Έκθεση Γ΄ Λυκείου: Εκπαίδευση για τη δημοκρατία [Φάκελος Εκπαιδευτικού]

Ricardo Levins Morales

Έκθεση Γ΄ Λυκείου: Εκπαίδευση για τη δημοκρατία [Φάκελος Εκπαιδευτικού]

MARTHA C. NUSSBAUM. (2013). Όχι για το κέρδος. Οι ανθρωπιστικές σπουδές προάγουν τη δημοκρατία, μτφρ.: Γ. Χρηστίδης, επιμ. & προλ.: Χρ. Ν. Τσιρώνης.

Αθήνα: Κριτική, σελ. 271

Τον Μάρτιο του 2009, σε έναν λόγο του για την εκπαίδευση, ο πρόεδρος Ομπάμα έπλεξε το εγκώμιο σε χώρες της Άπω Ανατολής, όπως η Σιγκαπούρη, οι οποίες κατά τη γνώμη του έχουν ξεπεράσει την Αμερική στην τεχνολογική και την επιστημονική εκπαίδευση. Κατά τον Ομπάμα, αυτές οι χώρες «αφιερώνουν λιγότερο χρόνο διδάσκοντας πράγματα που δεν έχουν σημασία και περισσότερο χρόνο διδάσκοντας πράγματα που έχουν σημασία. Προετοιμάζουν τους μαθητές τους όχι μόνον για το γυμνάσιο, το λύκειο και το κολέγιο, αλλά και για την επαγγελματική τους σταδιοδρομία. Εμείς δεν το κάνουμε αυτό».

Ο κοντόθωρος ωφελιμισμός των παιδαγωγικών αντιλήψεων του Ομπάμα θεωρεί σημαντικά στοιχεία της εκπαίδευσης εκείνα που «προετοιμάζουν για την επαγγελματική σταδιοδρομία». Υποτιμά επομένως τις ανθρωπιστικές σπουδές, δηλαδή εκείνα τα στοιχεία της εκπαιδευτικής διαδικασίας που μπορεί να μην αποδίδουν άμεσα χρηματικά κέρδη, αλλά προετοιμάζουν για την ενεργό συμμετοχή στην πολιτική ζωή, για την κριτική έρευνα και αμφισβήτηση, για την αναζήτηση μιας ζωής γεμάτης νόημα.

Η τάση αυτή δεν εκδηλώνεται μόνον στις ΗΠΑ. Οι μεταρρυθμίσεις που γίνονται στα εκπαιδευτικά συστήματα πολλών χωρών υποβαθμίζουν, συρρικνώνουν ή εγκαταλείπουν τη διδασκαλία των ανθρωπιστικών επιστημών. Ο στόχος της οικονομικής μεγέθυνσης και το κυνήγι του κέρδους στην παγκόσμια αγορά ενισχύουν τις τάσεις προς μιαν εκπαίδευση που υπηρετεί αποκλειστικά την αύξηση της παραγωγής και του πλούτου. Στην προοπτική της μεγιστοποίησης του οικονομικού κέρδους οι ανθρωπιστικές σπουδές θεωρούνται ανώφελες, υπερβολικά δαπανηρές ή ακόμη και αντιπαραγωγικές. Καθώς, μάλιστα, εξοπλίζουν τους πολίτες με κριτική συνείδηση, αποτελούν μια δυνητική απειλή για εκείνη την οικονομική «πρόοδο», η οποία αδιαφορεί για τις αδικίες και τις ανισότητες που τη συνοδεύουν.

Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Μάρθα Νουσμπάουμ κρούει τον κώδωνα του κινδύνου: η κρίση των ανθρωπιστικών σπουδών μπορεί να μετατραπεί σε κρίση της δημοκρατίας, καθώς απειλούνται οι διανοητικές προϋποθέσεις που μπορούν να εγγυηθούν τη δημοκρατική ιδιότητα του πολίτη. Απειλούνται, με άλλα λόγια, η ικανότητά μας να σκεφτόμαστε αυτόνομα και κριτικά, η ικανότητά μας να εξυψωνόμαστε πάνω από την τοπική μας πραγματικότητα και να κατανοούμε τα προβλήματα που είναι παγκόσμια, καθώς και η ικανότητά μας να συναισθανόμαστε και να συμπαθούμε τους άλλους, που είναι «ξένοι» και διαφορετικοί από μας. Μια δημοκρατία δεν μπορεί να μακροημερεύσει αν οι πολίτες της δε διαθέτουν και δεν καλλιεργούν αυτές τις τρεις ικανότητες.

Στο παιδαγωγικό σχέδιο της Νουσμπάουμ η ανθρωπιστική εκπαίδευση […] πρέπει να καλλιεργεί την κριτική και ερευνητική σκέψη, καθώς και τη φαντασία. Η Νουσμπάουμ εμπνέεται από το σωκρατικό πρότυπο εκπαίδευσης, που προωθεί την ικανότητα κάθε προσώπου να αυτοεξετάζεται και να αυτοπροσδιορίζεται. Η σωκρατική μέθοδος στηρίζεται στον διάλογο, την αμφιβολία, την αμφισβήτηση και την ορθολογική επιχειρηματολογία. Ευνοεί επομένως μια δημόσια κουλτούρα στοχαστικής διαβούλευσης, χάρη στην οποία ελέγχουμε κριτικά κάθε είδους αυθεντία και επηρεαζόμαστε λιγότερο από την εξουσία ή από το κοινωνικό μας περιβάλλον. Αυτή η σωκρατική εκπαίδευση στην αυτονομία είναι εξαιρετικά πολύτιμη για τη δημοκρατία, καθώς η κριτική και ερευνητική σκέψη είναι αναγκαία συνιστώσα μιας πολιτικής κουλτούρας ικανής να υποστηρίζει και να τροφοδοτεί τον δημόσιο δημοκρατικό διάλογο.

[…] Εκτός από την καλλιέργεια της κριτικής σκέψης, η δεύτερη μεγάλη αποστολή των ανθρωπιστικών σπουδών είναι η καλλιέργεια της ικανότητας να σκεφτόμαστε ως «πολίτες του κόσμου». Καθώς τα σημαντικότερα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε είναι ήδη παγκόσμια, χρειάζεται να μάθουμε να σκεφτόμαστε υπεύθυνα για την τύχη όλης της ανθρωπότητας. Η εκπαίδευση πρέπει επομένως να προμηθεύει τις αναγκαίες γνώσεις για την ιστορία του κόσμου, για την παγκόσμια οικονομία, καθώς και για τις κυριότερες θρησκείες.

Η τρίτη θεμελιώδης επιδίωξη της ανθρωπιστικής εκπαίδευσης είναι η καλλιέργεια της αφηγηματικής φαντασίας και της συμπάθειας, της ικανότητας δηλαδή να κατανοούμε όχι μόνον τον εαυτό μας, αλλά και τις ανάγκες και τις προσδοκίες των άλλων. Χρειάζεται να διαθέτουμε εκείνη την «εσωτερική ματιά» που μας επιτρέπει να βλέπουμε τους άλλους ανθρώπους ως πλήρη ανθρώπινα όντα, ως ολοκληρωμένες προσωπικότητες με ίσο δικαίωμα στην αξιοπρέπεια.

Γιαλκέτσης, Θ. (2013, 20 Οκτωβρίου). Εκπαίδευση για τη δημοκρατία. Εφημερίδα των Συντακτών. Ανακτήθηκε στις 08-04-2018 από http://archive.efsyn.gr/?p=135437

ΘΕΜΑΤΑ

ΘΕΜΑ Α

Να παρουσιάσετε συνοπτικά (70-90 λέξεις) τις απόψεις του συγγραφέα σχετικά με την ιδιαίτερη αξία των ανθρωπιστικών σπουδών.

Μέσω των ανθρωπιστικών σπουδών τα άτομα λαμβάνουν τα αναγκαία εφόδια για την ενεργητική συμμετοχή τους στην πολιτική ζωή και για τη διαμόρφωση της δημοκρατικής τους συνείδησης. Αποκτούν, ειδικότερα, την ικανότητα να σκέφτονται αυτόνομα και κριτικά, ώστε να είναι σε θέση να συμμετέχουν σ’ ένα δημόσιο δημοκρατικό διάλογο, χωρίς να επηρεάζονται από την κοινή γνώμη ή την εξουσία. Κατανοούν τον παγκόσμιο χαρακτήρα των προβλημάτων και τα αντιμετωπίζουν πλέον ως «πολίτες του κόσμου». Καλλιεργείται, συνάμα, η ικανότητά τους να συμπαθούν και να κατανοούν τους άλλους, αποκτώντας, έτσι, βαθύτερο σεβασμό για τα δικαιώματά τους.

[Λέξεις: 91]

ΘΕΜΑ Β

1. Να εντοπίσετε τα υπο-επιχειρήματα των παραγράφων 5 έως και 7 και να τα αξιολογήσετε ως προς την πειστικότητά τους.

Υπο-επιχείρημα 5^ης παραγράφου  

Ισχυρισμός: Η ανθρωπιστική εκπαίδευση πρέπει να καλλιεργεί την κριτική και ερευνητική σκέψη, καθώς και τη φαντασία.

Τεκμηρίωση: Η σωκρατική μέθοδος στηρίζεται στον διάλογο, την αμφιβολία, την αμφισβήτηση και την ορθολογική επιχειρηματολογία.

Συμπέρασμα: Ευνοεί επομένως μια δημόσια κουλτούρα στοχαστικής διαβούλευσης, χάρη στην οποία ελέγχουμε κριτικά κάθε είδους αυθεντία και επηρεαζόμαστε λιγότερο από την εξουσία ή από το κοινωνικό μας περιβάλλον.

 

Στην 5^η παράγραφο ο συγγραφέας, αξιοποιώντας τους συλλογισμούς της Νουσμπάουμ, επισημαίνει ότι μια διδασκαλία βασισμένη στο διάλογο, την αμφιβολία και την αμφισβήτηση, όπως ήταν η σωκρατική μέθοδος, μπορεί να διασφαλίσει την εδραίωση στην κοινωνία της συνήθειας να εξετάζονται σε βάθος και με κριτικό τρόπο τα επιμέρους ζητήματα, με συνεπαγόμενο όφελος την ανεξαρτησία της σκέψης των πολιτών. Η θέληση της εξουσίας, όπως κι η κοινή γνώμη, θα επηρεάζουν ολοένα και λιγότερο τους πολίτες, εφόσον εκείνοι θα έχουν αποκτήσει αυτονομία σκέψης και θα στέκουν πλέον με κριτική ματιά απέναντι σε κάθε αυθεντία και σε κάθε άποψη, όσο διαδεδομένη κι αν είναι αυτή.

Το επιχείρημα αυτό θεωρείται πειστικό, εφόσον πράγματι η ενίσχυση της κριτικής σκέψης του ατόμου, μέσω του διαλόγου και της αμφισβήτησης, στο πλαίσιο της ανθρωπιστικής εκπαίδευσης, μπορεί να θέσει τα θεμέλια για μια πιο αυτόνομη σκέψη, και κατ’ επέκταση για τη δυνατότητα του ατόμου να επηρεάζεται σε μικρότερο βαθμό από το κοινωνικό του περιβάλλον.

 

Υπο-επιχείρημα 6^ης παραγράφου

Ισχυρισμός: Δεύτερη μεγάλη αποστολή των ανθρωπιστικών σπουδών είναι η καλλιέργεια της ικανότητας να σκεφτόμαστε ως «πολίτες του κόσμου».

Αιτιολόγηση: Καθώς τα σημαντικότερα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε είναι ήδη παγκόσμια, χρειάζεται να μάθουμε να σκεφτόμαστε υπεύθυνα για την τύχη όλης της ανθρωπότητας.

Συμπέρασμα: Η εκπαίδευση πρέπει επομένως να προμηθεύει τις αναγκαίες γνώσεις για την ιστορία του κόσμου, για την παγκόσμια οικονομία, καθώς και για τις κυριότερες θρησκείες.

 

Στην 6^η παράγραφο ο συγγραφέας τονίζει πως μέσω των ανθρωπιστικών μαθημάτων θα πρέπει να μάθουμε να σκεφτόμαστε ως «πολίτες του κόσμου», καθώς τα περισσότερα κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα είναι ήδη παγκόσμια. Η στάση που τηρεί κάθε πολίτης, όπως και κάθε κοινωνία απέναντι στα κρίσιμα ζητήματα της εποχής έχει ευρύτερη επίπτωση, εφόσον ζούμε σ’ έναν αλληλένδετο κόσμο εξαιτίας της παγκοσμιοποίησης. Την επίτευξη αυτής της συνειδητοποίησης μπορεί να τη διασφαλίσει η εκπαίδευση με την παροχή γνώσεων σχετικά με την ιστορία του κόσμου, την παγκόσμια οικονομία, καθώς και τις κυριότερες θρησκείες. Με την παροχή γνώσεων, δηλαδή, σε θέματα που φανερώνουν τόσο τη διαχρονική αλληλεπίδραση μεταξύ των λαών, όσο και των ομοιοτήτων που υπάρχουν στις αντιλήψεις και στη σκέψη τους.

Η πειστικότητα του επιχειρήματος αυτού διασφαλίζεται αφενός λόγω της σαφούς επίδρασης που έχει η παγκοσμιοποίηση στη ζωή των πολιτών, κι αφετέρου  χάρη στο γεγονός ότι ο συγγραφέας επιλέγει ακριβώς εκείνα τα μαθήματα που μπορούν να καταστήσουν εμφανή τη στενή διασύνδεση μεταξύ των κρατών/εθνοτήτων. 

 

Υπο-επιχείρημα 7^ης παραγράφου

Ισχυρισμός: Η τρίτη θεμελιώδης επιδίωξη της ανθρωπιστικής εκπαίδευσης είναι η καλλιέργεια της αφηγηματικής φαντασίας και της συμπάθειας.

Επεξήγηση: Της ικανότητας δηλαδή να κατανοούμε όχι μόνον τον εαυτό μας, αλλά και τις ανάγκες και τις προσδοκίες των άλλων.

Συμπέρασμα: Χρειάζεται [άρα] να διαθέτουμε εκείνη την «εσωτερική ματιά» που μας επιτρέπει να βλέπουμε τους άλλους ανθρώπους ως πλήρη ανθρώπινα όντα, ως ολοκληρωμένες προσωπικότητες με ίσο δικαίωμα στην αξιοπρέπεια.

 

Στην 7^η παράγραφο ο συγγραφέας επισημαίνει την ανάγκη της καλλιέργειας των ικανοτήτων εκείνων που θα μας επιτρέπουν να κατανοούμε τις ανάγκες και την υπόσταση όχι μόνο του εαυτού μας, αλλά και των άλλων ανθρώπων. Με τη συνδρομή της συμπάθειας και της αφηγηματικής φαντασίας (λογοτεχνικός εγγραμματισμός) θα μπορούμε να αντικρίσουμε τους άλλους ανθρώπους ως ολοκληρωμένες προσωπικότητες και θα τους αναγνωρίζουμε κατ’ επέκταση το δικαίωμα στην αξιοπρέπεια.

Πρόκειται για ένα επιχείρημα που βασίζεται στην πλέον ουσιαστική συνεισφορά των ανθρωπιστικών μαθημάτων, στη δυνατότητά τους δηλαδή να καλλιεργούν την ενσυναίσθηση του ατόμου, όπως και τη συμπάθεια απέναντι στους άλλους ανθρώπους. Υπ’ αυτή την έννοια το επιχείρημα κρίνεται πειστικό, εφόσον επικαλείται διαπιστωμένες επιδράσεις των ανθρωπιστικών σπουδών. Μόνο, άλλωστε, μέσω της ανθρωπιστικής εκπαίδευσης καθίσταται εφικτή η ουσιαστική ψυχική και πνευματική καλλιέργεια των ατόμων προκειμένου να είναι σε θέση να αντικρίζουν κυρίαρχα την ανθρώπινη διάσταση των συνανθρώπων τους και να μην τους κρίνουν με υλιστικά, οικονομικά, ταξικά και χρησιμοθηρικά κριτήρια.

2. Στις ίδιες παραγράφους να αναζητήσετε δεοντολογικές εκφράσεις και να δικαιολογήσετε τη χρήση τους από τον συγγραφέα.

5^η: η ανθρωπιστική εκπαίδευση […] πρέπει να καλλιεργεί την κριτική και ερευνητική σκέψη, καθώς και τη φαντασία.

6^η: χρειάζεται να μάθουμε να σκεφτόμαστε υπεύθυνα για την τύχη όλης της ανθρωπότητας. Η εκπαίδευση πρέπει επομένως να προμηθεύει τις αναγκαίες γνώσεις για την ιστορία του κόσμου, για την παγκόσμια οικονομία, καθώς και για τις κυριότερες θρησκείες.

7^η: Χρειάζεται να διαθέτουμε εκείνη την «εσωτερική ματιά» που μας επιτρέπει να βλέπουμε τους άλλους ανθρώπους ως πλήρη ανθρώπινα όντα, ως ολοκληρωμένες προσωπικότητες με ίσο δικαίωμα στην αξιοπρέπεια.

Ο συγγραφέας αξιοποιεί αρκετές δεοντολογικές εκφράσεις στο πλαίσιο των συγκεκριμένων παραγράφων προκειμένου να τονίσει την αναγκαιότητα της ανθρωπιστικής εκπαίδευσης. Η στενή συνάρτηση της ορθής λειτουργίας του δημοκρατικού πολιτεύματος με τα παιδαγωγικά εκείνα αποτελέσματα που μόνο μέσω των ανθρωπιστικών μαθημάτων μπορούν να προκύψουν, ωθεί τον συγγραφέα να δηλώσει εμφατικά το πόσο απαραίτητες είναι οι σχετικές επιδιώξεις. Η ικανότητα της αυτόνομης και κριτικής σκέψης, η ικανότητα συνειδητοποίησης του παγκόσμιου χαρακτήρα των κοινωνικών προβλημάτων, καθώς κι η ικανότητα της με ευαισθησία και συμπάθεια θέασης των άλλων ανθρώπων, δεν συνιστούν απλώς επιθυμητά ζητούμενα, αλλά απολύτως αναγκαία εφόδια των πολιτών μιας δημοκρατίας. Όπως διατυπώνεται, άλλωστε, με σαφήνεια στο κείμενο: «Μια δημοκρατία δεν μπορεί να μακροημερεύσει αν οι πολίτες της δε διαθέτουν και δεν καλλιεργούν αυτές τις τρεις ικανότητες.»

3. Αναζητήστε στο κείμενο τους συνδέτες (διαρθρωτικές λέξεις μεταξύ νοημάτων) με τη συχνότερη χρήση και καταγράψτε τα συμπεράσματά σας.

Μια διαρθρωτική λέξη με συχνή χρήση στο κείμενο είναι ο συμπερασματικός σύνδεσμος «επομένως», ο οποίος φανερώνει τη διατύπωση αλλεπάλληλων επιχειρημάτων. Πρόθεση του συγγραφέα είναι να πείσει τους αναγνώστες για την αναγκαιότητα των ανθρωπιστικών μαθημάτων και το επιτυγχάνει αυτό με την παράθεση σημαντικής σε έκταση και ποιότητα επιχειρηματολογίας.

Χρησιμοποιείται, επίσης, πολύ συχνά ο αιτιολογικός σύνδεσμος «καθώς» μέσω του οποίου γίνεται εμφανής η πρόθεση του γράφοντος να τονίσει τη σχέση αιτίας που υπάρχει μεταξύ επιμέρους συνθηκών. Επιχειρεί, για παράδειγμα, να αιτιολογήσει γιατί πολλά κράτη επιδιώκουν να υποβαθμίσουν τις ανθρωπιστικές σπουδές (Καθώς, μάλιστα, εξοπλίζουν τους πολίτες με κριτική συνείδηση, αποτελούν μια δυνητική απειλή για εκείνη την οικονομική «πρόοδο», η οποία αδιαφορεί για τις αδικίες και τις ανισότητες που τη συνοδεύουν), αλλά και τους λόγους που τις καθιστούν τόσο αναγκαίες (Αυτή η σωκρατική εκπαίδευση στην αυτονομία είναι εξαιρετικά πολύτιμη για τη δημοκρατία, καθώς η κριτική και ερευνητική σκέψη είναι αναγκαία συνιστώσα μιας πολιτικής κουλτούρας ικανής να υποστηρίζει και να τροφοδοτεί τον δημόσιο δημοκρατικό διάλογο.)

4. Παρατηρήστε τα σημεία του κειμένου στα οποία το ρηματικό πρόσωπο από γ΄ (ενικό ή πληθυντικό) μετατρέπεται σε α΄ πληθυντικό. Να ερμηνεύσετε την επιλογή αυτή σε σχέση με τον σκοπό που επιδιώκει να πετύχει ο συγγραφέας σε αυτά τα σημεία.

Η κρίση των ανθρωπιστικών σπουδών μπορεί να μετατραπεί σε κρίση της δημοκρατίας, καθώς απειλούνται οι διανοητικές προϋποθέσεις που μπορούν να εγγυηθούν τη δημοκρατική ιδιότητα του πολίτη. Απειλούνται, με άλλα λόγια, η ικανότητά μας να σκεφτόμαστε αυτόνομα και κριτικά, η ικανότητά μας να εξυψωνόμαστε πάνω από την τοπική μας πραγματικότητα και να κατανοούμε τα προβλήματα που είναι παγκόσμια, καθώς και η ικανότητά μας να συναισθανόμαστε και να συμπαθούμε τους άλλους, που είναι «ξένοι» και διαφορετικοί από μας.

Ο συγγραφέας προκειμένου να τονίσει πως ο κίνδυνος που προκύπτει από την κρίση των ανθρωπιστικών σπουδών είναι άμεσος και, κυρίως, πως αφορά όλους ανεξαιρέτως τους πολίτες, περνά από το γ΄ πρόσωπο -της αντικειμενικής και αποστασιοποιημένης διατύπωσης- στο α΄ πληθυντικό πρόσωπο, το οποίο καθιστά εμφανή το συλλογικό χαρακτήρα των όσων διαπιστώνει. Το μήνυμα του συγγραφέα είναι σαφές: Οτιδήποτε απειλεί τη δημοκρατία, μας αφορά και μας επηρεάζει όλους.

Η σωκρατική μέθοδος στηρίζεται στον διάλογο, την αμφιβολία, την αμφισβήτηση και την ορθολογική επιχειρηματολογία. Ευνοεί επομένως μια δημόσια κουλτούρα στοχαστικής διαβούλευσης, χάρη στην οποία ελέγχουμε κριτικά κάθε είδους αυθεντία και επηρεαζόμαστε λιγότερο από την εξουσία ή από το κοινωνικό μας περιβάλλον.

Σε ό,τι αφορά την ειδικότερη προσφορά των ανθρωπιστικών σπουδών (5^η, 6^η & 7^η παράγραφος), ο συγγραφέας αφού πρώτα καταγράψει είτε τα χαρακτηριστικά τους είτε τις ζητούμενες επιδιώξεις σε γ΄ πρόσωπο, ώστε να τους προσδώσει αντικειμενική διάσταση, προχωρά στην σε πρώτο πρόσωπο αναφορά των καίριων ωφελειών που προκύπτουν για τους πολίτες. Τονίζεται, έτσι, η πρόθεσή του να αναδείξει πόσο απολύτως αναγκαίες θεωρεί τις ανθρωπιστικές σπουδές, αφού μέσω αυτών προκύπτουν κρίσιμα για όλους μας οφέλη.

ΘΕΜΑ Γ

Αξιοποιώντας δημιουργικά τις πληροφορίες (π.χ. επιχειρήματα, ιδέες, εκφράσεις κ.ά.) από το κείμενο αναφοράς, με την ιδιότητά σας ως μαθητές/μαθήτριες να αναπτύξετε τις απόψεις σας σχετικά με τη συνδρομή των ανθρωπιστικών μαθημάτων στην προάσπιση της δημοκρατικής συνείδησης των πολιτών και να αιτιολογήσετε γιατί θεωρείτε σημαντική τη διασφάλιση της δημοκρατικής αυτής συνείδησης.

Το κείμενό σας να έχει τη μορφή άρθρου το οποίο θα δημοσιευτεί στο περιοδικό του σχολείου σας (γύρω στις 350 λέξεις).

Τα ανθρωπιστικά μαθήματα υπηρετούν τη Δημοκρατία!

Το κυρίαρχο αίτημα της σύγχρονης εποχής για τη διαμόρφωση ενός εκπαιδευτικού συστήματος στενότερα συνδεδεμένου με τις ανάγκες και απαιτήσεις της αγοράς εργασίας, θέτει σε κίνδυνο μια άλλη καίρια λειτουργία της εκπαίδευσης. Πρόκειται, φυσικά, για την παροχή της ανθρωπιστικής παιδείας που επιτρέπει στους νέους να αποκτήσουν τις αρετές και τις ποιότητες πολιτών με ανεπτυγμένη τη δημοκρατική τους συνείδηση.

Είναι, άλλωστε, μέσω των ανθρωπιστικών μαθημάτων που επιτυγχάνεται η ανάπτυξη κι η θωράκιση της αυτόνομης και κριτικής σκέψης των νέων. Με το διαρκές κάλεσμα τους προς τους μαθητές να εκφράσουν δικό τους λόγο και να σταθούν κριτικά απέναντι στην κοινωνική τους πραγματικότητα, τα ανθρωπιστικά μαθήματα ενθαρρύνουν σταθερά τη διαμόρφωση προσωπικής άποψης μέσα από το συνεχή και αυστηρό έλεγχο των ποικίλων κοινωνικών και πολιτικών ερεθισμάτων. Επιδιώκουν, συνάμα, τη θεμελίωση εκείνης της βαθιάς πίστης στο προσωπικό κριτήριο, ώστε ο αυριανός πολίτης να μην παρασύρεται από τις αντιλήψεις των πολλών ή τα τεχνάσματα των δημαγωγών.

Την ίδια στιγμή υπηρετούν το διαχρονικά κρίσιμο αίτημα της διαμόρφωσης πολιτών με ενσυναίσθηση και συμπάθεια προς όλους ανεξαιρέτως τους ανθρώπους, χωρίς τη διάθεση διακρίσεων που τόσο ασύμβατη είναι με την έννοια της δημοκρατίας. Οι πολυπολιτισμικές κοινωνίες, άλλωστε, συνιστούν πλέον μια αδιαμφισβήτητη πραγματικότητα και δεν αφήνουν περιθώρια για περιττές μικρόνοιες. Ενώ, παράλληλα, η διεύρυνση της παγκοσμιοποίησης φέρνει τους ανθρώπους όλων των κοινωνιών αντιμέτωπους με τα ίδια προβλήματα και τις ίδιες ανησυχίες, γεγονός που καθιστά κρίσιμη τη συνειδητοποίηση πως είμαστε όλοι πολίτες του κόσμου κι οφείλουμε να συνυπάρχουμε με αρμονία, επιδιώκοντας από κοινού ορθότερες επιλογές.

Σε αυτή τη συνειδητοποίηση εμπεριέχονται, μάλιστα, οι λόγοι εκείνοι που καθιστούν τόσο σημαντική τη διασφάλιση της δημοκρατικής συνείδησης των νέων. Ο τρόπος που θα επιλέξει κάθε κοινωνία χωριστά να ανταποκριθεί στα κρίσιμα προβλήματα της εποχής μας θα επηρεάσει και τις υπόλοιπες. Μια κοινωνία, επομένως, που θα αγωνιστεί για την προάσπιση των θεμελιωδών δικαιωμάτων όλων των μελών της, χωρίς καμία διάκριση⸱ μια κοινωνία της οποίας οι πολίτες θα θέσουν ως βασική επιδίωξη την ισότητα και την ανθρωπιά, θα φανερώσει και στις υπόλοιπες τι πραγματικά σημαίνει δημοκρατική σκέψη.

Προκειμένου, λοιπόν, η κοινωνία του αύριο να είναι μια κοινωνία αποδοχής και ανθρωπιάς, κι όχι μια κοινωνία δοσμένη στην απληστία του υλικού πλουτισμού, απαιτείται η ισόρροπη εκπροσώπηση των ανθρωπιστικών μαθημάτων. Οι νέοι σαφώς θα ωφεληθούν από την επαγγελματική τους κατάρτιση, θα ωφεληθούν όμως ακόμη περισσότερο από τη βάθυνση των αρχών της δημοκρατίας και του ανθρωπισμού. 

[Λέξεις: 383]

Έκθεση Γ΄ Λυκείου: «Είμαστε όλοι εντός του μέλλοντός μας» [Φάκελος Υλικού]

Silkandfire
 
Έκθεση Γ΄ Λυκείου: «Είμαστε όλοι εντός του μέλλοντός μας» [Φάκελος Υλικού]
 
Εισαγωγικό σημείωμα
Ο συγγραφέας Χρήστος Χωμενίδης στοχάζεται σχετικά με τα αποτελέσματα της τέταρτης τεχνολογικής επανάστασης στην καθημερινότητα των ανθρώπων
 
Κείμενο
Το θέαμα κάποιων ταξιτζήδων να προπηλακίζουν στην Πλατεία Συντάγματος έναν οδηγό γνωστής εταιρείας μεταφορών ήταν απολύτως οικτρό. Ακόμα και για εκείνους που συμφωνούν ότι ο κλάδος του ταξί υφίσταται αθέμιτο ανταγωνισμό από την εν λόγω εταιρεία και –ως έναν βαθμό– δικαιολογούν την αγανάκτησή τους.
Κοιτάζοντάς τους, ωστόσο, εγώ είδα σκηνές από το εγγύς μέλλον. Τους φαντάστηκα –σε δέκα; σε δεκαπέντε χρόνια το αργότερο– να ωρύονται εναντίον του αυτοκινήτου δίχως οδηγό, το οποίο ήδη έχει κατασκευαστεί και δοκιμάζεται στην Αμερική. Χωρίς άνθρωπο στο τιμόνι κι εν τούτοις απολύτως αξιόπιστο και ασφαλές. Το κομπιούτερ που θα το κατευθύνει θα αντιδρά στα απρόοπτα πιο ψύχραιμα, πιο αποτελεσματικά κι από τον πλέον προικισμένο ραλίστα. Τι θα κάνουν τότε οι ταξιτζήδες; Θα πυρπολήσουν μήπως τα αυτοκίνητα - ρομπότ, όπως έβαζαν οι Λουδίτες στην Αγγλία στις αρχές του 19ου αιώνα φωτιά στους ηλεκτροκίνητους αργαλειούς; Θα απεργήσουν; Από ποιον θα λείψουν τραβώντας χειρόφρενο; Αφού το επάγγελμά τους θα έχει σαρωθεί ανεπιστρεπτί από την τεχνολογία...
Οι προφητείες της επιστημονικής φαντασίας επαληθεύονται. Η τέταρτη τεχνολογική επανάσταση είναι κιόλας εδώ. Η τεχνητή νοημοσύνη εισβάλλει στην καθημερινότητά μας για να ανατρέψει δεδομένα που εκλαμβάνονταν ως αιώνια, ως ακατάλυτα. Λειτουργούν ήδη τα πρώτα σουπερμάρκετ χωρίς υπαλλήλους. Οι καταναλωτές διαλέγουν από τα ράφια τα προϊόντα, το σύστημα χρεώνει τον λογαριασμό τους, μία μηχανική –εγκάρδια εντούτοις– γυναικεία φωνή τούς εύχεται «εις το επανιδείν». Στην Ιαπωνία τα τραπεζικά καταστήματα έχουν εν πολλοίς καταργηθεί, οι συναλλαγές γίνονται ηλεκτρονικά. Η κυκλοφορία του μετρητού χρήματος περιορίζεται διαρκώς, οι κάρτες –πιστωτικές και χρεωστικές– παρέχουν ασυγκρίτως μεγαλύτερη ασφάλεια, τα κέρματα και τα χαρτονομίσματα θα αποτελούν για τα εγγόνια μας μουσειακό είδος. Όπως και οι βιομηχανικοί εργάτες. Όπως και οι ταμίες. Ίσως ακόμα και οι πλοίαρχοι και οι πιλότοι αεροπλάνων.
Οι μετριοπαθείς μιλούν για ταχεία έκλειψη των καθαρά διεκπεραιωτικών επαγγελμάτων, στα οποία δεν απαιτείται ιδιαίτερη πρωτοβουλία ή δημιουργικότητα. Οι τολμηρότεροι προβλέπουν ότι τα κομπιούτερ θα αναλάβουν τη διαγνωστική –ίσως και την επεμβατική– ιατρική. Θα αντικαταστήσουν τους θεράποντες της Εκπαίδευσης και της Δικαιοσύνης. Θα λαμβάνουν σε βάθος χρόνου και πολιτικές ακόμα αποφάσεις, σταθμίζοντας το συλλογικό ανθρώπινο συμφέρον, με γνώμονα τις γενικές αρχές που εμείς θα τους έχουμε εμφυτέψει. Η πρόσβαση και η ταχύτατη επεξεργασία όλων των διαθέσιμων δεδομένων, η ακρίβεια στους υπολογισμούς και η δυνατότητα να σταθμίζουν απροκατάληπτα –ελεύθερα από κάθε ιδιοτέλεια– τους δίνει αυτή την προοπτική.
 Το εφιαλτικό σενάριο του υπερ-υπολογιστή (ή του δικτύου υπολογιστών) που αυτονομείται και «επαναστατεί» εναντίον μας μοιάζει απλοϊκά κινδυνολόγο. Οι μηχανές διαθέτουν μεν ευφυΐα, στερούνται δε «εγώ», βούλησης και αντίληψης ιδίου συμφέροντος. Επιλύουν και τα πιο δύσκολα προβλήματα. Συναισθηματικά όμως είναι ανύπαρκτες. Έννοιες όπως στοργή, αγάπη, μίσος, έρωτας –ό,τι πηγάζει από τον τρόμο του θανάτου κι από τη λαχτάρα της διαιώνισης– τις αγνοούν εντελώς. Η ευγενέστερη εξάλλου ανθρώπινη δραστηριότητα, η τέχνη, βασίζεται σε ελεύθερους συνειρμούς, σε αυθαίρετους εν πολλοίς συνδυασμούς χρωμάτων, ήχων, λέξεων. Θα παραμείνει συνεπώς για τα κομπιούτερ απάτητος πλανήτης. Μόνο να τη μιμούνται θα μπορούν. Αλλά γιατί να το κάνουν;
Οι επιστήμονες που ιχνηλατούν το μέλλον ομοφωνούν ότι η τέταρτη τεχνολογική επανάσταση θα αυξήσει θεαματικά τον πλούτο στη Γη. Η βαριά και ανθυγιεινή εργασία θα καταργηθεί. Η γενετική θα εκτινάξει την παραγωγικότητα σε τροφή. Δισεκατομμύρια άνθρωποι θα περάσουν από την αγωνία της επιβίωσης στην ευδαιμονία της υλικής αφθονίας. Εκτός και αν τα οφέλη της τα καρπώνεται μια ελάχιστη κάστα υπερπρονομιούχων, σπρώχνοντας όλους τους υπόλοιπους στο περιθώριο, μετατρέποντάς τους σε παρίες. Κάτι τέτοιο εντούτοις θα πυροδοτούσε διαρκώς εντάσεις και εξεγέρσεις, θα σήμαινε μια κατάσταση μόνιμης αστάθειας και οικονομικά –συν τοις άλλοις– ασύμφορη. Ποιος ο λόγος; Τα αγαθά θα αρκούν για όλους. Ο καταναλωτισμός, όπως έχει αποδειχθεί, είναι ο ισχυρότερος παράγοντας κοινωνικής ειρήνης.
Το κρίσιμο ερώτημα είναι πώς θα χρησιμοποιούν τα παιδιά ή τα εγγόνια μας τον άπλετο χρόνο τους. Θα ανοιχτούν άραγε καινούργιοι ορίζοντες δημιουργίας και απόλαυσης ή θα βουλιάξει ο άνθρωπος μέσα σε ένα σύμπαν εικονικής πραγματικότητας και videogames; Θραύοντας τα δεσμά της αναγκαστικής, για το προς το ζην, εργασίας, θα απελευθερωθούμε ή θα νοσήσουμε όλοι ψυχικά; [...]
 
Χωμενίδης, Χ. (10.03.2018 ). «Είμαστε όλοι εντός του μέλλοντός μας». Τα Νέα.
 
ΘΕΜΑΤΑ
1. α) Ποιο είναι το βασικό θέμα του κειμένου; β) Ποιες είναι οι θέσεις του συγγραφέα απέναντι στο θέμα αυτό; γ) Πώς τις τεκμηριώνει;  
 
α) Βασικό θέμα του κειμένου είναι οι αναπόφευκτες και δραστικές αλλαγές που θα προκύψουν στον εργασιακό χώρο λόγω της διαρκούς επέκτασης του αυτοματισμού. Με αφορμή τις αντιδράσεις των οδηγών ταξί στις φτηνότερες υπηρεσίες που παρείχε γνωστή εταιρία μεταφορών, ο συγγραφέας θέτει τον καίριο προβληματισμό σχετικά με το πώς θα αντιδράσουν οι οδηγοί των ταξί -και κατ’ επέκταση γενικότερα οι πολίτες- όταν χάρη στον αυτοματισμό, θα «αφανιστούν» πολλά επαγγέλματα, εφόσον οι σχετικές υπηρεσίες θα καλύπτονται από τις δυνατότητες του αυτοματισμού.
β) Ο συγγραφέας θεωρεί πως η εποχή του αυτοματισμού κι οι δραστικές αλλαγές στο χάρτη των επαγγελμάτων δεν αφορούν μια πολύ μακρινή εποχή και πως, άρα, οι πολίτες θα πρέπει να ξεκινήσουν από τώρα να προετοιμάζονται για τις επερχόμενες μεταβολές. Σημειώνει, πάντως, πως κατά την άποψή του η εποχή του αυτοματισμού θα ωφελήσει συνολικά τους πολίτες, αφού θα τους απαλλάξει εν γένει από την αγωνία της επιβίωσης, δημιουργώντας για όλους μια εποχή υλικής αφθονίας και άπλετου ελεύθερου χρόνου. Οι επόμενες γενιές, κατά τη γνώμη του, θα έχουν κυρίως να προβληματίζονται για το πώς θα αξιοποιούν το χρόνο τους, αφού η εργασία θα έχει πάψει να είναι συνδεδεμένη με την κάλυψη των βιοτικών αναγκών.
γ) Ο συγγραφέας προκειμένου να τεκμηριώσει την άποψή του πως οι αλλαγές στον εργασιακό χώρο μάς αφορούν άμεσα, αξιοποιεί μια σειρά από παραδείγματα -τεκμήρια-, τα οποία αναδεικνύουν πως οι αλλαγές αυτές έχουν ήδη ξεκινήσει να συμβαίνουν. Τα αυτοκίνητα που δεν απαιτούν οδηγό, τα οποία έχουν κατασκευαστεί και δοκιμάζονται, τα σουπερμάρκετ που λειτουργούν χωρίς υπαλλήλους, η σταδιακή κατάργηση των τραπεζικών καταστημάτων, συνιστούν υπαρκτές εκφάνσεις των αλλαγών αυτών.
Σε ό,τι αφορά την άποψή του πως οι αλλαγές αυτές θα ωφελήσουν συνολικά τους πολίτες, καταφεύγει σ’ έναν συλλογισμό -επιχείρημα- που θέτει στη βάση του τη σκέψη πως οι ισχυροί -οι μόνοι που μπορούν να παρεμποδίσουν την από κοινού εκμετάλλευση των ωφελειών της τεχνολογικής επανάστασης- δεν θα θελήσουν να παρακρατήσουν για τον εαυτό τους τα οφέλη αυτά, προκειμένου να αποφύγουν την οικονομικά ασύμφορη αστάθεια που θα προκύψει σε περίπτωση δημιουργίας ανισοτήτων μεταξύ των πολιτών.
 
2. Να εντοπίσετε στο πλαίσιο του κειμένου -αρκούν τρία παραδείγματα- διαβαθμίσεις βεβαιότητας (επιστημική τροπικότητα) στις απόψεις που καταγράφει ο συγγραφέας και να τις αιτιολογήσετε.
 
- «Οι επιστήμονες που ιχνηλατούν το μέλλον ομοφωνούν ότι η τέταρτη τεχνολογική επανάσταση θα αυξήσει θεαματικά τον πλούτο στη Γη.»
 
Ο συγγραφέας επικαλούμενος τις απόψεις των επιστημόνων καταγράφει με βεβαιότητα, όπως αυτό διαφαίνεται από την επισήμανση σχετικά με την ομοφωνία τους, πως χάρη στη νέα τεχνολογική επανάσταση θα προκύψει θεαματική αύξηση στον πλούτο της Γης. Προσέχουμε, ωστόσο, πως η αναφορική πρόταση «που ιχνηλατούν το μέλλον» θέτει εύλογα περιορισμούς στο βαθμό βεβαιότητας, εφόσον καθίσταται σαφές πως πρόκειται για μια εικασία, έστω κι αν αυτή αποτελεί προϊόν επιστημονικής επεξεργασίας δεδομένων.
 
- «Η βαριά και ανθυγιεινή εργασία θα καταργηθεί.»
 
Η συντομία της συγκεκριμένης διαπίστωσης υποδηλώνει υψηλό βαθμό βεβαιότητας, ο οποίος προκύπτει απ’ την ήδη υπάρχουσα τάση να αυτοματοποιούνται κατά προτεραιότητα οι τομείς εκείνοι της κοπιώδους χειρωνακτικής εργασίας. Ο συγγραφέας θεωρεί σχεδόν δεδομένη την εξέλιξη αυτή, με την αναγκαία επισήμανση πως αφορά μια μελλοντική εποχή και υπάρχει εκ των πραγμάτων πάντοτε η πιθανότητα διάψευσης.
 
- «Εκτός και αν τα οφέλη της τα καρπώνεται μια ελάχιστη κάστα υπερπρονομιούχων, σπρώχνοντας όλους τους υπόλοιπους στο περιθώριο, μετατρέποντάς τους σε παρίες.»
 
Στο συγκεκριμένο χωρίο ο συγγραφέας θέτει υπό αίρεση την άποψη που έχει εκφράσει προηγουμένως πως οι άνθρωποι θα περάσουν στην «ευδαιμονία της υλικής αφθονίας» λαμβάνοντας υπόψη την παράμετρο εκείνη που αφορά την απληστία των ισχυρών και τη συνήθη τακτική τους να παρακρατούν για τον εαυτό τους τα οικονομικά οφέλη που προκύπτουν από την αξιοποίηση ποικίλων δυνατοτήτων. Η βεβαιότητα των απόψεών του εδώ υποχωρεί, αφού αναγνωρίζει το ενδεχόμενο να μην κατανεμηθούν ισομερώς τα οφέλη της τεχνολογικής ανάπτυξης.
 
3. Πώς αντιλαμβάνεστε τη σύνδεση ανάμεσα στον τίτλο του κειμένου και το βασικό θέμα που αναπτύσσεται σε αυτό.
 
Η εξέταση των επιπτώσεων που θα επιφέρει η νέα τεχνολογική επανάσταση στον εργασιακό χάρτη γίνεται αντιληπτή από τον συγγραφέα ως ένα θέμα που σχετίζεται όχι με μια πολύ μακρινή εποχή, αλλά με το άμεσο μέλλον, κι ως εκ τούτου είναι κάτι που μας αφορά όλους. Έτσι, προκειμένου να καταστήσει σαφές στους αναγνώστες του πως όσα ακολουθούν πρόκειται να συμβούν κατά τη διάρκεια της δικής τους ζωής και πιθανώς κατά τη διάρκεια του εργασιακού τους βίου, επισημαίνει πως «Είμαστε όλοι εντός του μέλλοντός μας». Ζούμε, δηλαδή, όλοι μέσα στα όρια διαμόρφωσης μιας τελείως διαφορετικής εποχής, η οποία θα επιφέρει αλλαγές σε πολλούς επιμέρους τομείς. Το άρθρο κατ’ αυτό τον τρόπο διαβάζεται ως μια έγκαιρη προειδοποίηση για τη νέα πραγματικότητα που θα κληθούμε σύντομα να αντιμετωπίσουμε και να διαχειριστούμε.
 
4. «Θα λαμβάνουν σε βάθος χρόνου και πολιτικές ακόμα αποφάσεις, σταθμίζοντας το συλλογικό ανθρώπινο συμφέρον, με γνώμονα τις γενικές αρχές που εμείς θα τους έχουμε εμφυτέψει. Η πρόσβαση και η ταχύτατη επεξεργασία όλων των διαθέσιμων δεδομένων, η ακρίβεια στους υπολογισμούς και η δυνατότητα να σταθμίζουν απροκατάληπτα –ελεύθερα από κάθε ιδιοτέλεια– τους δίνει αυτή την προοπτική.» Συμφωνείτε με την άποψη αυτή του συγγραφέα; Θεωρείτε ότι η λήψη πολιτικών αποφάσεων βασίζεται μόνο στην αντικειμενική επεξεργασία δεδομένων;
 
Η εκτίμηση του συγγραφέα πως τα κομπιούτερ θα είναι μελλοντικά σε θέση να λαμβάνουν πολιτικές αποφάσεις, σταθμίζοντας το συλλογικό συμφέρον χωρίς να επηρεάζονται από ιδιοτελείς προθέσεις, όπως συμβαίνει συχνά στην παρούσα πολιτική κατάσταση, είναι σε μεγάλο βαθμό ορθή. Χάρη στη δυνατότητά τους να επεξεργάζονται ταχύτατα όλα τα διαθέσιμα δεδομένα και να υπολογίζουν με ακρίβεια τις επιπτώσεις ποικίλων επιλογών, θα υπερτερούν έναντι των ανθρώπων που σαφώς δεν έχουν ανάλογες ικανότητες επεξεργασίας δεδομένων και συνεκτίμησης διαφόρων παραγόντων. Εντούτοις, θα πρέπει να ληφθεί υπόψη πως οι πολιτικές αποφάσεις δεν βασίζονται πάντοτε ή κυρίως στην επεξεργασία των δεδομένων ή στην αναζήτηση της πιο συμφέρουσας επιλογής για την πλειονότητα των πολιτών. Πολύ συχνά οι πολιτικοί καλούνται να διαμορφώσουν τις αποφάσεις του όχι με βάση το ποια επιλογή είναι καλύτερη με οικονομικά κριτήρια, αλλά με γνώμονα τις αρχές του ανθρωπισμού και της συμπόνοιας. Μια απόφαση που μοιάζει συμφέρουσα σε οικονομικό επίπεδο, δημιουργεί ωστόσο πρόβλημα σε ευάλωτες ομάδες του πληθυσμού, είναι πιθανό να απορριφθεί ακριβώς επειδή επιδεινώνει -έστω και βραχυπρόθεσμα- την κατάσταση των ομάδων αυτών. Αντιστοίχως, ακόμη κι αν μια πολιτική απόφαση μοιάζει σωστή και συμφέρουσα από κάθε άποψη, αλλά έρχεται σε αντίθεση είτε με το κοινό αίσθημα περί δικαίου, είτε της ηθικής ή εθνικής συνείδησης των πολιτών, προφανώς θα απορριφθεί, εφόσον ενδέχεται να προκαλέσει έντονες αντιδράσεις. Μια πολιτική απόφαση, επομένως, δεν αποτελεί προϊόν αποκλειστικά και μόνο λογικής επεξεργασίας δεδομένων, ώστε να ληφθεί από έναν υπολογιστή. Ενέχει στοιχεία συναισθηματικής και ηθικής αξιολόγησης ορισμένων πτυχών της πραγματικότητας, κάτι που δεν μπορεί να αναμένει κανείς από ένα μηχάνημα, όσο εξελιγμένο κι αν είναι αυτό.
 
5. Στο κλείσιμο του κειμένου το ρηματικό πρόσωπο μετατρέπεται από γ΄ (ενικό ή πληθυντικό) σε α΄ πληθυντικό. Να ερμηνεύσετε την επιλογή του συγγραφέα σε σχέση με τον σκοπό που επιδιώκει να επιτύχει.
 
«Θραύοντας τα δεσμά της αναγκαστικής, για το προς το ζην, εργασίας, θα απελευθερωθούμε ή θα νοσήσουμε όλοι ψυχικά;»
Με δεδομένη την πρόθεση του συγγραφέα να καταστήσει σαφές στους αναγνώστες το γεγονός πως οι επιπτώσεις της νέας τεχνολογικής επανάστασης θα γίνουν άμεσα αντιληπτές στη ζωή μας, επιλέγει να χρησιμοποιήσει το α΄ πληθυντικό, ώστε να διαφανεί πως τα όσα γράφει μας αφορούν όλους, όπως και τον ίδιο τον γράφοντα. Έτσι, έστω κι αν στην τελευταία παράγραφο αναφέρεται σε μια εξέλιξη που πιθανολογεί πως θα αφορά τα παιδιά ή τα εγγόνια της γενιάς του, καταφεύγει στο α΄ πληθυντικό πρόσωπο προκειμένου να επαναφέρει στη σκέψη των αναγνωστών την αίσθηση πως η πλειονότητα των εξελίξεων θα προκύψει σε άμεσο χρόνο κι όχι στο απώτερο μέλλον.
 
6. Σε ποιο είδος ανήκει το κείμενο; Ποια χαρακτηριστικά του σας οδηγούν σε αυτή τη διαπίστωση;
 
Το κείμενο μπορεί να χαρακτηριστεί άρθρο, εφόσον, πέρα από το γεγονός ότι έχει δημοσιευτεί σε εφημερίδα, ασχολείται με ένα γεγονός της επικαιρότητας -τον προπηλακισμό του οδηγού της εταιρίας μεταφορών- και αποσκοπεί στο να αξιολογήσει ένα σύγχρονο φαινόμενο που επηρεάζει τη ζωή των πολιτών. Ο συγγραφέας, άλλωστε, αντιμετωπίζει τις αλλαγές που επιφέρει η τεχνολογική επανάσταση όχι ως κάτι που θα συμβεί στο μέλλον, αλλά ως κάτι που έχει ήδη ξεκινήσει να επηρεάζει τον εργασιακό χάρτη.
 
7. Να ερμηνεύσετε τη χρήση των ερωτήσεων στη δεύτερη παράγραφο του κειμένου, λαμβάνοντας υπόψη την επικοινωνιακή περίσταση (πομπός, δέκτης, σκοπός του κειμένου).
 
Λαμβάνοντας υπόψη πως το κείμενο έχει χαρακτηριστικά άρθρου, εφόσον συντίθεται με αφορμή ένα γεγονός της επικαιρότητας και διερευνά ένα σύγχρονο ζήτημα, ο συντάκτης του -πομπός- απευθύνεται στους συμπολίτες του με σκοπό αφενός να τους ενημερώσει κι αφετέρου να τους προβληματίσει. Ειδικότερα, ο συγγραφέας έχοντας αντικρίσει τον προπηλακισμό του οδηγού της εταιρείας μεταφορών από ταξιτζήδες, θέτει μια σειρά από εύλογα ερωτήματα σχετικά με την πιθανή αντίδραση των οδηγών ταξί όταν στο άμεσο μέλλον έρθουν αντιμέτωποι με την πλήρη κατάργηση του επαγγέλματός τους. Σ’ έναν κόσμο, όπου θα κυριαρχεί η αυτόματη οδήγηση και το επάγγελμα του ταξιτζή «θα έχει σαρωθεί ανεπιστρεπτί από την τεχνολογία», κάθε αντίδραση των επαγγελματιών οδηγών θα είναι μάταιη, έστω κι αν οι ίδιοι δεν θα θέλουν να το αποδεχτούν.
Ο συγγραφέας παρουσιάζει, λοιπόν, μέσω των ερωτημάτων του πιθανές εκφάνσεις της αντίδρασης των ταξιτζήδων ξεκινώντας από την πιο βίαιη -πυρπόληση των αυτοκινήτων- έως την πιο ήπια, την κήρυξη απεργίας. Απώτερος στόχος των ερωτημάτων αυτών, βέβαια, δεν είναι να διαφανεί το κατά πόσο είναι έτοιμοι να αποδεχτούν οι ταξιτζήδες τη νέα πραγματικότητα που διαμορφώνεται εξαιτίας της επέλασης των νέων τεχνολογιών, αλλά το κατά πόσο είναι έτοιμοι εν γένει οι πολίτες της χώρας να συνειδητοποιήσουν τις δραστικές αλλαγές που θα προκύψουν στον εργασιακό χάρτη λόγω της συστηματικής αξιοποίησης καινοτόμων τεχνολογικών επιτευγμάτων.
 
8. Ποιος είναι ο ισχυρισμός τον οποίο επιχειρεί να αποδείξει ο συγγραφέας στην τρίτη παράγραφο του κειμένου; Με ποια μέσα επιτυγχάνει τον στόχο του;
 
Ο συγγραφέας επισημαίνει πως εξαιτίας της τεχνολογικής εξέλιξης πρόκειται πολύ σύντομα να ανατραπούν και να αναδιαμορφωθούν δεδομένα που από πολλούς εκλαμβάνονται ως «αιώνια» και «ακατάλυτα». Επιχειρεί, δηλαδή, να θέσει υπόψη των πολιτών τη σκέψη πως οι ανατροπές που έρχονται θα είναι τέτοιας έκτασης, ώστε δεν θα μείνει επί της ουσίας κανένας επαγγελματικός κλάδος ανεπηρέαστος. Προκειμένου, μάλιστα, να αποδείξει την ορθότητα αυτής του της άποψης παραθέτει μια σειρά παραδειγμάτων αξιοποίησης των νέων τεχνολογιών σε άλλες χώρες, που έχουν ήδη απειλήσει ή και καταστήσει περιττά ορισμένα επαγγέλματα. Αναφέρει, έτσι, τη λειτουργία σουπερμάρκετ χωρίς υπαλλήλους, το γεγονός πως στην Ιαπωνία έχουν σχεδόν καταργηθεί τα τραπεζικά καταστήματα, αλλά και τον δραστικό περιορισμό της κυκλοφορίας μετρητών. Προχωρά, επίσης, στην εικασία πως σε λίγες γενιές οι βιομηχανικοί εργάτες, όπως κι οι ταμίες θα ανήκουν στο παρελθόν, χωρίς να αποκλείει το ενδεχόμενο να εγκαταλειφθούν ακόμη κι επαγγέλματα που απαιτούν υψηλού επιπέδου κατάρτιση, όπως είναι αυτά του πλοιάρχου και του πιλότου.   
 
9. Να εξηγήσετε με πιο απλά λόγια το περιεχόμενο του υπογραμμισμένου χωρίου του κειμένου, ώστε να γίνει κατανοητό από έναν φίλο σας που δεν το καταλαβαίνει.
 
«Οι μηχανές διαθέτουν μεν ευφυΐα, στερούνται δε «εγώ», βούλησης και αντίληψης ιδίου συμφέροντος. Επιλύουν και τα πιο δύσκολα προβλήματα. Συναισθηματικά όμως είναι ανύπαρκτες. Έννοιες όπως στοργή, αγάπη, μίσος, έρωτας –ό,τι πηγάζει από τον τρόμο του θανάτου κι από τη λαχτάρα της διαιώνισης– τις αγνοούν εντελώς.»
 
Ο συγγραφέας προκειμένου να τονίσει πως το ενδεχόμενο μιας αυτονόμησης των υπολογιστών που θα τους οδηγούσε στο να επαναστατήσουν εναντίον μας είναι απίθανο να συμβεί, επισημαίνει πως οι μηχανές αν και διαθέτουν υψηλή ευφυΐα, δεν έχουν εντούτοις καμία αίσθηση «εαυτού», προσωπικότητας και ατομικού συμφέροντος. Σε αντίθεση με τους ανθρώπους που δρουν συχνά υπό την επίδραση των συναισθημάτων, των φόβων και των φιλοδοξιών τους, οι μηχανές δεν επηρεάζονται μήτε στο ελάχιστο από ανάλογα συναισθήματα. Δεν θέλουν να κερδίσουν κάτι για τον εαυτό τους, δεν έχουν φιλοδοξίες που να υποκινούνται από εγωισμό και εγωκεντρισμό, δεν έχουν επίγνωση της έννοιας του θανάτου, ούτε ασχολούνται με το ποια θα είναι η παρακαταθήκη τους στους επόμενους. Λειτουργούν αποκλειστικά με βάση τις εντολές που τους δίνονται και την επεξεργασία των δεδομένων που τους παρέχονται. Δεν αισθάνονται τίποτε, οπότε δεν υπάρχει ο κίνδυνος να μισήσουν, να αγαπήσουν ή να φθονήσουν κάποιον.
 
10. «Δισεκατομμύρια άνθρωποι θα περάσουν από την αγωνία της επιβίωσης στην ευδαιμονία της υλικής αφθονίας.» Πώς τεκμηριώνει την αισιόδοξη αυτή άποψη ο συγγραφέας; Θεωρείτε πειστική την τεκμηρίωσή του;
 
Ο συγγραφέας λαμβάνοντας υπόψη του την επερχόμενη ισχυρή ανάπτυξη της παραγωγικότητας και τη συνεπαγόμενη διασφάλιση αφθονίας τροφίμων και υλικών αγαθών, εικάζει πως το σύνολο σχεδόν της ανθρωπότητας θα απαλλαγεί από την αγωνία της επιβίωσης. Πιστεύει, μάλιστα, πως σε αντίθεση με το παρελθόν, αυτή τη φορά δεν θα καρπωθεί τα οφέλη της αφθονίας μια μικρή μόνο κάστα προνομιούχων, με την εξώθηση όλων των άλλων στο περιθώριο. Θεωρεί ότι οι οικονομικά ισχυροί θα θελήσουν να αποφύγουν το κλίμα αστάθειας που θα προκαλούταν από τις διαρκείς εξεγέρσεις εκείνων που θα παρέμεναν στην ένδεια ενώ θα έβλεπαν γύρω τους να υπάρχει πληθώρα αγαθών. Εικάζει πως οι ισχυροί θα συνειδητοποιήσουν πόσο ασύμφορη είναι η ύπαρξη αστάθειας και θα επιλέξουν να αξιοποιήσουν τα θέλγητρα του καταναλωτισμού για να διασφαλίσουν την κοινωνική ειρήνη. Αυτή τη φορά, όπως επισημαίνει, τα αγαθά θα επαρκούν για όλους, οπότε θα είναι μια εύλογη επιλογή το να προσφερθούν ισότιμα σε όλους.
Η τεκμηρίωση του συγγραφέα βασίζεται σ’ ένα συλλογισμό που υποδεικνύει πως η αποφυγή των εντάσεων κι η αποσόβηση του κινδύνου περιθωριοποίησης μέρους του πληθυσμού αποτελεί σε οικονομικό επίπεδο την πιο συμφέρουσα επιλογή για τους ισχυρούς. Υπ’ αυτό το πρίσμα η αισιόδοξη εκδοχή που παρουσιάζει λαμβάνει ικανοποιητική τεκμηρίωση. Ωστόσο, η υπάρχουσα εμπειρία των διακρίσεων και της εκμετάλλευσης, την οποία αναφέρει ο συγγραφέας ως την αρνητική εξέλιξη που θα θελήσουν οι ισχυροί να αποφύγουν, αποτελεί μια υπενθύμιση της απληστίας που έχει ως τώρα υπαγορεύσει με συνέπεια τη στάση των ισχυρών. Δημιουργείται, έτσι, μια αίσθηση αμφιβολίας, η οποία υπονομεύει τη βεβαιότητα της αισιόδοξης προοπτικής που θέλει να παρουσιάσει.
 
11. Να συντάξετε ένα άρθρο για την εφημερίδα του σχολείου σας, στο πλαίσιο του οποίου, αξιοποιώντας στοιχεία του κειμένου, να δίνετε τη δική σας απάντηση σ’ εκείνους που αντιτίθενται στον αυτοματισμό, καθώς θεωρούν ότι θέτει σε κίνδυνο την επαγγελματική τους ασφάλεια. (350-400 λέξεις)
 
Ο αυτοματισμός οδηγεί στην παγκόσμια ευημερία!
 
Οι διαρκώς αυξανόμενες δυνατότητες των τεχνολογικών επιτευγμάτων στον τομέα της αυτοματοποίησης και των ρομπότ επιτρέπουν την υποκατάσταση των εργαζομένων σε ολοένα και περισσότερους επαγγελματικούς τομείς. Από το χώρο της βιομηχανικής παραγωγής μέχρι τη διεκπεραίωση τραπεζικών συναλλαγών, ο αυτοματισμός επεκτείνεται με σταθερό ρυθμό προκαλώντας δραστικές αλλαγές στον εργασιακό χάρτη.
Εύλογα πολλοί εργαζόμενοι αντιδρούν και εκφράζουν τη δυσαρέσκειά τους, εφόσον θεωρούν πως η εξέλιξη αυτή θέτει σε κίνδυνο το εργασιακό τους μέλλον. Η πραγματικότητα, ωστόσο, είναι πως η μετάβαση στην εποχή του αυτοματισμού δεν αποτελεί μια αρνητική αλλαγή που θα πρέπει να προκαλεί την αντίδραση των πολιτών, αφού κάθε νέο βήμα προς αυτή την κατεύθυνση τους προσφέρει σημαντικά οφέλη. Ταχύτερη και ποιοτικότερη εξυπηρέτηση, μεγαλύτερη και ποιοτικώς ανώτερη παραγωγή, σημαντική μείωση του καθημερινού κόπου για τους ανθρώπους, είναι μερικά μόνο από τα οφέλη του αυτοματισμού. Υπ’ αυτή την έννοια, έστω κι αν βραχυπρόθεσμα σημειώνονται απώλειες θέσεων εργασίας, μακροπρόθεσμα οι επιπτώσεις είναι αμιγώς θετικές για το κοινωνικό σύνολο, αφού οι ίδιοι απολαμβάνουν αρτιότερες υπηρεσίες και το οικονομικό κλίμα βελτιώνεται.
Ο αυτοματισμός, αν και πράγματι στερεί ορισμένες θέσεις εργασίας, δημιουργεί εντούτοις άλλες, μιας κι ενισχύεται η ζήτηση σε αναδυόμενους επαγγελματικούς τομείς που σχετίζονται με τον έλεγχο, τον σχεδιασμό και τη συντήρηση των νέων τεχνολογικών επιτευγμάτων. Η απάντηση, επομένως, στην αγωνία πολλών ανθρώπων σχετικά με το επαγγελματικό τους μέλλον βρίσκεται ακριβώς στη σύμπλευση με το νέο αυτό τεχνολογικό ρεύμα. Θα απαιτηθεί, βέβαια, η απόκτηση εντελώς νέων δεξιοτήτων και γνώσεων, για να επιτευχθεί η προσαρμογή των εργαζομένων αυτών στον σύγχρονο εργασιακό χάρτη, σίγουρα όμως δεν οδηγούνται σε αδιέξοδο, όπως πιθανώς φοβούνται.
Είναι, άλλωστε, σημαντικό να γίνει εγκαίρως αντιληπτό πως το να καταδικάζεται ο αυτοματισμός με κριτήριο μόνο τις αλλαγές που επιφέρει στον εργασιακό χώρο αποτελεί μια ελάχιστα διορατική επιλογή. Έχει ουσιώδη σημασία να αντικρίσουν οι πολίτες την ευρύτερη εικόνα του φαινομένου αυτού και να συνειδητοποιήσουν πως πρόκειται για μια εξέλιξη που θα βελτιώσει δραστικά την κοινωνική λειτουργία και υπόσταση σε όλους τους τομείς. Ακόμη περισσότερο πρόκειται για μια εξέλιξη που ανοίγει το δρόμο για τη διαμόρφωση ενός τελείως διαφορετικού αυριανού κόσμου. Η κατακόρυφη αύξηση της παραγωγής και η αυτοματοποιημένη ανάλυση των δεδομένων για τις διατροφικές και ενεργειακές ανάγκες σε παγκόσμιο επίπεδο, θα επιτρέψουν την επαρκή διασφάλιση των σχετικών αναγκών για όλους τους ανθρώπους κι όχι μόνο για τους πολίτες ορισμένων αναπτυγμένων κρατών.
Ο αυτοματισμός επιφέρει σαφώς μια δραστική ανακατάταξη στον εργασιακό χώρο, που μπορεί να προκαλέσει σημαντικά προβλήματα σε όσους είναι ανέτοιμοι να προσαρμοστούν στα νέα δεδομένα. Οι ανακατατάξεις αυτές, εντούτοις, αποτελούν ένα ελάχιστο τίμημα σε σχέση με τα οφέλη που θα αποκομίσουν οι πολίτες σε παγκόσμιο πια επίπεδο.