Ερωτήσεις ΚΕΕ Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης «Όνειρο στο κύμα»: Σε ποιο σημείο της αφήγησης παρατηρείται επιβράδυνση και ποια η λειτουργία της στο κείμενο;

Will Bullas

Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης «Όνειρο στο κύμα»

Σε ποιο σημείο της αφήγησης παρατηρείται επιβράδυνση και ποια η λειτουργία της στο κείμενο;

Τὸ βάθος τοῦ νεροῦ ἦτον ὑπὲρ τὰ δυὸ ἀναστήματα. Ἔφθασα σχεδὸν εἰς τὸν πυθμένα, ὁ ὁποῖος ἦτο ἀμμόστρωτος, ἐλεύθερος βράχων καὶ πετρῶν, καὶ δὲν ἦτο φόβος νὰ κτυπήσω. Πάραυτα ἀνέδυν καὶ ἀνῆλθον εἰς τὸν ἀφρόν του κύματος.
Ἀπεῖχον τώρα ὀλιγώτερον ἢ πέντε ὀργυιᾶς ἀπὸ τὸ μέρος τοῦ πόντου, ὅπου ἐσχηματίζοντο δίναι καὶ κύκλοι συστρεφόμενοι εἰς τὸν ἀφρόν της θαλάσσης, οἱ ὁποῖοι θὰ ἦσαν ὡς μνῆμα ὑγρὸν καὶ ἀκαριαῖον διὰ τὴν ἀτυχῆ παιδίσκην τὰ μονὰ ἴχνη τὰ ὁποῖα ἀφήνει ποτὲ εἰς τὴν θάλασσαν ἀγωνιῶν ἀνθρώπινον πλάσμα!... Μὲ τρία στιβαρὰ πηδήματα καὶ πλευσίματα, ἐντὸς ὀλίγων στιγμῶν, ἔφθασα πλησίον της...
Εἶδα τὸ εὔμορφον σῶμα νὰ παραδέρνῃ κάτω, πλησιέστερον εἰς τὸν βυθὸν τοῦ πόντου ἢ εἰς τὸν ἀφρόν του κύματος, ἐγγύτερον τοῦ θανάτου ἢ τῆς ζωῆς· ἐβυθίσθην, ἤρπασα τὴν κόρην εἰς τὰς ἀγκάλας μου, καὶ ἀνῆλθον.
Σε αυτό το απόσπασμα γίνεται ιδιαίτερα εμφανής η βιωματικότητα του Παπαδιαμάντη καθώς η περιγραφή που μας δίνεται καθιστά σαφή την άριστη γνώση της περιοχής από το συγγραφέα. Είναι φανερό ότι ο Παπαδιαμάντης σ’ αυτά τα νερά έχει κολυμπήσει πολλές φορές και ξέρει με κάθε λεπτομέρεια το χώρο μέσα κι έξω από τη θάλασσα. Χάρη στη γνώση της περιοχής η περιγραφή αυτή κερδίζει σε ρεαλιστικότητα και βοηθά τον αναγνώστη να αναδημιουργήσει στο μυαλό του ακόμη πιο αποτελεσματικά την εικόνα του πνιγμού, αλλά και της σωτήριας βουτιάς του αφηγητή. Η τέχνη του Παπαδιαμάντη βρίσκει την καλύτερη δυνατή της έκφραση στα περιγραφικά σημεία, μιας και ο συγγραφέας αυτός έχει την ικανότητα να δημιουργεί με εξαιρετική πιστότητα και ρεαλισμό υπέροχες εικόνες της ελληνικής φύσης.
Αφηγηματικά η περιγραφή αυτή λειτουργεί ως στοιχείο επιβράδυνσης, το οποίο σε συνδυασμό με τη δραματική διατύπωση του αφηγητή ότι η Μοσχούλα ήταν πιο κοντά στο θάνατο απ’ ότι στη ζωή επιτείνει την αγωνία του αναγνώστη.

Θα πρέπει να έχουμε υπόψη μας πως όταν ο αφηγητής μας δίνει περιγραφές του χώρου ή μας εκφράζει τις σκέψεις και τα συναισθήματά του, επιβραδύνει ουσιαστικά την αφήγηση της δράσης.

Κανεὶς ἰδιοτελὴς λογισμὸς δὲν ὑπῆρχε τὴν στιγμὴν ἐκείνην εἰς τὸ πνεῦμα μου. Ἡ καρδία μου ἦτο πλήρης αὐτοθυσίας καὶ ἀφιλοκερδείας. Ποτὲ δὲν θὰ ἐζήτουν ἀμοιβήν! Ἐπὶ πόσον ἀκόμη θὰ τὸ ἐνθυμοῦμαι ἐκεῖνο τὸ ἁβρόν, τὸ ἁπαλὸν σῶμα τῆς ἁγνῆς κόρης, τὸ ὁποῖον ἠσθάνθην ποτὲ ἐπάνω μου ἐπ᾿ ὀλίγα λεπτὰ τῆς ἄλλως ἀνωφελοῦς ζωῆς μου! Ἦτο ὄνειρον, πλάνη, γοητεία. Καὶ ὁπόσον διέφερεν ἀπὸ ὅλας τὰς ἰδιοτελεῖς περιπτύξεις, ἀπὸ ὅλας τὰς λυκοφιλίας καὶ τοὺς κυνέρωτας τοῦ κόσμου ἡ ἐκλεκτή, ἡ αἰθέριος ἐκείνη ἐπαφή! Δὲν ἦτο βάρος ἐκεῖνο, τὸ φορτίον τὸ εὐάγκαλον, ἀλλ᾿ ἦτο ἀνακούφισις καὶ ἀναψυχή. Ποτὲ δὲν ἠσθάνθην τὸν ἐαυτόν μου ἐλαφρότερον ἢ ἐφ᾿ ὅσον ἐβάσταζον τὸ βάρος ἐκεῖνο... Ἤμην ὁ ἄνθρωπος, ὅστις κατώρθωσε νὰ συλλάβη μὲ τὰς χεῖρας του πρὸς στιγμὴν ἓν ὄνειρον, τὸ ἴδιον ὄνειρόν του...

Ο αφηγητής ενώ μας δίνει με γοργούς ρυθμούς τα γεγονότα που οδήγησαν στην αποφασιστική παρέμβασή του για τη διάσωση της Μοσχούλας, από τη στιγμή που βεβαιώνεται πως έφτασε έγκαιρα και κατόρθωσε να γλιτώσει την κοπέλα που αγαπούσε, επικεντρώνει την προσοχή του στο να μας μεταφέρει τα συναισθήματα που του προκάλεσε η επαφή με το γυμνό σώμα της Μοσχούλας. Ο νεαρός αφηγητής, φυσικά, καθιστά σαφές πως εκείνες τις στιγμές δεν είχε καμία αθέμιτη σκέψη κατά νου και πως το μόνο που τον απασχολούσε ήταν η διάσωση της κοπέλας, εντούτοις το γεγονός ότι είχε την ευκαιρία να αισθανθεί, έστω και για λίγα λεπτά, το σώμα της κοπέλας επάνω στο δικό του, είχε καταλυτική σημασία για εκείνον. Όσες γυναίκες κι αν γνώρισε αργότερα στη ζωή του, όσες φορές κι αν είχε την ευκαιρία να έρθει σ’ επαφή με κάποια γυναίκα, ποτέ ξανά δεν αισθάνθηκε τόσο όμορφα και τέτοια ικανοποίηση, όπως ένιωσε τις λίγες στιγμές που είχε την ευκαιρία να έρθει τόσο κοντά με τη Μοσχούλα. Η αγνότητα που υπήρχε στην επαφή του με τη Μοσχούλα και η δύναμη του ερωτικού συναισθήματος ήταν τέτοια, που στη σκέψη του αφηγητή η αθώα αυτή επαφή παρέμεινε ως η ευτυχέστερη στιγμή της ζωής του.
Η επιβράδυνση επομένως σ’ αυτό το σημείο της αφήγησης δίνει την ευκαιρία στον αφηγητή να μας εξηγήσει τα συναισθήματα που γεννήθηκαν στην ψυχή του από τη στιγμή που άγγιξε τη Μοσχούλα και πόση αξία είχαν για τη μετέπειτα ζωή του, υπό την έννοια ότι δεν κατόρθωσε ποτέ ξανά να αναβιώσει τη γλυκύτητα και την απόλαυση εκείνων των στιγμών. Η ειδοποιός διαφορά βέβαια ανάμεσα στην πλατωνική επαφή με τη Μοσχούλα και τους κυνέρωτες που ακολούθησαν στη ζωή του, ήταν η ύπαρξη ενός αγνού αλλά δυνατού ερωτικού συναισθήματος για την κοπέλα. Ο έρωτας που αισθανόταν για τη Μοσχούλα είναι που εξύψωσε τις στιγμές της διάσωσης στο επίπεδο του ονείρου και τις κατέστησε μοναδικές και ανεπανάληπτες για το υπόλοιπο της ζωής του. Αντιθέτως, οι επαφές που είχε αργότερα ήταν κυρίως σαρκικές και δεν περιείχαν την ευλογία του ερωτικού συναισθήματος, γι’ αυτό και δεν του προσέφεραν ποτέ την ικανοποίηση και την ευτυχία που του χάρισε η απλή επαφή με το σώμα της Μοσχούλας.

Ερωτήσεις ΚΕΕ "Όνειρο στο κύμα": α) Η θρησκευτικότητα στο έργο του Παπαδιαμάντη β) Η γυναίκα στο έργο του Παπαδιαμάντη.