών που αφορούν την ίδια τη ζωή, για όλο τον πληθυσμό γενικώς και για κάθε ξεχωριστό υπήκοο συγκεκριμένα, μέσα από νόμους που θα ισχύουν με τον ίδιο τρόπο για όλους.
 
Nikola, U., Ανθολογία της φιλοσοφίας, (μτφρ.: Π. Τριαδά), Ενάλιος, Αθήνα 2007, σ. 278
 
ΚΕΙΜΕΝΟ Β
Όταν στο ίδιο πρόσωπο ή στο ίδιο πολιτικό σώμα, που ασκεί την αρχή, η νομοθετική εξουσία είναι ενωμένη με την εκτελεστική, δεν υπάρχει καθόλου ελευθερία γιατί μπορεί ο ίδιος ο μονάρχης[…] να κάνει νόμους τυραννικούς και να τους εφαρμόσει με τρόπο τυραννικό. Επίσης δεν υπάρχει καθόλου ελευθερία, όταν η δικαστική εξουσία δεν χωρίζεται απ’ τη νομοθετική και την εκτελεστική. Αν ήταν συνδεδεμένη με τη νομοθετική, η πίεση πάνω στη ζωή και την ελευθερία των πολιτών θα ήταν αυταρχική, γιατί ο ίδιος ο δικαστής θα ήταν και νομοθέτης. Αν ήταν συνδεδεμένη με την εκτελεστική εξουσία, ο δικαστής θα μπορούσε να έχει τη δύναμη ενός καταπιεστή. Το παν θα χανόταν αν ο ίδιος ο άνθρωπος ή το ίδιο σώμα αρχόντων ή του λαού, ασκούσαν ταυτόχρονα αυτές τις τρεις εξουσίες: δηλαδή, το να νομοθετεί, να εφαρμόζει τις δημόσιες αποφάσεις και να δικάζει τα εγκλήματα, ή τις διαφορές των ιδιωτών.
 
Montesquieu, Το πνεύμα των νόμων, (μτφρ. Γρ. Λιόνης), Αναγνωστίδης, σ. 150
 
Ενδεικτική απάντηση
 
α. Στο χώρο των πολιτικών ιδεών οι διαφωτιστές είχαν ως πρότυπο τους το αγγλικό σύστημα διακυβέρνησης και ήταν θεωρητικά επηρεασμένοι από τον Τζόν Λοκ (1632-1704), έναν από τους σπουδαιότερους προδρόμους του Διαφωτισμού. Ο Λοκ διατύπωσε την αρχή του κοινωνικού συμβολαίου, ότι δηλαδή οι κυβερνήσεις συγκροτούνται βάσει συμφωνίας με το λαό. Η παραβίαση της συμφωνίας αυτής εκ μέρους των κυβερνώντων παρέχει αυτόματα στο λαό το δικαίωμα της αντίστασης και της επανάστασης. Όπως αναλυτικότερα παρουσιάζει τις απόψεις του Λοκ ο Nicola Ubaldo (Κείμενο Α), σύμφωνα με τον φιλόσοφο το κράτος αποτελεί μια κοινωνία ανθρώπων που αποσκοπεί στη διασφάλιση και τη διεύρυνση των κοινωνικών αγαθών, όπως είναι η ζωή, η ελευθερία, η ασφάλεια του ατόμου και η κατοχή υλικών αγαθών, όπως είναι η γη και τα χρήματα. Οφείλει, επομένως, ο εκάστοτε πολιτικός άρχοντας να εξασφαλίζει πώς όλα τα μέλη της κοινωνίας θα έχουν ισότιμη πρόσβαση στα αγαθά αυτά, μέσω της ισονομίας, της όμοιας, δηλαδή, για όλους αντιμετώπιση από τους νόμους.  
 
β. Σημαντικός εκπρόσωπος των πολιτικών ιδεών του Διαφωτισμού ήταν ο Γάλλος Μοντεσκιέ (1698-1755). Στο βιβλίο του με τίτλο Το Πνεύμα των Νόμων διατυπώνει τη θεωρία της διάκρισης των εξουσιών σε νομοθετική, εκτελεστική και δικαστική με στόχο να αποτρέπεται ο κίνδυνος αυταρχικής διακυβέρνησης. Όπως διευκρινίζει ο ίδιος (Κείμενο Β), όταν το ίδιο πρόσωπο ή σώμα κατέχει τόσο τη νομοθετική όσο και την εκτελεστική εξουσία έχει τη δυνατότητα να επιβάλλει όποιον νόμο θέλει, όσο δεσποτικός κι αν είναι αυτός. Εξίσου ανελεύθερη καθίσταται η πολιτεία όταν η δικαστική εξουσία συνδέεται είτε με τη νομοθετική είτε με την εκτελεστική εξουσία. Στην πρώτη περίπτωση διότι ο δικαστής έχοντας και την ιδιότητα του νομοθέτη θα γινόταν αυταρχικός, ενώ στη δεύτερη περίπτωση, αν είχε στη διάθεσή του και την εκτελεστική εξουσία, θα κατείχε πολύ μεγάλη και, κατ’ επέκταση, καταπιεστική δύναμη. Απόλυτη, άλλωστε, θα ήταν η απώλεια της ελευθερίας για τους πολίτες, αν συγκεντρώνονταν και οι τρεις εξουσίες σε ένα πρόσωπο ή πολιτικό σώμα, εφόσον θα είχε πλήρη εξουσία πάνω στους πολίτες.   
Η θεωρία της διάκρισης των εξουσιών άσκησε μεγάλη επίδραση στην πολιτική σκέψη και αποτέλεσε συστατικό στοιχείο των σημαντικότερων πολιτικών και πολιτειακών κειμένων της εποχής (π.χ. της Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη κατά τη Γαλλική Επανάσταση).
 
«Το θέμα προέρχεται και αντλήθηκε από την πλατφόρμα της Τράπεζας Θεμάτων Διαβαθμισμένης Δυσκολίας που αναπτύχθηκε (MIS5070818-Tράπεζα θεμάτων Διαβαθμισμένης Δυσκολίας για τη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, Γενικό Λύκειο-ΕΠΑΛ) και είναι διαδικτυακά στο δικτυακό τόπο του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής (Ι.Ε.Π.) στη διεύθυνση (http://iep.edu.gr/el/trapeza-thematon-arxiki-selida)».