Νεοελληνική Γλώσσα Γ΄ Λυκείου: «Να αναγεννηθεί η σχέση δασκάλου-μαθητή…» (Ερωτήματα Β΄ Θέματος)

Debbie Mcmaster

Νεοελληνική Γλώσσα Γ΄ Λυκείου: «Να αναγεννηθεί η σχέση δασκάλου-μαθητή…» (Ερωτήματα Β΄ Θέματος)
 
     Η δίψα για γνώση και η λαχτάρα για κατανόηση αποτελούν μια μοναδική μάχη και ένα εξαιρετικό ιδεώδες στη ζωή του ανθρώπου, αποτελούν μια αυξανόμενη δύναμη που πηγάζει από την ίδια τη ζωή. Κάτω από αυτό το πρίσμα, ο ρόλος του δασκάλου για το σκοπό αυτό ήταν και παραμένει κυρίαρχος. Κατά συνέπεια, μια κοινωνία που δεν τιμά τους δασκάλους της είναι ελαττωματική και ο δάσκαλος που δεν αντιλαμβάνεται το ρόλο του στη διαμόρφωση της εθνικής κουλτούρας παύει να είναι λειτουργός…
     Το προνόμιο του δασκάλου, κατά τον G. Steiner, είναι: να αφυπνίζει σ’ ένα άλλο ανθρώπινο πλάσμα δυνάμεις και όνειρα που είναι πέρα από τα δικά του, να παρακινεί τους άλλους να αγαπήσουν αυτά που εκείνος αγαπάει και να κάνει το εσωτερικό του παρόν δικό τους μέλλον.
     Το να διδάσκεις με μεράκι σημαίνει να αφυπνίζεις στο μαθητή την αμφιβολία και να τον προγυμνάζεις για τη διαφωνία. Άλλωστε, η δημοκρατία είναι θεσμοθετημένη αμφισβήτηση και διαπλάθεται μέσα από την αγωγή του πολίτη, προσηλωμένη στο δημοκρατικό ιδεώδες που βασίζεται στο διάλογο και τη διαφωνία…
     Ο σφυγμός της διδασκαλίας είναι κατεξοχήν η ικανότητα να πείσεις, υιοθετώντας το διάλογο και ενισχύοντας την άλλη άποψη. Ο δάσκαλος δεν πρέπει να ξεχνάει ότι απευθύνεται στη νόηση, στη φαντασία, στο νευρικό σύστημα και στον εσωτερικό κόσμο του ακροατή του. Συνεπώς καθετί είναι αντικείμενο διδασκαλίας γιατί παρέχει τροφή στη σκέψη.
     Η γνήσια διδασκαλία σημαίνει ξύπνημα και ξάνοιγμα του νου και δεν μπορεί να υπάρξει κοινωνικό ή οικογενειακό σύστημα χωρίς διδασκαλία. Ενεργοποιεί το βίο που δεν μένει ανεξέταστος, δηλαδή το δίκαιο βίο.
     Στην πατρίδα μας ο σεβασμός στο δάσκαλο είναι μια ξεπερασμένη αξία και οι συμπεριφορές των μαθητών στην τυπική εκπαίδευση δίνουν το χαρακτήρα της εποχής μας, που δεν είναι τίποτε άλλο από «εποχή της ανευλάβειας».
     Γιατί συμβαίνει αυτό;
     Η απομάκρυνση από την πατριαρχική σχέση δασκάλου-μαθητή είναι ένας λόγος. Η ανώριμη πολιτικοποίηση των μαθητών, τα ΜΜΕ, η απελευθέρωση και το ξεθώριασμα των αξιών της κοινωνίας μας συμπληρώνει το μαθησιακό περιβάλλον της ανευλάβειας.
     Οι συμπεριφορές της κοινωνίας μας ενσωματώνονται και στην εκπαιδευτική διαδικασία, χωρίς να αφήνουν ανεπηρέαστο και το δάσκαλο. Το αποτέλεσμα είναι εμφανές: το μεράκι στην αποστολή του, σιγά-σιγά, να αποτελεί «απολεσθέν θέλγητρο».
     Έτσι το δίπολο δάσκαλος-μαθητής υπόκειται στην αλλοίωση της σχέσης που είχε σφυρηλατηθεί εδώ και αιώνες, με τα θετικά και τα αρνητικά της στοιχεία. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι την ιστορία της σχέσης δασκάλου-μαθητή τη σκιάζει και ανυπακοή και προδοσία, και από τα δύο μέρη. Πάντως, όσον αφορά στην αφομοίωση της ηθικής στάσης, μόνο η πραγματική ζωή του δασκάλου μπορεί να αποτελέσει το παράδειγμα.
     Τα πράγματα έχουν αλλάξει δραματικά. Άλλοτε, η μνήμη θεωρούνταν (και είναι) η μητέρα των μουσών, το ανθρώπινο χάρισμα που καθιστά εφικτή κάθε μάθηση. Σήμερα ζούμε την εποχή του διαδικτύου που αντιστρατεύεται τη μνήμη. Για τις νέες μορφές μάθησης, που προσφέρουν οι νέες τεχνολογίες, δεν έχουν θέση η πίστη και η προδοσία, η αγάπη και η εξέγερση. Όλα συμβάλλουν στην απώθηση της γοητείας της σκέψης, δηλαδή το να μεταφράζεις την ύπαρξη σαν απεριόριστη ροή σκέψης.
     Η αναγέννηση της σχέσης δασκάλου-μαθητή, σε μια εποχή μετάβασης στην οποία έχει εισέλθει η κοινωνία μας, είναι αναγκαία για τη διαμόρφωση της νέας κουλτούρας που θα ενσωματώνει το παλιό, θα κατανοεί το καινούργιο και θα έχει ανοικτό το βλέμμα σε ένα μέλλον προσδοκιών…
     Το ερώτημα που κυριαρχεί είναι: η χαρισματική αίγλη του εμπνευσμένου δασκάλου θα αντέξει στο χρόνο;
     Η απάντηση, κατά την άποψή μου, είναι ναι, τόσο στις αίθουσες διδασκαλίας όσο και σε όλες τις εκφάνσεις της πολιτικής πράξης. Οι πολιτικοί ηγέτες έχουν ρόλο παιδευτικό, τόσο με το λόγο όσο και με τις στάσεις τους για το «κοινό καλό». Αρκεί να κατανοήσουν ότι η διδασκαλία είναι μια ανοιχτή πρόσκληση στη διορθωτική διαφωνία…
 
Καθηγητής Χρήστος Β. Μασσαλάς-π. Πρύτανης Πανεπιστημίου Ιωαννίνων
Εφημερίδα, Το Βήμα, 24/4/2012
 
Β ΘΕΜΑ
Τα ερωτήματα σχετίζονται με: τον εντοπισμό και την ερμηνευτική προσέγγιση σκοπών, στάσεων, βασικών θέσεων και προθέσεων του/ των συντάκτη/συντακτών των κειμένων, καθώς και την τεκμηρίωση της βασικής ιδέας του κειμένου.
 
Β1.α. Να προσδιορίσετε τις βασικές θέσεις του αρθρογράφου, όπως αυτές καταγράφονται στον πρόλογο του κειμένου.
β. Να διερευνήσετε το πώς η χρήση των ουσιαστικών και των επιθέτων στον πρόλογο ενισχύει την αξία που προσδίδει ο γράφων στις βασικές αυτές θέσεις.
 
Β1.α. Οι βασικές θέσεις του αρθρογράφου, οι οποίες σχηματίζουν, συνάμα, ένα επιχείρημα είναι οι εξής:
Προκείμενες:
- η μεγάλη ανάγκη των ανθρώπων για γνώση και κατανόηση της πραγματικότητας,
-η αξία του ρόλου που διαδραματίζει στην κάλυψη της ανάγκης αυτής ο δάσκαλος,
Διττό συμπέρασμα:
- η ελαττωματικότητα μιας κοινωνίας που δεν τιμά τους δασκάλους της,
- η απώλεια της τιμητικής ιδιότητας του λειτουργού από τους δασκάλους εκείνους που δεν κατανοούν την αληθινή διάσταση του ρόλου τους.
 
Β1.β. Ο αρθρογράφος αξιοποιεί με μεταφορικό τρόπο αρκετά ουσιαστικά και επίθετα -υψηλής συναισθηματικής φόρτισης-, για να τονίσει εμφατικά την ανάγκη των ατόμων για γνώση (δίψα, λαχτάρα, μοναδική μάχη, εξαιρετικό ιδεώδες, δύναμη). Ο μεγάλος αριθμός των σχετικών ουσιαστικών και επιθέτων εξηγείται παράλληλα και από το γεγονός πως στη συνέχεια του άρθρου δεν θα επανέλθει στη βασική αυτή ιδέα, την οποία εκλαμβάνει ως δεδομένη. Από την άλλη, αξιοποιεί από ένα επίθετο ή ουσιαστικό ιδιαίτερης φόρτισης για τις επόμενες βασικές θέσεις του, τις οποίες, άλλωστε, θα παρουσιάσει εκτενέστερα στο άρθρο του. Έτσι, ο ρόλος του δασκάλου χαρακτηρίζεται «κυρίαρχος», η κοινωνία που δεν τιμά τους δασκάλους «ελαττωματική» και ο δάσκαλος που δεν αντιλαμβάνεται το ρόλο του χάνει την ιδιότητα του «λειτουργού».
 
Β2. Ποια είναι η στάση του αρθρογράφου απέναντι στις μορφές μάθησης που προκύπτουν μέσω των νέων τεχνολογιών; Με ποιες γλωσσικές επιλογές / εκφραστικά μέσα δηλώνει τη στάση αυτή;
 
Β2. Ο αρθρογράφος αντικρίζει με αρνητικό τρόπο τις μορφές μάθησης που προκύπτουν από τη χρήση των νέων τεχνολογιών στην εκπαίδευση. Φροντίζει, μάλιστα, να μεταδώσει την αρνητική του αυτή άποψη με τη χρήση ποικίλων γλωσσικών επιλογών και εκφραστικών μέσων, σε μια απόπειρα να ευαισθητοποιήσει ως προς αυτό το ζήτημα τον αποδέκτη.
- Προσωποποιεί τη μνήμη, την οποία παρουσιάζει ως μητέρα των μουσών. Τη χαρακτηρίζει, επίσης, «χάρισμα» μέσω του οποίου καθίσταται εφικτή η διαδικασία της μάθησης.
- Με τη διαδικασία σύγκρισης – αντίθεσης μεταξύ παρελθόντος και παρόντος, τονίζει πως η σύγχρονη εποχή του διαδικτύου «αντιστρατεύεται» τη μνήμη.
- Επισημαίνει πως στις νέες μορφές μάθησης δεν έχουν θέση τα αντιθετικά ζεύγη (πίστη – προδοσία, αγάπη – εξέγερση) που διακρίνουν τη ζωντανή και εξελισσόμενη σχέση μεταξύ δασκάλου και μαθητή.
- Με τη χρήση μεταφορών και παρομοίωσης καταλήγει στο συμπέρασμα πως οι νέες αυτές μορφές μάθησης απωθούν τη «γοητεία» της σκέψης και τη διαδικασία του να «μεταφράζει» κανείς την ύπαρξη «σαν απεριόριστη ροή σκέψης», εφόσον αδρανοποιούν τη μνήμη και τη σκέψη των μαθητών.
 
Τα ερωτήματα σχετίζονται με: την αναγνώριση και την ερμηνευτική προσέγγιση του τρόπου σύνδεσης και οργάνωσης ιδεών, προτάσεων, παραγράφων ή διαφόρων σημειωτικών τρόπων σε ένα κείμενο, αφού λάβουν οι μαθητές και οι μαθήτριες υπόψη το επικοινωνιακό πλαίσιο και τα κοινωνικά συμφραζόμενα.
 
Β3. Στις τέσσερις πρώτες παραγράφους που ακολουθούν τον πρόλογο, ο αρθρογράφος εναλλάσσει το σχήμα ορισμού «είναι», «σημαίνει». Σε τι αποσκοπεί με τη συνεχή αυτή χρήση ορισμών;
 
Β3. Ο αρθρογράφος στις τέσσερις πρώτες παραγράφους ορίζει κατά σειρά τα ξεχωριστά προνόμια των δασκάλων, την αξία του να διδάσκει κανείς με μεράκι, το χαρακτήρα της ζωντανής διδασκαλίας και αλληλεπίδρασης (ο σφυγμός της διδασκαλίας), καθώς και την ουσία της γνήσιας διδασκαλίας. Η χρήση των ορισμών αυτών αποσκοπεί αφενός στο να φανερώσει στο ευρύτερο αναγνωστικό κοινό την ευθύνη, τη δύναμη και την αξία της διδασκαλίας, ώστε να μην υποτιμούν τους δασκάλους, κι αφετέρου να υπενθυμίσει στους ίδιους τους δασκάλους τον πραγματική διάσταση του λειτουργήματός τους. Συνάμα, οι ορισμοί αξιοποιούνται προκειμένου να στηρίξουν/αποδείξουν τις αρχικές αυτές θέσεις του γράφοντος, μιας και μέσω των ορισμών αυτών αναδεικνύεται πληρέστερα το περιεχόμενο των όσων ισχυρίζεται στην εισαγωγική παράγραφο του κειμένου.
 
Β4. Ο αρθρογράφος αξιοποιεί τη χρήση μιας κοινής θεματικής στις εισαγωγικές περιόδους ενός ακόμη πλέγματος παραγράφων. Να τις εντοπίσετε και να αιτιολογήσετε την επιλογή του συγκεκριμένου τρόπου για τη διασφάλιση της μεταξύ τους συνοχής.
 
Β4. Ο αρθρογράφος επιδιώκοντας να εξηγήσει γιατί έχουμε περάσει στην «εποχή της ανευλάβειας» -όπως την αποκαλεί ο Steiner-, θέτει το ερώτημα «Γιατί συμβαίνει αυτό;» και ακολούθως διαμορφώνει τέσσερις παραγράφους στις οποίες εντάσσει τη θεματική της αλλαγής και της αλλοίωσης. Ειδικότερα, η πρώτη παράγραφος εισάγεται με τη φράση «Η απομάκρυνση από την πατριαρχική σχέση δασκάλου-μαθητή», η δεύτερη, με σχήμα λιτότητας, τονίζει πως ο δάσκαλος «επηρεάζεται» από τις νέες συμπεριφορές της κοινωνίας, καθώς αυτές περνούν στην εκπαιδευτική διαδικασία, η τρίτη παράγραφος αναφέρεται στην «αλλοίωση της σχέσης» ανάμεσα στον δάσκαλο και το μαθητή, ενώ η τέταρτη καταγράφει τη «δραματική αλλαγή» που έχει επέλθει στα εκπαιδευτικά πράγματα.
Με την επαναφορά στη θεματική της αλλαγής ο αρθρογράφος κατορθώνει να παρουσιάσει μια πειστική και ακριβή εξήγηση σχετικά με την έλλειψη σεβασμού που σημειώνεται πια απέναντι στο πρόσωπο του δασκάλου, τόσο από τα υπόλοιπα μέλη της κοινωνίας, όσο και από τους μαθητές.
 
Τα ερωτήματα σχετίζονται με: την αξιολόγηση της συνάφειας ιδεών, επιχειρημάτων, τίτλων, υπότιτλων, εικόνων κ.ά. με μια θέση, άποψη ή ζήτημα που θέτει το κείμενο και της αποδεικτικής τους αξίας.
 
Β5. Με ποιες βασικές θέσεις του γράφοντος, θεωρείτε, ότι σχετίζεται ο τίτλος του κειμένου; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας ελέγχοντας τη γλωσσική μορφή του τίτλου.
 
Β5. Η αξιοποίηση της προτρεπτικής υποτακτικής στο πλαίσιο του τίτλου, μέσω της οποίας ο αρθρογράφος ζητά την «αναγέννηση» της ξεχωριστής σχέσης ανάμεσα στον δάσκαλο και το μαθητή, μάς παραπέμπει αφενός στον ιδιαίτερο ρόλο του λειτουργήματος που υπηρετεί ο δάσκαλος και αφετέρου στη σταδιακή υποχώρηση του σεβασμού που του αποδίδεται από το κοινωνικό σύνολο. Ο αρθρογράφος, αν και αφήνει τη δευτερεύουσα πρόταση του τίτλου χωρίς εξάρτηση, οπότε εναπόκειται στον αναγνώστη να ερμηνεύσει αν το ζητούμενο αυτό συνιστά υποχρέωση, αναγκαιότητα ή απλή προσδοκία, μεταδίδει δραστικά το αίτημα για την αναδιαμόρφωση της σχέσης δασκάλου-μαθητή, ώστε η εκπαιδευτική διαδικασία να πραγματώνεται με τον καλύτερο δυνατό τρόπο.
 
Β6. Ο αρθρογράφος παραθέτει τις απόψεις του γνωστού κριτικού λογοτεχνίας G. Steiner στο πλαίσιο της δεύτερης παραγράφου; Ποια θέση επιχειρεί να τεκμηριώσει και κατά πόσο θεωρείτε ότι το επιτυγχάνει.
 
Β6. Με την αξιοποίηση των απόψεων του G. Steiner, ο αρθρογράφος επιδιώκει να αναδείξει την ιδιαίτερη αξία του λειτουργήματος των εκπαιδευτικών. Επιδίωξη που έχει διττό στόχο, καθώς πρωτίστως επιχειρεί να αποκαταστήσει το υπονομευμένο κύρος των δασκάλων στη συνείδηση του αναγνωστικού κοινού, και δευτερευόντως να υπενθυμίσει στους εκπαιδευτικούς την ιδιαίτερη ευθύνη του λειτουργήματός του.
Η τεκμηρίωση της αξίας του λειτουργήματος των εκπαιδευτικών μέσα από τις απόψεις του Steiner επιτυγχάνεται μόνο στο βαθμό που μπορεί να θεωρήσει κανείς πως οι εκπαιδευτικοί έχουν πράγματι τη δυνατότητα να εκπληρώνουν πλήρως την ξεχωριστή τους αποστολή. Ο Steiner, άλλωστε, παρουσιάζει το προνόμιο των δασκάλων σε μια ιδεατή εκδοχή, χωρίς να σχολιάζει κατά πόσο είναι εφικτό να επιτυγχάνονται οι στοχεύσεις αυτές κάθε φορά.
 
Τα ερωτήματα σχετίζονται με: τον εντοπισμό και τη συσχέτιση συγκεκριμένων κειμενικών δεικτών που οργανώνουν το κείμενο ως σημασιοδοτημένη κατασκευή -δηλαδή, οι μαθητές/-τριες να εντοπίζουν μέσα στο κείμενο δείκτες (π.χ. λεξιλόγιο, ρηματικά πρόσωπα, στίξη, εκφραστικά μέσα, τρόπους σύνταξης, κ.ά.) και να αναγνωρίζουν τη λειτουργία τους στο κείμενο.
 
Β7. Με ποια σημεία στίξης επιχειρεί ο αρθρογράφος να διασφαλίσει την ενεργό συμμετοχή του αναγνώστη;
 
Β7. Ο αρθρογράφος αξιοποιεί κατ’ επανάληψη τα αποσιωπητικά στο κείμενό του -στον τίτλο, αλλά και στο τέλος τεσσάρων παραγράφων- καθώς και δύο φορές το ερωτηματικό, απευθύνοντας μέσω αυτών ένα κάλεσμα συμμετοχής στους αναγνώστες του. Η χρήση των αποσιωπητικών, μέσω των οποίων κυρίως επιζητείται η κινητοποίηση της σκέψης και του προβληματισμού στο συγκεκριμένο κείμενο, γίνεται κατά ιδιάζοντα τρόπο, εφόσον τα σημεία στα οποία τίθενται -πλην του τίτλου- δεν υπάρχει κάποια σαφής διαδικασία αποσιώπησης. Το γεγονός αυτό υποδηλώνει πως πρόθεση του γράφοντος είναι να υποδείξει στους αναγνώστες σημεία στα οποία θα μπορούσαν οι ίδιοι να συνεχίσουν περεταίρω τον συλλογισμό του με πρόσθετα επιχειρήματα και ιδέες.
Παρόμοια παρακινητική λειτουργία επιτελούν και τα δύο ερωτηματικά, έστω και αν χρησιμοποιούνται σε ερωτήματα που λαμβάνουν απάντηση από τον γράφοντα, καθώς υπάρχει η μέριμνα να τεθούν στο κλείσιμο παραγράφων, ώστε να δοθεί στον αναγνώστη το έναυσμα να προβληματιστεί κι εκείνος, προτού διαβάσει τις απαντήσεις που δίνει σε αυτά ο συγγραφέας.
 
Β8. Το διαπιστωτικό ύφος του προλόγου υποχωρεί στον επίλογο, όπως αυτό προκύπτει από επιμέρους γλωσσικές επιλογές. Να αιτιολογήσετε τη διαφοροποίηση αυτή.
 
Β8. Στον πρόλογο του κειμένου ο συγγραφέα διατυπώνει τις σκέψεις του με εμφατικό τρόπο και καταλήγει σε συμπεράσματα χωρίς να αφήνει περιθώρια αμφισβήτησης του συλλογισμού του. Θεωρεί δεδομένη την αξία της γνώσης και του διδακτικού έργου, όπως αντιστοίχως και προβληματική την έλλειψη σεβασμού απέναντι στους θεράποντες της διδασκαλίας ή την αδυναμία εκείνων να κατανοήσουν πόσο σημαντικό είναι το λειτούργημά τους. Στον επίλογο, αντιθέτως, όταν έρχεται η στιγμή να απαντήσει σε ένα ερώτημα που αφορά το μέλλον (η χαρισματική αίγλη του εμπνευσμένου δασκάλου θα αντέξει στο χρόνο;), ο γράφων εμφανίζεται λιγότερο βέβαιος και αποφασιστικός στις διατυπώσεις του (κατά την άποψή μου). Η αβεβαιότητα αυτή, ωστόσο, είναι κατανοητή, εφόσον καλείται να εικάσει για το πώς θα εξελιχθούν τα πράγματα στο μέλλον, οπότε δεν θέλει να δώσει την εντύπωση πως είναι απόλυτος, μιας και υπάρχει πάντοτε το ενδεχόμενο να διαψευστεί.
 
Τα ερωτήματα σχετίζονται με: την αξιοποίηση του πλαισίου των κειμένων (κοινωνικού, ιστορικού, πολιτιστικού, του χώρου και του χρόνου) με σκοπό την κατανόηση των λόγων και των ενεργειών των υποκειμένων (ατομικών και συλλογικών) που αναφέρονται στα κείμενα, και των σχέσεων μεταξύ τους.
 
Β9. Τι εννοεί ο αρθρογράφος με τη φράση «η δημοκρατία είναι θεσμοθετημένη αμφισβήτηση»; Να αναπτύξετε τη σκέψη του σε 50-60 λέξεις.
 
Β9. Στο πλαίσιο μιας δημοκρατικής κοινωνίας -για την οποία προετοιμάζει ο δάσκαλος του μαθητές- η αμφισβήτηση είναι όχι μόνο αποδεκτή, αλλά επιδιώκεται κιόλας, εφόσον συνιστά δομικό υλικό της δημοκρατίας. Στη δημοκρατία δεν υπάρχουν απόλυτες απόψεις και τίποτε δεν αποφασίζεται χωρίς διάλογο και αντιπαράθεση μεταξύ διαφορετικών αντιλήψεων και ιδεών. Ο δάσκαλος, επομένως, θα πρέπει να επιδιώκει την αμφισβήτηση των λόγων του και να παρακινεί τους μαθητές σε μια γόνιμη και με σεβασμό τελούμενη αντιπαράθεση.
 
Β10. Η γνήσια διδασκαλία, κατά τον γράφοντα, «ενεργοποιεί το βίο που δεν μένει ανεξέταστος, δηλαδή το δίκαιο βίο». Να εξηγήσετε σε 70-80 λέξεις το νόημα της διαπίστωσης αυτής.
 
Β10. Μέσω της γνήσιας διδασκαλίας -είτε αυτή πραγματώνεται στο πλαίσιο του σχολείου είτε της οικογένειας- οι νέοι αποκτούν επίγνωση της σημασίας που έχει ο έλεγχος των πράξεών τους και κατ’ επέκταση η ανάληψη προσωπικής ευθύνης. Προκειμένου, άλλωστε, να κατορθώσουν οι άνθρωποι να ζήσουν έναν «δίκαιο» βίο, οφείλουν να κατανοούν πως είναι πάντοτε υπόλογοι για τις πράξεις και τις παραλείψεις τους. Η επίγνωση αυτή, μάλιστα, δε θα πρέπει να τους προκαλεί δυσαρέσκεια, εφόσον η συναίσθηση της ηθικής ευθύνης διασφαλίζει τη διατήρηση της αρμονικής κοινωνικής συνύπαρξης. 

Νεοελληνική Γλώσσα Γ΄ Λυκείου: Θέματα & Απαντήσεις Επαναληπτικών Πανελλαδικών 2021

Sheryl Cox

Νεοελληνική Γλώσσα Γ΄ Λυκείου: Θέματα & Απαντήσεις Επαναληπτικών Πανελλαδικών 2021
 
ΚΕΙΜΕΝΟ 1
Το κείμενο είναι απόσπασμα από άρθρο του Βασίλη Καραποστόλη από τον ημερήσιο Τύπο.
 
[…] Γιατί η χαρά να θεωρείται οπωσδήποτε τόσο εχθρική στη δουλειά; Είναι σίγουρο ότι και μέσα στον μόχθο μπορεί να βρεθεί ο σπόρος της χαράς όταν ξέρει, κι όταν μπορεί, ο άνθρωπος να καθοδηγεί τον μόχθο του. Ας τονίσουμε όμως καλύτερα το άλλο σημείο. Το ότι είναι δυνατόν μια ορισμένη ψυχαγωγία να στηρίζει έναν άνθρωπο, ή και έναν λαό, όταν πασχίζει κάτι να φτιάξει. Έχουμε μουσικές και θεάματα που σκορπίζουν την ψυχή, και έχουμε άλλα που τη συγκεντρώνουν. Και αφού τη συγκεντρώσουν, την ανυψώνουν λίγο-λίγο και της δίνουν αυτό που λένε τα παλιά τραγούδια και οι αρχαίοι μύθοι: τα φτερά. Μπορεί λοιπόν να πετάξει ο άνθρωπος ακούγοντας ένα τραγούδι; Και όχι για να δραπετεύσει από τον κόσμο, αλλά για να τον αλλάξει δουλεύοντας με ενθουσιασμό;
     Η απάντηση έρχεται από πολλές μεριές, από το παρελθόν, από ιστορίες, από στίχους, από την εμπειρία, και είναι καταφατική. Αρκεί να θυμηθούμε τον μύθο του Αμφίωνος. Ο Αμφίων κατορθώνει να χτίσει τα τείχη της Θήβας παίζοντας τη λύρα του, ενώ ο αδελφός του Ζήθος αγκομαχά μάταια μεταφέροντας πέτρες. Τι συνέβη; Αυτό που σήμερα δυσκολευόμαστε να φανταστούμε: ο μουσικός ενέπνευσε, ξεσήκωσε τους εργάτες. Εκεί βρισκόμαστε σήμερα. Υπάρχει τόσο μεγάλη ανάγκη για μια ψυχαγωγία που οικοδομεί και τόσο λίγη προσφορά. Ωστόσο, χρειάζεται να την εντοπίσουμε. Όπου ακούγεται ένα τέτοιο σήμα πρέπει να πηγαίνουμε προς τα εκεί. Όπου ακούγεται ένα τραγούδι που δεν μυξοκλαίει, που δεν μεμψιμοιρεί1, που δεν γαλβανίζει2 το μυαλό με ερωτικά ξελιγώματα3 και σάπιους καημούς, ή δεν χασκογελάει για να δείξει ανέμελο, ας δώσουμε την προσοχή μας. Ο ήχος του, τα λόγια του θ’ αρχίσουν να στερεώνουν μέσα μας κάτι που η ολοκλήρωσή του θα εξαρτάται από εμάς. Εμείς, ο καθένας, η χώρα πρέπει να αρχίσει να μαγεύεται από μια λύρα, για να πράξει αυτά που, ασφαλώς, με τη μαγεία και μόνο ποτέ δεν γίνονται.
     Ας γίνουμε χτίστες που σιγοσφυρίζουν, όπως άλλοτε, τονωτικούς σκοπούς. Πότε-πότε ακούγονται τέτοιοι σκοποί. Αν στήσουμε το αυτί, τους ξεχωρίζουμε μέσα στους θορύβους. Δεν λείπουν ευτυχώς μερικοί νεότεροι καλλιτέχνες που προσπαθούν να αντλήσουν από βαθιές πηγές. Μου έρχεται στον νου η φωνή του ηπειρώτη τραγουδιστή και συνθέτη Δημήτρη Υφαντή. Είναι μια φωνή που παίρνει μέσα από τα βάθη του χρόνου στοιχεία για να χτίσει ερείσματα4 στην εξασθενημένη ψυχή. Όπως έκαναν και οι πρόγονοί του, οι πρόγονοί μας, που μάζευαν καπνό, στοίβαζαν το σιτάρι, ύφαιναν στον αργαλειό. Υποστύλωναν τη δουλειά τους με ένα πλέξιμο των φωνών τους. Έτσι ώστε ο ένας να παρηγορεί τον άλλο, να τον ενθαρρύνει και τελικά όλοι μαζί να χαίρονται επειδή είχαν κάτι το απολύτως ζωτικό να φέρουν εις πέρας. Πρέπει να βρούμε μια νέα ψυχαγωγία με έναν τέτοιο προωθητικό προορισμό. Πρέπει η Ελλάδα να μάθει να κουβαλάει τις πέτρες της σαν να έχει στα σπλάχνα της μυριάδες κιθαρωδούς και λυράρηδες. Μυριάδες Αμφίωνες.
------------------------------------------
1 μεμψιμοιρώ = παραπονιέμαι συνεχώς, γκρινιάζω
2 γαλβανίζω = (μτφ.) μεταδίδω ενθουσιασμό / ενδιαφέρον, εξάπτω, οξύνω
3 ξελίγωμα = 1. πείνα, λιγούρα 2. έντονη ερωτική επιθυμία
4 έρεισμα = στήριγμα
 
ΚΕΙΜΕΝΟ 2
Το κείμενο είναι απόσπασμα συνέντευξης της Μαρίας Ευθυμίου στον Μάκη Προβατά.
 
[…] Η συνομιλία με την ιστορία της χώρας μου και η ταύτιση που, εξ αυτού, αισθάνομαι με αυτήν έχουν μετατρέψει τις εμπειρίες μου τις ορειβατικές εντός Ελλάδος σε κορυφαίο οδηγό αισθητικής και μάθησης. Θέλω να πω με αυτό ότι ούτε τα ταξίδια σε διάφορες χώρες που έχω κάνει, ούτε η ορειβατική διάσχιση της Ισλανδίας στην οποία έχω μετάσχει, ούτε το κολύμπι στον Κόλπο των Παγετώνων στην Αλάσκα, σε λίμνη κρατήρα ηφαιστείου στην Καμτσάτκα, στη λίμνη Βαϊκάλη στη Σιβηρία, που έχω αποτολμήσει, δεν μου έχουν προσφέρει εμπειρίες μάθησης και βιωματικής μεταμόρφωσης τόσο δυνατές και συνολικές όσο η πεζοπορία στη χώρα μου. Γιατί τι θα μπορούσε να συγκριθεί με τη διάσχιση της Νέδας στην Πελοπόννησο, του Κρικελοπόταμου και του Πάντα Βρέχει στη Ρούμελη, το ράφτινγκ στα Τζουμέρκα και στον Νέστο – στην Ήπειρο και στη Θράκη, αντίστοιχα; Ή με τη νυχτερινή ανάβαση στην κορυφή του Ταϋγέτου με μόνο φανάρι την πανσέληνο του Αυγούστου;
     Κοντά σ’ αυτά, πάει και το τραγούδι και ο χορός. Τα θεωρώ, κι αυτά, όχι μόνον πηγές χαράς και ένωσης ψυχικής των μετεχόντων, αλλά και πηγές μάθησης – με τη βαθύτερη έννοια του όρου. Έχω στη ζωή μου τραγουδήσει και χορέψει πολύ σε ομάδες ρεμπέτικου, λαϊκού, παραδοσιακού, ελαφρού και έντεχνου ελληνικού τραγουδιού. Και ξένου. Τώρα πια, η φωνή μου, από την πολλή διδασκαλία, έχει αλλοιωθεί, αλλά μέχρι σήμερα, όταν τραγουδώ –και, δόξα τω Θεώ, βρισκόμαστε συχνά η παρέα του τραγουδιού και ξεφαντώνουμε–, αισθάνομαι ότι μετέχω στο άρωμα ζωής των Ελλήνων της Πόλης και της Σμύρνης, των νησιών και των βουνών μας, των λιμανιών και των πόλεών μας. Της Ελλάδας μου. Και ότι ανασταίνεται, μες στο λαρύγγι μου, η ιστορία της, με τρόπο μυσταγωγικό1 και βιωματικό.
     Σαν εσωτερική ερωτική συνομιλία.
------------------------------------------
1 μυσταγωγικό = τελετουργικό
 
ΚΕΙΜΕΝΟ 3
Ντίνος Χριστιανόπουλος, Το σπίτι μας
[Διαγώνιος, τχ. 2 (Μάιος – Αύγουστος 1972), σελ. 131]
 
Ας παίζει το τρανζιστοράκι1, ας μεταδίδει
τη θεία λειτουργία ή παλιές οπερέτες
και τα παντζούρια ας μένουν πάντα ανοιχτά,
τα φώτα ας είναι όλα αναμμένα.
 
Ας δίνει μια επίφαση2 ειρήνης
το ταραγμένο σπίτι μας. Όταν γυρνώ απ’ τη δουλειά
κατάκοπος, ας μην τα βρίσκω όλα
κλειστά και θεοσκότεινα, κι η γριά στο ντιβάνι,
μόλις η πόρτα τρίξει, ν’ αρχινάει τα βογγητά.
 
Όσο αντέχουμε ακόμα τα τραγούδια,
λιγότερο θανάσιμη γίνεται η μουγγαμάρα,
ο θάνατος, θαρρείς, μας τριγυρίζει πιο δειλά.
 
«Προάστια», 1964-1970
------------------------------------------
1 τρανζιστοράκι = φορητό ραδιόφωνο
2 επίφαση = (εδώ) ψευδαίσθηση
 
Θέμα Α
Α1. Να αποδώσετε συνοπτικά το περιεχόμενο της 1ης (Γιατί η χαρά… με ενθουσιασμό;) και της 3ης παραγράφου (Ας γίνουμε χτίστες… Μυριάδες Αμφίωνες.) του Κειμένου 1. (70-80 λέξεις)
Μονάδες 15
 
Ο συγγραφέας εξετάζει τον ρόλο της ψυχαγωγίας και κυρίως της μουσικής στην ανθρώπινη δημιουργία. Η γνήσια ψυχαγωγία στηρίζει την εργασία, καθιστώντας τη πιο ευχάριστη. Παραλλήλως, μάλιστα, εμψυχώνει και ενθαρρύνει τους ανθρώπους στην προσπάθεια αλλαγής του κόσμου. Απαιτείται, ωστόσο, προσεκτική αναζήτηση προκειμένου να εντοπιστεί η εμψυχωτική μουσική μέσα στο πλήθος των θορύβων˙ η μουσική εκείνη που αντλεί το υλικό της από τα βάθη της ψυχής και της παράδοσης, όπως συνέβαινε παλαιότερα, όταν η μουσική στήριζε τη συλλογική προσπάθεια και εργασία των ατόμων.
 
Θέμα Β
Β1. Με βάση τα Κείμενα 1 ή/και 2, να χαρακτηρίσετε τις παρακάτω περιόδους λόγου ως σωστές ή λανθασμένες, γράφοντας στο τετράδιό σας δίπλα στο γράμμα που αντιστοιχεί σε κάθε πρόταση τη λέξη Σωστό ή Λάθος (δεν χρειάζεται να αναφέρετε συγκεκριμένο χωρίο κειμένου):
α. Ο Β. Καραποστόλης στο Κείμενο 1 διακρίνει την ψυχαγωγία από τη διασκέδαση.
β. Σύμφωνα με το Κείμενο 1, η έμπνευση που προσφέρει η μουσική αρκεί από μόνη της να χτίσει έναν καλύτερο κόσμο.
γ. Σύμφωνα με το Κείμενο 1, το τραγούδι ενισχύει το ομαδικό πνεύμα.
δ. Σύμφωνα με το Κείμενο 2, η πεζοπορία στη χώρα της είναι για τη Μ. Ευθυμίου πιο δυνατή βιωματική εμπειρία από τα ταξίδια της σε άλλες χώρες.
ε. Σύμφωνα με το Κείμενο 2, το τραγούδι και ο χορός αποτελούν αποκλειστικά πηγές χαράς και ψυχικής επαφής.
Μονάδες 10
 
α. Σωστό
β. Λάθος
γ. Σωστό
δ. Σωστό
ε. Λάθος
 
Β2. Στο Κείμενο 1 κυριαρχεί το α΄ πληθυντικό πρόσωπο, ενώ στο Κείμενο 2 το α΄ ενικό πρόσωπο. Να εξηγήσετε τις συγκεκριμένες γλωσσικές επιλογές, λαμβάνοντας υπόψη για καθεμία απ’ αυτές την πρόθεση του πομπού και το είδος του κειμένου.
Μονάδες 15
 
Ο συντάκτης του Κειμένου 1 επιλέγει το α΄ πληθυντικό πρόσωπο, επειδή στο άρθρο του επιθυμεί να μειώσει την απόστασή του με τον αναγνώστη-δέκτη, δημιουργώντας μια γέφυρα επικοινωνίας με σκοπό να τον προβληματίσει για την εύρεση ποιοτικών μέσων ψυχαγωγίας. Πιο συγκεκριμένα, η χρήση του α΄ πληθυντικού προσώπου αποπνέει συλλογικότητα και καθολικότητα, καθώς ο συγγραφέας εκφράζει απόψεις που εκπροσωπούν συλλογικές αγωνίες και αναζητήσεις.
Στο Κείμενο 2 γίνεται χρήση του α΄ ενικού προσώπου, επειδή το κείμενο αποτελεί απόσπασμα συνέντευξης, άρα έχει χαρακτήρα προσωπικό, βιωματικό και εξομολογητικό. Η Μ. Ευθυμίου επιθυμεί να εκφράσει τις προσωπικές της εμπειρίες από τα ταξίδια της στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Με το α΄ ενικό πρόσωπο αναδεικνύεται η προσωπικότητά της καθώς και οι απόψεις της για τον ρόλο και την αξία της μουσικής.
 
Β3. α. Στη 2η παράγραφο «Η απάντηση έρχεται… ποτέ δεν γίνονται» του Κειμένου 1, ο συγγραφέας παραθέτει τον μύθο του Αμφίωνος.
Να αναφέρετε δύο διαφορετικούς μεταξύ τους στόχους αυτής της επιλογής του συγγραφέα. (μονάδες 12)
 
-Τεκμηρίωση της άποψης ότι το τραγούδι βελτιώνει τη ζωή μας και μας ενθαρρύνει να αλλάξουμε τον κόσμο, ενίσχυση της πειστικότητας του συντάκτη.
- Αισθητική απόλαυση, λογοτεχνική τέρψη, παραστατικότητα (εικονοπλαστικός λόγος), ζωντάνια, ευχαρίστηση, συγκίνηση.
- Ανάδειξη της ευρυμάθειας, πνευματικής καλλιέργειας του συντάκτη.
- Προσδίδεται κύρος στον συντάκτη.
 
β. Ποια νοηματική σχέση δηλώνουν οι παρακάτω διαρθρωτικές λέξεις / λεκτικά σύνολα του Κειμένου 1, οι οποίες είναι σημειωμένες με έντονη γραφή: Ωστόσο,
Όπως,
Έτσι ώστε (μονάδες 3).
Μονάδες 15
 
Ωστόσο: αντίθεση, εναντίωση
Όπως: σύγκριση, αναλογία
Έτσι ώστε: αποτέλεσμα, συμπέρασμα
 
Θέμα Γ
Γ1. Ποιος είναι ο ρόλος του τραγουδιού στη ζωή του ποιητικού υποκειμένου, σύμφωνα με το Κείμενο 3; Να τεκμηριώσεις την απάντησή σου, αξιοποιώντας τρεις (3) κειμενικούς δείκτες. Πώς λειτουργεί το τραγούδι στις δύσκολες περιστάσεις της δικής σου ζωής; (150-200 λέξεις)
Μονάδες 15
 
Το τραγούδι διαδραματίζει παρηγορητικό ρόλο στη ζωή του ποιητικού υποκειμένου, επιτρέποντάς του να υπομένει ευκολότερα τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει, έστω κι αν μέσω αυτού δεν αλλάζει δραστικά η ζωή του. Με την κατ’ επανάληψη χρήση προτρεπτικής υποτακτικής («ας παίζει, ας μεταδίδει, ας δίνει»), το ποιητικό υποκείμενο δηλώνει την επιθυμία του να ακούγεται μουσική στο σπίτι της οικογένειάς του, ώστε να μην έρχεται καθημερινά αντιμέτωπος με μια καταθλιπτική και μίζερη κατάσταση, όπως αυτό διαφαίνεται από την εικόνα της «γριάς στο ντιβάνι», η οποία μόλις τον ακούει να επιστρέφει «αρχινάει τα βογγητά». Η αίσθηση της ψυχοφθόρας αυτής πραγματικότητας ενισχύεται με την εικόνα των «κλειστών και θεοσκότεινων» δωματίων, την οποία το ποιητικό υποκείμενο επιχειρεί να αντισταθμίσει με τη μουσική και το φως, ώστε να μη βιώνει τόσο έντονα τη συναισθηματική συντριβή της δύσκολης καθημερινότητάς του. Όπως, άλλωστε, δηλώνει με τη χρήση μεταφοράς, χάρη στη μουσική, η «μουγγαμάρα» γίνεται «λιγότερο θανάσιμη» και ο προσωποποιημένος «θάνατος» «τριγυρίζει πιο δειλά» τον ίδιο και την οικογένειά του.
Η μουσική, όπως παρουσιάζεται κι από το ποιητικό υποκείμενο, έχει ανάλογα παρηγορητικό, αλλά και εμψυχωτικό ρόλο στη ζωή μου. Με τη βοήθεια της μουσικής εκτονώνω τις διάφορες ψυχικές εντάσεις που βιώνω και, παράλληλα, λαμβάνω την αναγκαία στήριξη για να επιδίδομαι με καλύτερη διάθεση και προθυμία είτε στη μελέτη είτε σε όποια άλλη εργασία έχω να επιτελέσω.
 
Θέμα Δ
Δ1. Αξιοποιώντας δημιουργικά τα Κείμενα 1 και 2, να γράψεις ένα δικό σου κείμενο (350-400 λέξεις), το οποίο θα αναρτηθεί στο προσωπικό σου ιστολόγιο, με βάση τα παρακάτω ερωτήματα:
α) Με ποια κριτήρια επιλέγεις τα μουσικά σου ακούσματα;
β) Πώς αυτά συμβάλλουν τόσο στη συγκρότηση του εαυτού σου όσο και στην αντίληψή σου για τον κόσμο;
Μονάδες 30
 
Η μουσική της καθημερινότητάς μου
 
     Η σχέση μου με τη μουσική, όπως κάθε έφηβος μπορεί να βεβαιώσει, είναι ιδιαιτέρως στενή, καθώς συνοδεύει σχεδόν κάθε δραστηριότητά μου. Από το πρωινό ξύπνημα, μέχρι τη νυχτερινή μελέτη των μαθημάτων, η μουσική είναι πάντοτε παρούσα, είτε συνδράμοντας στη διασφάλιση της αναγκαίας πνευματικής συγκέντρωσης, είτε προσφέροντας εκτόνωση, είτε παρέχοντάς μου τη συναισθηματική παραμυθία που χρειάζομαι. Λειτουργεί κατ’ αυτό τον τρόπο ως μέσο έκφρασης και πνευματικό ερέθισμα που διαδραματίζει καίριο ρόλο στη συγκρότηση του εαυτού μου, γι’ αυτό και την επιλέγω κάθε φορά με βάση συγκεκριμένα κριτήρια.
     Όπως είναι εύλογο, καταφεύγω σε διαφορετικά μουσικά ακούσματα ανάλογα με τις δραστηριότητες της στιγμής και την ψυχολογική μου διάθεση, οπότε οι μουσικές επιλογές μου δεν περιορίζονται σε ένα μόνο είδος. Επιδιώκω, ωστόσο, τα μουσικά αυτά ακούσματα να πληρούν -ανεξάρτητα από το είδος τους- ορισμένες προϋποθέσεις ποιότητας. Θεωρώ, για παράδειγμα, ανούσιο το να οδηγούμαι στις επιλογές μου με βάση τις επίκαιρες «επιτυχίες» της κάθε περιόδου. Προτιμώ να επιλέγω τραγούδια και μουσικές που έχουν αντέξει στη δοκιμασία του χρόνου, τα οποία έχουν τη δυνατότητα αφενός να μου προσφέρουν ουσιαστική συγκίνηση και αφετέρου να μου μεταδώσουν αξιόλογα μηνύματα και σκέψεις. Δεν θα πρέπει να εκπλήσσει, έτσι, κανέναν το γεγονός ότι αρκετά από τα ακούσματά μου αποτελούν συνθέσεις παλαιότερων δεκαετιών.
     Η μουσική, άλλωστε, συνιστά για μένα μέσο παιδείας και καλλιέργειας, γι’ αυτό και θεωρώ πως της οφείλω σημαντικό μέρος της ταυτότητάς μου. Πολλά από τα αγαπημένα μου τραγούδια κινούνται πέρα από την εγωκεντρική θέαση του εαυτού και αντικρίζουν το άτομο ως μέλος ενός ευρύτερου κοινωνικού συνόλου, η πορεία του οποίου επηρεάζει το άτομο, αλλά επηρεάζεται και από αυτό. Απέκτησα, έτσι, από νωρίς την πεποίθηση πως δεν ζω μόνο για τον εαυτό μου και κατ’ επέκταση πως η διαδρομή μου σε αυτό τον κόσμο οφείλει να λειτουργεί επωφελώς και για τους ανθρώπους γύρω μου. Η αξία αυτή που αναγνωρίζω στο «εμείς», στο πλαίσιο της κοινής μας συνύπαρξης και πορείας, οφείλεται ακριβώς σε μουσικά ακούσματα που δεν αναλώνονται σε εφήμερα ατομικά συναισθήματα της στιγμής, αλλά αποσκοπούν στη συγκρότηση μιας ουσιαστικότερης αντίληψης για τη θέση του ατόμου στον κόσμο. Αν, επομένως, διαθέτω σήμερα την ωριμότητα να επιδιώκω συνεχώς την προσωπική μου βελτίωση, να αναγνωρίζω τη σημασία της υπευθυνότητας και να επιζητώ να προσφέρω ό,τι περισσότερο μπορώ στους συνανθρώπους μου, αυτό αποτελεί, εν μέρει, απότοκο των μουσικών μου επιλογών.  
     Η διαρκής παρουσία της μουσικής στην καθημερινότητά μου θα μπορούσε είτε να αποτελεί έναν ευχάριστο περισπασμό από τις ποικίλες εντάσεις, είτε να διαδραματίζει έναν πιο ουσιαστικό ρόλο. Προσωπικά επέλεξα να την αντικρίζω ως πηγή μάθησης και να την επιλέγω με προσοχή. Δεν δίστασα, έτσι, να ανατρέξω σε παλαιότερες εποχές, αλλά και να συμβουλευτώ πρόσωπα του περιβάλλοντός μου. Θα σας συμβούλευα να αναζητήσετε κι εσείς ακούσματα γνήσιας μουσικής -ψυχικής- εμπειρίας και να αντιληφθείτε τον καίριο παιδαγωγικό τους ρόλο.

Έκθεση Γ΄ Λυκείου: Ενδεικτικό Κριτήριο Αξιολόγησης [Ο μεγάλος χωρισμός]

Kalina Mondzholovska

Έκθεση Γ΄ Λυκείου: Ενδεικτικό Κριτήριο Αξιολόγησης 

Κείμενο I: Ο μεγάλος χωρισμός

Στο παρελθόν, υπήρχαν πολλά πράγματα που μπορούσαν να τα κάνουν μόνο οι άνθρωποι. Σήμερα όμως τα ρομπότ και οι υπολογιστές κοντεύουν να φτάσουν τους ανθρώπους – και σύντομα μπορεί να τους ξεπεράσουν στις περισσότερες εργασίες. Είναι αλήθεια ότι οι υπολογιστές λειτουργούν πολύ διαφορετικά από τους ανθρώπους και φαίνεται απίθανο να εξανθρωπιστούν σύντομα. Πιο συγκεκριμένα, δεν φαίνεται ότι οι υπολογιστές πρόκειται να αποκτήσουν συνείδηση και να αρχίσουν να βιώνουν συναισθήματα και αισθήσεις. Τον τελευταίο μισό αιώνα έγινε τεράστια πρόοδος στη νοημοσύνη των υπολογιστών, αλλά καμία στη συνείδησή τους. Στο βαθμό που μπορούμε να γνωρίζουμε, οι υπολογιστές του 2016 δεν έχουν περισσότερη συνείδηση από τα πρωτότυπα της δεκαετίας του 1950. Ωστόσο, βρισκόμαστε στο χείλος μιας συνταρακτικής επανάστασης. Οι άνθρωποι κινδυνεύουν να χάσουν την οικονομική τους αξία επειδή η νοημοσύνη διαχωρίζεται από τη συνείδηση.

Μέχρι σήμερα, η υψηλή νοημοσύνη πήγαινε πάντα χέρι-χέρι με την ανεπτυγμένη συνείδηση. Μόνο τα ενσυνείδητα όντα μπορούσαν να εκτελέσουν εργασίες που απαιτούν μεγάλη νοημοσύνη, όπως να παίζουν σκάκι, να οδηγούν αυτοκίνητα, να κάνουν διάγνωση ασθενειών ή να εντοπίζουν τρομοκράτες. Ωστόσο, τώρα αναπτύσσουμε νέα είδη μη συνειδητής νοημοσύνης, τα οποία μπορούν να εκτελούν τέτοιες εργασίες πολύ καλύτερα από τους ανθρώπους. Γιατί όλες αυτές οι εργασίες βασίζονται στην αναγνώριση προτύπων, και οι μη συνειδητοί αλγόριθμοι μπορεί σύντομα να ξεπεράσουν τους ανθρώπους σε αυτό το πεδίο.
Οι ταινίες επιστημονικής φαντασίας υποθέτουν γενικά ότι, για να φτάσουν και να ξεπεράσουν οι υπολογιστές την ανθρώπινη νοημοσύνη, θα πρέπει να αναπτύξουν συνείδηση. Αλλά η πραγματική επιστήμη τα λέει αλλιώς. Μπορεί να υπάρχουν πολλοί διαφορετικοί δρόμοι που οδηγούν στην υπερευφυία και μόνο κάποιοι από αυτούς περνούν από τα στενά της συνείδησης. Για εκατομμύρια χρόνια, η οργανική εξέλιξη ταξίδευε αργά στο δρόμο της συνείδησης. Η εξέλιξη μη οργανικών υπολογιστών μπορεί να παρακάμψει εντελώς αυτό το στενό πέρασμα, χαρτογραφώντας μια διαφορετική και πολύ συντομότερη διαδρομή για την υπερευφυία.

Αυτό γεννάει ένα καινοφανές ερώτημα: ποιο από τα δύο είναι πραγματικά σημαντικό, η συνείδηση ή η νοημοσύνη. Για όσο καιρό πήγαιναν χέρι-χέρι, η συζήτηση για τη σχετική τους αξία ήταν απλώς μία διασκεδαστική ασχολία για τους φιλοσόφους. Αλλά στον 21ο αιώνα μετατρέπεται σε επείγον πολιτικό και οικονομικό ζήτημα. Και είναι καλό να συνειδητοποιήσουμε ότι, τουλάχιστον για τους στρατούς και τις εταιρίες, η απάντηση είναι ξεκάθαρη: η νοημοσύνη είναι υποχρεωτική, αλλά η συνείδηση προαιρετική.

Οι στρατοί και οι επιχειρήσεις δεν μπορούν να λειτουργήσουν χωρίς νοημοσύνη, αλλά δεν χρειάζονται τη συνείδηση και τις υποκειμενικές εμπειρίες. Οι συνειδητές εμπειρίες ενός ταξιτζή με σάρκα και οστά είναι απείρως πλουσιότερες από αυτές ενός αυτόνομου αυτοκινήτου, το οποίο δεν αισθάνεται τίποτα. Ο ταξιτζής μπορεί να ακούει μουσική ενώ οδηγεί στους πολυσύχναστους δρόμους της Σεούλ. Ο νους του μπορεί να γεμίζει με δέος καθώς κοιτάζει τον έναστρο ουρανό και συλλογίζεται τα μυστήρια του σύμπαντος. Τα μάτια του μπορεί να γεμίζουν δάκρυα όταν βλέπει την κορούλα του να κάνει τα πρώτα της βήματα. Αλλά το σύστημα δεν τα χρειάζεται όλα αυτά από τον ταξιτζή. Το μόνο που χρειάζεται πραγματικά από αυτόν είναι να πηγαίνει τους επιβάτες από το σημεία Α στο σημείο Β με τη μεγαλύτερη δυνατή ταχύτητα, ασφάλεια και οικονομία. Και το αυτόνομο αυτοκίνητο θα μπορεί σύντομα να τα κάνει όλα αυτά πολύ καλύτερα από έναν άνθρωπο, παρ’ ό,τι δεν μπορεί να ακούσει μουσική ή να νιώσει δέος για τη μαγεία της ύπαρξης. […]

Ορισμένοι οικονομολόγοι προβλέπουν ότι αργά ή γρήγορα οι μη αναβαθμισμένοι άνθρωποι θα είναι εντελώς άχρηστοι. Ρομπότ και τρισδιάστατοι εκτυπωτές αντικαθιστούν ήδη τους εργάτες σε χειρωνακτικές εργασίες όπως η παραγωγή ρούχων – και οι υψηλής νοημοσύνης αλγόριθμοι θα κάνουν το ίδιο στις δουλειές γραφείου.

Yuval Noah Harari, Homo Deus, μτφ. Μιχάλης Λαλιώτης, Αλεξάνδρεια, 2015

Κείμενο II: «Τα ρομπότ θα συμβιώνουν με τους ανθρώπους»

Ο καθηγητής κ. Τραχανιάς μίλησε για το μέλλον της ρομποτικής:

- Θα χαρακτηρίζατε την εξέλιξη της ρομποτικής στις μέρες μας ραγδαία;

«Ναι, η εξέλιξη είναι ραγδαία, αλλά το σημαντικό που πρέπει κανείς να τονίσει είναι πως δεν αφορά μόνο τη ρομποτική αλλά και πολλούς άλλους τεχνολογικούς τομείς, οι οποίοι επηρεάζουν αυτή και επηρεάζονται από αυτή.

Για παράδειγμα υπάρχει ραγδαία εξέλιξη στην τεχνολογία των αισθητήρων. Εφόσον όλα τα ρομποτικά συστήματα έχουν ανάγκη από αισθητήρες για να προχωρήσουν, είναι ευκόλως κατανοητό πως η εξέλιξη αυτή βοηθάει πάρα πολύ τη ρομποτική. Το ίδιο ισχύει και για τους επεξεργαστές. Τα ρομπότ για να κάνουν τη δουλειά τους, πρέπει να επεξεργάζονται γρήγορα την πληροφορία, οπότε κι αυτό βοηθάει πάρα πολύ στην ρομποτική. Η εξέλιξη της είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με όλους τους τομείς της τεχνολογίας και παρουσιάζουν ταυτόχρονη ραγδαία εξέλιξη».

- Ποια είναι τα πιο πρόσφατα επιτεύγματα της ρομποτικής;

«Υπάρχουν σημαντικά επιτεύγματα σε πολλές διαφορετικές πτυχές της ρομποτικής.

Για παράδειγμα ως επίτευγμα θα μπορούσε να χαρακτηρίσει κανείς την πολύ μεγάλη σμίκρυνση στα ρομποτικά συστήματα. […]

Άλλα επιτεύγματα στον τομέα των ρομποτικών συστημάτων είναι τα ρομποτικά συστήματα που αλληλεπιδρούν με τον άνθρωπο, συνεργάζονται μαζί του. Υπάρχουν για παράδειγμα ρομποτικά συστήματα τα οποία μπορούν να χειριστούν κάποιο μηχάνημα από κοινού με κάποιον άνθρωπο.

- Πού θα μπορούσαν αυτά να χρησιμοποιηθούν;

«Ένας απώτερος στόχος της ρομποτικής είναι τα συμβιωτικά ρομποτικά συστήματα. Ρομπότ ικανά να συμβιώνουν σε ανθρώπινες κοινωνίες. Συνεπώς θα πρέπει να είναι ικανό το ρομπότ να ακολουθήσει τον άνθρωπο είτε σε έναν περίπατο στο βουνό είτε σε ένα χωράφι, σε οποιοδήποτε κακοτράχαλο έδαφος. Πρέπει λοιπόν να είναι σε θέση να τρέξει, να βαδίσει όπως οι άνθρωποι. Τέτοια συστήματα δεν έχουν τεθεί σε εφαρμογή, και δεν αναμένεται να γίνει κάτι τέτοιο αύριο μεθαύριο. Το να τεθούν όμως είναι αποκλειστικά θέμα χρόνου».

- Πόσο απέχουν από την πραγματικότητα τα ρομπότ που αναφέρατε προηγουμένως τα οποία θα είναι ικανά να συμβιώνουν με ανθρώπους και να αναπτύσσουν σχέσεις; Σε ποιο στάδιο δηλαδή θα λέγαμε πως βρίσκεται σήμερα η τεχνητή νοημοσύνη;

«Η τεχνητή νοημοσύνη εμπλέκεται σίγουρα σε αυτού του είδους τα ρομποτικά συστήματα που αναφέρθηκαν. Για να καταφέρουν τα ρομπότ να αλληλεπιδρούν με όρους ανθρώπινους και όχι τεχνητούς, δηλαδή όπως εμείς επικοινωνούμε με τους άλλους, προφανώς απαιτείται ένα είδος τεχνητής νοημοσύνης. Δεν γίνεται διαφορετικά. Σε αντίθετη περίπτωση μιλάμε για συγκεκριμένου τύπου εντολές, πράγμα το οποίο δεν αποτελεί ιδιαίτερη εξέλιξη. Σκοπός των επιστημόνων είναι να φτάσουν τα ρομπότ στο σημείο να επικοινωνούν με τους ανθρώπους, όπως εμείς με τους συνανθρώπους μας. Αυτό συνεπάγεται πως το ρομποτικό σύστημα πρέπει το ίδιο να μπορεί να κατανοήσει τι λέμε, τι του δείχνουμε, τι το προστάζουμε να κάνει, άρα μιλάμε για τεχνητή νοημοσύνη. Αυτό θα μπορούσαμε να πούμε πως είναι το σημείο που η ρομποτική έχει μείνει πίσω σε σχέση με άλλους τομείς. Υπάρχουν εξελίξεις αλλά είναι πολύ πιο αργές».

- Συνεπώς είναι πιθανό τα ρομπότ στο μέλλον να αντικαταστήσουν τον άνθρωπο;

«Ο όρος “αντικαταστήσει”, τουλάχιστον για σήμερα, νομίζω πως δεν είναι απλώς τραβηγμένος, ανήκει στη σφαίρα της φαντασίας. […]

Για να καταλάβετε όμως πόσο απέχουμε, αν κάποιος ήταν σε θέση να ποσοτικοποιήσει την ομοιότητα της σημερινής ρομποτικής νοημοσύνης με την ανθρώπινη, πράγμα αδύνατον κατά βάση, το ποσοστό της αντίληψης των ρομποτικών συστημάτων είναι 2% ή 3% κοντά στην ανθρώπινη, κι ίσως αυτό είναι ένα μεγάλο νούμερο. Ακόμα απέχουμε πάρα πολύ και οι ρυθμοί με τους οποίους σημειώνεται η πρόοδος στο συγκεκριμένο τομέα είναι πολύ χαμηλοί».

Μέρος της Συνέντευξης στη Νίκη Παπάζογλου του Πάνου Τραχανιά, καθηγητή του Πανεπιστημίου της Κρήτης και Επικεφαλής του Εργαστηρίου Υπολογιστικής Όρασης και Ρομποτικής του ΙΤΕ. (2014)  

Κείμενο III: Πρόσθεσις

Αν ευτυχής ή δυστυχής είμαι δεν εξετάζω.

Πλην ένα πράγμα με χαράν στον νου μου πάντα βάζω —

που στην μεγάλη πρόσθεσι (την πρόσθεσί των που μισώ)

που έχει τόσους αριθμούς, δεν είμ’ εγώ εκεί

απ’ τες πολλές μονάδες μια. Μες στ’ ολικό ποσό

δεν αριθμήθηκα. Κι αυτή η χαρά μ’ αρκεί.

Κ. Π. Καβάφης, Κρυμμένα Ποιήματα, Εκδόσεις Ίκαρος

ΘΕΜΑ Α

Να αποδώσετε με συνοπτικό τρόπο (70-90 λέξεις) τις απόψεις του συγγραφέα (Κείμενο I) σχετικά με το δίπολο εννοιών: νοημοσύνη-συνείδηση.

Μονάδες 15

ΘΕΜΑ Β

1^ο Ερώτημα

1.α. Με ποιον τρόπο οργανώνει ο συγγραφέας του Κειμένου I το επιχείρημα της 2^ης παραγράφου;

Μονάδες 5

1.β. Ποια απάντηση δίνει ο συγγραφέας (Κείμενο I) στο ερώτημα που θέτει στην 4^η παράγραφο; Με ποιους τρόπους (γλωσσικές επιλογές, εκφραστικά μέσα κ.ά.) επιχειρεί να τονίσει τη σημασία αυτής της απάντησης στο πλαίσιο της 5^ης παραγράφου;

Μονάδες 10

2^ο Ερώτημα

Πώς υπηρετεί την οργάνωση του Κειμένου I η καταληκτική διαπίστωση της 1^ης παραγράφου και τι αντίκτυπο έχει η διαπίστωση αυτή στον αναγνώστη;

Μονάδες 10

3^ο Ερώτημα

Να συγκρίνετε τα Κείμενα I και II ως προς τις απόψεις που εκφράζουν σχετικά με τη νοημοσύνη και τις πιθανές δυνατότητες των ρομπότ/υπολογιστών.

Μονάδες 15

ΘΕΜΑ Γ

Ποιο είναι το θέμα του ποιήματος (Κείμενο III); Ποια είναι η δική σας άποψη σχετικά με αυτό; (150-200 λέξεις)

Μονάδες 15

ΘΕΜΑ Δ

Σε ένα άρθρο, το οποίο θα αναρτηθεί στην ιστοσελίδα του σχολείου σας, να παρουσιάσετε τις εξελίξεις σχετικά με τις δυνατότητες των ρομπότ/υπολογιστών (Κείμενο I) που ενδέχεται να επηρεάσουν τις εργασιακές προοπτικές των ανθρώπων. Ακολούθως να διατυπώσετε τη δική σας άποψη για το ποιες οφείλουν να είναι οι άμεσες ενέργειες κρατών και πολιτών, ώστε να ελαχιστοποιηθούν στο μέλλον οι όποιες αρνητικές επιπτώσεις των εξελίξεων αυτών. (350 λέξεις)

Μονάδες 30

Ενδεικτικές Απαντήσεις Κριτηρίου

ΘΕΜΑ Α

Μολονότι μέχρι σήμερα η συνείδηση θεωρούταν αναγκαίος όρος για την απόκτηση υψηλής νοημοσύνης, διασφαλίζοντας την υπεροχή των ανθρώπων σε απαιτητικούς εργασιακούς τομείς, τα δεδομένα έχουν πλέον αλλάξει. Η ανάπτυξη μη συνειδητής νοημοσύνης υποδεικνύει πως η επίτευξη της «υπερευφυίας» δεν συνδέεται κατ’ ανάγκη με τη συνείδηση. Είναι προφανές, άλλωστε, πως για την εκτέλεση αρκετών εργασιών αναγνώρισης προτύπων, είναι απαραίτητη μόνο η νοημοσύνη. Ως εκ τούτου, τα ρομπότ κι οι υπολογιστές, παρά το γεγονός ότι δεν έχουν συνειδητές εμπειρίες, μπορούν να ξεπεράσουν σε επαγγελματική ικανότητα τους ανθρώπους και, άρα, να τους αντικαταστήσουν.     

[Λέξεις: 90]

ΘΕΜΑ Β

1^ο Ερώτημα

1.α. Ο συγγραφέας αρχικά καταγράφει τα δεδομένα που ίσχυαν «μέχρι σήμερα», τη στενή διασύνδεση, δηλαδή, της υψηλής νοημοσύνης με την ανεπτυγμένη συνείδηση, τεκμηριώνοντας τη σχετική αναφορά με παραδείγματα εργασιών που μπορούσαν να εκτελέσουν μόνο οι άνθρωποι, όπως το να παίζουν σκάκι, να οδηγούν αυτοκίνητα, να κάνουν διάγνωση ασθενειών ή να εντοπίζουν τρομοκράτες.

Ακολούθως παρουσιάζει την ανατροπή των δεδομένων που έχει προκύψει λόγω της ανάπτυξης νέων ειδών μη συνειδητής νοημοσύνης, και οδηγείται στο συμπέρασμα πως οι «μη συνειδητοί αλγόριθμοι» ενδέχεται να ξεπεράσουν σε αποτελεσματικότητα τους ανθρώπους.

Το συμπέρασμά του αυτό το αιτιολογεί με τη διαπίστωση πως τέτοιου είδους εργασίες βασίζονται στην αναγνώριση προτύπων, στην οποία οι μη συνειδητοί αλγόριθμοι υπερέχουν. 

1.β. Στο ερώτημα ποιο είναι επί της ουσίας σημαντικό, η συνείδηση ή η νοημοσύνη, ο συγγραφέας απαντά πως από την οπτική των στρατών και των εταιριών τα πράγματα είναι ξεκάθαρα: «η νοημοσύνη είναι υποχρεωτική, αλλά η συνείδηση προαιρετική».

Στη συνέχεια, προκειμένου να καταστήσει σαφή τη σημασία του γεγονότος ότι πλέον η συνείδηση -το προνόμιο των ανθρώπων- δεν αποτελεί αναγκαίο στοιχείο για την εκτέλεση συγκεκριμένων εργασιών, προχωρά στη σύγκριση ενός ταξιτζή μ’ ένα αυτόνομο αυτοκίνητο. Με απώτερο στόχο να τονίσει πως η συντριπτική υπεροχή του ταξιτζή σε επίπεδο συνείδησης είναι εντελώς αδιάφορη, αφού το αυτόνομο αυτοκίνητο υπερέχει σε όσα έχουν πραγματική σημασία για το σύστημα (ταχύτητα, ασφάλεια, οικονομία) επιστρατεύει τη χρήση συγκινησιακής γλώσσας και αξιοποιεί στοιχεία περιγραφής και αφήγησης.

Ειδικότερα, με τη χρήση μεταφορών (ο νους του γεμίζει με δέος, μαγεία της ύπαρξης), περιγραφής (τα μάτια του γεμίζουν δάκρυα) και αφήγησης (βλέπει την κορούλα του να κάνει τα πρώτα της βήματα / ακούει μουσική ενώ οδηγεί στους πολυσύχναστους δρόμους της Σεούλ / καθώς κοιτάζει τον έναστρο ουρανό και συλλογίζεται τα μυστήρια του σύμπαντος), επιχειρεί να αναδείξει τα ιδιαίτερα εκείνα στοιχεία που συνιστούν την ανθρώπινη φύση και καθιστούν τον άνθρωπο ένα ασύγκριτα υπερέχον δημιούργημα, μόνο και μόνο για να δηλώσει μέσω μιας αντίθεσης πως όλα αυτά είναι τελικά ασήμαντα: «Αλλά το σύστημα δεν τα χρειάζεται όλα αυτά από τον ταξιτζή».

Η τελική υπεροχή του αυτόνομου αυτοκινήτου καταγράφεται μ’ ένα επιχείρημα, στο πλαίσιο του οποίου η κυριολεκτική χρήση της γλώσσας διαπλέκεται με τη μεταφορική μέσω μιας εναντίωσης: «Και το αυτόνομο αυτοκίνητο θα μπορεί σύντομα να τα κάνει όλα αυτά πολύ καλύτερα από έναν άνθρωπο, παρ’ ό,τι δεν μπορεί να ακούσει μουσική ή να νιώσει δέος για τη μαγεία της ύπαρξης.»

2^ο Ερώτημα

Η καταληκτική διαπίστωση της 1^ης παραγράφου: «Οι άνθρωποι κινδυνεύουν να χάσουν την οικονομική τους αξία επειδή η νοημοσύνη διαχωρίζεται από τη συνείδηση», προκαλεί εύλογη ανησυχία στον αναγνώστη, εφόσον αναφέρεται σε μια εξέλιξη ιδιαιτέρως αρνητική για τις επαγγελματικές προοπτικές των ανθρώπων. Κινητοποιεί κατ’ αυτό τον τρόπο το ενδιαφέρον τους, καθώς, εύλογα, επιθυμούν να κατανοήσουν πώς αιτιολογείται ο κίνδυνος αυτός.

Σε ό,τι αφορά τη συνολική οργάνωση του κειμένου η διαπίστωση αυτή αποτελεί την κύρια αποδεικτέα θέση και, άρα, το βασικό θέμα του κειμένου. Κατά συνέπεια οι παράγραφοι που ακολουθούν έχουν ως κύρια λειτουργία την τεκμηρίωση της διαπίστωσης αυτής. Γεγονός που διασφαλίζει την εσωτερική συνοχή του κειμένου, αφού κάθε επόμενο τεκμήριο και επιχείρημα συνδέεται με αυτόν τον ισχυρισμό του γράφοντος.

3^ο Ερώτημα

Οι θέσεις που διατυπώνουν οι δύο συγγραφείς σχετικά με τη νοημοσύνη των ρομπότ/υπολογιστών και κατ’ επέκταση των πιθανών δυνατοτήτων τους είναι αντίθετες μεταξύ τους, κυρίως διότι εξετάζουν το ίδιο ζήτημα από διαφορετική οπτική. Έτσι, ενώ ο Πάνος Τραχανιάς συγκρίνοντας τη νοημοσύνη των ρομπότ με αυτή των ανθρώπων -στο βαθμό, όπως τονίζει, που μια τέτοια σύγκριση μπορεί να γίνει- επισημαίνει πως το ποσοστό αντίληψης των ρομπότ προσεγγίζει μόλις στο 2% ή 3% την ανθρώπινη αντίληψη, ο Yuval Noah Harari προδικάζει πως σύντομα, χάρη στο διαχωρισμό της νοημοσύνης από τη συνείδηση, τα ρομπότ θα ξεπεράσουν σε αποτελεσματικότητα τους ανθρώπους, οδηγούμενα στην υπερευφυία.

Αν κι οι δύο συγγραφείς συμφωνούν πως ο εξανθρωπισμός των ρομπότ είναι, αν όχι ανέφικτος, τουλάχιστον κάτι που θα αργήσει πάρα πολύ να συμβεί, εξετάζουν κατόπιν υπό διαφορετικό πρίσμα τη νοημοσύνη και τις δυνατότητές τους. Ειδικότερα, ο Yuval Noah Harari επισημαίνει πως σε ό,τι αφορά τις εργασίες εκείνες που βασίζονται στην αναγνώριση προτύπων, όπως είναι η οδήγηση ή η διάγνωση ασθενειών, οι μη συνειδητοί αλγόριθμοι θα είναι σύντομα σε θέση να ξεπεράσουν τους ανθρώπους. Άλλωστε, το ζητούμενο πλέον είναι η ανάπτυξη της μη συνειδητής νοημοσύνης, μιας κι υπάρχουν πολλοί τομείς στους οποίους η ικανότητα της συνείδησης κρίνεται περιττή. Από την άλλη πλευρά, ωστόσο, ο Πάνος Τραχανιάς δίνει μεγαλύτερη σημασία στη δυνατότητά τους να επικοινωνούν αυτοτελώς με τους ανθρώπους, εξετάζει δηλαδή το κατά πόσο είναι σε θέση τα ρομπότ να «κατανοούν» τα όσα τους λένε οι άνθρωποι και να αντιδρούν κατά τρόπο αυτόνομο σε τέτοιου είδους ερεθίσματα, τονίζοντας πως ως προς αυτό το ζητούμενο τα ρομπότ βρίσκονται ακόμη σε πολύ μικρό επίπεδο εξέλιξης. Από τη δική του οπτική η ικανότητα των ρομπότ να εκτελούν συγκεκριμένες κάθε φορά εντολές δεν συνιστά κάποια αξιοσημείωτη εξέλιξη.

ΘΕΜΑ Γ

Το θέμα του κειμένου συνδέεται με τη συνειδητή προσπάθεια και ανάγκη ορισμένων ανθρώπων να διατηρήσουν ακέραια την αυτονομία της προσωπικότητάς τους, ώστε να μην προστεθούν κι εκείνοι στην απρόσωπη «μάζα» που τείνει να εξομοιώνεται και να υιοθετεί κοινά χαρακτηριστικά και αντιλήψεις. Η αλληγορική αυτή πρόσθεση των ανθρώπων, που τόσο μισεί το ποιητικό υποκείμενο, δεν είναι παρά η γεμάτη φόβο για το διαφορετικό και το καινοφανές προσπάθεια των περισσότερων κοινωνιών να οδηγούν τους πολίτες σε μια προκαθορισμένη και όσο γίνεται εξομοιωμένη θέαση των πραγμάτων. Το τίμημα, ωστόσο, της αυτόνομης πορείας και της με κάθε κόστος κατίσχυσης της προσωπικής επιλογής δεν είναι μικρό ή αμελητέο. Το ποιητικό υποκείμενο, πάντως, δεν εξετάζει το κατά πόσο είναι ευτυχής ή δυστυχής, αλλά το σθένος που επέδειξε κατά τη διάρκεια της ζωής του, ώστε να αποφύγει το να καταμετρηθεί κι εκείνος στη μεγάλη πρόσθεση, όπως εμφατικά την παρουσιάζει με τις εκφράζεις που δηλώνουν πλήθος («τόσους αριθμούς», «πολλές μονάδες»). Το ποιητικό υποκείμενο πιθανά δεν κατόρθωσε να γνωρίσει την ευτυχία εκείνη που προσφέρει στο άτομο η επίγνωση της αποδοχής από τους άλλους. Κατόρθωσε, όμως, να διατηρήσει την ανεξαρτησία του κι αυτό, όπως διαφαίνεται από τη σχετική επανάληψη, του παρέχει βαθιά ικανοποίηση («με χαράν», «αυτή η χαρά μ’ αρκεί»).

Κατά τη γνώμη μου η απόφαση ενός ατόμου να μην υποκύπτει στις πιέσεις της κοινωνικής νόρμας προκειμένου να ευχαριστήσει τους άλλους, συνιστά μια καίρια πράξη αυτοσεβασμού. Είναι, θεωρώ, σημαντικό να αντιστέκεται κανείς στο δέλεαρ της κοινωνικής αποδοχής, ώστε να αποφεύγει το σημαντικό κόστος του να ζει ανειλικρινώς και με συνεχείς συμβιβασμούς εις βάρος των προσωπικών του απόψεων και  αντιλήψεων.  

ΘΕΜΑ Δ

Εργασιακός στίβος… ολοένα και λιγότερο «ανθρώπινος»!

    Οι διαρκώς εξελισσόμενες δυνατότητες των ρομπότ και η επέκταση του αυτοματισμού στην παραγωγική διαδικασία προσφέρουν σημαντικές ευκαιρίες οικονομικής ανάπτυξης στις χώρες εκείνες που σπεύδουν να αξιοποιήσουν τα νέα τεχνολογικά επιτεύγματα. Συνάμα, όμως, αποτελούν δυσοίωνο προάγγελο για μια ενδεχόμενη αύξηση της ανεργίας, αν οι εργαζόμενοι δεν προσαρμοστούν γρήγορα στα νέα δεδομένα.

    Με την επιστήμη να στρέφει πλέον την προσοχή της στην τελειοποίηση των ρομποτικών συστημάτων σε τομείς που βασίζονται κυρίως στην αναγνώριση προτύπων, όπως είναι για παράδειγμα η οδήγηση ή ακόμη κι η διάγνωση ασθενειών, πολλά επαγγέλματα ενδέχεται να περάσουν σύντομα στη «δικαιοδοσία» των ρομπότ. Δοθέντος, άλλωστε, ότι αρκετές εργασίες μπορούν να εκτελεστούν ασφαλέστερα και ταχύτερα από ρομποτικά συστήματα, έστω κι αν αυτά δεν διαθέτουν ανθρώπινη συνείδηση, είναι πια θέμα χρόνου να αρχίσει η συστηματική τους εκμετάλλευση, ώστε να διασφαλιστεί τόσο η οικονομικότερη, όσο κι η πιο αποτελεσματική διεκπεραίωση ανάλογων εργασιών. Φαίνεται, μάλιστα, πως ακόμη κι επαγγέλματα που άλλοτε έμοιαζαν ασφαλή από την «επέλαση» των ρομπότ, ενδέχεται να βρεθούν στη διάθεση των νέων αλγόριθμων υψηλής νοημοσύνης.

    Η πραγματικότητα αυτή οφείλει να κινητοποιήσει τόσο τους κρατικούς φορείς, όσο και τους ίδιους τους πολίτες, προκειμένου να αποφευχθεί μια σημαντική κλιμάκωση της ανεργίας στο άμεσο μέλλον. Χρειάζεται αφενός έγκυρη ενημέρωση των νέων σχετικά με τα επαγγέλματα υψηλής μελλοντικής ζήτησης, όπως και για εκείνα που είναι πιο επισφαλή, ώστε μέσω των επιλογών τους να διασφαλίζουν μια -όσο γίνεται- ασφαλέστερη επαγγελματική αποκατάσταση, κι αφετέρου διαρκής επικαιροποίηση των προγραμμάτων σπουδών στα σχολεία, στα πανεπιστήμια και στα κέντρα επαγγελματικής κατάρτισης, προκειμένου οι νέοι να αποκτούν εγκαίρως τις πλέον σύγχρονες γνώσεις στους τομείς υψηλής ζήτησης. Είναι προφανές, άλλωστε, πως οι νέες αυτές τεχνολογίες θα δημιουργήσουν καινούριους τομείς απασχόλησης που θα σχετίζονται με τον έλεγχο, τη διαμόρφωση και τη συντήρησή τους.

    Επιπροσθέτως, η πολιτεία οφείλει να μεριμνά για την έγκαιρη ενημέρωση των πολιτών καθώς και για τη διασφάλιση των κατάλληλων συνθηκών κατάρτισης, προκειμένου οι εργαζόμενοι να μην αιφνιδιάζονται από τις αλλαγές στον επαγγελματικό τους τομέα. Επικουρικά ως προς αυτό θα λειτουργήσει κι η καλλιέργεια της προσαρμοστικότητας των νέων, ώστε να είναι ικανοί να επανασχεδιάζουν το μέλλον τους και  να προσαρμόζονται γρήγορα στις κάθε είδους αλλαγές.

    Οι αλλαγές, βέβαια, που θα προκύψουν από την επέκταση της αξιοποίησης των ρομποτικών συστημάτων, θα προσφέρουν μακροπρόθεσμα υψηλότερης ποιότητας υπηρεσίες στους πολίτες, βελτιώνοντας κατά πολύ την καθημερινότητά τους. Χρειάζεται, ωστόσο, η κατάλληλη προσοχή, ώστε να αποσοβηθεί το ενδεχόμενο μιας εργασιακής κρίσης μέχρι να επιτευχθεί εκ νέου η σχετική ισορροπία στους τομείς απασχόλησης.

[Λέξεις: 403]