Ερωτήσεις ΚΕΕ Μαρία Πολυδούρη: Η ποίηση της Μαρίας Πολυδούρη διακρίνεται για το γνήσιο λυρισμό της, τον αυθορμητισμό και την ειλικρίνεια των συναισθημάτων της.

Kalle Gustafsson 

Ερωτήσεις ΚΕΕ Μαρία Πολυδούρη "Μόνο γιατί μ' αγάπησες" 

Η ποίηση της Μαρίας Πολυδούρη διακρίνεται για το γνήσιο λυρισμό της, τον αυθορμητισμό και την ειλικρίνεια των συναισθημάτων της. Ποια στοιχεία γλώσσας και περιεχομένου αναδεικνύουν αυτά τα γνωρίσματα στο συγκεκριμένο ποίημα;

Ο λυρισμός των ποιημάτων της Πολυδούρη, δηλαδή η έκφραση προσωπικών σκέψεων και συναισθημάτων καθώς και η ποιητικότητα ή καλύτερα η μουσικότητα των στίχων, γίνεται ιδιαιτέρως εμφανής στο ποίημα «Μόνο γιατί μ’ αγάπησες», στο οποίο η ποιήτρια έχει αφενός καταθέσει με μοναδικό τρόπο τον έρωτά της κι έχει παράλληλα φροντίσει σε μεγάλο βαθμό τη μουσικότητα του ποιήματος.

Αναλυτικότερα, μπορούμε να διακρίνουμε το λυρισμό του ποιήματος, καθώς και την ειλικρίνεια των συναισθημάτων που καταγράφονται σε αυτό, από την αρχή του κιόλας, καθώς στον τίτλο παρατηρούμε ότι η ποιήτρια χρησιμοποιεί το β΄ ενικό πρόσωπο, καθιστώντας σαφές ότι το περιεχόμενο του ποιήματος απευθύνεται σε ένα συγκεκριμένο πρόσωπο. Η ποιήτρια τραγουδά μόνο γιατί την αγάπησε εκείνος και όχι για την αγάπη γενικότερα. Η Πολυδούρη επιθυμεί να εκφράσει τα συναισθήματα που έχει για ένα συγκεκριμένο πρόσωπο, γι’ αυτό και όλο το ποίημα από τις πρώτες κιόλας λέξεις απευθύνεται σ’ εκείνον.

Η Μαρία Πολυδούρη έχει συνθέσει το ποίημα της σε ιαμβικό μέτρο (μία άτονη συλλαβή, μία τονισμένη), φροντίζοντας ώστε να υπάρχουν εναλλαγές στους στίχους της μεταξύ δωδεκασύλλαβων και επτασύλλαβων ή μεταξύ δωδεκασύλλαβων και ενδεκασύλλαβων (δεύτερη στροφή). Με τον τρόπο αυτό η ποιήτρια θέτει τις βάσεις για τη μουσικότητα του ποιήματος, την οποία παράλληλα ενισχύει με την επανάληψη στίχων σε κάθε στροφή (ο πρώτος στίχος είναι ίδιος με τον πέμπτο, σχήμα κύκλου), αλλά και με την ομοιοκαταληξία (ο πρώτος ομοιοκαταληκτεί με τον πέμπτο και ο δεύτερος με τον τέταρτο, αφήνοντας τον τρίτο ελεύθερο και δημιουργώντας έτσι μια μορφή σταυρωτής ομοιοκαταληξίας).

Η ποιήτρια μάλιστα για να ενισχύσει το λυρισμό του ποιήματός της, έχει εμπλουτίσει τους στίχους της με αρκετά σχήματα λόγου, τα οποία εξυπηρετούν σε μεγάλο βαθμό τόσο την ποιητικότητα όσο και την εναργέστερη έκφραση του συναισθήματος. Παρατηρούμε, επομένως:

- την ύπαρξη του σχήματος κύκλου σε κάθε στροφή του ποιήματος

- τη χρήση μεταφορών (στίχ. 9 έχω ένα ρίγος στην ψυχή μου, στίχ. 12 με την ψυχή στο βλέμμα, στίχ. 14 της ύπαρξής μου στέμμα, στίχ. 19 μένα η ζωή πληρώθη, στίχ. 23 ωραίε, που βασίλεψες, στίχ. 24 κι έτσι γλυκά πεθαίνω)

- την παρομοίωση (στίχος 8 γι’ αυτό είμαι ωραία σαν κρίνο ολάνοιχτο), η οποία παράλληλα αποτελεί και μια εξαίρετη εικόνα για την απόδοση της επίδρασης που έχει η αγάπη στην ποιήτρια

- τη συνεκδοχή στο στίχο 11 μόνο γιατί τα μάτια σου με κύτταξαν, η συνεκδοχή έγκειται στο ότι αντί να πει: μόνο γιατί εσύ με κοίταξες, λέει γιατί τα μάτια σου με κύτταξαν, αναφέροντας το μέρος του συνόλου αντί για το σύνολο, τα μάτια δηλαδή αντί για όλο το άτομο.

- το σχήμα της υπερβολής στους στίχους 16-17 «Μόνο γιατί μ’ αγάπησες γεννήθηκα, γι’ αυτό η ζωή μου εδόθη», όπου η ποιήτρια θέλοντας να εκφράσει με έμφαση την αγάπη της, αναιρεί οποιαδήποτε άλλη πτυχή της ζωής της και δηλώνει ότι γεννήθηκε μόνο και μόνο για τη δική του αγάπη.

- επαναλήψεις: στην τέταρτη στροφή επαναλαμβάνεται τρεις φορές η λέξη ζωή και στον πέμπτο στίχο επαναλαμβάνεται τρεις φορές το επίθετο ωραίος.

- αποστροφή: στο στίχο 23, τα ονείρατά σου, ωραίε..., με το ωραίε η ποιήτρια στρέφεται προς τον αγαπημένο της και του απευθύνει το λόγο.

Πέραν όμως από την έκφραση του λυρισμού μέσα από τα σχήματα λόγου και από τα στοιχεία μουσικότητας των στίχων, η ποιήτρια εξυπηρετεί το λυρισμό του ποιήματος με την ειλικρίνεια των συναισθημάτων της αλλά και με τον αυθορμητισμό της. Τα στοιχεία αυτά γίνονται εμφανή μέσα από το περιεχόμενο των σκέψεων που εκφράζει η ποιήτρια, η οποία φροντίζει με κάθε δυνατό τρόπο να δηλώσει ότι ο μόνος λόγος που τραγουδά είναι γιατί την αγάπησε εκείνος. Η ειλικρίνεια αυτής της δήλωσης γίνεται ξεκάθαρη από το γεγονός ότι η ποιήτρια συνεχίζει να τον αγαπά ακόμη και μετά το θάνατό του ενώ το γεγονός ότι τελειώνει και η δικής της ζωή σύντομα, μας δείχνει ότι δεν πρόκειται αυτό το συναίσθημα να φθαρεί και να εκπέσει με το πέρασμα του χρόνου. Άλλωστε, όπως μας αναφέρει η ποιήτρια παρόλο που εκείνος την αγάπησε σε περασμένα χρόνια, εκείνη συνέχισε να ζει αυτή την αγάπη με την ίδια ένταση παρά το πέρασμα του χρόνου, «σε ήλιο, σε καλοκαιριού προμάντεμα, και σε βροχή, σε χιόνια». Η αγάπη του νέου της δόθηκε στο παρελθόν αλλά εκείνη διατήρησε αυτή την αγάπη αμείωτη για πολύ καιρό και θα συνεχίσει να τη συντηρεί ακόμη και μέχρι τη στιγμή που θα πεθάνει και η ίδια.

Η ποιήτρια απευθύνοντας το λόγο σ’ εκείνον δε διστάζει να αποκαλύψει ότι τον αγάπησε όσο πιο δυνατά μπορούσε και πως αυτή η αγάπη τη βοήθησε να φτάσει στην ολοκλήρωσή της «είμαι ωραία σαν κρίνο ολάνοιχτο», την οδήγησε στη δικαίωση της ύπαρξής της «περήφανα στολίστηκα το υπέρτατο, της ύπαρξής μου στέμμα» και παράλληλα χάρισε στη ζωή της νόημα και μια βαθιά αίσθηση πληρότητας «στην άχαρη ζωή την ανεκπλήρωτη, μένα η ζωή πληρώθη». Η αγάπη του νέου αποτέλεσε για την ποιήτρια ένα σημείο σταθμό στη ζωή της, της προσέφερε συναισθήματα ευτυχίας, της έδωσε το λόγο να τραγουδήσει, την ώθησε στη συναισθηματική της ολοκλήρωση και θα τη συνοδέψει μέχρι το τέλος της. Όλα αυτά τα συναισθήματα, όλες αυτές οι σκέψεις αποτελούν μια ειλικρινή αποτύπωση της έντονης επίδρασης που είχε στην ψυχή της η επαφή με την αληθινή αγάπη, γι’ αυτό και η ποιήτρια, χωρίς δεύτερες σκέψεις, δε διστάζει να δηλώσει πως τελικά ο μόνος λόγος για τον οποίο ήρθε στη ζωή ήταν για να γνωρίσει και να αγαπήσει εκείνον. Παρατηρούμε, επομένως, ότι η ποιήτρια κινούμενη από την ένταση των συναισθημάτων της, καταφεύγει σε δηλώσεις αγάπης που είναι μεν υπερβολικές αλλά μπορούν να εξηγηθούν από τις παρορμήσεις της ψυχής μιας ερωτευμένης γυναίκας, που έχει συγκλονιστεί από το χαμό του αγαπημένου της.

Ερωτήσεις ΚΕΕ Μαρία Πολυδούρη «Μόνο γιατί μ’ αγάπησες»: Να αναζητήσετε ποιήματα µε θέμα τον έρωτα και να τα παρουσιάσετε στην τάξη.

Hiroko Sakai 

Να αναζητήσετε ποιήματα  µε θέμα τον έρωτα και να τα παρουσιάσετε στην τάξη, εστιάζοντας στον τρόπο έκφρασης του συναισθήματος αυτού στα  συγκεκριμένα ποιήματα.

Ο έρωτας αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα ανθρώπινα συναισθήματα, γι’ αυτό και κυριαρχεί διαχρονικά σε όλες τις μορφές τέχνης. Ιδίως στην ποίηση μπορούμε να διαπιστώσουμε πως οι περισσότεροι Έλληνες και ξένοι ποιητές έχουν αφιερώσει μέρος του έργου τους για να εξυμνήσουν το υπέροχο αυτό συναίσθημα. Ο τρόπος, βέβαια, που επιλέγουν να εκφράσουν το συναίσθημά τους διαφοροποιείται, ανάλογα με την ξεχωριστή προσωπικότητα κάθε δημιουργού και ανάλογα με το ποια πτυχή του συναισθήματος θα επιλέξουν να παρουσιάσουν. Ο έρωτας μπορεί να βρίσκεται στη γεμάτη ενθουσιασμό αρχή του ή στο πικρό του τέλος, μπορεί να αποτελεί μια βαθιά συναισθηματική εμπειρία που αλλάζει καταλυτικά την προσωπικότητα του ερωτευμένου ή μια σαρκική έλξη που προκαλεί σωματική κυρίως αναστάτωση.

Σαπφώ «Ατθίδα» (Μετάφραση: Οδυσσέας Ελύτης)

Σαν άνεμος μου τίναξε ο έρωτας τη σκέψη 
σαν άνεμος που σε βουνό βελανιδιές λυγάει. 
Ήρθες, καλά που έκανες, που τόσο σε ζητούσα 
δρόσισες την ψυχούλα μου, που έκαιγε ο πόθος. 
Από το γάλα πιο λευκή 
απ’ το νερό πιο δροσερή 
κι από το πέπλο το λεπτό, πιο απαλή. 
Από το ρόδο πιο αγνή 
απ’ το χρυσάφι πιο ακριβή 
κι από τη λύρα πιο γλυκιά, πιο μουσική...

Η Σαπφώ, που απευθύνει τα ερωτικά της ποιήματα σε όμορφες κοπέλες, επιλέγει εδώ να παρουσιάσει τον αντίκτυπο που έχει στην ψυχή της η ανταπόκριση της αγαπημένης στο ερωτικό της κάλεσμα, δίνοντας με μια παρομοίωση τη δύναμη του ερωτικού συναισθήματος που αισθάνεται και παράλληλα με μια σειρά συγκρίσεων να τονίσει την ομορφιά, τη νεότητα και τη φρεσκάδα της αγαπημένης της.

Οδυσσέας Ελύτης «Τα ‘δατε τα μάθατε»

Ήταν μια θεία θέληση

     κι ενός αγίου τάμα

Εμείς οι δυο να σμίξουμε

      και να γενεί το θάμα: 

Οι βάρκες ν’ ανεβαίνουνε

    ως τα ψηλά μπαλκόνια

Κι οι ορτανσίες να πετούν

         καθώς τα χελιδόνια

Ν’ ανάβουν οι άγιοι κερί

στη χάρη των δυονώ μας

Και τα ψαράκια να φιλούν

την άκρη των ποδιών μας

Όλος ο κόσμος ν’ απορεί

  μωρέ τι να ‘ν’ και τούτο

Με το μπουζούκι να λαλεί

     και το μικρό λαγούτο:

     - Τα ‘δατε τα μάθατε

μια αγάπη που εγεννήθη

Άνθρωπος δεν την κατελεί

κι ο Άδης ενικήθη.

Ο Οδυσσέας Ελύτης με περιπαιχτική διάθεση, επιχειρεί να εκφράσει την ομορφιά του ερωτικού συναισθήματος και την ιδιαίτερη αίσθηση που μεταδίδει στους ερωτευμένους, πως καθετί είναι πλέον εφικτό, καταφεύγοντας στην καταγραφή μια σειράς παράδοξων καταστάσεων. Από τα φυτά που πετούν στον ουρανό μέχρι τους Αγίους που ανάβουν κερί στη χάρη του ερωτευμένου ζευγαριού, όλα ανατρέπονται και η φυσική τάξη των πραγμάτων διασαλεύεται, προκειμένου να συντελεστεί το θαύμα της ένωσης των δυο ερωτευμένων. Μια αγάπη που ξεπερνά τη λογική και νικά ακόμη και το θάνατο, έρχεται να εκφράσει την αίσθηση παντοδυναμίας που χαρίζει ο ζωοποιός έρωτας.

Σαρλ Μπωντλαίρ «Τραγούδι του απομεσήμερου» (απόσπασμα)

Μετάφραση: Γιώργης Σημηριώτης

Τα φρυδάκια σαν σουφρώνεις

κι έτσι τη ματιά σου αλλάζεις,

αν και μ’ άγγελο δε μοιάζεις

μάγισσα που με σκλαβώνεις,

σε λατρεύω με λατρεία

τέτοια κι έρωτος μια τρέλα,

όπως, ω άστατη κοπέλα,

ο παπάς την Παναγία!

Μόσχους ραίνουν στη σκληρή σου

κόμη, οι ερημιές, τα δάση∙

και μυστηρίου παίρνει στάση

κι ενός γρίφου η κεφαλή σου.

Το κορμί κι η ανασαιμιά σου

θυμιατού σκορπά ευωδία∙

σέρνει σαν βραδιού μαγεία

η νεράιδινη αγκαλιά σου.

Αχ, ποιο φίλτρο παραβγαίνει

τις νωχελικές σου γλύκες;

Και το χάδι εκείνο βρήκες,

που κι έναν νεκρό ανασταίνει!

....

Ο προκλητικός Σαρλ Μπωντλαίρ, μέσα από τη συλλογή του «Τα άνθη του κακού», παρουσιάζει την εκστατική διάσταση που λαμβάνει ο έρωτας, όταν ο ερωτευμένος αισθάνεται πως είναι τέτοια η ερωτική γοητεία της αγαπημένης του, ώστε θα μπορούσε να υπερβεί μέχρι και τους φυσικούς νόμους, ανασταίνοντας με το χάδι της ακόμη και νεκρούς. Ο ποιητής πέραν από την εξύμνηση της ομορφιάς και της έλξης που του ασκεί η αγαπημένη του, τονίζει και κάποια βασικά στοιχεία από τα οποία αντλείται ο έρωτας, όπως είναι το μυστήριο που αποπνέει το αγαπημένο πρόσωπο.

Πωλ Ελυάρ «Η αγαπημένη» (Μετάφραση: Ελένη Βακαλό»

Στέκεται ορθή στα βλέφαρά μου

Και τα μαλλιά της μπλέκονται μες στα δικά μου

Έχει το σχήμα των χεριών μου

Έχει το σχήμα των ματιών μου

Βυθίζεται μες στη σκιά μου

Σα μια πέτρα στον ουρανό

Έχει τα μάτια της πάντ’ ανοιχτά

Και δε μ’ αφήνει σ’ ύπνο να γείρω

Τα όνειρά της μέσα στο φως

Σβήνουν τον ήλιο

Με κάνουν να γελώ, να κλαίω και να γελώ

Και να μιλώ χωρίς να έχω τίποτα να πω.

Ο Πωλ Ελυάρ προχωρά σε βαθύτερες πτυχές του ερωτικού συναισθήματος, όπου οι ερωτευμένοι αισθάνονται μια πλήρη ταύτιση μεταξύ τους κι ένα, χωρίς αντίσταση, χάσιμο του εαυτού τους. Η αγαπημένη του ποιητή έχει παραδοθεί απόλυτα σ’ αυτόν, αλλά και με τη σειρά της επηρεάζει καταλυτικά τη συναισθηματική του κατάσταση, οδηγώντας τον σε έντονες εναλλαγές συναισθημάτων.

Γιώργος Σεφέρης «Ερωτικός Λόγος Γ΄» (απόσπασμα)

...

κι ας γείρει ο πόθος σου βαθύς σαν ίσκιος καρυδιάς

και να μας πλημμυράει με των μαλλιών σου τη σπατάλη

από το χνούδι του φιλιού στα φύλλα της καρδιάς.

Χαμήλωναν τα μάτια σου κι είχες το χαμογέλιο

που ανιστορούσαν ταπεινά ζωγράφοι αλλοτινοί.

Λησμονημένο ανάγνωσμα σ’ ένα παλιό ευαγγέλιο

το μίλημά σου ανάσαινε κι η ανάλαφρη φωνή σου:

«Είναι το πέρασμα του χρόνου σιγαλό κι απόκοσμο

κι ο πόνος απαλά μες στην ψυχή μου λάμνει

χαράζει η αυγή τον ουρανό, τ’ όνειρο μένει απόντιστο

κι είναι σα να διαβαίνουν μυρωμένοι θάμνοι.

Με του ματιού τ’ αλάφιασμα, με του κορμιού το ρόδισμα

ξυπνούν και κατεβαίνουν σμάρι τα περιστέρια

με περιπλέκει χαμηλό το κυκλωτό φτερούγισμα

ανθρώπινο άγγιγμα στον κόρφο μου τ’ αστέρια.

Την ακοή μου ως να ‘σμιξε κοχύλι βουίζει ο αντίδικος

μακρινός κι αξεδιάλυτος του κόσμου ο θρήνος

μα είναι στιγμές και σβήνουνται και βασιλεύει δίκλωνος

ο λογισμός του πόθου μου, μόνος εκείνος.

Λες κι είχα αναστηθεί γυμνή σε μια απέραντη θύμηση

σαν ήρθες γνώριμος και ξένος, ακριβέ μου

να μου χαρίσεις γέρνοντας την απέραντη λύτρωση

που γύρευα από τα γοργά σείστρα του ανέμου...»

Ο Γιώργος Σεφέρης σ’ ένα από τα κορυφαία ποιήματα της λογοτεχνίας μας, παρουσιάζει την κυριαρχία του ερωτικού πόθου που καλύπτει κάθε σκέψη κι επιτρέπει τη θέαση του κόσμου μόνο υπό το δικό του πρίσμα. Ο ποιητής εξυμνεί την ομορφιά της αγαπημένης του και παράλληλα της παραχωρεί το λόγο, για να μιλήσει κι εκείνη για τον έρωτά τους. Η αγαπημένη του ποιητή μιλά για το πέρασμα του χρόνου που συντελείται ανεπαίσθητα, καθώς το πάθος της βρίσκεται σε τέτοια ένταση, ώστε συμμετέχει σ’ αυτό ολόκληρο το σύμπαν. Ακόμη κι ο πόνος του κόσμου, που φτάνει στην αντίληψή της, δεν κατορθώνει να την αποσπάσει από τον πόθο που την κατακλύζει. Η διήγηση της αγαπημένης ολοκληρώνεται με το λυτρωτικό σμίξιμο των ερωτευμένων, που έρχεται να κατευνάσει τον ερωτικό της πόθο.

Από τη στιγμή της πλήρωσης της ερωτικής επιθυμίας, το πάθος που μέχρι τότε συγκλόνιζε τους δυο ερωτευμένους αποκλιμακώνεται, και η σχέση τους οδηγείται στο τέλος της, όπως αποκαλύπτεται στην τελευταία στροφή του ποιήματος:

...Μες στον καθρέφτη η αγάπη μας, πώς πάει και λιγοστεύει

μέσα στον ύπνο τα όνειρα, σκολειό της λησμονιάς

μέσα στα βάθη του καιρού, πώς η καρδιά στενεύει

και χάνεται στο λίκνισμα μιας ξένης αγκαλιάς...

Δείτε επίσης:

 Ερωτήσεις ΚΕΕ Μαρία Πολυδούρη "Μόνο γιατί μ' αγάπησες"