Ερωτήσεις ΚΕΕ Διονύσιος Σολωμός «Ο Κρητικός»

Blenda Tyvoll

Ερωτήσεις ΚΕΕ Διονύσιος Σολωμός «Ο Κρητικός»

Ποιες επιδράσεις από την Κρητική λογοτεχνία και ειδικά από τον Ερωτόκριτο διαπιστώνετε στον Κρητικό;

Ο Διονύσιος Σολωμός μελετά με θαυμασμό τη γεμάτη ζωντάνια και παραστατικότητα Κρητική λογοτεχνία, οι δημιουργοί της οποίας κατόρθωσαν να αξιοποιήσουν την τοπική τους διάλεκτο για να αποδώσουν και τις λεπτότερες συναισθηματικές αποχρώσεις, συνθέτοντας έργα στα οποία ο έρωτας και η περιπέτεια κυριαρχούν και προσφέρουν στον αναγνώστη μεγάλη ευχαρίστηση.

Ο Σολωμός επιθυμεί να δώσει και στο δικό του έργο ανάλογη δυναμικότητα, λυρισμό και ανανεωτική πνοή, με τα έργα της κρητικής λογοτεχνίας, έχοντας μάλιστα ως βασικό πρότυπο τον Ερωτόκριτο.

Σε επίπεδο μορφής ο ποιητής παίρνει από τον Ερωτόκριτο τόσο το ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο όσο και τα ομοιοκατάληκτα δίστιχα.

Ερωτόκριτος:

«Σ’ βάθη πελάγου αρμένιζα, μα εδά ‘ρθα στο λιμνιώνα,

πλιο δε φοβούμαι ταραχή ουδέ μάνητα χειμώνα.»

Σε ό,τι αφορά το περιεχόμενο ο Σολωμός επιχειρεί να μεταδώσει και στο δικό του ποίημα το παραμυθιακό στοιχείο με τις μαγευτικές περιπέτειες, την ομορφιά του φυσικού κόσμου, το μήνυμα απελευθέρωσης, σε συνδυασμό με την ιδιαίτερη κατανόηση για την ανθρώπινη φύση και την αξία της ηθικής δύναμης. Ενώ, δεν θα πρέπει να ξεχνάμε τον γλωσσικό πλούτο του Ερωτόκριτου που παρακινεί το Σολωμό να επεξεργαστεί και να βαθύνει και τη δική του γλωσσική έκφραση, οδηγώντας τη σε μια εξαίσια αρτιότητα.

Να συνθέσετε ένα σύντομο δοκίμιο στο οποίο να περιγράφεται η Φεγγαροντυμένη στον Κρητικό και στους Ελεύθερους Πολιορκημένους. 

Ελεύθεροι Πολιορκημένοι, Γ΄ Σχεδίασμα, Ενότητα 6^η «Ο Πειρασμός»

....

Αλαφροΐσκιωτε καλέ, για πες απόψε τι ‘δες∙

Νύχτα γιομάτη θαύματα, νύχτα σπαρμένη μάγια!

Χωρίς ποσώς γης ουρανός και θάλασσα να πνένε,

Ούδ’ όσο κάν’ η μέλισσα κοντά στο λουλουδάκι,

Γύρου σε κάτι ατάραχο π’ ασπρίζει μες στη λίμνη,

Μονάχο ανακατώθηκε το στρογγυλό φεγγάρι,

Κι όμορφη βγαίνει κορασιά ντυμένη με το φως του.

Η ομοιότητα της Φεγγαροντυμένης του Κρητικού με την αντίστοιχη μορφή που συναντάμε στους Ελεύθερους Πολιορκημένους είναι ιδιαίτερα αισθητή στον τρόπο με τον οποίο ο ποιητής παρουσιάζει την εμφάνισή τους. Η νύχτα είναι γεμάτη θαύματα και σπαρμένη μάγια, σχολιάζει στον Πειρασμό, παραπέμποντάς μας στο «κρυφό μυστήριο» του Κρητικού, με μια απόλυτη ηρεμία στη θάλασσα και τον ουρανό, που δίνεται μάλιστα και στα δύο ποιήματα με την ίδια ακριβώς παρομοίωση: «Δεν είν’ πνοή στον ουρανό, στη θάλασσα, φυσσώντας / Ούτε όσο κάνει στον ανθό η μέλισσα περνώντας». Η ομοιότητα είναι εξίσου εμφανής και στην κίνηση του φεγγαριού: «Εσειότουν τ’ολοστρόγγυλο και λαγαρό φεγγάρι», «Μονάχο ανακατώθηκε το στρογγυλό φεγγάρι», κίνηση που οδηγεί και στα δύο ποιήματα στην εμφάνιση μιας γυναίκας λουσμένης στο φως του: «Κι ομπρός μου ιδού που βρέθηκε μια φεγγαροντυμένη», «Κι όμορφη βγαίνει κορασιά ντυμένη με το φως του». Ομοιότητες που υποδηλώνουν ότι η μορφή της Φεγγαροντυμένης παραμένει καιρό στη σκέψη του ποιητή, ο οποίος παρόλο που δεν μπόρεσε να την αξιοποιήσει πλήρως στους Ελεύθερους Πολιορκημένους, το κάνει στον Κρητικό, όπου δίνει στη Φεγγαροντυμένη κεντρικό ρόλο στη σύνθεσή του.

Η Φεγγαροντυμένη του Πειρασμού εντάσσεται στη γενικότερη εικόνα της ομορφιάς της φύσης και συντείνει στο όλο κλίμα της μαγείας και της θελκτικής γοητείας που ασκεί η φύση στους πολιορκημένους για να δοκιμάσει την ηθική τους δύναμη και την απόφασή τους να αντισταθούν στο κάλεσμα της ζωής, προχωρώντας στην ηρωική έξοδο που θα τους οδηγήσει σε βέβαιο θάνατο. Η Φεγγαροντυμένη, όμως, του πειρασμού δεν αποκτά καμία ξεχωριστή λειτουργία πέραν από την εμφάνισή της μπροστά στον αλαφροΐσκιωτο, μιας και ο ποιητής δεν συνεχίζει παραπέρα το απόσπασμα αυτό. Η θεϊκή μορφή έχει κι εδώ την υπερφυσική υπόσταση που έχει και στον Κρητικό, αλλά η εμφάνισή της δεν συνοδεύεται από κάποια περαιτέρω εκδήλωσή της.

Αντιθέτως, στον Κρητικό η Φεγγαροντυμένη θα αποτελέσει μια ολοκληρωμένη και αυτόνομη δοκιμασία για τον ήρωα, καθώς με την παρουσία της θα κυριαρχήσει στην ψυχή του ήρωα, θα συμβάλλει στην πλήρη μεταστροφή της προσωπικότητάς του και θα θέσει σε δοκιμασία την ηθική του δύναμη και την αποφασιστικότητά του για τη σωτηρία της αγαπημένης. Βρίσκει, επομένως, η Φεγγαροντυμένη στον «Κρητικό» την πλήρη αξιοποίησή της από τον ποιητή, ο οποίος δίνει πνοή στην ποιητική του αυτή έμπνευση, μεταφέροντας έτσι τη δοκιμασία του ήρωα από το πεδίο της εξωτερικής δράσης, σε εσωτερικό επίπεδο, φέρνοντάς τον αντιμέτωπο με μια ιδανική γυναικεία μορφή, ικανή να τον δελεάσει, αλλά και να του προσφέρει λύτρωση σε κάθε του πόνο.

Ερωτήσεις ΚΕΕ Διονύσιος Σολωμός «Ο Κρητικός»

Joana Kruse

Πώς ερμηνεύεται, κατά την άποψή σας, η εμφάνιση της Φεγγαροντυμένης στο ποίημα;

Παρά τις άφθονες ερμηνείες που έχουν δοθεί για την εμφάνιση της Φεγγαροντυμένης, η θεϊκή αυτή μορφή θα πρέπει να εκλαμβάνεται όπως και ο γλυκύτατος ήχος, ως μία δοκιμασία που πρέπει να αντιμετωπίσει ο ήρωας. Όπως ο γλυκύτατος ήχος αποτελεί έκφανση της ομορφιάς και της αρμονίας της φύσης, έτσι και η Φεγγαροντυμένη δίνεται από τον ποιητή ως ο συγκερασμός της εξιδανικευμένης ομορφιάς της φύσης και ως μέσο πλανέματος του ήρωα. Η πληθώρα, άλλωστε, των ερμηνειών βασίζεται στα χαρακτηριστικά της θεϊκής μορφής, από τα οποία κάθε μελετητής επιλέγει ένα κι επιχειρεί να εξηγήσει την παρουσία της Φεγγαροντυμένης με βάση αυτό. Η Φεγγαροντυμένη όμως δεν είναι μόνο έκφραση θρησκευτικότητας, μόνο μετουσίωση του έρωτα και της ομορφιάς ή μόνο η ενανθρώπιση της πατρίδας και της ελευθερίας. Η Φεγγαροντυμένη εμπεριέχει όλα αυτά τα στοιχεία καθώς διαμορφώνεται από τον ποιητή με τρόπο που να καλύπτει όλες τις ανάγκες κι όλες τις επιθυμίες του Κρητικού.

Ο ποιητής δημιουργεί για τον ήρωά του την ιδανική γυναίκα, δίνοντάς της ομορφιά και καλοσύνη και συσχετίζοντάς τη με κάθε άλλη εσωτερική αναζήτηση του ήρωά του. Η θεϊκή μορφή έχει τη δύναμη να κατανοεί απόλυτα τη συναισθηματική πάλη του ήρωα με τις επώδυνες αναμνήσεις του, είναι παράλληλα τόσο όμορφη που μοιάζει σα να έχει βγει από κάποια ερωτική οπτασία του Κρητικού, και ταυτόχρονα του θυμίζει τη μητρική φροντίδα αλλά και την αγνότητα κάποιας θρησκευτικής μορφής. Η Φεγγαροντυμένη έχει υπερβατική δύναμη και μπορεί να επιβάλλεται ακόμη και στην ίδια τη φύση, έχει όμως και τη ταπεινοσύνη που την καθιστά ανθρώπινη και προσιτή στον ήρωα. Είναι υπερβολικά όμορφη, όχι όμως ανοίκεια στον ήρωα, καθώς το πρόσωπό της του θυμίζει την αγαπημένη του. Είναι, επομένως, ένας τέλειος συνδυασμός όλων των στοιχείων που αποζητά η ψυχή του ήρωα, με σκοπό όμως να κάμψει την αντίστασή του και να τον απομακρύνει από τον αρχικό του στόχο.

Η Φεγγαροντυμένη αποτελεί έναν από τους πειρασμούς και υπηρετεί τον υψηλότερο σκοπό του ποιήματος, που είναι η συνειδητοποίηση από τον ήρωα της ηθικής του ελευθερίας. Ας δούμε, με τα λόγια του Ι. Πολυλά τις προθέσεις του ποιητή για τις συνθέσεις της ποιητικής του ωριμότητας και την επίδραση που άσκησαν στη διαμόρφωση των επιδιώξεών του οι απόψεις του Γερμανού ποιητή Σίλερ. «Και ως προς την ουσία του ποιητικού έργου ο Σολωμός έβλεπε καθαρά και ασάλευτα επίστευε ότι ψυχή του αληθινού ποιήματος πρέπει να είναι η νίκη του λόγου απάνου εις τη δύναμη των αισθήσεων∙ θρίαμβος αληθινός, διότι ούτε θα στηρίζεται εις την στωικήν απάθεια, ούτε θα αναπαύεται (μολονότι όχι ριζικώς αντίθετο) εις την τυφλήν υποταγήν εις την θείαν θέληση, αλλά θα πηγάζη εις τον άνθρωπο από την υψηλήν συναίσθηση της ηθικής του ελευθερίας και από την ανάγκη να έβγη νικητής μες από τους πλέον γλυκούς πειρασμούς της καρδίας, από τον πλέον τρομερόν αγώνα με την τυφλήν οργή των ανελεύθερων εχθρών του φωτός. “Η ψυχή” λέγει ο Σχίλλερ “τόσο περισσότερο εκτείνεται μέσα της, όσο περισσότερους περιορισμούς ευρίσκει έξω της. Διωγμένοι από όλα τα οχυρώματα, όσα δύνανται να δώσουν μίαν φυσικήν προστασία του αισθητικού ανθρώπου, προσφεύγουμε εις τον ακαταμάχητον πύργον της ηθικής μας ελευθερίας, και αποχτούμε μίαν απόλυτη και άπειρη ασφάλεια, ενώ αφήνουμε ένα απλώς σχετικό και προσωρινό υπεράσπισμα μέσα εις το πεδίον των φαινομένων. Αλλά μάλιστα για τούτο, ότι πρέπει να μας πλακώση τούτη η φυσική βία, όπως αναγκασθούμε να ζητήσουμε βοήθεια εις την ηθική μας φύση, δεν μπορούμε να φτάσουμε εις τούτη την ψηλή συναίσθηση της ελευθερίας με άλλο παρά με το πάθος. Η κοινή ψυχή μένει απλώς εις τούτο το πάθος∙ και μέσα εις το ύψος του πάθους ποτέ δεν αισθάνεται άλλο τι παρά τον τρόμο∙ μια αυτόνομη ψυχή εξ εναντίας μάλιστα από αυτό το πάθος σπρώχνεται να μεταβή εις τη συναίσθηση της άκρας ενεργείας, και από κάθε φοβερό αντικείμενο ηξεύρει να γεννήση ένα υψηλό.” 

Να αναζητηθούν και να καταγραφούν ρομαντικά στοιχεία στον Κρητικό.

Ο ρομαντισμός δίνει έμφαση στο συναίσθημα και τη φαντασία, το απόλυτο και το υπερβολικό, το συγκινησιακό και το ιδανικό. Τα στοιχεία αυτά βρίσκουν την έκφρασή του στον Κρητικό με την κεντρική θέση που δίνεται στον έρωτα και στα συναισθήματα που βιώνει ο ήρωας, τόσο για την αγαπημένη του όσο και για τη Φεγγαροντυμένη. Επίσης, στοιχεία φαντασίας και υπερβολής, βρίσκουμε στην παρουσίαση της Φεγγαροντυμένης που κατέχει υπέρμετρη δύναμη και αποτελεί μια ιδανική γυναικεία μορφή.

Ο ρομαντισμός κινείται στο παράδοξο και το μυστηριώδες, το όνειρο, το υπερφυσικό, το ασαφές και το συγκεχυμένο, σε συνδυασμό με μια διάχυτη μελαγχολία και απαισιοδοξία, καθώς και μια νοσταλγική διάθεση για τα περασμένα. Στοιχεία που αισθητοποιούνται στον Κρητικό με την μυστηριακή εμφάνιση της Φεγγαροντυμένης, με τα αισθήματα του ήρωα όταν χάνεται η θεϊκή μορφή, με τη νοσταλγία του για την πατρίδα του, αλλά και με τη συναισθηματική του κατάσταση, όταν βρίσκεται επαίτης στους δρόμους.

Ο ρομαντισμός έχει μια ιδιαίτερη προτίμηση για την προσωπική εμπειρία της φύσης, το Θεό, την περιπέτεια, τον έρωτα, τον ηρωισμό και τους αγώνες για την ελευθερία. Στοιχεία που αποτελούν κεντρικές θεματικές του Κρητικού, ο ήρωας του οποίου θα δοκιμαστεί ενώ βρίσκεται παραδομένος στη φύση, και θα δοκιμαστεί έχοντας κατά νου την αγαπημένη του. Χωρίς να ξεχνάμε το ηρωικό του παρελθόν, τη μεγάλη του επιθυμία να δει επιτέλους την πατρίδα του ελεύθερη, αλλά και τη δεδομένη του πίστη στον Θεό.

Τέλος, ο ρομαντισμός αποβλέπει στη δημιουργία υποβλητικών σκηνικών, όπως αυτό που δημιουργεί το φως του φεγγαριού και το απόλυτο γαλήνεμα της φύσης, για να υποδεχτεί τη θεϊκή μορφή της Φεγγαροντυμένης.

Να  μελετήσετε τη λειτουργία του όρκου στην παραλογή Του Νεκρού Αδελφού και να τη συγκρίνετε µε τη λειτουργία του όρκου στον Κρητικό.

Και σαν την επαντρέψανε την Αρετή στα ξένα,

κι εμπήκε χρόνος δίσεχτος και μήνες οργισμένοι

κι έπεσε το θανατικό, κι οι εννιά αδερφοί πεθάναν,

βρέθηκε η μάνα μοναχή σαν καλαμιά στον κάμπο.

Σ’ όλα τα μνήματα έκλαιγε, σ’ όλα μοιρολογιόταν,

στου Κωσταντίνου το μνημειό ανέσπα τα μαλλιά της.

«Ανάθεμά σε, Κωσταντή, και μυριανάθεμά σε,

οπού μου την εξόριζες την Αρετή στα ξένα!

το τάξιμο που μου ‘ταξες, πότε θα μου το κάμεις;

Τον ουρανό ‘βαλες κριτή και τους αγιούς μαρτύρους,

αν τύχει πίκρα γή χαρά, να πας να μου τη φέρεις».

Από το μυριανάθεμα και τη βαριά κατάρα,

η γης αναταράχτηκε κι ο Κωσταντής εβγήκε.

Στην παραλογή του Νεκρού Αδελφού ο Κωσταντής πείθει τη μητέρα του να παντρέψουν την Αρετή στα ξένα, και της ορκίζεται πως αν έρθει θάνατος ή αρρώστια εκείνος θα πάει να της τη φέρει πίσω. Παρόλο που ο Κωσταντής πεθαίνει, ο όρκος που έχει δώσει στη μητέρα του, σε συνδυασμό με τις κατάρες της μάνας, θα λειτουργήσει ως η δύναμη εκείνη που θα τον επαναφέρει στη ζωή, μόνο και μόνο για να εκπληρώσει την υπόσχεσή του.

Ο όρκος επομένως στην παραλογή αποτελεί το στοιχείο που θα οδηγήσει την εξέλιξη των γεγονότων σ’ ένα υπερβατικό επίπεδο, όπου ο θάνατος κατανικείται και ο νεκρός ήρωας καθίσταται ικανός να βγει ξανά στη γη.

Αντιθέτως, στον Κρητικό, ο όρκος του ήρωα έρχεται ως διαβεβαίωση πως όλα όσα θα διηγηθεί είναι αληθινά. Η υπέρβαση της πραγματικότητας, μέσα από την εμφάνιση της θεϊκής φεγγαροντυμένης και του γλυκύτατου ήχου, έχει ήδη συντελεστεί, και ο ήρωας θέλει να πείσει τους ακροατές του πως οι εμπειρίες του είναι πραγματικές.

Ο όρκος της παραλογής είναι η πηγή της υπέρβασης της πραγματικότητας, ενώ στον Κρητικό, ο όρκος έρχεται μετά τη βίωση των θαυμαστών εμπειριών, ως προσπάθεια πειθούς. 

Ερωτήσεις ΚΕΕ Διονύσιος Σολωμός «Ο Κρητικός»

David Keochkerian

Ερωτήσεις ΚΕΕ Διονύσιος Σολωμός «Ο Κρητικός»

Ποια χαρακτηριστικά της Επτανησιακής Σχολής αναγνωρίζετε στον Κρητικό;

Τα κοινά χαρακτηριστικά της ποιητικής έκφρασης των Επτανησίων συνοψίζονται, όπως είχε επισημάνει ήδη ο Παλαμάς, στη λατρεία της θρησκείας, της πατρίδας και της γυναίκας. Σ’ αυτές θα πρέπει να προστεθεί και η λατρεία της φύσης. Τα χαρακτηριστικά αυτά μπορούμε να τα εντοπίσουμε και στον Κρητικό του Σολωμού, καθώς ο ποιητής έχει συνδυάσει όλες αυτές τις θεματικές στην ποιητική του σύνθεση.
Αναλυτικότερα, μπορούμε να διακρίνουμε τη λατρεία της φύσης να διατρέχει ολόκληρο το ποίημα καθώς ο ήρωας είτε ως ναυαγός είτε στην πατρίδα του την Κρήτη, κινείται πάντοτε στο φυσικό του περιβάλλον και φροντίζει να υμνεί την ομορφιά της φύσης γύρω του. Για παράδειγμα στην τρίτη ενότητα [20], όταν η τρικυμία κοπάζει και η θάλασσα ηρεμεί ο Κρητικός σχολιάζει «Κάτι κρυφό μυστήριο εστένεψε τη φύση / Κάθε ομορφιά να στολιστεί και το θυμό ν’ αφήσει.». Ο Κρητικός βλέπει και αναγνωρίζει πάντοτε την ομορφιά της φύσης μιας κι έχει μεγαλώσει έχοντας στενή σχέση με το φυσικό του περιβάλλον και νιώθει τη φύση ως αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής του. Σε αντίθεση με τους σύγχρονους ανθρώπους της πόλης, οι άνθρωποι παλιότερα ζούσαν κάθε στιγμή της ζωής τους σε στενή συνάρτηση με τη φύση γι’ αυτό και αγαπούσαν κάθε έκφανσή της καθώς αναγνώριζαν σε αυτή μια θεϊκή σοφία.

Ο Κρητικός έχει περάσει τη ζωή του έχοντας διαρκώς άμεση επαφή με τη φύση γύρω του, γι’ αυτό και οι αναμνήσεις του είναι συνυφασμένες με το φυσικό του περιβάλλον. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ως προς αυτό είναι το σημείο της πέμπτης ενότητας [22] όπου ο ήρωας θέλοντας να παρουσιάσει τον γλυκύτατο ήχο που συγκλονίζει την ψυχή του, ανατρέχει στο παρελθόν του και θυμάται τις στιγμές που μόνος του στον Ψηλορείτη, όταν ένιωθε τον πόνο να τον κατακλύζει, άκουγε το φιαμπόλι, «Κι έβλεπα τ’ άστρο τ’ ουρανού μεσουρανίς να λάμπει / Και του γελούσαν τα βουνά, τα πέλαγα κι οι κάμποι». Πηγαίνει στον Ψηλορείτη για να ηρεμήσει τον πόνο της ψυχής του κι εκεί θαυμάζει την ομορφιά του τόπου του, που μοιάζει να χαμογελά δεχόμενος την ευλογία του ήλιου. Βλέπουμε, επομένως, ότι η λατρεία της φύσης είναι δεδομένη σε μια ποιητική σύνθεση όπως αυτή, μιας και ο ήρωας της είναι ένας άνθρωπος δεμένος με τον τόπο του κι έτοιμος να αφεθεί στην ομορφιά της φύσης, ακόμη κι όταν αισθάνεται πόνο στην ψυχή του.

Η λατρεία της γυναίκας είναι μια από τις θεματικές που κυριαρχούν στον Κρητικό, όχι μόνο γιατί ο ήρωας έχει ως βασικό του στόχο να σώσει την αρραβωνιαστικιά του, αλλά και γιατί η βασικότερη έκφανση των δοκιμασιών του ήρωα είναι αυτή της Φεγγαροντυμένης. Ο Σολωμός θέλοντας να δείξει την ένταση των πειρασμών που δοκιμάζουν την ψυχική δύναμη και τη θέληση του ήρωα, παρουσιάζει τη Φεγγαροντυμένη ως τη γυναίκα που διαθέτει όλα εκείνα τα χαρίσματα που μπορούν να καλύψουν κάθε ανάγκη του ήρωα. Ο Κρητικός είναι σχεδόν αδύνατο να αντισταθεί στη γυναίκα αυτή που μοιάζει να είναι ιδανική από κάθε άποψη «Κι ομπρός μου ιδού που βρέθηκε μια φεγγαροντυμένη / Έτρεμε το δροσάτο φως στη θεϊκιά θωριά της / Στα μάτια της τα ολόμαυρα και στα χρυσά μαλλιά της.». Ο ποιητής κατορθώνει με μια διαρκή αντιπαραβολή της Φεγγαροντυμένης με τη φύση να πλάσει μια εξιδανικευμένη εικόνα και να μας χαρίσει μια από τις πλέον μαγευτικές γυναικείες μορφές που διαθέτει η λογοτεχνία μας «Κι έδειξε πάσαν ομορφιά και πάσαν καλοσύνη / Τότε από φως μεσημερνό η νύχτα πλημμυρίζει».

Η λατρεία της θρησκείας είναι παρούσα στον Κρητικό από τη δεύτερη κιόλας ενότητα [19] όπου ο Κρητικός με μια πρόληψη στην αφήγησή του περνά στον παράδεισο τη στιγμή της δευτέρας παρουσίας και αναζητά την αγαπημένη του. Η αφήγηση του Κρητικού μας παραπέμπει αφενός σε εκκλησιαστικά κείμενα απ’ όπου και αντλεί στοιχεία για το πώς θα γίνει η δευτέρα παρουσία του Κυρίου και αφετέρου αποδεικνύει την πίστη του ποιητή στη θρησκευτική μας παράδοση.

Αναφορά στη θρησκεία μπορούμε βέβαια να εντοπίσουμε και στην τέταρτη ενότητα [21] όπου ο Κρητικός προσπαθώντας να ανακαλέσει στη μνήμη του τη μορφή της Φεγγαροντυμένης που του είναι τόσο οικεία, αναρωτιέται μήπως την έχει δει σε κάποιο ναό ζωγραφισμένη «Καν σε ναό ζωγραφιστή με θαυμασμό περίσσο», δίνοντας έτσι την αίσθηση της θεϊκότητας στη Φεγγαροντυμένη και αποκαλύπτοντας παράλληλα τη θρησκευτικότητα του ήρωα.

Ο Σολωμός διαπλέκει στην ποιητική του σύνθεση τη φύση, τη θρησκεία και τη γυναίκα, με τη φυσικότητα που προκύπτει σ’ έναν άνθρωπο που τις έννοιες αυτές τις θεωρεί ως βασικά στοιχεία της ζωής του και της παράδοσής του. Γεγονός που σημαίνει ότι για τον ποιητή η θρησκευτικότητα δε χρειάζεται καν να αναφερθεί για να θεωρηθεί δεδομένη, μιας και ο Σολωμός δε θα μπορούσε ποτέ να δει και να κατανοήσει τον κόσμο γύρω του χωρίς την αναμφισβήτητη παρουσία του Θεού και της πρόνοιάς του σε κάθε τι. Τα στοιχεία που εμείς αναζητούμε στην ποιητική του σύνθεση δεν είναι άλλα από τα στοιχεία που συνθέτουν την κοσμοθεωρία του ποιητή και που διατρέχουν τη σκέψη του ως κάτι το απολύτως δεδομένο και φυσικό. Ο ποιητής αυτός δε θα μπορούσε να κατανοήσει ένα κόσμο χωρίς το Θεό, όπως και δε θα μπορούσε να κατανοήσει ένα κόσμο που να μη βασίζεται στην αγάπη για την πατρίδα του. Πώς θα μπορούσε ο Κρητικός να μην έχει την αγάπη για την πατρίδα του ως θεμελιώδη άξονα της ζωής του και πώς θα μπορούσε η σκέψη του να μην είναι αδιάσπαστα συνδεδεμένη με το καλό της πατρίδας του.

Η λατρεία της πατρίδας γίνεται εμφανής τόσο στο σημείο όπου ο ήρωας θυμάται τα χτυπήματα που δέχτηκε η οικογένειά του από τους Τούρκους, στην τέταρτη ενότητα [21] κι ύστερα γεμίζει τις χούφτες του με ιερό χώμα από την πατρίδα του για να φύγει «Μακριά ‘πο κείθ’ εγιόμισα τες φούχτες μου κι εβγήκα», όσο και στην πέμπτη ενότητα [22] όπου ο ήρωας συγκλονίζεται από τον πόνο που του προκαλεί η σκλαβιά της πατρίδας του και η ελπίδα ότι κάποτε θα κατορθώσουν να αποτινάξουν τον τουρκικό ζυγό «Κι ετάραζε τα σπλάχνα μου ελευθερίας ελπίδα / Κι εφώναζα: “ω θεϊκιά κι όλη αίματα Πατρίδα!”».

Στην εισαγωγή του σχολικού βιβλίου της Α΄ Λυκείου για την Επτανησιακή σχολή αναφέρεται επίσης ότι υπάρχουν κάποια κοινά χαρακτηριστικά στο περιεχόμενο και στη μορφή της ποίησης των Επτανησίων, που μας επιτρέπουν να μιλούμε για μια ιδιαίτερη «σχολή», την Επτανησιακή, όπου το τοπικό στοιχείο εκφράστηκε με δικό του τρόπο, αφού διασταυρώθηκε γόνιμα με τις παρακάτω επιδράσεις: α) της ιταλικής και γενικότερα της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας, β) της κρητικής λογοτεχνίας (είναι γνωστό ότι μετά την πτώση της Κρήτης το 1669 πολλοί Κρητικοί κατέφυγαν στα Επτάνησα μεταφέροντας και τα πολιτιστικά στοιχεία της ζωής τους), γ) του δημοτικού τραγουδιού και δ) του ποιητικού έργου του Βηλαρά και του Χριστόπουλου.
Συνοπτικά μπορούμε να πούμε για τα στοιχεία αυτά ότι: η επίδραση του Βηλαρά και του Χριστόπουλου θεωρείται δεδομένη υπό την έννοια ότι, όπως έλεγε χαρακτηριστικά και ο Ιάκωβος Πολυλάς, οι ποιητές αυτοί υπήρξαν πρόδρομοι του Σολωμού, καθώς τα ρομαντικά στοιχεία στη γραφή τους, η χρήση της δημοτικής γλώσσας, οι επιρροές που δέχτηκαν από την ιταλική ποίηση, η ιδιαίτερη φροντίδα του στίχου τους και η επαφή που είχαν με τη δημοτική παράδοση, είναι σαφώς στοιχεία που μπορούμε να ανιχνεύσουμε και στο έργο του Σολωμού.

Η επίδραση της κρητικής λογοτεχνίας γίνεται κυρίως αντιληπτή μέσω της επαφής που παρουσιάζει η σύνθεση του Σολωμού με τον Ερωτόκριτο του Κορνάρου, καθώς ο Σολωμός παραδειγματίζεται από το κείμενο αυτό τόσο ως προς το μέτρο και τη στιχουργική του σύνθεση, όσο και ως προς την πρόθεση του Σολωμού να ανταποκριθεί στο υψηλό επίπεδο που θέτει το αριστούργημα του Βιτσέντζου Κορνάρου.
Ο Σολωμός επίσης επηρεάστηκε από τα δημοτικά τραγούδια καθώς αφενός θέλησε να περάσει στη δική του ποιητική σύνθεση την έκφραση του λαϊκού αισθήματος και τη γνησιότητα του λόγου που συναντάμε στη δημοτική παράδοση, και αφετέρου σε επιμέρους θέματα όπως είναι το μέτρο και η ύπαρξη της σύνθεσης ανά τριάδες (τρία αστροπελέκια, κλιμάκωση του όρκου του Κρητικού σε τρία σκέλη κ.α.)
Τέλος, η επίδραση της ιταλικής καθώς και της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας είναι εμφανής στο περιεχόμενο του ποιήματος, μιας και διάφορες θεματικές του Κρητικού μοιάζουν να είναι αντλημένες από την ευρωπαϊκή λογοτεχνία. Για παράδειγμα, ο οραματισμός της έσχατης κρίσης, η έντονη παρουσία της φύσης και η εμπλοκή της στην εξέλιξη του μύθου, η Φεγγαροντυμένη που θυμίζει τις νύμφες της ιταλικής λογοτεχνίας κ.α.

Ποιος ήταν ο αντίκτυπος της Επανάστασης του 1821 στο Σολωμό και πώς ενσωματώνεται στο συγκεκριμένο έργο;

Ο Διονύσιος Σολωμός, παρόλο που δε μετέχει ενεργά στην προσπάθεια των Ελλήνων για την απελευθέρωσή τους, θεωρεί ότι πρόκειται για έναν ιερό αγώνα και συγκλονίζεται παρακολουθώντας τις ηρωικές τους θυσίες. Η επανάσταση του 1821 εμπνέει τον ποιητή και διατρέχει το σύνολο σχεδόν του έργου του, με τα σημαντικότερα ποιήματά του να έχουν τον αγώνα αυτό ως κεντρικό τους θέμα, (Ύμνος εις την Ελευθερίαν, Εις το θάνατο του Λορδ Μπάιρον, Οι Ελεύθεροι Πολιορκημένοι κ.ά.). Ο Σολωμός επιχειρεί με το δικό του τρόπο, με τη δύναμη του λόγου του, να τιμήσει τους Έλληνες αγωνιστές και να τους ενθαρρύνει στη σημαντικότερη ως τότε απόπειρά τους να διεκδικήσουν την ελευθερία τους. Η ελευθερία της πατρίδας και η θρησκεία, αποτελούν για το Σολωμό τα θεμέλια στα οποία στηρίζεται η ύπαρξη των Ελλήνων γι’ αυτό και οι ποιητικές του συνθέσεις προϋποθέτουν την απόλυτη πίστη στις αξίες αυτές.

Ο Κρητικός, αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα εθνικά ποιήματα του Σολωμού, υπό την έννοια ότι ο ήρωας του ποιήματος είναι ένας από τους αγωνιστές της επανάστασης στην Κρήτη (Μα τες πολλές λαβωματιές που μόφαγαν τα στήθια / Μα τους συντρόφους πόπεσαν στην Κρήτη πολεμώντας), που εξαναγκάζεται να φύγει από την πατρίδα του για να σώσει την αρραβωνιαστικιά του, το μόνο πρόσωπο της ζωής του που διέφυγε της μανίας των Τούρκων, οι οποίοι σκότωσαν όλα τα υπόλοιπα άτομα της οικογένειάς του. Ο ήρωας του ποιήματος διατηρεί στη μνήμη του την αγάπη του για την πατρίδα του και κατά τη διάρκεια της διήγησής του μας υπενθυμίζει πόσο πολύ ποθούσε την απελευθέρωση από τους Τούρκους (Κι ετάραζε τα σπλάχνα μου ελευθεριάς ελπίδα / Κι εφώναζα: «ω θεικιά κι όλη αίματα Πατρίδα!») και πόσο υπέφερε από την αγριότητά τους (... Και την αυγή μου ρίξανε τη μάνα στο πηγάδι).

Παράλληλα, η μορφή της Φεγγαροντυμένης για αρκετούς μελετητές είναι η εξιδανικευμένη παρουσίαση της Ελλάδας ή της θεοποιημένης Ελευθερίας, μιας και η πατρίδα και η απελευθέρωσή της αποτελούν τις θεμελιώδεις επιθυμίες του ήρωα κι είναι πιθανό ο ποιητής να παρουσιάζει το όραμα αυτό στον Κρητικό ως απάντηση στον πόθο της ψυχής του για τη σωτηρία της πατρίδας. Σε κάθε περίπτωση, πάντως, ο Κρητικός ως ποιητική σύνθεση, ακόμη κι όταν κινείται σε θεματικές που δε σχετίζονται άμεσα με την επανάσταση, περιέχει διαρκώς αναφορές στην υπόδουλη Κρήτη, στο ναυάγιο που ήρθε ως αποτέλεσμα της προσπάθειας των Ελλήνων να ξεφύγουν από τους Τούρκους, αλλά και στην επιθυμία του Κρητικού αγωνιστή να δει την πατρίδα του ελεύθερη, γεγονός που μας βοηθά να εντάξουμε το ποίημα αυτό στις συνθέσεις του ποιητή που έχουν επηρεαστεί άμεσα από την επανάσταση των Ελλήνων.

Πώς γίνεται στον Κρητικό η μετάβαση από το φυσικό τοπίο στο μη φυσικό (στ. 1-8 του 4ου μέρους);

Εκοίταξε τ’ αστέρια, κι εκεινα αναγαλλιάσαν.

Και την αχτινοβόλησαν και δεν την εσκεπάσαν.

Κι από το πέλαο, που πατει χωρίς να το σουφρώνει,

Κυπαρισσένιο ανάερα τ’ ανάστημα σηκώνει,

Κι ανει τς αγκάλες μ’ ερωτα και με ταπεινοσύνη,

Κι εδειξε πάσαν ομορφιά και πάσαν καλοσύνη.

Τότε από φως μεσημερνό η νύχτα πλημμυρίζει,

Κι η χτίσις εγινε ναός που ολουθε λαμπυρίζει.

Η παρουσία της Φεγγαροντυμένης δίνεται από το Σολωμό με μια κλιμάκωση που οδηγεί από το φυσικό τοπίο, στο οποίο επιβάλλεται η θεϊκή μορφή, στο μη φυσικό, σ’ έναν φωτισμένο ναό, με μια λανθάνουσα παρομοίωση. Η Φεγγαροντυμένη στρέφει το βλέμμα της στα αστέρια τα οποία δέχονται με χαρά το κοίταγμά της και της στέλνουν με τη σειρά τους τη λάμψη τους, η οποία όμως δεν κατορθώνει να επισκιάσει τη δική της. Η θεϊκή μορφή ακτινοβολεί πιο δυνατά από τα αστέρια, θέλοντας έτσι ο ποιητής να τονίσει την αγνότητά της, καθώς η φωτεινότητα είναι συσχετισμένη με θετικές μορφές και καταστάσεις αλλά κι εμμέσως να ενισχύσει τη θεϊκότητα της μορφής, καθώς ακόμη και στη ζωγραφική αποτύπωση των αγίων υπάρχει ένα φωτοστέφανο ως ένδειξη της επαφής τους με τη δύναμη και τη χάρη του Θεού.

Μετά τη συσχέτιση της Φεγγαροντυμένης με τα αστέρια, ο ποιητής μας παρουσιάζει τη θεϊκή μορφή να πατά επάνω στη θάλασσα χωρίς να ταράζει ούτε στο ελάχιστο την επιφάνεια του νερού, δίνοντας μας έτσι την αίσθηση ότι η μορφή αυτή είναι τελείως αιθέρια και παράλληλα τονίζοντας εκ νέου τη θεϊκότητά της, καθώς μας παραπέμπει στη δύναμη του Χριστού που κατόρθωσε να περπατήσει πάνω στο νερό. Η Φεγγαροντυμένη πατώντας στο νερό ανασηκώνει το σώμα της, που είναι ανάερο, χωρίς βάρος, και κυπαρισσένιο, καμαρωτό και ευθυτενές, και ανοίγει την αγκαλιά της μ’ έρωτα αλλά και με ταπεινότητα, με απόλυτη ομορφιά αλλά και με πλήρη καλοσύνη. Η εικόνα αυτή βρίσκεται ανάμεσα στη συσχέτιση της Φεγγαροντυμένης με το φυσικό περιβάλλον και στη συσχέτισή της με το μη φυσικό περιβάλλον, καθώς ο ποιητής προτού περάσει στο μη φυσικό περιβάλλον προβάλλει την ομορφιά της θεϊκής μορφής που συνδυάζεται με απροσμέτρητες αρετές της ψυχής της, καθώς είναι παράλληλα ταπεινή και με απόλυτη καλοσύνη. Η Φεγγαροντυμένη παρουσιάζεται ως μια εξαιρετικά όμορφη γυναίκα που ακτινοβολεί τόσο έντονο φως ώστε κατορθώνει να φωτίσει τη νύχτα με φως μεσημεριού. Ο ποιητής θέλει να παρουσιάσει την εξαίρετη ομορφιά της Φεγγαροντυμένης, χωρίς όμως να δημιουργήσει αρνητικές εντυπώσεις για τη μορφή αυτή που πρεσβεύει καθετί καλό, γι’ αυτό και φροντίζει να τονίσει την καλοσύνη της αλλά και την ταπεινότητα που τη διακρίνει.

Η αναφορά του ποιητή πως η Φεγγαροντυμένη κατορθώνει να φωτίσει τη νύχτα συνοδεύεται από μια παρομοίωση, καθώς παρουσιάζεται όλη η χτίση, όλος ο κόσμος γύρω από τη θεϊκή μορφή να μοιάζει με ολοφώτιστο ναό. Με την παρομοίωση αυτή ο ποιητής περνά από το φυσικό περιβάλλον, το οποίο έχει καταληφθεί από την παρουσία της Φεγγαροντυμένης, στο μη φυσικό περιβάλλον. Η φύση ολόγυρα έχει τραπεί σ’ έναν ναό που είναι φωτισμένος παντού κι εκπέμπει το ιερό του φως. Ο ποιητής έχοντας χρησιμοποιήσει ένα εκτενές πολυσύνδετο σχήμα (και, κι, κι, κι, κι) για να παρουσιάσει τις, το δίχως άλλο, θεϊκές ιδιότητες της Φεγγαροντυμένης που εκπέμπει πανίσχυρο φως και παράλληλα μπορεί να στέκεται πάνω στο νερό της θάλασσας, έρχεται τώρα με αυτή την παρομοίωση να παρουσιάσει τη μετατροπή όλης της φύσης σ’ έναν λαμπρά φωτισμένο ναό, εντάσσοντας έτσι στην όλη παρουσίαση της Φεγγαροντυμένης έναν έντονο χριστιανικό ανιμισμό. Ο ανιμισμός αποτελεί τη θεωρία της ύπαρξης ψυχής σε καθετί στον κόσμο, είτε πρόκειται για έμψυχο μα χωρίς λογική είτε για άψυχο και ειδικότερα ο χριστιανικός ανιμισμός πρεσβεύει την ύπαρξη μιας αφιερωμένης κι εκπορευόμενης από το Θεό ψυχής. Καθετί περιέχει κάτι από τη χάρη του Θεού, καθετί στον κόσμο είναι ευλογημένο από την ύπαρξη του Θεού κι αυτό εκφράζει ο Σολωμός όταν παρομοιάζει τη φωτισμένη φύση μ’ έναν φωτισμένο ναό. Η λάμψη της Φεγγαροντυμένης μετέτρεψε τα πάντα γύρω της σ’ έναν χώρο ευλογημένο από το Θεό και φωτισμένο από τη δική του δύναμη.

Να σημειωθεί ότι ο Σολωμός που είχε βαθιά πίστη στο Χριστιανισμό δε θα παρουσίαζε ποτέ μια τόσο χαρισματική ύπαρξη, όπως αυτή της Φεγγαροντυμένης, μακριά από τη δύναμη και την ευλογία του Θεού. Ο ποιητής δε θα διακινδύνευε να δημιουργήσει μια τόσο δυνατή μορφή, με ικανότητες που παραπέμπουν στον Κύριο, χωρίς να φροντίσει με κάποιο τρόπο να τη συνδέσει με τη δική του δύναμη και χάρη. Η Φεγγαροντυμένη είναι ένα πλάσμα του Θεού, που παρουσιάζεται απόλυτα καλό και αγαθό, γι’ αυτό και η επίδραση που έχει στη φύση η παρουσία της, δίνεται από τον ποιητή μέσα στα πλαίσια της δύναμης του Χριστού.

Ερωτήσεις ΚΕΕ Διονύσιος Σολωμός «Ο Κρητικός»: Να αναφέρετε τα πρόσωπα και το ρόλο τους στο ποίημα.

Vladimir Kush

Διονύσιος Σολωμός «Ο Κρητικός»

Να αναφέρετε τα πρόσωπα και το ρόλο τους στο ποίημα.

Τα πρόσωπα που παρουσιάζονται στο ποίημα του Σολωμού είναι ο Κρητικός, η αρραβωνιαστικιά του, η Φεγγαροντυμένη, οι αναστημένοι στην πρόδρομη αφήγηση και η οικογένεια του ήρωα. Το κεντρικό πρόσωπο του ποιήματος, βέβαια, είναι ο Κρητικός ο οποίος υποβάλλεται στις δοκιμασίες που θα του στερήσουν την αγαπημένη του αλλά θα σταθούν και ως σημεία αναφοράς στη ζωή του οδηγώντας τον σε μια ριζική αλλαγή της προσωπικότητάς του απομακρύνοντας τα στοιχεία βιαιότητας και κατευθύνοντάς τον σε μια διαρκή αναζήτηση της ηθικότητας. Αν η απώλεια της αγαπημένης του σημαίνει την αδυναμία του ήρωα να αντεπεξέλθει επιτυχώς στις δοκιμασίες που του τέθηκαν, τουλάχιστον η απώλεια της πολεμικής διάθεσης που τον χαρακτήριζε σημαίνει την ηθική του δικαίωση. Ο ρόλος, επομένως του Κρητικού, στην ομώνυμη ποιητική σύνθεση του Σολωμού, είναι απόλυτα συνυφασμένος με τις γενικότερες επιδιώξεις του ποιητή. Ο Σολωμός έθεσε μια σειρά δοκιμασιών στον ήρωά του, μια σειρά πειρασμών, που ο ήρωας δεν κατόρθωσε να υπερνικήσει χωρίς ουσιαστικές απώλειες αλλά και μ’ ένα ουσιαστικό κέρδος, τη λυτρωτική επενέργεια που είχε η Φεγγαροντυμένη στην ψυχοσύνθεσή του.
Ένα από τα βασικά πρόσωπα του ποιήματος, παρόλο που δεν έχει ενεργή συμμετοχή στα δρώμενα, είναι η αγαπημένη του ήρωα, η οποία λειτουργεί περισσότερο ως κίνητρο και σκοπός για να παλέψει ο Κρητικός με τις δοκιμασίες που του παρουσιάζονται καθώς και με τις προσωπικές του αδυναμίες. Η αγαπημένη του ήρωα λειτουργεί στο ποίημα κυρίως ως η πηγή της δύναμης του Κρητικού, καθώς για χάρη της ο ήρωας παλεύει με τα κύματα και με τις επιθυμίες που του ξυπνούν οι δοκιμασίες της Φεγγαροντυμένης και του γλυκύτατου ήχου. Ο Κρητικός έχει ήδη χάσει την οικογένειά του και δεν μένει πια στη ζωή του κανένα άλλο πρόσωπο πέρα από την αρραβωνιαστικιά του, γι’ αυτό και προσπαθεί με κάθε τρόπο να τη σώσει. Η σωτηρία της αγαπημένης του Κρητικού επομένως τίθεται ως άμεσος και σημαντικότατος σκοπός για τον ήρωα και κρατά το ενδιαφέρον του αναγνώστη μέχρι το τέλος του ποιήματος, όπου και διαπιστώνεται η αποτυχία του ήρωα.
Το επόμενο γυναικείο πρόσωπο του ποιήματος, η Φεγγαροντυμένη, επιτελεί έναν ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο, καθώς με τη δική της κυρίως επενέργεια συντελείται η αλλαγή στην προσωπικότητα του Κρητικού. Η Φεγγαροντυμένη είναι μία από τις τρεις δοκιμασίες που καλείται να αντιμετωπίσει ο ήρωας και παρουσιάζεται περισσότερο ως πειρασμός που με τη θελκτική του δύναμη δυσκολεύει τη δράση του ήρωα, παρά ως αντικειμενική δυσκολία όπως είναι η τρικυμία της θάλασσας. Ο συμβολισμός της Φεγγαροντυμένης έχει συζητηθεί εκτενώς και έχει ερμηνευτεί με ποικίλους τρόπους από τους μελετητές, αλλά πέρα από το πρόσωπο που κρύβεται πίσω από τη θεϊκή μορφή της εκείνο που μας ενδιαφέρει είναι ο ρόλος της στο ποίημα, ο οποίος σε πρώτη ανάγνωση είναι να θέσει σε δοκιμασία την ψυχική δύναμη του ήρωα. Η Φεγγαροντυμένη συγκεντρώνει τόσες θετικές ιδιότητες ώστε να αποτελεί μια εξιδανικευμένη γυναικεία παρουσία στην οποία ο ήρωας δεν μπορεί να αντισταθεί και είναι έτοιμος να λησμονήσει οτιδήποτε άλλο αρκεί να βρίσκεται κοντά της. Όπως οι Σειρήνες μαγεύουν τους συντρόφους του Οδυσσέα, έτσι και η Φεγγαροντυμένη με την ομορφιά της, την καλοσύνης της και με τη δύναμη που έχει να βλέπει και να κατανοεί όσα συγκλονίζουν την ψυχή του, αποτελεί για τον ήρωα μια ακατανίκητη δύναμη έλξης που κατορθώνει να τον μαγέψει. Ο ήρωας, λίγο προτού η Φεγγαροντυμένη χαθεί, μοιάζει να είναι πλήρως παραδομένος σ’ αυτή και μας δίνει την αίσθηση ότι ο πρώτος πειρασμός έχει κάμψει τις αντιστάσεις του, αλλά στην πραγματικότητα ο Κρητικός δεν έχει ξεχάσει το βασικό του σκοπό, ο οποίος είναι να σώσει την αγαπημένη του «Βόηθα, Θεά, το τρυφερό κλωνάρι μόνο νά ‘χω». Η Φεγγαροντυμένη ακούει με συγκίνηση την παράκληση του ήρωα και δακρύζει μπροστά σ’ όλα αυτά τα βάσανα που έχει περάσει ο ήρωας, χάνεται όμως καθώς βλέπει ότι ο ήρωας δεν έχει στο νου του τίποτε άλλο παρά να σώσει την αγαπημένη του. Η παράκληση επομένως του Κρητικού στη θεϊκή Φεγγαροντυμένη να τον βοηθήσει να σώσει την αρραβωνιαστικιά του αρκεί για να απομακρύνει τον πειρασμό αυτό και να επιστρέψει ο ήρωας στην προσπάθειά του να διατηρήσει στη ζωή την αγαπημένη του. Κι ενώ η παρουσία της Φεγγαροντυμένης μοιάζει να έχει ολοκληρωθεί με την απόπειρά της να θέσει σε δοκιμασία τον ήρωα, στην πραγματικότητα η επίδρασή της είναι σαφώς εντονότερη, καθώς το δάκρυ της που πέφτει στο χέρι του ήρωα αποτελεί το έναυσμα μιας ριζικής αλλαγής στην ψυχολογία και τη συμπεριφορά του. Ο Κρητικός χάνει κάθε ίχνος πολεμοχαρούς διάθεσης και μένει πλέον αδρανής επαίτης της ελεημοσύνης των περαστικών και όταν ο πόνος τον κουράζει κι αποκοιμιέται ζει ξανά στον ύπνο του τις στιγμές της τρικυμίας και ησυχάζει μόνο φέρνοντας στο μέτωπό του το χέρι του που δέχτηκε το δάκρυ της Φεγγαροντυμένης. Η Φεγγαροντυμένη επομένως δεν λειτουργεί στο ποίημα μόνο ως πειρασμός για τον ήρωα αλλά και ως η δύναμη εκείνη που τον βοηθά να αλλάξει και να διεκδικήσει την ηθική του πληρότητα ως αντιστάθμισμα για την αποτυχία του να σώσει την αγαπημένη του.
Τα υπόλοιπα πρόσωπα που παρουσιάζονται στο ποίημα έχουν έναν μικρότερης σημασίας ρόλο καθώς λειτουργούν κυρίως βοηθητικά στην εξέλιξη του έργου. Από τη μία έχουμε την οικογένεια του ήρωα που παρουσιάζεται να δολοφονείται από τους Τούρκους και εξηγεί έτσι το μεγάλο πόνο που κατέχει την ψυχή του Κρητικού, αλλά και τη μεγάλη σημασία που έχει η διάσωση της αγαπημένης του. Με την απώλεια της οικογένειάς του ο Κρητικός απομένει μόνος του κι έτσι η ύπαρξη της αρραβωνιαστικιάς του αποκτά ακόμα μεγαλύτερη αξία. Ο Κρητικός δεν προσπαθεί απλώς να σώσει την αγαπημένη του, προσπαθεί να σώσει το μοναδικό πρόσωπο που έχει απομείνει στη ζωή του, γι’ αυτό και η προσπάθειά του αποκτά μεγαλύτερη σημασία και γι’ αυτό η τελική του αποτυχία αποκτά πιο τραγικές διαστάσεις. Από την άλλη, έχουμε τους αναστημένους, που παρουσιάζονται στην πρόδρομη αφήγηση για την έσχατη κρίση, οι οποίοι με τη μαρτυρία τους δίνουν στον Κρητικό πληροφορίες για το που βρίσκεται η αγαπημένη του. Ο Κρητικός παρά την έντονη επιθυμία του να βρει την αγαπημένη του δεν κατορθώνει ουσιαστικά να τη δει, καθώς οι μόνες εικόνες που έχουμε για τις κινήσεις της και για την παρουσία της προέρχονται μέσα από τη σύντομη αναφορά των αναστημένων, οι οποίοι είναι και οι μόνοι που την έχουν δει. Η ανυπομονησία της κοπέλας να επιστρέψει στο κορμί της, η χαρά για την επερχόμενη ανάσταση των νεκρών αλλά και η αγωνία της να βρει τον αγαπημένο της, είναι δοσμένα μέσα από την αφήγηση των αναστημένων.