Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης «Όνειρο στο κύμα»: Βρίσκετε κάποια νοηματική σχέση ανάμεσα στην ψυχική διάθεση του ήρωα του διηγήματος Όνειρο στο κύμα και και στη φράση - κατακλείδα του διηγήματος Έρως-ήρως: «Κατέστειλε το πάθος, επραΰνθη, κατενύγη, έκλαυσε κι εφάνη ήρως εις τον έρωτά του - έρωτα χριστιανικόν, αγνόν, ανοχής και φιλανθρωπίας»;

Horacio Cardozo

Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης «Όνειρο στο κύμα»

Βρίσκετε κάποια νοηματική σχέση ανάμεσα στην ψυχική διάθεση του ήρωα του διηγήματος Όνειρο στο κύμα και στη φράση - κατακλείδα του διηγήματος Έρως-ήρως: «Κατέστειλε το πάθος, επραΰνθη, κατενύγη, έκλαυσε κι εφάνη ήρως εις τον έρωτά του - έρωτα χριστιανικόν, αγνόν, ανοχής και φιλανθρωπίας»; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

Ο Γιωργής στο Έρως – ήρως, μαθαίνει ότι η κοπέλα που αγαπά από μικρό παιδί, η Αρχόντω, παντρεύεται κάποιον μεγαλύτερό της και μάλιστα ζητούν από τον ίδιο να μεταφέρει με τη βάρκα του το νιόπαντρο ζευγάρι και τη μητέρα της νύφης στη Σηπιάδα, απέναντι από τη Σκιάθο, μιας κι εκεί βρίσκεται η περιουσία του γαμπρού. Ο Γιωργής μέσα στην απελπισία του σκέφτεται να βουλιάξει τη βάρκα και να σώσει μόνο τη νύφη, γιατί του είναι αδύνατο να βλέπει την αγαπημένη του να φεύγει μ’ έναν άντρα μεγάλης ηλικίας, που θα μπορούσε να είναι και πατέρας της. Τελικά, καταπνίγει τη φονική αυτή επιθυμία, ηρεμεί και φανερώνεται ήρωας στον έρωτά του, αφού αποδέχεται το γεγονός ότι έχει χάσει για πάντα την αγαπημένη του, διατηρώντας στη σκέψη του μόνο το ερωτικό συναίσθημα, αγνό και πλατωνικό. Ο ήρωας στο Όνειρο στο κύμα απομακρύνεται σταδιακά από τη Μοσχούλα αλλά διατηρεί ακέραιη την ανάμνηση από το όνειρο που έζησε όταν έσωσε τη ζωή της αγαπημένης του, έστω κι αν ο έρωτας αυτός δε γνώρισε ποτέ την ολοκλήρωση. Επομένως, τόσο ο Γιωργής όσο και ο νεαρός βοσκός αναγκάζονται να αποδεχτούν την απώλεια της πραγματικής αγάπης και συμβιβάζονται με μια ζωή που στερείται ουσιαστικής ευχαρίστησης, διατηρώντας μόνο την ανάμνηση του έρωτα.

Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης «Όνειρο στο κύμα»: Ποια είναι η συναισθηματική κατάσταση του αφηγητή και πώς εναλλάσσονται τα συναισθήματά του στην ενότητα;

Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης «Όνειρο στο κύμα»: Πώς συσχετίζεται, κατά τη γνώμη σας, «η ονειρώδης εκείνη ανάμνησις της λουομένης κόρης» με την απόφαση του βοσκού να μη γίνει κληρικός;

Ilse Kleyn

Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης «Όνειρο στο κύμα»

Πώς συσχετίζεται, κατά τη γνώμη σας, «η ονειρώδης εκείνη ανάμνησις της λουομένης κόρης» με την απόφαση του βοσκού να μη γίνει κληρικός;

Το γεγονός ότι ο νεαρός βοσκός είχε την ευκαιρία να θαυμάσει και να αγγίξει το γυμνό σώμα της κοπέλας, αποτέλεσε ανασταλτικό παράγοντα στην αφοσίωσή του στο Θεό, καθώς είχε πλέον γνωρίσει τη δύναμη του ερωτικού πειρασμού και πίστευε ότι δε θα μπορούσε πια να κατανικήσει τις επιθυμίες του σώματός του. Η ανάμνηση του γυμνού κορμιού της Μοσχούλας θα αποτελούσε πάντοτε μια σκέψη που θα του ξυπνούσε ερωτικές επιθυμίες κι αυτό δεν θα του επέτρεπε να τιμήσει την αγνότητα που απαιτείται από τους κληρικούς. Στην πορεία, βέβαια, ο νεαρός συνειδητοποίησε πως δεν μπορούσε να βιώσει ξανά τα ιδανικά συναισθήματα που του είχε γεννήσει η επαφή με τη Μοσχούλα, γι’ αυτό και μετάνιωσε που δεν έγινε τελικά κληρικός. Θα του ήταν, δηλαδή, προτιμότερο να κρατήσει την ανάμνηση της πλατωνικής αυτής επαφής με τη Μοσχούλα, καθώς οι μετέπειτα εμπειρίες του δεν υπήρξαν εξίσου ικανοποιητικές και γόνιμες σε συναισθηματικό επίπεδο.

Ερωτήσεις ΚΕΕ Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης «Όνειρο στο κύμα»: Πώς αντιλαμβάνεται ο συγγραφέας την ιδανική ομορφιά;

Ερωτήσεις ΚΕΕ Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης «Όνειρο στο κύμα»: Γιατί ο αφηγητής «μετρίως ελυπήθη» για το θάνατο της κατσίκας του;

Ilse Kleyn

Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης «Όνειρο στο κύμα»

Γιατί ο αφηγητής «μετρίως ελυπήθη» για το θάνατο της κατσίκας του;

«Ἀλλ᾿ ἐγὼ ἐπλήρωσα τὰ λύτρα διὰ τὴν ζωήν της. Ἡ ταλαίπωρος μικρή μου κατσίκα, τὴν ὁποίαν εἶχα λησμονήσει πρὸς χάριν της, πράγματι «ἐσχοινιάσθη»· περιεπλάκη κακὰ εἰς τὸ σχοινίον, μὲ τὸ ὁποῖον τὴν εἶχα δεμένη, καὶ ἐπνίγη!... Μετρίως ἐλυπήθην, καὶ τὴν ἔκαμα θυσίαν πρὸς χάριν της.»

Ο αφηγητής σε όλη τη διάρκεια του διηγήματος δυσκολεύεται να αποκαλύψει με ειλικρίνεια τα συναισθήματά του. Όπως δεν παραδέχεται το γεγονός ότι είναι ερωτευμένος με τη Μοσχούλα, όπως αργότερα την εκμηδενίζει λέγοντας πως τώρα πια είναι κι αυτή μια απλή κόρη της Εύας όπως όλες οι γυναίκες, έτσι κι όταν αναφέρεται στο θάνατο της αγαπημένης του κατσίκας, ισχυρίζεται ότι λυπήθηκε λίγο. Παρ’ όλο που είναι σαφές από την αναφορά του στο πνίξιμο της κατσίκας, ότι επρόκειτο για ένα γεγονός που τον στεναχώρησε πολύ: το ότι αποκαλεί την κατσίκα του ταλαίπωρη, το θαυμαστικό που ακολουθεί το επνίγη, καθώς και τα αποσιωπητικά που θέτει, αποτελούν ενδείξεις της θλίψης που προκλήθηκε στον αφηγητή, αλλά ο ίδιος προτιμά να μην αποκαλύψει τα συναισθήματά του. Ούτως ή άλλως ο αφηγητής γνωρίζει πως ο ίδιος θυσίασε την κατσίκα του όταν επέλεξε να σώσει την κοπέλα. Προκειμένου να βιώσει το όνειρο στο κύμα, έπρεπε να αφήσει την κατσίκα του να πνιγεί, οπότε η ευθύνη για το θάνατο της Μοσχούλας – κατσίκας βαρύνει τον ίδιο. 

Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης «Όνειρο στο κύμα»: Ποια γνώμη εκφράζει ο συγγραφέας - αφηγητής εμμέσως για τις γυναίκες με τη φράση: «είναι απλή θυγάτηρ της Εύας, όπως όλαι»;

Richard Young

Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης «Όνειρο στο κύμα»

Ποια γνώμη εκφράζει ο συγγραφέας - αφηγητής εμμέσως για τις γυναίκες με τη φράση «είναι απλή θυγάτηρ της Εύας, όπως όλαι»;

Ο αφηγητής βιώνει έναν εξιδανικευμένο έρωτα για τη Μοσχούλα στα εφηβικά του χρόνια, έναν έρωτα αγνό και δυνατό, που δεν κατορθώνει να γνωρίσει ξανά, μιας και οι επαφές του με τις γυναίκες είναι πλέον σαρκικές και όχι ψυχικές. Ο αφηγητής μεγαλώνοντας αντιμετωπίζει τις γυναίκες ως φορείς του πειρασμού που επιχειρούν να τον βγάλουν από το δρόμο του και να τον οδηγήσουν στην αμαρτία. Όπως η Εύα ευθύνεται για το προπατορικό αμάρτημα, για την εισαγωγή του πειρασμού στη ζωή του Αδάμ, και συνεπώς όλων των ανθρώπων, έτσι και οι υπόλοιπες γυναίκες είναι ιδωμένες από τον αφηγητή ως πλάσματα που χρησιμοποιούν τη σωματική ομορφιά τους για να πλανέψουν και να παρασύρουν τους άντρες. Οι γυναίκες επομένως εκπροσωπούν την υλική υπόσταση των ανθρώπων, το μέρος της ψυχής που είναι δέσμιο των επιθυμιών και αδυνατεί να ξεφύγει από την κυριαρχία των αναγκών του σώματος. Ο αφηγητής εδώ αντιμετωπίζει αρνητικά συλλήβδην τις γυναίκες, εκφράζοντας έτσι μια δυσαρέσκεια που του έχει δημιουργηθεί, η οποία ίσως οφείλεται στην αδυναμία του να αναβιώσει τον ιδανικό έρωτα που γνώρισε στο πρόσωπο της Μοσχούλας.

Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης «Όνειρο στο κύμα»: Η περιορισμένη δράση και οι σύντομοι διάλογοι των ηρώων του Παπαδιαμάντη συμπληρώνονται με εκτεταμένες ψυχολογικές αναλύσεις από τον αφηγητή.

Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης «Όνειρο στο κύμα»: Πώς χαρακτηρίζετε το βοσκόπουλο από την αντίδραση του στον ενδεχόμενο πνιγμό της Μοσχούλας;

Horacio Cardozo

Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης «Όνειρο στο κύμα»

Πώς χαρακτηρίζετε το βοσκόπουλο από την αντίδραση του στον ενδεχόμενο πνιγμό της Μοσχούλας; Πώς ερμηνεύετε τον «πολλαπλασιασμό» των δυνάμεών του;

Δὲν ἔπρεπε τότε νὰ διστάσω. Ἡ βάρκα ἐκείνη ἀπεῖχεν ὑπὲρ τὰς εἴκοσιν ὀργυιᾶς, ἀπὸ τὸ μέρος ὅπου ἠγωνία ἡ κόρη, ἐγὼ ἀπεῖχα μόνον πέντε ἢ ἐξ ὀργυιᾶς. Πάραυτα, ὅπως ἤμην, ἐρρίφθην εἰς τὴν θάλασσαν, πηδήσας μὲ τὴν κεφαλὴν κάτω, ἀπὸ τὸ ὕψος τοῦ βράχου.
Ο νεαρός ήρωας του διηγήματος μόλις συνειδητοποιεί πως η Μοσχούλα κινδυνεύει να πνιγεί σπεύδει να τη βοηθήσει, χωρίς να το σκεφτεί και χωρίς να διστάσει. Η αντίδρασή του, βέβαια, ίσως να ήταν παρόμοια ακόμη κι αν η κοπέλα που κινδύνευε να πνιγεί δεν ήταν η Μοσχούλα, αλλά το γεγονός ότι η κοπέλα που κινδυνεύει είναι η κοπέλα που αγαπά τον ωθεί σε μια άμεση και αποφασιστική αντίδραση. Άλλωστε, η πρώτη αφορμή για τον πανικό της Μοσχούλας, που κατέληξε σε μια επικίνδυνη για τη ζωή της κατάσταση, δόθηκε από την απρόσμενη παρουσία του. Ο βοσκός, επομένως, γνωρίζει ότι έχει μέρος της ευθύνης για τον κίνδυνο που διατρέχει η κοπέλα κι αυτό συμβάλλει στην αποφασιστικότητά του. Μπορούμε, πάντως, να εικάσουμε με ασφάλεια ότι αν ο βοσκός έβλεπε τη Μοσχούλα να κινδυνεύει, ακόμη κι αν ο ίδιος δεν είχε ευθύνη για το περιστατικό, θα έσπευδε ούτως ή άλλως να τη βοηθήσει χωρίς δεύτερες σκέψεις, εφόσον η Μοσχούλα είναι πολύ σημαντική για τον νεαρό. Παρά το γεγονός ότι ο ίδιος δεν το παραδέχεται είναι προφανές ότι είναι ερωτευμένος μαζί της κι αυτό σημαίνει πως σε κάθε περίπτωση, ακόμη κι αν έθετε τη ζωή του σε κίνδυνο, θα έκανε ό,τι μπορούσε για να σώσει την κοπέλα.
Η αγάπη που αισθάνεται για τη Μοσχούλα, άλλωστε, είναι και ο λόγος που νιώθει τις δυνάμεις του να αυξάνονται: «Αἱ δυνάμεις μου ἐπολλαπλασιάζοντο θαυμασίως». Αν αφήσουμε κατά μέρους την αναγκαία αύξηση της αδρεναλίνης στον οργανισμό του, που εξηγεί γιατί ο νεαρός αισθάνεται τις δυνάμεις του να αυξάνονται, μπορούμε να ερμηνεύσουμε το γεγονός αυτό και ψυχολογικά, υπό την έννοια πως τη στιγμή εκείνη επιχειρεί να σώσει την κοπέλα που αγαπά κι αφετέρου έχει μόλις ακουμπήσει επάνω του το γυμνό σώμα της Μοσχούλας, κάτι που του προσφέρει μεγάλη συναισθηματική και σωματική ικανοποίηση και του δημιουργεί την αίσθηση ότι έχει τη δύναμη να κάνει οτιδήποτε χρειαστεί για την αγαπημένη του.
Μπορούμε εδώ να θυμηθούμε μια παρόμοια διάσωση στον Κρητικό του Διονύσιου Σολωμού, όπου ο ήρωας μόλις δέχεται στο χέρι του το δάκρυ της Φεγγαροντυμένης, νιώθει τον εαυτό του να αλλάζει ριζικά και παράλληλα αισθάνεται τις δυνάμεις του να αποκτούν μια πρωτόγνωρη ένταση:
Τα κύματα έσχιζα μ’ αυτό, τ’ άγρια και μυρωδάτα,
Με δύναμη πού δεν είχα μήτε στα πρώτα νιάτα... 

Ερωτήσεις ΚΕΕ Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης «Όνειρο στο κύμα»: Πώς δικαιολογείται ο φόβος της Μοσχούλας στη θέα του βοσκού και της βάρκας;

Mark Sanislo

Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης «Όνειρο στο κύμα»

Πώς δικαιολογείται ο φόβος της Μοσχούλας στη θέα του βοσκού και της βάρκας;

Ἡ νεαρὰ κόρη, εἴτε ἤκουσεν εἴτε ὄχι τὴν φωνὴν τῆς κατσίκας - μᾶλλον φαίνεται ὅτι τὴν ἤκουσε, διότι ἔστρεψε τὴν κεφαλὴν πρὸς τὸ μέρος τῆς ξηρᾶς... - εἶδε τὸν μαῦρον ἴσκιον μου, τὸν διακαμόν μου, ἐπάνω εἰς τὸν βράχον, ἀνάμεσα εἰς τοὺς θάμνους, καὶ ἀφῆκε μισοπνιγμένην κραυγὴν φόβου...

Η νεαρή κοπέλα έχει πέσει στη θάλασσα να κολυμπήσει, γυμνή, θεωρώντας πως κανείς δεν υπάρχει εκεί γύρω -πιθανότατα να κολυμπά συχνά τις βραδινές ώρες-, κι ούτως ή άλλως πρόκειται για τον κολπίσκο που βρίσκεται μπροστά στο κτήμα του θείου της, οπότε αισθάνεται ασφαλής. Όταν, επομένως, βλέπει να διαγράφεται στο βράχο η σιλουέτα κάποιου άντρα, τρομάζει καθώς συνειδητοποιεί πως κάποιος την παρακολουθεί. Η Μοσχούλα δεν γνωρίζει ποιος είναι εκεί, ούτε πώς βρέθηκε εκεί, το μόνο που αντιλαμβάνεται είναι πως κάποιος την παρακολουθεί κι αυτό την πανικοβάλει. Επιπλέον, ο ερχομός της βάρκας, αντί να καθησυχάσει την κοπέλα της προκαλεί ακόμη μεγαλύτερο φόβο, καθώς αισθάνεται ξαφνικά πως τόσο από τη στεριά όσο κι από τη θάλασσα υπάρχουν άνθρωποι που την προσεγγίζουν. Η κοπέλα βρισκόμενη σε κατάσταση πανικού, δε σκέφτεται λογικά και εκλαμβάνει τη συμπτωματική παρουσία του άντρα στο βράχο και της βάρκας στη θάλασσα ως κάτι το προσχεδιασμένο και άρα επικίνδυνο.
Το νεαρό της ηλικίας της, η ευάλωτη κατάσταση στην οποία βρίσκεται –κολυμπά γυμνή- και η συμπτωματική παρουσία ανθρώπων και στην ακτή και στη θάλασσα, συμβάλλουν ώστε να τρομοκρατηθεί σε τέτοιο βαθμό που αδυνατεί πλέον να διατηρηθεί στην επιφάνεια του νερού.

Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης «Όνειρο στο κύμα»: Με ποια εκφραστικά μέσα μεταδίδει ο συγγραφέας - αφηγητής τα συναισθήματα θαυμασμού και την έκσταση που νιώθει ο βοσκός στη θέα της «λουομένης» Μοσχούλας;

Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης «Όνειρο στο κύμα»: Το διήγημα κλείνει με την ίδια φράση με την οποία αρχίζει. Ποια είναι η σημασία του κυκλικού αυτού σχήματος για το διήγημα;

Ilse Kleyn

Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης «Όνειρο στο κύμα»

Το διήγημα κλείνει με την ίδια φράση με την οποία αρχίζει. Ποια είναι η σημασία του κυκλικού αυτού σχήματος για το διήγημα;

Ἤμην πτωχὸν βοσκόπουλον εἰς τὰ ὄρη. - Ὢ ἂς ἤμην ἀκόμη βοσκὸς εἰς τὰ ὄρη!...»
Το σχήμα κύκλου στα λογοτεχνικά κείμενα χρησιμοποιείται για να μεταδώσει στον αναγνώστη την αίσθηση της ολοκλήρωσης της ιστορίας, καθώς ο αφηγητής επανέρχεται στην αρχική του αναφορά, η ιστορία του τελειώνει εκεί απ’ όπου ξεκίνησε.
Στο Όνειρο στο κύμα, η επαναφορά από τον αφηγητή του θέματος της απλής και φυσικής ζωής που είχε όταν ήταν ένας απλός βοσκός στα βουνά του νησιού του, έρχεται να δώσει με έμφαση την επιθυμία του για επιστροφή στην απλότητα και γαλήνη της ζωής μακριά από την κενότητα της μεγαλούπολης. Ο αφηγητής επομένως προσδοκά με την επανάληψη της θεματικής να αφήσει ως πρώτη και τελευταία σκέψη στον αναγνώστη την ομορφιά που κρύβει η ζωή όταν δεν τη φορτώνουμε με περιττές ασχολίες. Η επιθυμία της επιστροφής, άλλωστε, δεν είναι απλώς τμήμα του λογοτεχνικού αυτού έργου, είναι πολύ περισσότερο μια βασική επιθυμία του ίδιου του συγγραφέα, ο οποίος συνθέτει το διήγημά αυτό για να εξυμνήσει τη ζωή στο νησί του και να εκφράσει την ανάγκη που αισθάνεται να εγκαταλείψει την καταθλιπτική και καταπιεστική ζωή της Αθήνας και να επιστρέψει στην όμορφη Σκιάθο.
Η επανάληψη, βέβαια, σχετικά με την επιθυμία του αφηγητή να επιστρέψει στη ζωή που είχε ως βοσκός, δίνεται υπό μορφή ευχής, η οποία είναι προφανές πως δεν θα πραγματοποιηθεί, καθώς ο αφηγητής έχει ήδη κάνει τις επιλογές του και τώρα πια είναι δύσκολο να γυρίσει πίσω και να αναιρέσει τις προσπάθειες τόσων χρόνων.

Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης «Όνειρο στο κύμα»: Το φυσικό στοιχείο εκπροσωπεί στο διήγημα του Παπαδιαμάντη την επιστροφή προς την αγνότητα και εκφράζει τη νοσταλγία του συγγραφέα για την πατρίδα του.

Ερωτήσεις ΚΕΕ Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης «Όνειρο στο κύμα»: Σε ποιο σημείο της αφήγησης παρατηρείται επιβράδυνση και ποια η λειτουργία της στο κείμενο;

Will Bullas

Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης «Όνειρο στο κύμα»

Σε ποιο σημείο της αφήγησης παρατηρείται επιβράδυνση και ποια η λειτουργία της στο κείμενο;

Τὸ βάθος τοῦ νεροῦ ἦτον ὑπὲρ τὰ δυὸ ἀναστήματα. Ἔφθασα σχεδὸν εἰς τὸν πυθμένα, ὁ ὁποῖος ἦτο ἀμμόστρωτος, ἐλεύθερος βράχων καὶ πετρῶν, καὶ δὲν ἦτο φόβος νὰ κτυπήσω. Πάραυτα ἀνέδυν καὶ ἀνῆλθον εἰς τὸν ἀφρόν του κύματος.
Ἀπεῖχον τώρα ὀλιγώτερον ἢ πέντε ὀργυιᾶς ἀπὸ τὸ μέρος τοῦ πόντου, ὅπου ἐσχηματίζοντο δίναι καὶ κύκλοι συστρεφόμενοι εἰς τὸν ἀφρόν της θαλάσσης, οἱ ὁποῖοι θὰ ἦσαν ὡς μνῆμα ὑγρὸν καὶ ἀκαριαῖον διὰ τὴν ἀτυχῆ παιδίσκην τὰ μονὰ ἴχνη τὰ ὁποῖα ἀφήνει ποτὲ εἰς τὴν θάλασσαν ἀγωνιῶν ἀνθρώπινον πλάσμα!... Μὲ τρία στιβαρὰ πηδήματα καὶ πλευσίματα, ἐντὸς ὀλίγων στιγμῶν, ἔφθασα πλησίον της...
Εἶδα τὸ εὔμορφον σῶμα νὰ παραδέρνῃ κάτω, πλησιέστερον εἰς τὸν βυθὸν τοῦ πόντου ἢ εἰς τὸν ἀφρόν του κύματος, ἐγγύτερον τοῦ θανάτου ἢ τῆς ζωῆς· ἐβυθίσθην, ἤρπασα τὴν κόρην εἰς τὰς ἀγκάλας μου, καὶ ἀνῆλθον.
Σε αυτό το απόσπασμα γίνεται ιδιαίτερα εμφανής η βιωματικότητα του Παπαδιαμάντη καθώς η περιγραφή που μας δίνεται καθιστά σαφή την άριστη γνώση της περιοχής από το συγγραφέα. Είναι φανερό ότι ο Παπαδιαμάντης σ’ αυτά τα νερά έχει κολυμπήσει πολλές φορές και ξέρει με κάθε λεπτομέρεια το χώρο μέσα κι έξω από τη θάλασσα. Χάρη στη γνώση της περιοχής η περιγραφή αυτή κερδίζει σε ρεαλιστικότητα και βοηθά τον αναγνώστη να αναδημιουργήσει στο μυαλό του ακόμη πιο αποτελεσματικά την εικόνα του πνιγμού, αλλά και της σωτήριας βουτιάς του αφηγητή. Η τέχνη του Παπαδιαμάντη βρίσκει την καλύτερη δυνατή της έκφραση στα περιγραφικά σημεία, μιας και ο συγγραφέας αυτός έχει την ικανότητα να δημιουργεί με εξαιρετική πιστότητα και ρεαλισμό υπέροχες εικόνες της ελληνικής φύσης.
Αφηγηματικά η περιγραφή αυτή λειτουργεί ως στοιχείο επιβράδυνσης, το οποίο σε συνδυασμό με τη δραματική διατύπωση του αφηγητή ότι η Μοσχούλα ήταν πιο κοντά στο θάνατο απ’ ότι στη ζωή επιτείνει την αγωνία του αναγνώστη.

Θα πρέπει να έχουμε υπόψη μας πως όταν ο αφηγητής μας δίνει περιγραφές του χώρου ή μας εκφράζει τις σκέψεις και τα συναισθήματά του, επιβραδύνει ουσιαστικά την αφήγηση της δράσης.

Κανεὶς ἰδιοτελὴς λογισμὸς δὲν ὑπῆρχε τὴν στιγμὴν ἐκείνην εἰς τὸ πνεῦμα μου. Ἡ καρδία μου ἦτο πλήρης αὐτοθυσίας καὶ ἀφιλοκερδείας. Ποτὲ δὲν θὰ ἐζήτουν ἀμοιβήν! Ἐπὶ πόσον ἀκόμη θὰ τὸ ἐνθυμοῦμαι ἐκεῖνο τὸ ἁβρόν, τὸ ἁπαλὸν σῶμα τῆς ἁγνῆς κόρης, τὸ ὁποῖον ἠσθάνθην ποτὲ ἐπάνω μου ἐπ᾿ ὀλίγα λεπτὰ τῆς ἄλλως ἀνωφελοῦς ζωῆς μου! Ἦτο ὄνειρον, πλάνη, γοητεία. Καὶ ὁπόσον διέφερεν ἀπὸ ὅλας τὰς ἰδιοτελεῖς περιπτύξεις, ἀπὸ ὅλας τὰς λυκοφιλίας καὶ τοὺς κυνέρωτας τοῦ κόσμου ἡ ἐκλεκτή, ἡ αἰθέριος ἐκείνη ἐπαφή! Δὲν ἦτο βάρος ἐκεῖνο, τὸ φορτίον τὸ εὐάγκαλον, ἀλλ᾿ ἦτο ἀνακούφισις καὶ ἀναψυχή. Ποτὲ δὲν ἠσθάνθην τὸν ἐαυτόν μου ἐλαφρότερον ἢ ἐφ᾿ ὅσον ἐβάσταζον τὸ βάρος ἐκεῖνο... Ἤμην ὁ ἄνθρωπος, ὅστις κατώρθωσε νὰ συλλάβη μὲ τὰς χεῖρας του πρὸς στιγμὴν ἓν ὄνειρον, τὸ ἴδιον ὄνειρόν του...

Ο αφηγητής ενώ μας δίνει με γοργούς ρυθμούς τα γεγονότα που οδήγησαν στην αποφασιστική παρέμβασή του για τη διάσωση της Μοσχούλας, από τη στιγμή που βεβαιώνεται πως έφτασε έγκαιρα και κατόρθωσε να γλιτώσει την κοπέλα που αγαπούσε, επικεντρώνει την προσοχή του στο να μας μεταφέρει τα συναισθήματα που του προκάλεσε η επαφή με το γυμνό σώμα της Μοσχούλας. Ο νεαρός αφηγητής, φυσικά, καθιστά σαφές πως εκείνες τις στιγμές δεν είχε καμία αθέμιτη σκέψη κατά νου και πως το μόνο που τον απασχολούσε ήταν η διάσωση της κοπέλας, εντούτοις το γεγονός ότι είχε την ευκαιρία να αισθανθεί, έστω και για λίγα λεπτά, το σώμα της κοπέλας επάνω στο δικό του, είχε καταλυτική σημασία για εκείνον. Όσες γυναίκες κι αν γνώρισε αργότερα στη ζωή του, όσες φορές κι αν είχε την ευκαιρία να έρθει σ’ επαφή με κάποια γυναίκα, ποτέ ξανά δεν αισθάνθηκε τόσο όμορφα και τέτοια ικανοποίηση, όπως ένιωσε τις λίγες στιγμές που είχε την ευκαιρία να έρθει τόσο κοντά με τη Μοσχούλα. Η αγνότητα που υπήρχε στην επαφή του με τη Μοσχούλα και η δύναμη του ερωτικού συναισθήματος ήταν τέτοια, που στη σκέψη του αφηγητή η αθώα αυτή επαφή παρέμεινε ως η ευτυχέστερη στιγμή της ζωής του.
Η επιβράδυνση επομένως σ’ αυτό το σημείο της αφήγησης δίνει την ευκαιρία στον αφηγητή να μας εξηγήσει τα συναισθήματα που γεννήθηκαν στην ψυχή του από τη στιγμή που άγγιξε τη Μοσχούλα και πόση αξία είχαν για τη μετέπειτα ζωή του, υπό την έννοια ότι δεν κατόρθωσε ποτέ ξανά να αναβιώσει τη γλυκύτητα και την απόλαυση εκείνων των στιγμών. Η ειδοποιός διαφορά βέβαια ανάμεσα στην πλατωνική επαφή με τη Μοσχούλα και τους κυνέρωτες που ακολούθησαν στη ζωή του, ήταν η ύπαρξη ενός αγνού αλλά δυνατού ερωτικού συναισθήματος για την κοπέλα. Ο έρωτας που αισθανόταν για τη Μοσχούλα είναι που εξύψωσε τις στιγμές της διάσωσης στο επίπεδο του ονείρου και τις κατέστησε μοναδικές και ανεπανάληπτες για το υπόλοιπο της ζωής του. Αντιθέτως, οι επαφές που είχε αργότερα ήταν κυρίως σαρκικές και δεν περιείχαν την ευλογία του ερωτικού συναισθήματος, γι’ αυτό και δεν του προσέφεραν ποτέ την ικανοποίηση και την ευτυχία που του χάρισε η απλή επαφή με το σώμα της Μοσχούλας.

Ερωτήσεις ΚΕΕ "Όνειρο στο κύμα": α) Η θρησκευτικότητα στο έργο του Παπαδιαμάντη β) Η γυναίκα στο έργο του Παπαδιαμάντη.