Ν. Γλώσσα Γ΄ Λυκείου: Παραδείγματα οργάνωσης επιχειρημάτων

Ν. Γλώσσα Γ΄ Λυκείου: Παραδείγματα οργάνωσης επιχειρημάτων
 
Η έννοια του επιχειρήματος στην πιο απλή του μορφή συνίσταται στην ύπαρξη ενός βασικού ισχυρισμού και στην αιτιολόγηση/τεκμηρίωση αυτού από τον γράφοντα. Στο πλαίσιο ενός κειμένου, όμως, ο εντοπισμός των επιχειρημάτων δεν αποτελεί πάντοτε μια απλή διαδικασία, διότι ενδέχεται αυτά να είναι ιδιαίτερα εκτενή ή τα βασικά τους συστατικά στοιχεία να διανθίζονται με διευκρινίσεις και σχόλια, τα οποία καθιστούν δυσχερέστερο τον εντοπισμό της βασικής τους δομής.
 
Παραδείγματα επιχειρημάτων
 
1. Τα τελευταία χρόνια, παρατηρείται ολοένα αυξανόμενο ενδιαφέρον για την πιθανή σχέση μεταξύ της έκθεσης στη φύση και της δημόσιας υγείας. Το αυξημένο αυτό ενδιαφέρον οφείλεται αφενός στην ταχεία παγκόσμια δυναμική αστικοποίηση που προκαλεί σημαντική ανησυχία για τη μείωση της επαφής με φυσικούς χώρους πράσινου και για τη μεταβολή του χαρακτήρα της επαφής με τη φύση, και αφετέρου στη διαθεσιμότητα νέων απομακρυσμένων τεχνικών που επιτρέπει την ποσοτικοποίηση των πράσινων χώρων μέσω δορυφορικών εικόνων. Έτσι, ακόμα και στις αστικοποιημένες περιοχές, υπάρχουν χώροι πράσινου, όπως τα πάρκα τα γήπεδα, τα δέντρα στους δρόμους και τα λιβάδια, και για το λόγο αυτό, εξετάζεται η τυχόν επίδραση ακόμα και των μικρών αυτών σχετικών χώρων πράσινου και φύσης στην υγεία των πολιτών που διαμένουν στα αστικά περιβάλλοντα.
Σιάτου Ευανθία
 
Βασικός ισχυρισμός: Ο βασικός ισχυρισμός της γράφουσας, όπως καταγράφεται στη θεματική περίοδο, είναι πως έχει ενισχυθεί το ενδιαφέρον για το πώς η έκθεση στη φύση επηρεάζει τη δημόσια υγεία. Ο ισχυρισμός αυτός, ωστόσο, συγκεκριμενοποιείται στην πορεία, εφόσον διευκρινίζεται πως αφορά κυρίως τα αστικά περιβάλλοντα και την επίδραση που ασκούν στην υγεία έστω και οι μικροί χώροι πρασίνου που υπάρχουν σε αυτά.
Αιτιολόγηση ισχυρισμού: Ο ισχυρισμός σχετικά με το αυξημένο ενδιαφέρον για την επίδραση της επαφής με τη φύση στην υγεία προκύπτει ως αποτέλεσμα δύο επιμέρους αιτιών. Από τη μία, η αύξηση της αστικοποίησης έχει μειώσει την επαφή με τη φύση, οπότε ενισχύεται η ανησυχία για τις επιπτώσεις αυτής της μείωσης και, από την άλλη, η αξιοποίηση νέων τεχνολογιών καθιστά εφικτή την καταγραφή μέσω δορυφορικών εικόνων ακόμη και των μικρότερης έκτασης χώρων πρασίνου στα αστικά κέντρα. Ως αποτέλεσμα της τεχνολογικής αυτής εξέλιξης προκύπτει η διερεύνηση των πιθανών ωφελειών που προκύπτουν από την επαφή, έστω και με αυτούς τους μικρούς χώρους πρασίνου.
 
2. Στη διάρκεια του παιχνιδιού που αναπτύσσουν τα παιδιά προσχολικής ηλικίας παρατηρούνται συχνές διαµάχες και αντιπαραθέσεις. Ωστόσο, υπάρχει διαφορά ανάµεσα στην τυπική σύγκρουση και την αναδυόµενη συµπεριφορά σχολικού εκφοβισµού. Στις µεν συγκρούσεις αµφότερες πλευρές εκδηλώνουν έντονα συναισθήµατα όπως π.χ. θυµό. Σε περιπτώσεις δε πρώιµων µορφών σχολικού εκφοβισµού, η µια πλευρά εκδηλώνει δυσάρεστα συναισθήµατα π.χ. φόβο, θλίψη ενώ η άλλη πλευρά δεν δείχνει να τα συµµερίζεται. Εφόσον οι ενέργειες αυτές επαναλαµβάνονται µε συχνότητα προς τον ίδιο αποδέκτη, τότε η συµπεριφορά αυτή δεν αποτελεί ούτε παιγνιώδη αλληλεπίδραση ούτε απλή ανώριµα κοινωνική συµπεριφορά. Υπό συγκεκριµένες συνθήκες, η εν λόγω συµπεριφορά µπορεί να αποτελεί µια πρόδροµη, αναδυόµενη συµπεριφορά σχολικού εκφοβισµού η οποία εάν δεν αντιµετωπιστεί έγκαιρα υπάρχει µεγάλη πιθανότητα να αποκτήσει σταθερή µορφή στη διάρκεια της πρώτης σχολικής ηλικίας.
Μαρία Βλάχου, Καφένια Μπότσογλου, Ελένη Ανδρέου

Βασικός ισχυρισμός: Ο βασικός ισχυρισμός συνίσταται στο γεγονός πως στις αντιπαραθέσεις μεταξύ παιδιών προσχολικής ηλικίας πρέπει να γίνεται διάκριση ανάμεσα σε μια απλή σύγκρουση και στην αναδυόμενη συμπεριφορά σχολικού εκφοβισμού.
Αιτιολόγηση ισχυρισμού: Η αναγκαιότητα αυτής της διάκρισης κρίνεται αναγκαία, διότι αν δεν υπάρξει έγκαιρη αντιμετώπιση της πρώιμης συμπεριφοράς σχολικού εκφοβισμού, αυτό θα έχει ως πολύ πιθανό αποτέλεσμα την παγίωσή της.
Διευκρινίσεις: Στο πλαίσιο του επιχειρήματος αυτού καταγράφονται οι προϋποθέσεις εκείνες που καθιστούν μια συγκρουσιακή συμπεριφορά δυνητικά ανησυχητική. Ειδικότερα, με σχήμα σύγκρισης-αντίθεσης παρουσιάζονται οι διαφορές ανάμεσα στη συνήθη αντιπαράθεση και σε ό,τι συνιστά πρώιμη ένδειξη εκφοβισμού. Προκειμένου, λοιπόν, να θεωρηθεί ότι μια συμπεριφορά πληροί τις προϋποθέσεις εκφοβισμού, απαιτούνται τα εξής: α) ο θύτης να μη συμμερίζεται τα συναισθήματα φόβου και θλίψης που βιώνει το θύμα, και β) οι εκφοβιστικές ενέργειες να επαναλαμβάνονται συχνά εις βάρος του ίδιου κάθε φορά ατόμου.    
 
3. Η αυτοσυμπόνια μπορεί να συμβάλει με σημαντικό βαθμό στην κατανόηση της ευημερίας των ηλικιωμένων, επειδή οι διαφορές στον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι αντιδρούν στις αλλαγές της υγείας, της ψυχικής ικανότητας και των συνθηκών ζωής που σχετίζονται με την ηλικία μπορεί να αντανακλούν τον τρόπο με τον οποίο συμπονετικά αντιμετωπίζουν τον εαυτό τους όταν προκύπτουν προβλήματα. Η υιοθέτηση μιας λογικής που περιλαμβάνει την αυτοσυμπόνια συνήθως επηρεάζει τον τρόπο με τον οποίο οι ηλικιωμένοι νιώθουν για τη γήρανση και τον εαυτό τους, καθώς και τις αντιδράσεις τους στις αναπόφευκτες προκλήσεις, αποτυχίες και απώλειες. Επιπλέον, σε αντίθεση με πολλούς προγνωστικούς παράγοντες της ευημερίας, η αυτοσυμπόνια μπορεί να διδαχθεί σε ανθρώπους που ασκούν ιδιαίτερη κριτική στον εαυτό τους.
Κύρκου Άννα
 
Βασικός ισχυρισμός: Η έννοια της αυτοσυμπόνιας -της με επιείκεια αντιμετώπισης του εαυτού-, ως κριτήριο, επιτρέπει την καλύτερη κατανόηση του βαθμού ευημερίας των ηλικιωμένων.
Αιτιολόγηση ισχυρισμού: Η γράφουσα αιτιολογεί τον βασικό της ισχυρισμό αξιοποιώντας ως τεκμήριο τις διαπιστωμένες διαφορές στον τρόπο με τον οποίο αντιδρούν οι άνθρωποι απέναντι στις αλλαγές που επέρχονται, καθώς μεγαλώνουν ηλικιακά και επηρεάζεται η ηλικία τους. Οι ηλικιωμένοι που έχουν «αυτοσυμπόνια» αντιμετωπίζουν ηπιότερα τη γήρανση και τις αδυναμίες ή τις αποτυχίες που τη συνοδεύουν. Ως εκ τούτου, η αυτοσυμπόνια -η οποία μπορεί να διδαχθεί ακόμη και σε αυτούς που στέκουν ιδιαιτέρως κριτικά απέναντι στον εαυτό τους- συνιστά έναν θετικό παράγοντα για την ευημερία των ηλικιωμένων.   
 
4. Στα πλαίσια, όμως, της αλματώδους τεχνολογικής προόδου οι τεχνολογικές εξελίξεις είναι ταχέως μεταβαλλόμενες και ουσιαστικές σε τέτοιο βαθμό που ο νομοθέτης της πνευματικής ιδιοκτησίας στην πράξη αδυνατεί να τις παρακολουθήσει. Καινούργιες μορφές ψηφιακών έργων και νέοι τρόποι εκμετάλλευσης και διάδοσης αυτών στο κοινό ανακύπτουν συνεχώς. Το internet και το ψηφιακό περιβάλλον γενικότερα διακρίνονται από συνεχή ρευστότητα, έλλειψη ορίων εδαφικότητας και αναρχία ·η νομοθετική επέμβαση σε αυτά και η άσκηση νομικού ελέγχου προς διαφύλαξη των δικαιωμάτων του δημιουργού είναι πρακτικά εξαιρετικά δυσχερής. Τα πνευματικά δημιουργήματα στο ψηφιακό πεδίο χάνουν την υλική τους υπόσταση, αντιγράφονται και διανέμονται ευχερέστατα, χωρίς να μπορεί να ελεγχθεί στην πράξη η κυκλοφορία τους και να αποτραπεί αποτελεσματικά η προσβολή των πνευματικών δικαιωμάτων που αυτά ενσωματώνουν.
Χαράλαμπος Γ. Γεωργακόπουλος
 
Βασικός ισχυρισμός: Ο βασικός ισχυρισμός του γράφοντος συνίσταται στην αδυναμία του νομοθέτη να διαμορφώσει εγκαίρως ένα κατάλληλο και πλήρες νομοθετικό πλαίσιο για την προφύλαξη της πνευματικής ιδιοκτησίας, λόγω των διαρκών τεχνολογικών εξελίξεων.
Αιτιολόγηση ισχυρισμού: Ο ισχυρισμό του γράφοντος αιτιολογείται με την αξιοποίηση σχήματος αιτίου-αποτελέσματος. Η δημιουργία ψηφιακών έργων -ή η ψηφιοποίηση προγενέστερων- και η ταχύτατη διάδοσή τους μέσω της αντιγραφής τους και της εύκολης διαδικτυακής διανομής τους, έχει ως αποτέλεσμα το να μην μπορεί να ελεγχθεί -ή να αποτραπεί- η κυκλοφορία τους και κατ’ επέκταση να διαπιστωθεί η παραβίαση των πνευματικών τους δικαιωμάτων. Η ίδια η φύση, άλλωστε, του διαδικτύου που διακρίνεται για τη ρευστότητα και την αναρχία του, καθιστά πρακτικά ανέφικτο τον αποτελεσματικό έλεγχο για τη διαφύλαξη των πνευματικών δικαιωμάτων του δημιουργού.
 
5. Εκτός από τις ανταμοιβές, τις ευκαιρίες ανάπτυξης και τις εμπειρίες που μπορεί να προσφέρει ένας οργανισμός, το περιβάλλον εργασίας που μπορεί να παρέχει είναι ένα αρκετά σημαντικό κομμάτι για την επιλογή εργοδότη. Παρέχοντας ένα φιλικό περιβάλλον, με σωστή επικοινωνία μεταξύ των εργαζομένων αλλά και με τον ίδιο τον οργανισμό, αυτόματα η ελκυστικότητα αυξάνεται αφού οι επιθυμίες και αξίες του εργαζόμενου ευθυγραμμίζονται με αυτές του οργανισμού. Με τον τρόπο αυτό, το εργασιακό περιβάλλον ενθαρρύνει τις πιο αυθεντικές συμπεριφορές οι οποίες δεν εστιάζουν μόνο στα υλικά αγαθά, αλλά αναζητούν τρόπους με τους οποίους μπορούν να εκφραστούν κατά την εργασία τους και να επικοινωνήσουν ελεύθερα χωρίς δισταγμούς. Ένας ελκυστικός εργοδότης χαρακτηρίζεται από τις αποδοχές που προσφέρει αλλά και από την συμπεριφορά που αναπτύσσει απέναντι στους υπαλλήλους. Εύκολη επικοινωνία, κατανόηση και σεβασμός είναι κάποια χαρακτηριστικά συμπεριφοράς που ψάχνει κάποιος έτσι ώστε να εργαστεί σε έναν οργανισμό. Με βάση τα παραπάνω στοιχεία, ο ίδιος ο εργαζόμενος θα θέλει να αποδώσει κατάλληλα, χωρίς πίεση από τους ανωτέρους του για την ολοκλήρωση της εργασίας του.
Σπανού Ειρήνη
 
Βασικός ισχυρισμός: Ο βασικός ισχυρισμός της γράφουσας είναι πως το περιβάλλον εργασίας που παρέχει μια εταιρεία συνιστά σημαντική παράμετρο για να θεωρηθεί ελκυστική από έναν υποψήφιο εργαζόμενο.
Αιτιολόγηση ισχυρισμού: Η γράφουσα αιτιολογεί τον ισχυρισμό της αξιοποιώντας το σχήμα αιτίου-αποτελέσματος. Αν το περιβάλλον εργασίας είναι φιλικό και υπάρχει σωστή επικοινωνία μεταξύ των υπαλλήλων, αυτό έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση της ελκυστικότητας μιας εταιρείας για νέους υποψήφιους υπαλλήλους. Η σωστή επικοινωνία, άλλωστε, τόσο μεταξύ των υπαλλήλων όσο και με την εργοδοσία, επιτρέπει στους εργαζόμενους να συμπεριφέρονται πιο «αυθεντικά», πιο κοντά δηλαδή στον πραγματικό τους εαυτό, με αποτέλεσμα να αισθάνονται πιο άνετα να εκφράζονται την ώρα της εργασίας τους, χωρίς να διστάζουν ή να καταπιέζονται. Παραλλήλως, αν ο εργοδότης έχει καλή επικοινωνία με τους υπαλλήλους του, δείχνει κατανόηση και σεβασμό απέναντί τους, τότε ως πρόσθετο θετικό αποτέλεσμα προκύπτει η αυτόβουλη επιθυμία των υπαλλήλων να αποδώσουν καλύτερα στην εργασία τους.  

Ν. Γλώσσα Γ΄ Λυκείου: Γλωσσικές επιλογές & διαμόρφωση ύφους κειμένου

 
Ν. Γλώσσα Γ΄ Λυκείου: Γλωσσικές επιλογές & διαμόρφωση ύφους κειμένου
 
Παράδειγμα επιστημονικού κειμένου
Το ακόλουθο απόσπασμα έχει αντληθεί από το περιοδικό Κοινωνική Πολιτική και αποτελεί μέρος ενός εκτενούς επιστημονικού άρθρου με τίτλο «Η Τεκνοθεσία και η Αναδοχή Ανηλίκων ως Θεσμοί Παιδικής Προστασίας στην Ελλάδα». Συγγραφείς του άρθρου είναι οι: Σάββας Βαμβακίδης, Γεώργιος Φιλιππίδης και Σεβαστή Χατζηφωτίου.
 
Οι θεσμοί της Αναδοχής και της Τεκνοθεσίας στην Ελλάδα.
 
     Η φροντίδα της οικογένειας και του παιδιού και η παιδική προστασία αποτελούν το μεγαλύτερο εύρος των παρεμβάσεων της επιστήμης της Κοινωνικής Εργασίας στο διεθνή και ευρωπαϊκό χώρο. Οι έννοιες της φροντίδας και της παιδικής προστασίας εμπλέκουν την εφαρμογή πολιτικών για τις οικογένειες και το παιδί που κατά μεγάλο βαθμό ασκούνται από τις κοινωνικές υπηρεσίες και τους κοινωνικούς λειτουργούς, οι οποίοι αναλαμβάνουν την ευθύνη για την υλοποίησή τους. Οι κοινωνικές υπηρεσίες επιφορτίζονται με την ευθύνη διεκπεραίωσης διαδικασιών διερεύνησης μιας κατάστασης, στην οποία υπάρχει ανησυχία για κακοποίηση και παραμέληση.
     Ο όρος της παιδικής προστασίας παραπέμπει σε παρεμβάσεις που στοχεύουν στην προστασία των παιδιών από τον κίνδυνο κακοποίησης, τον οποίο μπορεί να αντιμετωπίζουν οι ανήλικοι στο οικογενειακό τους περιβάλλον. Σύμφωνα πάλι με το Dictionary of Social Work, «ως παιδική προστασία ορίζεται το σύνολο των ενεργειών που πραγματοποιούνται από κοινωνικούς λειτουργούς και άλλους επαγγελματίες για την περιφρούρηση ή προστασία των παιδιών από σκόπιμη βλάβη ή παραμέληση».
     Ο όρος κακοποίηση-παραμέληση παιδιών περιγράφει ένα φαινόμενο κατά το οποίο ο ενήλικος που έχει την ευθύνη της φροντίδας ενός παιδιού προκαλεί ή αφήνει να προκληθούν στο ανήλικο, σωματικές κακώσεις μέχρι ακόμη και το θάνατο του ανηλίκου ή συνθήκες τέτοιες ώστε να δημιουργηθούν σοβαρές διαταραχές ψυχικής, νοητικής, συναισθηματικής ή κοινωνικής φύσεως.
     Ο τομέας της παιδικής προστασίας εστιάζει στην αξιολόγηση των κινδύνων που πιθανά να αντιμετωπίζουν τα ανήλικα τέκνα είτε στο σπίτι τους, είτε στο ευρύτερο συγγενικό και φιλικό περιβάλλον τους. Η διαγνωστική εκτίμηση και η αξιολόγηση του κινδύνου κακοποίησης παιδιών αποτελεί βασικό αντικείμενο των παρεμβάσεων και δράσεων του τομέα αυτού. Οι κοινωνικοί λειτουργοί συντονίζουν τις διαδικασίες, παρακολουθούν την εξέλιξη και τη διερεύνηση της υπόθεσης και προβαίνουν στην καταγγελία του δράστη αν τα προληπτικά μέτρα που λαμβάνουν δεν αποδώσουν. Επιπλέον, αναλαμβάνουν την παρακολούθηση της οικογένειας διευθετώντας πρακτικά θέματα, όπως η οικονομική στήριξη και η παραπομπή σε οικογενειακό θεραπευτή, ενώ συνεργάζονται με το σχολείο και με τους υπολοίπους υπαλλήλους υγείας και πρόνοιας.
     Σε περιπτώσεις όπου ένα παιδί εγκαταλείπεται ή κρίνεται ότι πρέπει να απομακρυνθεί προσωρινά από το οικογενειακό του περιβάλλον, θα πρέπει να υπάρχει η δυνατότητα άμεσης προσωρινής ρύθμισης της επιμέλειάς του και τοποθέτησής του σε ανάδοχη οικογένεια ή σε ειδική δομή επείγουσας φιλοξενίας, για τη φάση αξιολόγησης της κατάστασης και των αναγκών του μέχρι την οριστική λήψη αποφάσεων για την επιμέλεια και τη φροντίδα του. Όταν κρίνεται αναγκαία η απομάκρυνση του παιδιού από την οικογένειά του θα πρέπει να ενημερώνεται και να προετοιμάζεται το ίδιο κατάλληλα, ανάλογα με την ηλικία και την ωριμότητά του. Η αξιολόγηση θα πρέπει να ολοκληρώνεται γρήγορα και να οδηγεί στη διατύπωση ενός «εξατομικευμένου» σχεδίου για την μακροπρόθεσμη τοποθέτηση του παιδιού σε ανάδοχη ή θετή οικογένεια ή σε μικρές δομές (σπίτια) που να προσομοιάζουν με οικογένειες ή για την επιστροφή στη φυσική του οικογένεια όπου αυτό είναι εφικτό και προς το συμφέρον του παιδιού.  
 
Σχόλιο: Στο κείμενο αυτό οι συγγραφείς διαμορφώνουν ένα επίσημο, αντικειμενικό και αποστασιοποιημένο ύφος γραφής, προκειμένου η οπτική τους να έχει την αντικειμενικότητα που προσιδιάζει σε ένα επιστημονικό άρθρο. Η διαμόρφωση του ύφους αυτού επιτυγχάνεται με ποικίλες γλωσσικές επιλογές:
α. Το ρηματικό πρόσωπο που κυριαρχεί στο κείμενο είναι το γ΄ ενικό και πληθυντικό, μέσω του οποίου διασφαλίζεται η ζητούμενη αντικειμενικότητα και αποστασιοποίηση («αποτελούν», «εμπλέκουν», «παραπέμπει», «ορίζεται» κ.ά.). Έτσι, παρά το γεγονός ότι στο κείμενο θίγεται ένα θέμα ιδιαίτερα φορτισμένο, όπως είναι η παιδική κακοποίηση («αφήνει να προκληθούν στο ανήλικο σωματικές κακώσεις μέχρι ακόμη και το θάνατο του ανηλίκου») οι συγγραφείς αποστασιοποιούνται με τη χρήση του γ΄ ρηματικού προσώπου και την αποφυγή συναισθηματικά φορτισμένου λεξιλογίου ή προσωπικών σχολίων επί του θέματος.
β. Συνεχής αξιοποίηση ονοματοποίησης, μέσω της οποίας το κείμενο γίνεται νοηματικά πυκνότερο, εφόσον οι ενέργειες αποδίδονται με τη χρήση ουσιαστικών («φροντίδας», «προστασίας», «εφαρμογή», «παρεμβάσεις», «παραμέληση» κ.ά.).
γ. Χρήση ειδικού λεξιλογίου/ορολογίας, και ειδικότερα όρων της κοινωνικής επιστήμης («παιδική προστασία», «περιφρούρηση από σκόπιμη βλάβη», «διαταραχές ψυχικής ή κοινωνικής φύσεως», «διαγνωστική εκτίμηση» κ.ά.).
δ. Δεοντική τροπικότητα, μέσω της οποίας καταγράφονται οι ενέργειες που κρίνονται απαραίτητες για τη διασφάλιση της προστασίας του ανήλικου παιδιού («πρέπει να απομακρυνθεί», «θα πρέπει να ενημερώνεται», «θα πρέπει να ολοκληρώνεται» κ.ά.).
ε. Μακροπερίοδος λόγος με υποτακτική σύνδεση προτάσεων, προκειμένου να αποδοθούν αναλυτικά οι προϋποθέσεις και οι ενέργειες παρέμβασης των κοινωνικών λειτουργών (π.χ. Σε περιπτώσεις όπου ένα παιδί εγκαταλείπεται ή κρίνεται ότι πρέπει να απομακρυνθεί προσωρινά από το οικογενειακό του περιβάλλον, θα πρέπει να υπάρχει η δυνατότητα άμεσης προσωρινής ρύθμισης της επιμέλειάς του και τοποθέτησής του σε ανάδοχη οικογένεια ή σε ειδική δομή επείγουσας φιλοξενίας, για τη φάση αξιολόγησης της κατάστασης και των αναγκών του μέχρι την οριστική λήψη αποφάσεων για την επιμέλεια και τη φροντίδα του.)
στ. Σαφήνεια στις διατυπώσεις με κυριολεκτική χρήση του λόγου, αποφυγή της πολυσημίας και ακρίβεια στη χρήση του λεξιλογίου, ώστε τα νοήματα να μεταδίδονται με καθαρότητα και να αποφεύγονται οι παρερμηνείες («Ο όρος της παιδικής προστασίας παραπέμπει σε παρεμβάσεις που στοχεύουν στην προστασία των παιδιών από τον κίνδυνο κακοποίησης, τον οποίο μπορεί να αντιμετωπίζουν οι ανήλικοι στο οικογενειακό τους περιβάλλον»).
ζ. Αποφαντικές -δηλωτικές- προτάσεις, με οριστική έγκλιση, προκειμένου να καταγράφονται με αντικειμενικό τρόπο έγκυρες πληροφορίες και απόψεις σχετικά με το υπό διερεύνηση θέμα («Η φροντίδα της οικογένειας και του παιδιού και η παιδική προστασία αποτελούν το μεγαλύτερο εύρος των παρεμβάσεων της επιστήμης της Κοινωνικής Εργασίας στο διεθνή και ευρωπαϊκό χώρο»).
η. Ρήματα χρόνου ενεστώτα, προκειμένου να προσδίδεται διαχρονικότητα στο περιεχόμενο του κειμένου, εφόσον το θέμα αφορά μια συνεχιζόμενη κατάσταση («Ο όρος της παιδικής προστασίας παραπέμπει σε παρεμβάσεις που στοχεύουν στην προστασία των παιδιών από τον κίνδυνο κακοποίησης, τον οποίο μπορεί να αντιμετωπίζουν οι ανήλικοι στο οικογενειακό τους περιβάλλον»).
 
Παράδειγμα ομιλίας
 
Ομιλία του Προέδρου της Βουλής κ. Κωνσταντίνου Τασούλα στο Συνέδριο Digital Technologies and the Stakes for Representative Democracy, Αθήνα, 10-6-2022 (απόσπασμα)
 
     Κυρίες και κύριοι, αγαπητοί φίλοι από τα Κοινοβούλια της Εσθονίας, της Κύπρου της Ιταλίας, της Ισπανίας, της Πορτογαλίας, από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, με μεγάλη χαρά και τιμή σας υποδέχομαι σήμερα στην Αίθουσα Γερουσίας του Ελληνικού Κοινοβουλίου, προκειμένου να ξεκινήσει αυτή η τριήμερη πολιτική και επιστημονική συνεδρίαση με θέμα τις ψηφιακές τεχνολογίες και τι απειλή αντιπροσωπεύουν για τα δημοκρατικά πολιτεύματα, για το αντιπροσωπευτικό σύστημα.
     Είχα την τύχη να διαβάσω πριν ελάχιστες μέρες σε μία αθηναϊκή εφημερίδα, μία ενδιαφέρουσα συνέντευξη του κ. Alexandre Quintanilha, του Πορτογάλου συναδέλφου και συμφωνώ απόλυτα μαζί του ότι δεν πρέπει να περιοριστούμε βλέποντας τη μία πλευρά των ψηφιακών εξελίξεων και την παρενέργεια που έχουν στο αντιπροσωπευτικό οικοσύστημα, να περιοριστούμε εις την εκφώνηση, ενδεχομένως, επιταφίων για την αντιπροσωπευτική δημοκρατία.
     Όπως καθετί, έτσι και η ψηφιακή επανάσταση η οποία καλπάζει κάθε μέρα και περισσότερο, έχει για τη δημοκρατία τις θετικές πλευρές, έχει και τις προκλήσεις τις οποίες ωστόσο είμαστε σε θέση να τις αντιμετωπίσουμε. Το σημερινό Συνέδριο που ξεκινάει σήμερα, δεν θα είχε νόημα, εάν  το 1780 ένας διαγωνισμός που έγινε από  την Ακαδημία Επιστημών και Γραμμάτων του Βερολίνου είχε φέρει αποτέλεσμα. Τι διαγωνισμό είχε κάνει το 1780 η Ακαδημία επιστημών και γραμμάτων του Βερολίνου; Το θέμα του διαγωνισμού, το οποίο το είχε ζητήσει ο Γάλλος εγκυκλοπαιδιστής Ντ’ Αλαμπέρ, είχε στόχο να απαντηθεί ένα ερώτημα: «Είναι ωφέλιμο να λέμε ψέματα στο λαό»; Αυτός ήταν ο διαγωνισμός στο Βερολίνο λίγα χρόνια πριν την Γαλλική Επανάσταση.
     Το βραβείο ήταν τεράστιο, 50 χρυσά δουκάτα, έλαβαν μέρος  42 σπουδαίοι φιλόσοφοι, επιστήμονες και εγκυκλοπαιδιστές, οι οποίοι απάντησαν σε αυτό το ερώτημα. Ήταν όμως αδιέξοδη η εξέλιξη αυτής της επιβράβευσης, διότι η κριτική επιτροπή μάλλον πελάγωσε και προκειμένου να ξεφύγει από το να πάρει σαφή θέση, μοίρασε τα 50 χρυσά δουκάτα δίνοντας βραβείο σε δύο φιλόσοφους. Σε έναν που απάντησε ότι είναι ωφέλιμο να λέμε ψέματα και σε έναν που απάντησε ότι δεν είναι ωφέλιμο να λέμε ψέματα. Πήρε ο καθένας από 25 χρυσά δουκάτα και έτσι έληξε άδοξα ο διαγωνισμός και καλούμαστε εμείς, χωρίς το έπαθλο των δουκάτων, να το αντιμετωπίσουμε λόγω της τρομακτικής εξέλιξης της ψηφιακής τεχνολογίας και των απειλών που έχει για το αντιπροσωπευτικό σύστημα.
     Επειδή συμβαίνει να πολιτεύομαι πάρα πολλά χρόνια και να εκλέγομαι και την παλαιότερη εποχή που η τεχνολογία δεν ήταν τόσο προχωρημένη στην πολιτική, και τώρα που η τεχνολογία έχει πολιορκήσει πλήρως την πολιτική, θεωρώ ότι η τεχνολογία βασικά αφήνει ανέπαφο τον πυρήνα της πολιτικής. Όταν ένας κυβερνάει καλά, είτε ως πρωθυπουργός, είτε ως δήμαρχος, είτε ως έπαρχος και βελτιώνει τη ζωή των πολιτών, βελτιώνει την οικονομική τους κατάσταση, βελτιώνει την πρόσβασή τους στην Υγεία, στην Παιδεία, προστατεύει το περιβάλλον, είναι δύσκολο οποιαδήποτε ψηφιακή απειλή να τον ταρακουνήσει. Όταν όμως τα πράγματα δεν είναι καλά, τότε η ψηφιακή επίθεση μπορεί να τον διαλύσει, ενώ αν δεν υπήρχε αυτό τότε τα πράγματα μπορεί να ήταν και πιο εύκολα. Νιώθω δηλαδή ότι η ψηφιακή ανάμειξη στην πολιτική είναι για να χειροτερέψει μία κακή εικόνα που υπάρχει, όχι όμως να ανατρέψει μία θετική πραγματικότητα.
     Η εποχή μας όμως είναι γεμάτη κρίσεις,  έχουμε την πανδημία, έχουμε το περιβάλλον, στην πραγματικότητα θεωρώ ότι ζούμε χωρίς να το έχουμε παραδεχτεί με τα απομεινάρια του περιβάλλοντος, όχι το περιβάλλον όπως το ξέραμε πριν λίγα χρόνια. Αυτή τη στιγμή αναπνέουμε τα απομεινάρια του περιβάλλοντος και μόνο αν το καταλάβουμε αυτό θα μπορέσουμε να το βελτιώσουμε. Τώρα λοιπόν με τις διαρκείς κρίσεις, ο πολιτικός, το αντιπροσωπευτικό σύστημα στη δημοκρατία, γιατί για αυτό μιλάμε, είναι αντιμέτωπος διαρκώς με δυσαρέσκεια, με δυσκολία. Για αυτό και η αποδόμηση του είναι κάτι το οποίο μπορεί να γίνει ανά πάσα στιγμή. Δεν είναι τυχαίο ότι στο πρόσφατο έκτακτο Συμβούλιο Κορυφής της Ευρωπαϊκής Ενώσεως με θέμα την ουκρανική κρίση και τα μέτρα που θα έπρεπε να πάρει η Ευρωπαϊκή Ένωση κατά της Ρωσίας για να την πιέσει στο θέμα της εισβολής στην Ουκρανία, δεν είναι τυχαίο λοιπόν ότι εκτός από την απαγόρευση του πετρελαίου, εκτός από την ενίσχυση της Ουκρανίας, εκτός από το έκτο κύμα των κυρώσεων, υπάρχει, 31 Μαΐου (πριν από λίγες ημέρες), στα Συμπεράσματα, η 17η παράγραφος, η οποία λέει ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση θα πρέπει να πείσει και άλλες, τρίτες, χώρες να στηρίξουν την Ουκρανία, αλλά θα πρέπει επίσης να πείσει όλους αυτούς να αντιμετωπίσουν το ψευδές ρωσικό αφήγημα και τη χειραγώγηση των πληροφοριών και να αποτρέψουν την αποφυγή και την καταστρατήγηση των κυρώσεων. Η χειραγώγηση λοιπόν των πληροφοριών και το ψευδές αφήγημα είναι πια έντονα μέσα στη ζωή μας, όχι μόνο τοπικά αλλά και γεωπολιτικά, γεωστρατηγικά. Άρα είναι ένα θέμα το οποίο καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε.
     Η Ευρωπαϊκή Ένωση θα έχει σύντομα (το 2023) ένα νέο νομοθετικό πλαίσιο, στο οποίο θα επιχειρεί να βάλει σε τάξη όλους αυτούς τους διαδικτυακούς «συντρόφους» μας, να βάλει σε τάξη τη ρητορική μίσους, να βάλει σε τάξη τους αλγόριθμους, να βάλει σε τάξη τον έλεγχο των ψευδών ειδήσεων, και είναι όντως μια φιλόδοξη νομοθεσία. Πιστεύω όμως ότι όλες αυτές οι απόπειρες, τελικά, δεν αρκούν. Γιατί πάντα η επινοητικότητα εκείνων οι οποίοι θέλουν να παραπλανήσουν είναι πολύ πιο μπροστά από την επινοητικότητα εκείνων που θέλουν να εμποδίσουν την παραπλάνηση. Οπότε πάμε πάλι πίσω στα κλασικά. Πάμε πάλι πίσω στα κλασικά ζητήματα της πληροφόρησης.
     Ποια είναι η αντίδραση στην παραπληροφόρηση τελικά; Ο μεγαλύτερος Έλληνας ιστορικός της αρχαιότητας, ο Θουκυδίδης, που περιγράφει την αιτία της παρακμής της κλασικής Αθήνας, μέσω του Πελοποννησιακού Πολέμου, μας δίνει μια εξήγηση που είναι σαν να έρχεται από το σήμερα κι όχι 2.500 χρόνια πριν. Στην Κέρκυρα, το ωραιότατο νησί που πολλοί ελπίζω να το ξέρετε από τον τουρισμό, στην Κέρκυρα είχε συμβεί ένας πολύ σκληρός εμφύλιος πόλεμος ανάμεσα στους αριστοκρατικούς και τους δημοκρατικούς. Σκληρότατος εμφύλιος πόλεμος, τραγικός! Και μέσα στις συμφορές του εμφυλίου πολέμου και τα δεινά, ο Θουκυδίδης λέει ότι άλλαζαν την έννοια των λέξεων, για να κάνουν τις λέξεις «υπηρέτες των πράξεών τους». […]
 
Σχόλιο: Ο ομιλητής, αν και εκφωνεί μια επίσημη ομιλία, επιδιώκει συνειδητά να διαμορφώσει ένα ύφος που ισορροπεί μεταξύ οικειότητας και επισημότητας, προκειμένου να προσελκύσει το ενδιαφέρον των ακροατών του και να προσδώσει στον λόγο του την απαιτούμενη ζωντάνια, τα αναγκαία ερεθίσματα σκέψης, αλλά και τις πληροφορίες εκείνες που θα τον καθιστούν όχι μόνο ενδιαφέροντα, αλλά και επιμορφωτικό. Η διαμόρφωση του οικείου αυτού ύφους επιτυγχάνεται με διάφορες γλωσσικές επιλογές του ομιλητή.
α. Χρήση α΄ ρηματικού προσώπου (ενικού και πληθυντικού), ώστε ο ομιλητής να προσδώσει στον λόγο του αφενός προσωπικό χαρακτήρα και αφετέρου να μεταδώσει στους ακροατές του πως το υπό συζήτηση θέμα τους αφορά άμεσα («Είχα την τύχη να διαβάσω πριν ελάχιστες μέρες», «να το αντιμετωπίσουμε λόγω της τρομακτικής εξέλιξης της ψηφιακής τεχνολογίας» κ.ά.).
β. Αξιοποίηση καθημερινού λεξιλογίου, μέσω του οποίου ενισχύεται η αίσθηση πως πρόκειται για μια συζήτηση μεταξύ φιλικών προσώπων («καλπάζει κάθε μέρα και περισσότερο», «μπορεί να τον διαλύσει», «θεωρώ ότι ζούμε χωρίς να το έχουμε παραδεχτεί με τα απομεινάρια του περιβάλλοντος», «Οπότε πάμε πάλι πίσω στα κλασικά» κ.ά.).
γ. Αξιοποίηση προσφωνήσεων που φανερώνουν το αίσθημα της οικειότητας («αγαπητοί φίλοι», «με μεγάλη χαρά και τιμή σας υποδέχομαι»).
δ. Χρήση του α΄ πληθυντικού της κτητικής αντωνυμίας που φανερώνει συλλογικότητα («Η εποχή μας όμως είναι γεμάτη κρίσεις», «είναι πια έντονα μέσα στη ζωή μας»).
ε. Αξιοποίηση ρητορικών ερωτήσεων, προκειμένου να κινητοποιήσει τη σκέψη των ακροατών και να δεσμεύσει την προσοχή τους («Ποια είναι η αντίδραση στην παραπληροφόρηση τελικά;).
στ. Αξιοποίηση αφήγησης, προκειμένου να δοθεί στην ομιλία ένας πιο βιωματικός και προσωπικός χαρακτήρας («     Επειδή συμβαίνει να πολιτεύομαι πάρα πολλά χρόνια και να εκλέγομαι και την παλαιότερη εποχή που η τεχνολογία δεν ήταν τόσο προχωρημένη στην πολιτική, και τώρα που η τεχνολογία έχει πολιορκήσει πλήρως την πολιτική…»).
ζ. Χρήση σχήματος επανάληψης, για να ενισχυθεί η προφορική διάσταση του λόγου και να ενισχυθεί η αίσθηση του αυθορμητισμού του («Οπότε πάμε πάλι πίσω στα κλασικά. Πάμε πάλι πίσω στα κλασικά ζητήματα της πληροφόρησης.», «με τα απομεινάρια του περιβάλλοντος, όχι το περιβάλλον όπως το ξέραμε πριν λίγα χρόνια. Αυτή τη στιγμή αναπνέουμε τα απομεινάρια του περιβάλλοντος»).
η. Αξιοποίηση ασύνδετου σχήματος, προκειμένου να προσδώσει ρυθμό στην ομιλία και να αποδώσει με επιγραμματικό τρόπο νοήματα οικεία στους ακροατές («βελτιώνει τη ζωή των πολιτών, βελτιώνει την οικονομική τους κατάσταση, βελτιώνει την πρόσβασή τους στην Υγεία, στην Παιδεία, προστατεύει το περιβάλλον»).
 

Ν. Γλώσσα: Η σχέση γλώσσας & οργάνωσης με την περίσταση επικοινωνίας

Ν. Γλώσσα: Η σχέση γλώσσας & οργάνωσης με την περίσταση επικοινωνίας
 
«Η σχέση της γλώσσας και της οργάνωσης του κειμένου με την περίσταση επικοινωνίας και τον σκοπό του κειμένου»
 
Η γλώσσα, οι επιμέρους γλωσσικές επιλογές και η οργάνωση ενός κειμένου υπαγορεύονται από την περίσταση επικοινωνίας και τον απώτερο σκοπό του συγγραφέα ή του ομιλητή. Σε μια επίσημη ομιλία, για παράδειγμα, η γλώσσα οφείλει να είναι ποιοτική, προσεγμένη και δοσμένη με ιδιαίτερη σαφήνεια, ώστε τα μηνύματα να αποδίδονται με καθαρότητα. Η οργάνωση, αντίστοιχα, της ομιλίας υπηρετεί την πρόθεση του ομιλητή προσαρμοζόμενη στον εκάστοτε σκοπό του (να ενημερώσει, να τιμήσει ένα πρόσωπο ή ένα θεσμό, να πείσει, να παρακινήσει τους πολίτες κ.ά.).
 
Παράδειγμα ομιλίας  
 
Η Πρόεδρος της Δημοκρατίας, Κατερίνα Σακελλαροπούλου, συμμετείχε στην εκδήλωση για τον εορτασμό της 75ης επετείου της Οικουμενικής Διακήρυξης των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, που πραγματοποιήθηκε στη Γενεύη. Στην ομιλία της επιδίωξε αφενός να αναγνωρίσει και να τιμήσει την αξία της Οικουμενικής αυτής Διακήρυξης και αφετέρου να επισημάνει τη συνεχιζόμενη ανάγκη μέριμνας για τη διασφάλιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
 
1. Έχω την τιμή να απευθύνω χαιρετισμό σε αυτή την ξεχωριστή εκδήλωση, αφιερωμένη στην 75η επέτειο της Οικουμενικής Διακήρυξης των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Ένα κείμενο που γεννήθηκε μέσα από τις στάχτες του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και τις φρικαλεότητες που είχε υποστεί η ανθρωπότητα.
 
Σχόλιο: Στο πλαίσιο του προλόγου η ομιλήτρια αναφέρει την αφορμή της ομιλίας της («75^η επέτειος») και υπονοεί τη θέση της («Έχω την τιμή», «ξεχωριστεί εκδήλωση», «γεννήθηκε μέσα από τις στάχτες»), η οποία είναι η τιμητική αναφορά στην Οικουμενική Διακήρυξη.
Η χρήση του α΄ ενικού ρηματικού προσώπου στην αρχή της ομιλίας ανταποκρίνεται στις ανάγκες του επικοινωνιακού πλαισίου. Η χρήση της οριστικής έγκλισης υποδηλώνει την αναφορά σε βέβαια γεγονότα.
Η Πρόεδρος της Δημοκρατίας δεν χρειάζεται να δηλώσει την ταυτότητά της, καθώς στο πλαίσιο της επίσημης αυτής εκδήλωσης οι συμμετέχοντες ενημερώνονται από τους διοργανωτές για την ταυτότητα των ομιλητών.
 
2. Όπως είπε ο René Cassin, διάσημος νομικός και ένας από τους συντάκτες της, «δεν θα υπάρξει ποτέ ειρήνη σε αυτόν τον πλανήτη, όσο τα ανθρώπινα δικαιώματα παραβιάζονται σε οποιοδήποτε μέρος του κόσμου».
 
Σχόλιο: Στη μεταβατική αυτή παράγραφο η ομιλήτρια επικαλείται τη ρήση ενός εκ των συντακτών της Οικουμενικής Διακήρυξης προκειμένου να τεκμηριώσει/αιτιολογήσει την κρισιμότατα αξία της διεθνούς αυτής Διακήρυξης. Οι παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων θα έχουν διαχρονικά ως αποτέλεσμα τη διασάλευση της ειρήνης.
Η ομιλήτρια εγκαταλείπει τη χρήση του α΄ ρηματικού προσώπου, εφόσον μεταβαίνει σταδιακά στο κύριο μέρος της ομιλίας, στο οποίο δεν είναι επιθυμητή η υποκειμενικότητα του ρηματικού αυτού προσώπου.
 
3. Η Διακήρυξη έχει εμπνευσμένο και εμβληματικό χαρακτήρα. Αποτελεί την έκφραση της συλλογικής συνείδησης της ανθρωπότητας και της ακλόνητης πεποίθησής μας ότι η ειρήνη, η δικαιοσύνη και η ευημερία μπορούν να επιτευχθούν μόνο μέσω της καθολικής και άνευ όρων προστασίας των θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων, καθώς η περιφρόνησή τους οδηγεί σε βάρβαρες πράξεις.
 
Σχόλιο: Με τη χρήση μετοχής («εμπνευσμένο») και επιθέτων («εμβληματικό», «συλλογικής», «ακλόνητης») η ομιλήτρια προσδιορίζει και επαινεί την αξία της Διακήρυξης, φροντίζοντας παράλληλα με την αξιοποίηση αιτιολόγησης («καθώς η περιφρόνησή τους…») να τεκμηριώσει τη θεμελιώδη αξία της Διακήρυξης.
Η χρήση μακροπερίοδου λόγου και υποτακτικής σύνδεσης φανερώνουν την πρόθεση απόδοσης νοηματικής πυκνότητας στην ομιλία.
 
4. Με την υιοθέτησή της, μια νέα εποχή εγκαινιάστηκε στις διεθνείς σχέσεις, η οποία, εν μέσω Ψυχρού Πολέμου, χαρακτηρίστηκε από την εμφάνιση του διεθνούς δικαίου των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Οι αρχές της Νυρεμβέργης, που διατυπώθηκαν το 1950, ήταν το αρχικό βήμα προς τον ορισμό και την πρόληψη των εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας. Στις δεκαετίες που ακολούθησαν, η σύνταξη, επεξεργασία και υιοθέτηση πάνω από δέκα σημαντικών διεθνών συμβάσεων για τα ανθρώπινα δικαιώματα αποτέλεσε σημαντικό επίτευγμα των κοινών μας προσπαθειών. Έκτοτε, έχει σημειωθεί μεγάλη πρόοδος σε πολλούς τομείς: αποαποικιοποίηση, προστασία των πιο ευάλωτων ομάδων και ατόμων, οικονομικά και κοινωνικά δικαιώματα, απελευθέρωση πολλών ανθρώπων από την καταπίεση, περιβαλλοντική και κλιματική ευαισθητοποίηση.
 
Σχόλιο: Η ομιλήτρια αξιοποιεί στοιχεία ιστορικής αφήγησης προκειμένου να φανερώσει τη διαχρονική σημασία της Οικουμενικής Διακήρυξης και, συνάμα, να ενημερώσει εκείνους που τυχόν αγνοούν τον εξελικτικό χαρακτήρα της συλλογικής προσπάθειας για τη διασφάλιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Με τη χρήση, μάλιστα, ασύνδετου σχήματος παρουσιάζει επιγραμματικά και με δραστικό τρόπο τις εξελίξεις εκείνες που συνδέουν τις παρελθούσες εξελίξεις με τις σύγχρονες.
Η συχνή χρήση ονοματοποίησης («υιοθέτηση», «σύνταξη», «επεξεργασία», «προστασία», «απελευθέρωση», «ευαισθητοποίηση») εξυπηρετεί τόσο την ανάγκη για συνοπτική και νοηματικά πυκνή διατύπωση όσο και τη διαμόρφωση ενός επίσημου και αντικειμενικού ύφους.
 
5. Παρόλα αυτά, ο σύγχρονος κόσμος μας πρέπει να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά παλιές και νέες προκλήσεις.
 
Σχόλιο: Με τη μεταβατική αυτή περίοδο εναντιωματικού χαρακτήρα η ομιλήτρια προετοιμάζει τους ακροατές για το επόμενο μέρος της ομιλίας της, στο οποίο θα παρουσιάσει τις προκλήσεις της νέας εποχής. Τα επιτεύγματα του παρελθόντος υπήρξαν σημαντικά, ο αγώνας όμως για τα ανθρώπινα δικαιώματα οφείλει να συνεχιστεί.
 
6. Η συνεχιζόμενη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, καθώς και οι πρόσφατες φρικτές τρομοκρατικές επιθέσεις κατά του Ισραήλ και η δεινή ανθρωπιστική κατάσταση στη Γάζα, αναδεικνύουν την ανάγκη σεβασμού του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου και αποτελεσματικής προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων κατά τη διάρκεια ένοπλων συγκρούσεων.
7. Ακόμα και μέσα στις δημοκρατικές κοινωνίες, οι ανισότητες εξακολουθούν να υφίστανται: οι γυναίκες, τα παιδιά, οι μετανάστες, οι πρόσφυγες, τα άτομα με αναπηρία, οι ηλικιωμένοι και πολλές άλλες ευάλωτες κοινωνικές ομάδες αντιμετωπίζουν πολύπλευρες μορφές διακρίσεων και αγωνίζονται για την αξιοπρέπεια και την ίση μεταχείρισή τους.
 
Σχόλιο: Με την αξιοποίηση τεκμηρίων (παραδειγμάτων από την επικαιρότητα), τα οποία σχολιάζονται με επίθετα («φρικτές», «δεινή») προκειμένου να διαφανεί η ιδιαιτέρως αρνητική όψη τους, η ομιλήτρια υπενθυμίζει το υψηλό τίμημα εις βάρος των ανθρωπίνων δικαιωμάτων κατά τη διάρκεια πολεμικών γεγονότων.
Επισημαίνει, ωστόσο, πως ακόμη και στο πλαίσιο ειρηνικών και δημοκρατικών κοινωνιών συνεχίζουν να υπάρχουν ανισότητες και διακρίσεις, οι οποίες θέτουν σε δυσμενή θέση ορισμένες ομάδες. Οι δοκιμαζόμενες ομάδες καταγράφονται με ασύνδετο σχήμα, ενώ οι διεκδικήσεις τους με πολυσύνδετο («και αγωνίζονται… και την ίση μεταχείριση».
 
….
10. Τα ανθρώπινα δικαιώματα πρέπει να βρίσκονται στο επίκεντρο κάθε διαδικασίας λήψης αποφάσεων σε εθνικό και διεθνές επίπεδο. Κάθε φορά που τα κράτη αμύνονται από επιθέσεις ή όταν οι λαοί αγωνίζονται για αυτοδιάθεση, ελευθερία και ανεξαρτησία, πρέπει να λαμβάνουν κάθε αναγκαίο μέτρο για να διασφαλίζουν τον σεβασμό της ζωής των αθώων πολιτών. Κάθε φορά που οι κυβερνήσεις σχεδιάζουν πολιτικές με στόχο την αντιμετώπιση προβλημάτων, όπως η κλιματική αλλαγή ή η διαχείριση των μεταναστευτικών ροών, πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τους τις επιπτώσεις στα βασικά ανθρώπινα δικαιώματα των λαών που πλήττονται. Όταν οι εταιρείες καταρτίζουν τα επιχειρηματικά τους σχέδια, πρέπει να τηρούν τις σχετικές διατάξεις για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Τέλος, όταν οι πολίτες ψηφίζουν, πρέπει να δίνουν προτεραιότητα σε θέματα που αφορούν τα ανθρώπινα δικαιώματα, συνυπολογίζοντας τις συνέπειες που μπορεί να έχει η επιλογή τους στη ζωή των ατόμων που ανήκουν σε μειονοτικές κοινωνικές ομάδες.
 
Σχόλιο: Η Πρόεδρος της Δημοκρατίας φτάνοντας στο τέλος της ομιλίας της αξιοποιεί δεοντική τροπικότητα, χρονικούς προσδιορισμούς και διαζεύξεις προκειμένου να τονίσει εμφατικά πως σε κάθε νέα απόφαση («Κάθε φορά», «Όταν») οι υπεύθυνοι οφείλουν να λαμβάνουν πρωτίστως υπόψη τους τα ανθρώπινα δικαιώματα («πρέπει να… πρέπει να»), όποιο κι αν είναι το θέμα για το οποίο καλούνται να αποφασίσουν («η κλιματική αλλαγή ή η διαχείριση των μεταναστευτικών ροών»). Με την εμφατική αυτή επισήμανση επιδιώκει να υπενθυμίσει πως η προσπάθεια για τη διασφάλιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων είναι συνεχής και πως πιθανές επιπτώσεις εις βάρος τους ή υπέρ τους κρύβονται πίσω από κάθε απόφαση φορέων, πολιτών και κυβερνήσεων.
 
11. Όλοι μαζί πρέπει να εργαστούμε για να διατηρήσουμε ζωντανό το πνεύμα της Οικουμενικής Διακήρυξης των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, για να προστατεύσουμε όσα έχουμε επιτύχει από το 1948. Τα ανθρώπινα δικαιώματα δεν είναι πολυτέλεια. Ήταν και θα παραμείνουν επιτακτική ανάγκη για τη διεθνή μας κοινότητα στο σύνολό της.
Σας ευχαριστώ.
 
Σχόλιο: Στο κλείσιμο της ομιλίας της, η Πρόεδρος αξιοποιεί α΄ πληθυντικό ρηματικό πρόσωπο προκειμένου να αναδείξει την επίγνωση της συλλογικής ευθύνης και την κοινή προσπάθεια που απαιτείται για τη διαφύλαξη των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Χρησιμοποιεί επίσης δεοντική τροπικότητα («πρέπει να εργαστούμε»), καθώς και σχήμα άρσης-θέσης, για να τονίσει την αδιαπραγμάτευτη αξία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων (« δεν είναι πολυτέλεια», «Ήταν και θα παραμείνουν επιτακτική ανάγκη»).
 
Παράδειγμα εκλαϊκευτικού επιστημονικού κειμένου
 
Το ακόλουθο κείμενο αποτελεί σύντομο απόσπασμα από το βιβλίο του Γιώργου Γραμματικάκη «Η κόμη της Βερενίκης», στο πλαίσιο του οποίου ο συγγραφέας επιχειρεί να παρουσιάσει με απλό και κατανοητό τρόπο επιστημονικά στοιχεία για τη δημιουργία, την εξέλιξη και τη σύσταση του Σύμπαντος. Όπως χαρακτηριστικά επισημαίνεται στο προλογικό σημείωμα του βιβλίου: «Ας σημειωθεί πάντως από την αρχή ότι ο αναγνώστης, ο υποθετικός αναγνώστης του παρόντος βιβλίου, δεν είναι ανάγκη να έχει ιδιαίτερη παιδεία. Αρκεί να έχει ενδιαφέρον και την ανάλογη ευαισθησία για τη γνωριμία του κόσμου και της εξελίξεώς του. Οι σελίδες που ακολουθούν δεν επιθυμούν συνεπώς να τον διδάξουν, αυτό που επιδιώκουν είναι ν’ ανοίξουν κάποιες χαραμάδες, που τη γνωριμία αυτή ίσως την κάμουν ευκολότερη».
 
Μοναχικά αστέρια και κοινωνικοί γαλαξίες
1.     Αν όμως η αναφορά στα μεγέθη του Σύμπαντος εντυπωσιάζει, το ίδιο συμβαίνει και με την ποικιλία των αστρικών σωμάτων ή την ιεραρχική τους τάξη. Το ανθρώπινο δέος μπροστά στον έναστρο ουρανό ―δέος που, σύμφωνα με τον Βολταίρο, μόνον μ’ αυτό που προξενεί η ανθρώπινη βλακεία μπορεί να συγκριθεί― δεν είναι αδικαιολόγητο. Το δέος όμως επαυξάνεται, όταν στην εμπειρία προστίθεται και η επιστημονική γνώση. Είναι αυτή που αποκαλύπτει το βάθος ή τις προεκτάσεις των όσων η όραση αντιλαμβάνεται.
 
Σχόλιο: Στο κείμενο γίνεται συστηματική χρήση του γ΄ ρηματικού προσώπου, εφόσον μέσω αυτού επιτυγχάνεται η ζητούμενη αίσθηση αντικειμενικότητας και αποστασιοποίησης που προσιδιάζουν σε ένα επιστημονικό κείμενο. Ο συγγραφέας, ωστόσο, έχει διαρκώς κατά νου την ανάγκη αφενός να διατηρεί την απλότητα των διατυπώσεών του και αφετέρου να κεντρίζει το ενδιαφέρον του αναγνώστη. Ως εκ τούτου, στο κείμενο κυριαρχεί ο μικροπερίοδος λόγος, η οριστική έγκλιση, αλλά και οι επαναλήψεις. Παραλλήλως, με τη χρήση της διπλής παύλας ο συγγραφέας εντάσσει ένα ειρωνικό σχόλιο του Βολτέρου, ώστε να προσφέρει μια σύντομη, αλλά ενδιαφέρουσα διακοπή από τις συνεχείς αναφορές στα του σύμπαντος.
 
2.     Τη βασική μονάδα του Σύμπαντος αποτελούν τα αστέρια. Τα αστέρια είναι απλώς ήλιοι, παρόμοιοι με τον δικό μας, τον πολυύμνητο και, υποτίθεται, μοναδικό. Οι ήλιοι αυτοί βρίσκονται σε πολύ μεγαλύτερες αποστάσεις και διαφέρουν μεταξύ τους στη μάζα ή τις διαστάσεις― έχουν όμως κοινή περίπου σύσταση και δραστηριότητα. Ο δικός μας Ήλιος, που μπορεί να θεωρηθεί ένα «τυπικό» αστέρι, έχει ακτίνα γύρω στα 700.000 km, επιφανειακή θερμοκρασία 5.500 Κ και εσωτερική θερμοκρασία μερικά εκατομμύρια βαθμούς. Τα άλλα αστέρια έχουν μάζα που, καμιά φορά, φτάνει και τις πενήντα φορές τη μάζα του Ήλιου, ενώ στα μικρότερα δεν υπερβαίνει το ένα της δέκατο. Είναι αξιοσημείωτο ότι, όπως δείχνει η ανάλυση των φασμάτων τους, τα αστέρια συνίστανται κατά 75% του βάρους τους από υδρογόνο και κατά 23% περίπου από ήλιο. Από τα δύο, δηλαδή, πρώτα ―και τα απλούστερα― στοιχεία του περιοδικού συστήματος. Τα βαριά στοιχεία, όπως το οξυγόνο, ο άνθρακας, ο σίδηρος, συμπληρώνουν το υπόλοιπο, ελάχιστο, ποσοστό της ύλης ενός αστεριού.
 
Σχόλιο: Το κείμενο του Γραμματικάκη έχει εμφανή πληροφοριακό/ενημερωτικό χαρακτήρα, εφόσον απώτερος σκοπός του γράφοντος είναι να επεξηγήσει στον αναγνώστη στοιχεία για το σύμπαν. Στη συγκεκριμένη παράγραφο, για παράδειγμα, ο συγγραφέας δίνει έναν αναλυτικό ορισμό των αστεριών παρουσιάζοντας τα βασικά χαρακτηριστικά και τη σύστασή τους.
Η αναφορά του συγγραφέα στον ήλιο του δικού μας σύμπαντος εμπεριέχει τη χρήση επιθέτου «πολυύμνητος», για να τονιστεί η συνεχής εξύμνησή του στην ποίηση και στα τραγούδια, αλλά και ένα σχόλιο «υποτίθεται, μοναδικό», το οποίο παραπέμπει σε προγενέστερες πεποιθήσεις σχετικά με την μοναδικότητά του. Με τις σύντομες αυτές παρεμβάσεις ο συγγραφέας υπενθυμίζει διαρκώς στους αναγνώστες πόσο οικεία τους είναι τελικά τα όσα πραγματεύεται στο βιβλίο του.
 
3.     Η κοινή σύσταση είναι λοιπόν ένα από τα χαρακτηριστικά των αστεριών. Το άλλο είναι η εργώδης εσωτερική τους δραστηριότητα. Στο μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους ―γιατί και τ’ αστέρια γεννώνται, αναπτύσσονται και πεθαίνουν― το άφθονο υδρογόνο «καίγεται» στο εσωτερικό τους. Με πυρηνική αντίδραση, μετατρέπεται στο στοιχείο ήλιο, παράγοντας άφθονη ενέργεια. Με αυτό τον τρόπο, προσπαθούν τ’ αστέρια ν’ αντιμετωπίσουν τη βαρύτητα· που ενώ είναι η δύναμη που τα γέννησε, αργότερα απειλεί να τα συνθλίψει.
 
Σχόλιο: Με την καταγραφή των κοινών χαρακτηριστικών μεταξύ των αστεριών ο συγγραφέας επιτυγχάνει τη συνοχή μεταξύ των παραγράφων. Παραλλήλως με τη χρήση αντίθεσης επιτυγχάνει να αναδείξει το γενεσιουργό και, συνάμα, φθοροποιό αίτιο των αστεριών, τη βαρύτητα. Το σχόλιο μέσα στις παύλες προϊδεάζει τον αναγνώστη για το γεγονός πως τα αστέρια -κατ’ επέκταση και ο ήλιος του σύμπαντός μας- οδηγούνται σταδιακά στον θάνατό τους.
Το κείμενο βασίζεται σταθερά σε μικροπερίοδο λόγο, με μικρής κλίμακας χρήση ειδικής/επιστημονικής ορολογίας προκειμένου το τελικό αποτέλεσμα να είναι όσο το δυνατόν περισσότερο εύληπτο και σαφές.
 
4.     Η εκπομπή ακτινοβολίας είναι το αποτέλεσμα της συνεχούς αυτής διαπάλης, και ένα διακριτικό γνώρισμα των αστεριών. Οι γνώριμοι μας πλανήτες έχουν πολύ μικρότερη μάζα από τα αστέρια, και το φως τους δεν οφείλεται σε πυρηνικές αντιδράσεις. Επειδή, ωστόσο, βρίσκονται πολύ κοντά, η ετερόφωτη λαμπρότητά τους ξεπερνά συχνά αυτήν των αστεριών. Αν οι υποθέσεις για τη δημιουργία των πλανητικών συστημάτων είναι σωστές, πλανήτες θα πρέπει να υπάρχουν στο Σύμπαν σε αριθμό συγκρίσιμο με τα αστέρια.
 
Σχόλιο: Με την αναφορά εκ νέου στα γνωρίσματα των αστεριών ο συγγραφέας επιτυγχάνει την ομαλή μετάβαση από τη μία παράγραφο στην άλλη. Με τις ομόρριζες λέξεις «γνώρισμα», «γνώριμοι» συνδέει τις δύο πρώτες περιόδους της παραγράφου, αλλάζοντας, εντούτοις, αντικείμενο αναφοράς, εφόσον περνά μέσω σύγκρισης-αντίθεσης από τα αστέρια στους πλανήτες. Με τη χρήση αιτιολόγησης ο συγγραφέας επεξηγεί το γιατί, αν και ετερόφωτοι, οι πλανήτες λάμπουν περισσότερο από τα αστέρια.
Στην παράγραφο κυριαρχεί η οριστική έγκλιση, καθώς ο συγγραφέας παρουσιάζει αληθή και βέβαια στοιχεία. Χρησιμοποιεί, ωστόσο, υποτακτική έγκλιση στο πλαίσιο του υποθετικού λόγου, για να παρουσιάσει το συμπέρασμα -που μπορεί εν τέλει να αποδειχθεί ανακριβές- σχετικά με τον αριθμό των πλανητών.
 
Παράδειγμα άρθρου γνώμης
Το ακόλουθο κείμενο είναι απόσπασμα από άρθρο γνώμης του καθηγητή Γενετικής, Σταμάτη Αλαχιώτη, το οποίο δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Το Βήμα.
 
1. Συνηθίσαμε να λέμε ότι ζούμε στην εποχή της πληροφορίας και της γνώσης, ταυτίζοντάς τες όμως άκριτα, καθώς εκλαμβάνουμε συνήθως την πληροφορία ως γνώση. Συνδέονται όμως με δύο διαφορετικές εγκεφαλικές διεργασίες: η πρώτη κυρίως με τη μνήμη και η δεύτερη με ανώτερες νοητικές λειτουργίες, όπως είναι η ανάλυση και η σύνθεση διά της κριτικής και δημιουργικής σκέψης.
 
Σχόλιο: Ο συγγραφέας θέτει στον πρόλογο του άρθρου του το υπό διερεύνηση θέμα, το οποίο σχετίζεται με τη λανθασμένη ταύτιση των πληροφοριών με τις γνώσεις. Ένα θέμα που εξετάζεται ευρύτερα σε σχέση με την πληθώρα πληροφοριών του διαδικτυακού περιβάλλοντος. Η διάκριση των δύο εννοιών καθίσταται σαφέστερη με τη διάκριση ανάμεσα στις εγκεφαλικές διεργασίες που τις υπηρετούν. Η πληροφορία συνδέεται με τη μνήμη, ενώ οι γνώσεις με ανώτερες νοητικές λειτουργίες.
Ο συγγραφέας περνά από το α΄ πληθυντικό πρόσωπο που προσδίδει συλλογικότητα και οικειότητα στο γ΄ πρόσωπο, μέσω του οποίου καταγράφονται με αντικειμενικότητα στοιχεία επιστημονικού χαρακτήρα.
 
2. Η γενική αυτή εισαγωγική νότα έχει ιδιαίτερο νόημα για το πώς χρησιμοποιούμε στην ηλεκτρονική εποχή μας την πληροφορία και για το πώς μπορεί να μεταποιηθεί αποτελεσματικότερα σε γνώση. Ένα επίπεδο προβολής αυτών των καίριων ερωτημάτων αποτελεί η χρήση του Διαδικτύου από τους νέους κυρίως, οι οποίοι βρίσκονται στο στάδιο οικοδόμησης των γνώσεών τους, ή και από πολλούς μεγάλους, που χάνονται σε μια χαοτική ξενάγηση. Σε κάθε περίπτωση, ένα πρώτο χαρακτηριστικό, που πρέπει να τονιστεί, σχετικά με τη χρήση του Διαδικτύου είναι το επίπεδο της αποτελεσματικότητας εντοπισμού της αναζητούμενης πληροφορίας. Ένα άλλο χαρακτηριστικό αφορά τον υπερπληθυσμό σχετικών πληροφοριών, με τις περισσότερες όμως να μην είναι καλά εστιασμένες στη ζητούμενη, προκαλώντας διάχυση της προσπάθειας. Μια άλλη «παγίδα» αφορά τον βαθμό της εγκυρότητας και της αντικειμενικότητας της διαδικτυακής πληροφορίας, ακόμη και της επιστημονικής· μια άλλη παρατήρηση ακόμη αφορά το ότι η προσφερόμενη πληροφορία «περιβάλλεται» από πάμπολλους «θορύβους», άσχετες δηλαδή οπτικές πληροφορίες της οθόνης του υπολογιστή που διασπούν την προσοχή και γεμίζουν τη μνήμη με περιττές νευρωνικές συνάψεις.
 
Σχόλιο: Με τη χρήση πλάγιων ερωτήσεων («πώς χρησιμοποιούμε… την πληροφορία», «πώς μπορεί να μεταποιηθεί αποτελεσματικά σε γνώση») ο συγγραφέας συνδέει το κύριο μέρος με τον πρόλογο και κάνει τη μετάβαση στη σχετική διερεύνηση των ερωτημάτων.
Προχωρά, μάλιστα, σε καταγραφή, υπό το μοτίβο της διαίρεσης, όλων εκείνων των ζητημάτων που σχετίζονται με την παροχή πληροφοριών από το διαδίκτυο και την ποιότητα αυτών. Με τη χρήση, άλλωστε, λέξεων καθημερινού λόγου σε εισαγωγικά επιτυγχάνει να διαμορφώσει απλό ύφος γραφής, παρά το γεγονός ότι προσεγγίζει το θέμα του από επιστημονική οπτική. Η αξιοποίηση της οριστικής έγκλισης φανερώνει την πρόθεση του γράφοντος να καταγράψει βέβαιες απόψεις σχετικά με τα γνωρίσματα της διαδικτυακής αναζήτησης πληροφοριών.

Ν. Γλώσσα Γ΄ Λυκείου: Παραδείγματα γλωσσικών επιλογών

Inge Schuster
 
Ν. Γλώσσα Γ΄ Λυκείου: Παραδείγματα γλωσσικών επιλογών
 
1. Παραβολικό ζεύγος επιρρημάτων (τόσο… όσο)
 
Η έννοια της αμεροληψίας εκφράζεται τόσο θεσμικά, ως απουσία διακρίσεων και ενιαία εφαρμογή των κανονισμών, όσο και προσωπικά, ως η προσωπική υποχρέωση του καθενός να συμβαδίζει με τους κανόνες και με το ευ αγωνίζεσθαι. Παρομοίως, η έννοια της αθλητικής αριστείας εκφράζεται ως η αποκομιδή αποτελεσμάτων και καλών αποδόσεων, ως αποτέλεσμα της ανθρώπινης βελτίωσης και ανάπτυξης. Πολύ περισσότερο, αυτό είναι ακόμα πιο απαιτητέο στις νέες ηλικίες, όπου η αθλητική αρίστευση ισοδυναμεί με την υγιή εξέλιξη ενός φυσικού ταλέντου.
Σπανίδου Σοφία, 2021.
 
Σχολιασμός: Με το παραβολικό ζεύγος των επιρρημάτων «τόσο… όσο» επιτυγχάνεται η συγκριτική παρουσίαση του τρόπου με τον οποίο γίνεται εμφανής η αμεροληψία αφενός σε θεσμικό και αφετέρου σε προσωπικό επίπεδο, προκειμένου να αναδειχθεί εμφατικά το ισότιμο μεταξύ των δύο επιπέδων. Σε θεσμικό επίπεδο η αμεροληψία φανερώνεται από την απουσία διακρίσεων και την ενιαία εφαρμογή των κανονισμών, ενώ σε προσωπικό επίπεδο εκφράζεται από το αίσθημα προσωπικής υποχρέωσης όλων των αθλητών να σέβονται τους κανόνες και την έννοια του ευ αγωνίζεσθαι.
 
2. Χρήση επιδοτικής αντιθετικής σύνδεσης («όχι μόνο… αλλά και»)
 
Παρά τη γενική διατύπωσή του σχετικά με το ευ αγωνίζεσθαι, ο Κώδικας Αθλητικών Ηθών φαίνεται να παρουσιάζει το ευ αγωνίζεσθαι όχι μόνο ως μια υποχρέωση των κυβερνήσεων και των αθλητικών οργάνων αλλά και του κάθε ατόμου μεμονωμένα.
Σπανίδου Σοφία, 2021.
 
Σχολιασμός: Με την αξιοποίηση της επιδοτικής αντιθετικής σύνδεσης τονίζεται το γεγονός πως η ευθύνη και το χρέος για τη διαφύλαξη του ευ αγωνίζεσθαι δεν βαρύνει μόνο τις κυβερνήσεις και τα αθλητικά όργανα, αλλά και κάθε άτομο χωριστά. Κατ’ αυτό τον τρόπο δηλώνεται εμφατικά πως δεν υπάρχει το περιθώριο στους αθλητές ή τους πολίτες να μετακυλήσουν τη σχετική ευθύνη αποκλειστικά στους επίσημους φορείς.
 
3. Σχήμα άρσης και θέσης
 
Για τους φορμαλιστές το λογοτεχνικό έργο δεν ήταν ούτε φορέας ιδεών, μια αντανάκλαση της κοινωνικής πραγματικότητας, ούτε η ενσάρκωση κάποιας υπερβατικής αλήθειας: ήταν ένα υλικό δεδομένο, που η λειτουργία του θα μπορούσε να αναλυθεί καλύτερα με τον τρόπο που κάποιος θα εξέταζε μια μηχανή. Ήταν φτιαγμένο από λέξεις, και όχι από αντικείμενα ή συναισθήματα, και ήταν λάθος να θεωρείται έκφραση του πνεύματος ενός συγγραφέα.
Τέρι Ίγκλετον, Εισαγωγή στη θεωρία της λογοτεχνίας.
 
Σχολιασμός: Με την αξιοποίηση του σχήματος άρσης και θέσης αποδίδεται εμφατικά το γεγονός πως για τους φορμαλιστές σημασία δεν είχε το περιεχόμενο ενός λογοτεχνικού έργου, αλλά η τεχνοτροπία σύνθεσής. Κάθε στοιχείο που συνήθως εκλαμβάνεται ως η ουσία της τέχνης -οι ιδέες, η απόδοση της κοινωνικής πραγματικότητας- απορρίπτεται από τους φορμαλιστές, οι οποίοι την εκλαμβάνουν ως υλική σύνθεση φτιαγμένη από λέξεις. Επιλέγουν, έτσι, να αντικρίσουν το λογοτεχνικό κείμενο όχι ως μεταδότη συναισθημάτων, αλλά ως μια σύνθεση απλών λέξεων.
 
4. Πολυσύνδετο
 
Με τη ζωή λοιπόν στο Σύμπαν είναι αδύνατο να επικοινωνήσουμε, η ζωή όμως γύρω μας ανθίζει. Η ζωή εδώ, σ’ έναν μικρό και πανέμορφο πλανήτη, ανέδειξε ύστερα από σιωπηλές διεργασίες που διήρκεσαν δισεκατομμύρια χρόνια μια θαυμαστή ποικιλία έμβιων όντων. Οι θάλασσες και τα δάση της Γης, τα βουνά και οι πεδιάδες της αποκαλύπτουν κάθε στιγμή τη γοητεία που κρύβουν τα χιλιάδες όμοια ή ανόμοια δημιουργήματα της εξελίξεως. Η ανεμώνη και το δελφίνι, ο αίλουρος αλλά και ο γυπαετός, τα ανθρώπινα όντα στις πολλαπλές φυλετικές τους παραλλαγές, είναι δίπλα μας, συμμέτοχα του ίδιου πλανήτη και του μέλλοντός του.
Γιώργος Γραμματικάκης
 
Σχολιασμός: Με πολυσύνδετο σχήμα («οι θάλασσες και τα δάση», «τα βουνά και οι πεδιάδες», «η ανεμώνη και το δελφίνι», «ο αίλουρος αλλά και ο γυπαετός») τονίζει τη συμμετοχή κάθε πτυχής του φυσικού περιβάλλοντος στην αποκάλυψη της γοητείας που έχει η ποικιλία της ζωής σε όλες τις εκφάνσεις της, όπως αυτό διαφαίνεται μέσω αντιθετικής διάζευξης «όμοια ή ανόμοια δημιουργήματα». 
 
5. Μεταφορική χρήση του λόγου σε επιστημονικό κείμενο
 
Αλλά το όραμα του Μιλ για την ελευθερία διασχίζει τους στενούς ορίζοντες της αρνητικής ελευθερίας και διαπνέεται από ένα ιδιαίτερο ιδεώδες ατομικής ελευθερίας μέσα στο πεδίο της ανεξαρτησίας που περιγράφει η Αρχή της Ελευθερίας. Η ελευθερία δεν συρρικνώνεται στην απλή απουσία ορίων. Αφορά κυρίως τη θετική δράση: «η μόνη ελευθερία, που είναι άξια του ονόματός της, είναι η ελευθερία να επιδιώκουμε το όφελός μας με το δικό μας τρόπο».
Αλέξανδρος Κιουπκιολής, Φιλοσοφίες της ελευθερίας
 
Σχολιασμός: Ο συγγραφέας προκειμένου να αποδώσει με μεγαλύτερη έμφαση και ενάργεια την ευρύτερη έννοια που λαμβάνει η ελευθερία στη σκέψη του Τ. Μιλ, αξιοποιεί μεταφορικό λόγο («διασχίζει τους στερνούς ορίζοντες της αρνητικής ελευθερίας»). Με τον τρόπο αυτό κεντρίζει το ενδιαφέρον του αναγνώστη και, συνάμα, αποδίδει δραστικότερα την ιδέα πως η ουσία της ελευθερίας δεν ταυτίζεται με την «αρνητική ελευθερία» -απουσία ορίων στη δράση του ατόμου- («δεν συρρικνώνεται στην απλή απουσία ορίων»), αλλά οδηγείται σε μια πιο επωφελή κατάσταση, στο πλαίσιο της οποίας το άτομο μέσω της θετικής δράσης επιδιώκει συνειδητά ό,τι λειτουργεί προς όφελός του.
 
6. Ονοματοποίηση
 
Η πολιτειότητα, είναι η ιδιότητα του να είναι κανείς πολίτης. Η ενεργός πολιτειότητα περιλαμβάνει την πληροφόρηση για τις κοινωνικές εξελίξεις και δομές, τη συνειδητοποίηση των δικαιωμάτων και των υποχρεώσεων που έχει το άτομο ως πολίτης, την ελεύθερη έκφραση των απόψεων και των ιδεών του, το δικαίωμα για διαφάνεια και δικαιοσύνη, την ενεργό συμμετοχή στις κοινωνικές δράσεις.
Άννα Μιχαήλ
 
Σχολιασμός: Στο πλαίσιο αναλυτικού ορισμού η συγγραφέας καταγράφει τα στοιχεία που συνιστούν την έννοια του ενεργού πολίτη, αξιοποιώντας την ονοματοποίηση προκειμένου να τα αποδώσει συνοπτικά και με ακρίβεια («πληροφόρηση», «συνειδητοποίηση», «έκφραση», «συμμετοχή»). Με δεδομένο πως ο ονοματοποιημένος όρος δηλώνει τόσο το αποτέλεσμα μιας ενέργειας όσο και την ίδια την ενέργεια, η γράφουσα επιτυγχάνει την πύκνωση του λόγου της, καθώς δεν χρειάζεται να χρησιμοποιήσει τα αντίστοιχα κάθε φορά ρήματα και να διαμορφώσει επιμέρους προτάσεις (π.χ. τη δυνατότητα να εκφράζει ελεύθερα τις απόψεις και τις ιδέες του).
 
7. Απρόσωπη σύνταξη
Είναι τόσο προφανές ότι ένα αρχαιολογικό μνημείο εκτιμάται ορθότερα συμπαγές και όχι κατακερματισμένο, ώστε κάθε επιχείρημα υπέρ του προφανούς ακούγεται τελικά γραφικό και τετριμμένο. Ίσως γι’ αυτό οι σχετικές κουβέντες του πρωθυπουργού στο BBC ενόχλησαν τόσο. Οι θεωρητικοί παραλληλισμοί –«φανταστείτε τη Μόνα Λίζα κομμένη στα δύο»– είναι εύστοχοι επειδή αποδίδουν τον παραλογισμό της πολιτιστικής λαθροχειρίας, αλλά την ίδια ώρα ενέχουν και έναν επώδυνο διδακτισμό. Οι αμετάπειστοι αποδέκτες της επιχειρηματολογίας την έχουν ακούσει πολλές φορές και ξέρουν καλά ότι έχει το δίκιο με το μέρος της, απλώς δεν έχουν συμφέρον να το παραδεχτούν.
Άρης Αλεξανδρής
 
Σχολιασμός: Με τη χρήση της απρόσωπης σύνταξης, στο πλαίσιο της οποίας το υποκείμενο δεν δηλώνει κάποιο πρόσωπο, αλλά αποτελεί πρόταση (π.χ. ότι ένα αρχαιολογικό μνημείο εκτιμάται ορθότερα συμπαγές…) ή κάποια αφηρημένη έννοια (π.χ. «θεωρητικοί παραλληλισμοί», «η επιχειρηματολογία») αποφεύγεται -κάποτε σκόπιμα- η αναφορά σε κάποιο συγκεκριμένο πρόσωπο που ενεργεί. Η επιλογή, για παράδειγμα, του γράφοντος να θέσει ως εννοούμενο υποκείμενο της πρότασης «ότι έχει το δίκιο με το μέρος της» την αφηρημένη έννοια «η επιχειρηματολογία», τού επιτρέπει να αποφύγει τη με σαφήνεια δήλωση των δρώντων προσώπων, τα οποία στη συγκεκριμένη περίπτωση είναι οι Άγγλοι που διαφωνούν να αποδώσουν στην Ελλάδα τα κλεμμένα μάρμαρα του Παρθενώνα. Με τον τρόπο αυτό στρέφει την προσοχή του αναγνώστη στο πιο ουσιώδες, στο γεγονός δηλαδή πως η ελληνική επιχειρηματολογία έχει το δίκιο με το μέρος της.
 
8. Παθητική σύνταξη
Η αποτελεσματική διπλωματία μερικές φορές προϋποθέτει κάποιες αποσιωπήσεις, στις οποίες η Βρετανία φαίνεται να ποντάρει υπέρ το δέον σε ό,τι αφορά την υπόθεση των Γλυπτών. Εύλογο, λοιπόν, είναι να θίγεται δυσανάλογα πολύ όταν οι αποσιωπήσεις υποσκελίζονται από την ειλικρίνεια. Κανείς δεν θέλει να του θυμίζουν τα μελανά σημεία της ιστορίας του, ιδίως αν αυτά συμπλέκονται με τα ένδοξα σημεία της ιστορίας κάποιου άλλου.
Άρης Αλεξανδρής
 
Σχολιασμός: Με την αξιοποίηση της παθητικής σύνταξης ο γράφων δίνει έμφαση στο αποτέλεσμα της ενέργειας -εν προκειμένω στον υποσκελισμό των αποσιωπήσεων-, για να τονιστεί πως ο εκνευρισμός των Βρετανών οφείλεται σε αυτή ακριβώς τη διακοπή της αποσιώπησης. Με την παθητική σύνταξη, άρα, η προσοχή στρέφεται από το υποκείμενο στο αποτέλεσμα της ενέργειας.
 
9. Χρήση ευθέος λόγου
Κάποτε, καθώς μιλούσα με τον δάσκαλό μου, τον καθηγητή λαογραφίας Μ. Γ. Μερακλή, για τα όσα παρατηρούσα στην καθημερινότητα των Τσιγγάνων, με διέκοψε ξαφνιασμένος: «Μα πού είναι ο “Άλλος”; Ο διαφορετικός πού είναι; Οι Τσιγγάνοι είναι πιο Έλληνες από τους Έλληνες!». Ο Μερακλής, μετά από χρόνια μελέτης του λαϊκού πολιτισμού, διαπίστωνε ότι τα στοιχεία που εξέθετα χαρακτήριζαν τη ζωή των Ελλήνων σε παλαιότερες εποχές.
Άννα Λυδάκη
 
Σχολιασμός: Με τη χρήση του ευθέος λόγου η γράφουσα επιχειρεί να στρέψει την προσοχή του αναγνώστη στα όσα αναφέρει ο Μερακλής. Σε αυτό συμβάλλει, άλλωστε, και το αφηγηματικό ύφος της πρώτης περιόδου. Αν τα ίδια λόγια είχαν αποδοθεί σε πλάγιο λόγο δεν θα ήταν τόσο εμφατική η παρουσίασή τους και το κείμενο θα έχανε μέρος της δραστικότητάς του.
 
10. Γραμματικοί χρόνοι
 
Εκτός από την καταστροφή των παραθαλάσσιων περιοχών, μια ολόκληρη αλυσίδα περιβαλλοντικών αλλαγών θα ακολουθήσει. Τα τοπικά κλίματα προβλέπεται ν’ αλλάξουν, οι θύελλες και οι ανεμοστρόβιλοι θα είναι φαινόμενα συχνά και εύφορες σημερινές εκτάσεις θα μεταβληθούν σε ερήμους. Πολλά είδη ζώων ή φυτών θα δοκιμασθούν σκληρά∙ και όσοι από τους ζωντανούς οργανισμούς επιβιώσουν, ίσως υποχρεωθούν σε ομαδικές μετακινήσεις. Η διόγκωση και πύκνωση των νεφών θα παγιδεύει άλλωστε ολοένα και περισσότερη θερμότητα, μέχρις ότου ο πλανήτης Γη -όπως ο δίδυμός του, Αφροδίτη- καταστεί αφιλόξενος για τη ζωή.
Γιώργος Γραμματικάκης
 
Σχολιασμός: Μέσω της επιλογής του γραμματικού χρόνου ο συγγραφέας επιλέγει το χρονικό επίπεδο -παρόν, παρελθόν, μέλλον- στο οποίο εντάσσει το κείμενό του, και κατ’ επέκταση το κατά πόσο αναφέρεται σε γεγονότα τετελεσμένα, υπό εξέλιξη ή μελλοντικά (και, άρα, υπό αίρεση). Όταν ένα κείμενο -όπως αυτό του Γραμματικάκη- αναφέρεται στο μέλλον -με τη χρήση μέλλοντα, καθώς και υποτακτικής έγκλισης, η οποία είναι μελλοντική έκφραση, αφού δηλώνει μια πράξη ή κατάσταση που θα συμβεί ή θα επικρατήσει σε μεταγενέστερη χρονική περίοδο- υπάρχει πάντοτε ένας ορισμένος βαθμός αβεβαιότητας, καθώς μια οποιαδήποτε πρόβλεψη για το μέλλον ενδέχεται να αποδειχθεί ανακριβής. Οι επισημάνσεις, ωστόσο, του συγγραφέα σχετικά με τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, αν και δυσοίωνες, φανερώνουν μια πραγματικότητα που είναι πολύ πιθανόν πως θα επικρατήσει.
 
11. Εγκλίσεις
 
Εντέλει, όμως, η δουλειά ενός μουσείου δεν είναι να εξομαλύνει τα λάθη, ούτε να απολογείται για τις αμαρτίες του παρελθόντος ούτε να μας υποδεικνύει αποκρύβοντας την ηθική των χορηγών της. Ένα μουσείο δεν καλείται να δίνει όλες τις μάχες της πολιτικής ορθότητας, ούτε να προσφέρει λύσεις σε κοινωνικά προβλήματα· δεν είναι πλατφόρμα των πολιτικών ευθιξιών του κάθε πολίτη. Η πρώτη του δουλειά πρέπει να είναι να παρουσιάζει, να συντηρεί, να καταλογογραφεί και να διαφυλάσσει τακτικά τα εκθέματα. Και εκεί το Βρετανικό Μουσείο απέτυχε.
Ελεάννα Βλαστού
 
Σχολιασμός: Με τη χρήση της υποτακτικής έγκλισης η γράφουσα επιχειρεί να παρουσιάσει τις υποχρεώσεις ενός μουσείου, κάνοντας διάκριση ανάμεσα στο τι συνιστά και τι όχι υποχρέωσή του. Αναφερόμενη ειδικότερα στο Βρετανικό Μουσείο, από το οποίο, όπως αποκαλύφθηκε, «εξαφανίστηκαν» περίπου 2.000 αντικείμενα από τη συλλογή του, επισημαίνει πως ένα μουσείου είναι υποχρεωμένο να συντηρεί, να παρουσιάζει, αλλά και να διαφυλάσσει τα εκθέματά του. Ως προς αυτές τις βασικές του υποχρεώσεις, όμως, το Βρετανικό Μουσείο απέτυχε.
Προσέχουμε πως η υποτακτική έγκλιση δηλώνει το τι πρέπει να συμβαίνει, αλλά όχι το τι πραγματικά συμβαίνει (για το οποίο θα γινόταν χρήση οριστικής έγκλισης). Η διατύπωση, επομένως, πως ένα μουσείο πρέπει να διαφυλάττει τα εκθέματά του, δεν σημαίνει, παράλληλα, πως το μουσείο εκπληρώνει την υποχρέωσή του αυτή.
 
12. Σημεία στίξης
 
Το πρόβλημα, όμως, δεν είναι οι καλές ή κακές συνήθειες των παιδιών, τα καλά ή κακά χόμπι τους, οι καλές ή κακές υποκουλτούρες τους, τα μέσα που χρησιμοποιούν για να εξερευνήσουν την άγουρη προσωπικότητά τους. Το πρόβλημα είναι πυρηνικό· η διαπαιδαγώγησή τους: το σπίτι τους, οι γονείς τους, το σχολείο τους, το κράτος τους – όλες εκείνες οι θεσμικές δυνάμεις που τα διαμορφώνουν όχι ως χρήστες και καταναλωτές προϊόντων, αλλά ως άτομα. Όποιος ψάχνει την αιτία της αποκτήνωσης των παιδιών, πρέπει να την αναζητήσει στα πρόσωπα που έχουν ηθική και νομική ευθύνη να μεγαλώσουν πολιτισμένους ανθρώπους, αλλά αποτυγχάνουν συστηματικά, και γι’ αυτό ρίχνουν την μπάλα στην εξέδρα.
Άρης Αλεξανδρής
 
Σχολιασμός: Τα συντακτικά σημεία στίξης λειτουργούν τόσο ως οδηγοί για την ορθότερη ανάγνωση του κειμένου όσο και ως μέσα για την απόδοση έμφασης στις καίριες έννοιες. Με το ασύνδετο σχήμα στην πρώτη περίοδο ο γράφων κατορθώνει να παρουσιάσει επιγραμματικά και με πυκνότητα τις αιτίες εκείνες που συνήθως αναφέρονται ως υπεύθυνες για τη διαμόρφωση της συμπεριφοράς των νέων, προκειμένου να επισημάνει πως δεν οφείλεται σε αυτές το σχετικό πρόβλημα.
Με τη χρήση της άνω τελείας ο γράφων διαμορφώνει μια ημιπερίοδο, προκειμένου να τονίσει την κυρίαρχη αιτία του προβλήματος «τη διαπαιδαγώγηση» των νέων, η οποία τίθεται επεξηγηματικά.
Με την άνω και κάτω τελεία σε θέση επεξηγήσεων παρουσιάζει με ασύνδετο σχήμα του φορείς αγωγής που έχουν κυρίαρχα την ευθύνη για τη διαπαιδαγώγηση των νέων. Το σχολιάζει, άλλωστε, ύστερα από τη μονή παύλα, πως πρόκειται για τις «θεσμικές δυνάμεις» που διαμορφώνουν την προσωπικότητα των νέων.
 
13. Υποτακτική σύνδεση προτάσεων
 
Σήμερα πια, στην πολιτισμική μας πραγματικότητα και νοοτροπία, τίποτα δεν δεσμεύει κανέναν, έχει ίσως πάψει να λειτουργεί άξονας κοινωνικής αναφοράς της ευθύνης. Ίσως είναι η πρώτη φορά στην ανθρώπινη Ιστορία, που το αίσθημα της ευθύνης και η συνακόλουθη βίωση της ενοχής έχει τόσο ριζικά αμβλυνθεί. Από τον «πλανητάρχη» έως τον οδηγό ταξί και από τα «πνευματικά» καθιδρύματα έως τα συνδικαλιστικά σωματεία, όλοι δικαιούνται να ακυρώνουν τις δεσμεύσεις τους, αφού τα κριτήρια για τον καταλογισμό και την επίγνωση ενοχής συρρικνώνονται σε νομική κενολογία.
Χρήστος Γιανναράς
 
Σχολιασμός: Η υποτακτική σύνδεση βασίζεται στη χρήση δευτερευουσών προτάσεων, οι οποίες υποδηλώνουν νοηματικές σχέσεις με την κύρια πρόταση –ιδίως οι επιρρηματικές προτάσεις: υπόθεση, εναντίωση, αιτιολόγηση, χρόνο, συμπέρασμα κ.ά. Στο συγκεκριμένο απόσπασμα ο γράφων αξιοποιεί μια αιτιολογική πρόταση, για να παρουσιάσει το γεγονός πως πλέον η αίσθηση και η επίγνωση της ενοχής έχουν μετατραπεί σε μια «νομική κενολογία». Με την αιτιολογική αυτή πρόταση παρουσιάζει, άρα, το αίτιο που έχει ως αποτέλεσμα τα όσα αναφέρει προηγουμένως, ότι δηλαδή πλέον καθένας νιώθει ελεύθερος να ακυρώνει τις δεσμεύσεις του (μιας και δεν είναι υπόλογος απέναντι σε κανέναν).
 
14. Ρηματικά πρόσωπα
 
Φαντασθείτε τι θα γινόταν στη χώρα μας, αν μια κυβέρνηση αποφάσιζε ότι η απειλή της τρομοκρατίας είναι τέτοια που χρειάζεται η ενίσχυση των δυνάμεων ασφαλείας από μονάδες του στρατού. Τι θα είχαμε να ακούσουμε για «στρατιωτικούς νόμους», για τα τανκς που ξαναβγήκαν στους δρόμους, για κρυφά σχέδια επιβολής δικτατορίας. Τίποτε τέτοιο δεν συνέβη στη Δανία, όπου μονάδες του στρατού έχουν ξεκινήσει περιπολίες εδώ και καιρό. Μάλλον οι Δανοί δεν καταλαβαίνουν από δημοκρατία.
Τάκης Θεοδωρόπουλος
 
Σχολιασμός: Η επιλογή του ρηματικού προσώπου επηρεάζει σημαντικά το ύφος του κειμένου, εφόσον μπορεί να υποδηλώσει είτε την πρόθεση του γράφοντος να αποδώσει καθαρά υποκειμενικό χαρακτήρα στις σκέψεις του (α΄ πρόσωπο), είτε να διαμορφώσει την αίσθηση μιας συνομιλίας (β΄ πρόσωπο), είτε τη σαφή πρόθεση να προσδώσει αντικειμενικότητα στα γραφόμενά του (γ΄ πρόσωπο).
Στο συγκεκριμένο χωρίο ο συγγραφέας προκειμένου να δεσμεύσει την προσοχή των αναγνωστών του και να τους παρακινήσει, συνάμα, να προβληματιστούν σχετικά με τον διαφορετικό τρόπο θέασης των πραγμάτων μεταξύ διαφορετικών εθνοτήτων χρησιμοποιεί το β΄ πληθυντικό πρόσωπο («φαντασθείτε»). Αξιοποιεί, επίσης, το α΄ πληθυντικό προκειμένου να αποδώσει την αίσθηση της συλλογικότητας («τι θα είχαμε να ακούσουμε») απέναντι στα παράπονα που θα εγείρονταν στην ελληνική κοινωνία, αν λαμβάνονταν αυξημένα μέτρα απέναντι στον κίνδυνο ενός τρομοκρατικού χτυπήματος. Σαφώς, βέβαια, ο γράφων δεν συμμερίζεται τις αρνητικές αντιδράσεις εκείνων που θα διαμαρτύρονταν φοβούμενοι σχέδια κατάλυσης της δημοκρατίας, γι’ αυτό και φέρνει το παράδειγμα των Δανών, οι οποίοι διόλου δεν ενοχλήθηκαν από τα αυξημένα μέτρα ασφάλειας, καθώς τα θεώρησαν αναγκαία.