Διονύσιος Σολωμός «Ο Κρητικός»
Πώς επαληθεύεται, κατά την άποψή σας, η διαπίστωση ότι το ποίημα Ο Κρητικός είναι μια βαθιά λυρική σύνθεση;
Ο Διονύσιος Σολωμός στον Κρητικό επιχειρεί να δημιουργήσει μια σύνθεση όπου κυριαρχούν οι δοκιμασίες του ήρωα και η τελική ηθική του δικαίωση, μέσω της αναπάντεχης αλλαγής που συντελείται στην ψυχή του. Ο Σολωμός, ταυτόχρονα, επιχειρεί να αποδώσει τις δοκιμασίες του ήρωα σε στενή συνάρτηση με τον αντίκτυπο που έχει σ’ αυτόν η φύση και παράλληλα να παρουσιάσει τις συναισθηματικές διακυμάνσεις του ήρωα με εικόνες από την καθημερινή του ζωή κοντά στο φυσικό του περιβάλλον, συνδέοντας έτσι μια αμιγώς εσωτερική πάλη -αυτή που συντελείται στην ψυχή του δοκιμαζόμενου ήρωα- με το περιβάλλον του, την πατρίδα του και τις αντιλήψεις του, προσφέροντας έτσι στην ποιητική του σύνθεση όλα τα στοιχεία εκείνα που μπορούν να τη χαρακτηρίσουν ως βαθιά λυρική.
Η λυρικότητα ενός κειμένου βασίζεται στη γλώσσα, το ρυθμό, την ποιητική έκφραση και την αποτύπωση προσωπικών συναισθημάτων και βιωμάτων. Ο Σολωμός έχοντας ως θέμα του την πολύ προσωπική κατάσταση που βιώνει ο υπό δοκιμασία ήρωάς του, φροντίζει να ενισχύσει τη λυρικότητα της σύνθεσής του χρησιμοποιώντας τη γλωσσική μορφή που θα μπορούσε να έχει το μεγαλύτερο δυνατό αντίκτυπο στο αναγνωστικό του κοινό, δηλαδή τη δημοτική.
Παράλληλα, επιλέγει ως μέτρο της σύνθεσής του το ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο που είναι παρμένο από τις γνησιότερες πνευματικές δημιουργίες της ελληνικής λογοτεχνίας, τα δημοτικά τραγούδια. Με τη γλώσσα του ποιήματος να μιλά κατευθείαν στην ψυχή του Έλληνα αναγνώστη ή ακροατή, ο ποιητής επιλέγει για ήρωά του ένα πρόσωπο που αγωνίζεται για την ελευθερία της πατρίδας του και για τη σωτηρία της αγαπημένης του, δημιουργώντας έτσι ένα πρόσωπο που γρήγορα κερδίζει τη συμπάθεια του αναγνώστη, ο οποίος συμπάσχει με τον βασανιζόμενο ήρωα και με τις περιπέτειές του. Με τα στοιχεία αυτά να υποβοηθούν τη πρόσληψη του κειμένου ο Σολωμός προχωρά στο ξεδίπλωμα της ιστορίας του, η οποία από την αρχή εκδηλώνει το λυρικό της χαρακτήρα.
Ο ήρωας βρίσκεται ναυαγός στη θάλασσα, με την αγαπημένη του να κινδυνεύει, και απευθύνει το λόγο στο αστροπελέκι από το οποίο ζητά να φωτίσει ξανά για να μπορέσει να δει καλύτερα που βρίσκεται -η προσφώνηση του αστροπελεκιού ως καλού, λειτουργεί ως απόπειρα εξευμενισμού. Η τρικυμία είναι η πρώτη δοκιμασία που πρέπει να αντιμετωπίσει ο ήρωας και δίνει την ευκαιρία στον ποιητή να δημιουργήσει ένα υποβλητικό σκηνικό πλαίσιο για την εξέλιξη της ιστορίας.
Ο ήρωας παλεύει με τα κύματα για να σώσει την αγαπημένη του, η απώλεια της οποίας θα του προκαλέσει ανείπωτο πόνο: «Μα την ψυχή που μ’ έκαψε τον κόσμο απαρατώντας», αλλά η δύναμη της αγάπης του τον ωθεί στην ελπίδα μιας μελλοντικής συνάντησης όταν θα έχει έρθει πια η ώρα της έσχατης κρίσης των ψυχών. Η ένταση της αγάπης του ήρωα και οι εικόνες του παραδείσου που μας παρουσιάζει ο ποιητής ενισχύουν τη λυρικότητα του ποιήματος, ενώ παράλληλα τονίζουν το γεγονός ότι ο Κρητικός δεν είναι απλά ένας ναυαγός, είναι ένας άνθρωπος που πασχίζει να σώσει την αγαπημένη του κι είναι διατεθειμένος να ξεπεράσει τα στενά όρια του χρόνου για να τη συναντήσει ξανά.
Η εμφάνιση της Φεγγαροντυμένης θα αποτελέσει τον πρώτο πειρασμό που θα δοκιμάσει την ψυχική δύναμη του ήρωα και παράλληλα θα αποτελέσει μια σημαντική ευκαιρία για τον ποιητή να μας δώσει εικόνες μοναδικής ομορφιάς. Η έλξη που ασκεί η φεγγαροντυμένη στον Κρητικό είναι τέτοια που τον ωθεί να θυμηθεί τις απώλειες που υπέστη εξαιτίας της βιαιότητας των Τούρκων και να εκφράσει τον πόνο που έχει ριζώσει στην ψυχή του. Το συναισθηματικό αυτό ταξίδι του ήρωα στο παρελθόν του και η έκφραση της απόγνωσης που αισθάνεται είναι στοιχεία που υπηρετούν τη λυρικότητα της σύνθεσης, καθώς της παρέχουν την προσωπική εμβάθυνση που απαιτεί ο λυρισμός. Η αλήθεια των συναισθημάτων του Κρητικού και η δυσεξήγητη παρουσία της θεϊκής μορφής, δημιουργούν μια ενδιαφέρουσα αντίθεση που κρατά σε εγρήγορση το ενδιαφέρον του αναγνώστη και παράλληλα υποδεικνύουν την πρόθεση του ποιητή να περάσει τον πόνο του ατόμου από το προσωπικό επίπεδο σε μια διάσταση συλλογική που εκφράζεται μέσω της συναίσθησης του πόνου από την υπερβατική μορφή της Φεγγαροντυμένης.
Τα συναισθήματα του Κρητικού ανιχνεύονται από τη Φεγγαροντυμένη, της προκαλούν συγκίνηση κι επιστρέφουν στον ήρωα μέσα από το δάκρυ της, επιφέροντάς του μια ριζική αλλαγή. Ο πόνος του ήρωα αποκτά αναμορφωτική δύναμη μέσω της κοινής του βίωσης από τη Φεγγαροντυμένη που έρχεται να προσφέρει στον ήρωα αποδοχή και κατανόηση. Ο ποιητής εστιάζει στα συναισθήματα του ήρωα και στην πορεία της αλλαγής που επήλθε στο χαρακτήρα του, δίνοντας σε όλη αυτή τη διαδικασία μια υπερφυσική διάσταση που υπηρετεί στο μέγιστο δυνατό την ποιητικότητα της σύνθεσης. Ο Κρητικός αλλάζει, αποβάλλει τη βίαιη φύση του κι αποζητά μια πιο γαλήνια υπόσταση, ως αποτέλεσμα των τραυματικών εμπειριών που βιώνει, αλλά ο ποιητής μας δίνει την αλλαγή αυτή ως αποτέλεσμα του βαθύτατου έρωτα που αισθάνθηκε ο ήρωας για μια γυναικεία μορφή που ξεπερνά τη λογική.
Η δύναμη της ποιητικής φαντασίας αποσπά τον Κρητικό από το εφικτό και τον οδηγεί στα βήματα του υπερβατικού, αλλά εντούτοις δεν τον απομακρύνει από την ανθρώπινη φύση του κι από την ειλικρίνεια των συναισθημάτων που βιώνει. Ο ήρωας του ποιήματος πονά για τους αγαπημένους του που έχασε κι αποζητά κάποιον να νιώσει τον πόνο της ψυχής του∙ το ότι η γυναίκα που αισθάνεται τον πόνο του και συμπάσχει μαζί του δεν είναι μια πραγματική ύπαρξη, δεν στερεί από τον ήρωα την αλήθεια των συναισθημάτων του και άρα δεν στερεί κι από τους αναγνώστες τη δυνατότητα να ταυτιστούν μαζί του. Ο ποιητής του Κρητικού βασίζει τη σύνθεσή του στον πόνο του ήρωα που συνέχει καθετί στη σύνθεση αυτή και φροντίζει μάλιστα να φωτίσει τα συναισθήματα του ήρωα τόσο με την ευεργετική επίδραση που έχει στην ψυχή του η θελκτική μορφή της Φεγγαροντυμένης, όσο και με τη δύναμη που ασκεί πάνω του ο γλυκύτατος ήχος που ξαφνικά καλύπτει το χώρο γύρω του.
Όπως η Φεγγαροντυμένη «Ήτανε μνήμη παλαιή, γλυκιά κι αστοχισμένη», θέτει τη μνήμη του Κρητικού σε κίνηση, καθώς επιχειρεί να ανακαλέσει την οικεία αυτή μορφή, έτσι και ο ήχος, βάζει τον ήρωα σε μια διαδικασία να αντλήσει από το παρελθόν του αντίστοιχα όμορφους ήχους για να μπορέσει με κάποιο τρόπο να προσδιορίσει πόσο θελκτικός ήταν για την ψυχή του. Ο ήρωας ακούγοντας το γλυκύτατο ήχο επιστρέφει στο παρελθόν του και θυμάται μια σειρά από όμορφες εικόνες της ζωής του στην Κρήτη, επιτρέποντας σε μας να έρθουμε κοντύτερα στην ειδυλλιακή ζωή του όμορφου αυτού νησιού και στον ποιητή να ζωγραφίσει μαγευτικές εικόνες και να αποδώσει θεσπέσιους ήχους. Μια δοκιμασία που έχει σκοπό να κάμψει τις αντοχές του ήρωα, στέκεται παράλληλα η αφορμή για να φτάσει ο Σολωμός σε μοναδικά επίπεδα λυρισμού. Η μία υπέροχη εικόνα διαδέχεται την άλλη και η δοκιμασία του ήρωα δίνεται μέσα από τις μνήμες της ζωής του τότε που ακόμη δεν είχε γνωρίσει τον πόνο της απώλειας. Κι όσο πιο θελκτικός γίνεται ο ήχος, κι όσο περισσότερο μαγεύεται ο ήρωας, τόσο περισσότερο πλησιάζει στην ακτή και τόσο περισσότερο πλησιάζει στη συνειδητοποίηση ότι η αγαπημένη του είναι νεκρή.
[Οι λυρικοί ποιητές, ιδιαίτερα οι Γερμανοί Ρομαντικοί, τους οποίους είχε υπόψη ο Σολωμός, εκφράζουν το υπέρτατο άπλωμα της ψυχής και τη σύζευξή της με το άπειρο του σύμπαντος. Ο λυρικός ποιητής υμνεί τον κόσμο επιστρέφοντας στο παρελθόν και συνδέοντας το συναίσθημα με τη φύση. Στη λυρική σύνθεση ο λόγος και το μέτρο είναι αδιαχώριστα. Το μέτρο μάλιστα αναδεικνύει τη γλώσσα και ο λυρισμός, το αποτέλεσμα της σύζευξης λόγου και μέτρου, είναι ένα παιχνίδι της αθωότητας και της μνήμης, σύμφωνα με τον χαρακτηρισμό του Ιταλού ποιητή Ουγγαρέτι (1888-1970).]
Δείτε επίσης:
Ερωτήσεις ΚΕΕ Διονύσιος Σολωμός "Ο Κρητικός" Πώς εκφράζεται η χριστιανική πίστη του Σολωμού στον Κρητικό;
